Ísafold - 27.05.1908, Page 2

114
ISAFOLD
því hinu nýkjörna stefnt saman aftur
samsumars, til þess að binda enda á
stjórnarskrárbreytinguna.
»Húsbóndinn« er bæði mikilvirkur
og hraðvirkur. Hin mikla bylting
kemst í kring alla, leið að 2l/% miss-
iri liðnu.' &•'
Nýja stjórnin þríhöfðaða (þ. e. með
þrem ráðgjöfum) látin ríða í garð
haustið eftir líkast til, samtímis vatns-
veitunni í höfuðstaðnum og raflýsing-
unni.
Þá verður bjart yfir Reykjavik!
EJ alt gengur þetta eins og í sögu
og nákvæmlega eftir höfði ahúsbónd-
ans«.
EJ, ej, sagði kerlingin.
Önnur símfréttar-ráðgátan var þing-
rofið mikla i sumar.
En hún er sæmilega auðráðin.
Því veldur þingtímabreytingin.
Þingmenn þeir, er nú eiga sæti á
alþingi, voru kjörnir til 6 ára fullra,
eða til júnímánaðaloka 1909.
Það umboð verður af þeim að taka
rniklu fyr, svo snemma, að þeir, sem
kosnir verða á þing í haust (og á
þjóðfund um leið), geti sezt á rök-
stóla um miðjan vetur, eins og lög
standa til. Ella yrðu það að vera
gömlu þingmennirnir.
Sóknargjöld til prests og kirkju.
Skattamálanefndin vill nema úr lög-
um frá fardögum 1911 preststíund af
fasteign og lausafé, offur, lausamanns-
gjald, lambsfóður og dagsverk.
í þess stað greiði hver fermdur
þjóðkirkjumaður il/2 kr. í prestlauna-
sjóð. Nefskattur sá greiðist í pening-
um fyrir 15. okt. fyrir fardaga ár það,
sem þá er að liða. Hreppsnefnd
heimtir það saman fyrir 6°/0 í ómaks-
laun.
Þá vill skattamálanefndin fella úr
lögum frá fard. 1911 kirkjutíund af
fasteign og lausafé, kirkjugjald af hús-
um, ljóstoll, lausamenskugjald, leg-
kaup og skylduvinnu sóknarmanna
við kirkjubygging.
Þar næst vill hún nema úr lögum
í þeim sóknum, þar sem söfuuður
hefir tekið að sér umsjón og fjárhald
kirkju, niðurjöfnun á kirkjusöngkostn-
aði og kirkjugarða, prestskosningar-
kostnaði og þóknun til safnaðarfull-
trúa, og skal greiða þann kostnað ail-
an úr sjóði sóknarkirkjunnar.
I stað þessara gjaldá allra kemur
75 a. nefskattur á hvern fermdan
þjóðkirkjumann, karla og konur.
Gjaldið greiðist sóknainefnd fyrir 15.
okt.
í kirkjufjárhaldssóknum má sóknar-
nefnd með jákvæði lögmæts safnaðar-
fundar og samþykt héraðsfundar
hækka og lækka kirkjugjáld fyrir éitt
ár í senn eða um tiltekið árabil.
Landsstjórnin má í öðrum sóknum
leggja á kirkjugjald, er samsvari, mið-
að við tölu termdra safnaðarmanna
1. jan. 1911, öllum sóknartekjum að
meðaltali árin 1901—1910, að feng-
inni áður yfirlýsing kirkjuráðanda og
sóknarfundar um, að lögmæltum
kirkjugjöldum hinum eldri sé þann
veg breytt.
Húsráðandi svarar prests- og kirk-
jugjöldum fyrir þá, sem eru til húsa
hjá honum, gegn endurgjaldi frá þeim,
og úr sveitarsjóði fyrir þá, sem eru
á sveitarframfæri.
Þeir prestar, er laun sín fá eftir
eldri lögum en þeim frá 16. nóv.
1907, fá uppbót úr prestlaunasjóði
fyrir sóknartekjur eftir 10 ára meðal-
tali (1901—1910), að frádregnum
6°/0 í innheimtulaun.
Aukaverkaborgun á að vera: 5 kr.
fyrir hjónavígslu, 2 kr. fyrir skírn og
6 kr. fyrir ferming; líksöngseyrir 6
kr., auk þóknunar fyrir líkræðu, ef
um er beðið.
Prestur fær fylgdarmann báðar leið-
ir, er hann vitjar sjúkra, en leggur
sér til hest; sjóflutning fær hann
ókeypis.
Prestar og safnaðarfulltrúar fá ekki
neitt fyrir kirkjureikningaskoðun né
prófastar fyrir kirkjuskoðun.
Kostiiaöar-grýíurnar.
3 Þær eru lagðar á stað, grýlurnar
þær, svo sem við var búist.
Lögrétta dró eina sér við hlið síð-
ast.
Hún segir það til faðernis síns, að
getið hafi sig »gamall þingmaður*,
við Lögréttu sjálfsagt.
Vel má það rétt vera.
Fóstrið er þesslegt, að getið væri
í elli, jafnvel í gamalórum.
Svo ósélegt er það og óefnilegt.
Það er ódæma-vesall samsetningur.
Engin heil brú i honum frá upphafi
til enda. Því líkastur, sem ætlaður
væri tómum afglöpum, en ekki hugs-
andi mönnum, kjósendum landsins.
Höf. er að reyna að gera skilnað
ískyggilegan, jafnvel voðalegan fyrir
kostnaða sakir. Hann nefnir hinar og
þessar fjárhæðir, er skilnaður muni
kosta, og gerir þær sem allramestar,
til þess að Iesendur skuli óa við, og
kjósa heldur rigneglda innlimun en
að hætta landinu út í þá óhæfu.
Tala gerir hann annaðhvort af ger-
samlegu þekkingarleysi á það mál, eða
það er brjóstumkennanlegur mans-
maður, langþjakaður leiguþræll, sém
veröur að tala svo sem hann gerir, ef
hann á að hafa i sig og á og ekki
verða rekinn út á gaddinn eða hrak-
inn út á öræfi, áttavitalaus og allslaus.
Það mun sannast, þegar farið verð-
ur að bera saman með rökum og
réttum reikningum kostnaðarmuninn
á því þrennu:
a) að vera innlimaður (Danmörku),
b) að vera í konungssambandi einu
við hana, og
c) skilja við hana alveg,
þá verður algerður skilnaður lang-
ódýrastur, konungssamband þarnæst
og innlimun langdýrust, þegar öllu
er á botninn hvolft.
Auk þess sem allir vita, hver mun-
ur er á afla-þrótt frjáls manns og sjáif-
um sér ráðandi að öllu leyti eða
ófrjálsra mansmanna, og mega af því
tnarka fyrir fram, að innlimun muni
vera lítill gróðavegur, þá skilur það
hver maður, hvort lengi muni vera
að fara nokkurir tugir og jafnvel hundr-
uð þúsunda úr vasa landsmanna og
yfir í pyngju bræðraþjóðarinnar, ef
hún á að hafa ekki einungis forrétt-
indi fram yfir allar aðrar þjóðir til
fiskiveiða í landhelgi, heldur þau hlunn-
indi til fjárausturs upp úr þeirri gull-
kistu, fiskiveiðunum kringum landið,
umfram oss, sem landið byggjum og
þykjumst eiga það, er margfalt fjár-
afl og margfaldur mannafli veitir.
Konungssamband og skilnað skilur
það eitt í kostnaði, að í kon-
ungssambandinu verðum vér að
leggja á konungsborð og til framfær-
is konungsættingjum. Annar kostn-
aður allur er samur með því fyrir-
komulagi og fullum skilnaði. Því ann-
að alt en konunginn berum vér einir
á vorum herðum.
Fyrir því er konungssamband þeim
rnun dýrara, sem nú var sagt, — dýr-
ara en fullur skiinaður.
Alt um það hikaði ekki Þingvalla-
fundur í fyrra við að kjósa heldur
konungssamband en skilnað. Við það
munu allir stjórnarandstæðingar standa
enn, — kjósa heldur konungssamband-
ið.
Það er því nokkurn veginn út í
hött talað, er þessi gamalóra grýlu-
faðir í Lögréttu hygst hnekkja gengi
stjórnarandstæðinga, sem nú eru, með
þeim skilnaðarkostnaðarýkjum sínum.
Hitt er þó skoplegast: ósjálfráð
gapastokkssýning höf. á sjálfum sér,
er hann ræðst á stjórnarstefnu sjálfs
»húsbóndans« og hans manna í milli-
landanefndinni, eftir því sem hún
kemur fram með þeirra eigin undir-
skrift í sambandsnefndarskjali 7. marz
þ. á., þar sem þeir segjast halda fast
við það, að líta beri á ísland að réttu
lagi eða lagalega (de jure) svo sem
frjálst land undir konungskórónu Dan-
merkur, er hafi Jull umráð með kon-
ungi yfir öllum sínuinmálum. Þvi fyrir-
komulagi fylgir, svo sem nú var mælt,
allur hinn sami kostnaður sem full-
um skilnaði, að konungsmötunni o.
s. frv. viðbættri.
Þess er að geta þar á ofan um
kostnaðaraukann af konungssamband-
inu, að eitt mundi baka oss marg-
faldan kostnað á við konungsmötuna,
og það er fordildin, metnaðurinn,
montið, rembingurinn að tolla í tízk-
unni við danska rausn og höfðings-
skap. Sá kvíði mun engum þeim
virðast ástæðulaust, sem horft hefir á
látbragð og hátterni löggjafa vorra og
valdsmanna f þingmannaförinni i fyrra,
horft á gráhærð gamalmenni hopp-
andi hokin í herðum og hnjáliðum
utan um dönsku þingmennina, bros-
andi út undir eyru sleikjulegasta und-
irgefnisbrosi, þar sem nndirþjóðarmeð-
vitundin skein út úr hverjum andlits-
drætti og hverju líkamsviðbragði, en
yngri kynslóðina i þeim hóp og öllu
stjórnarliðinu dansandi eins og ung-
lömb eða fettandi sig og brettandi
— eintómum undirtyllu-fettum og
brettum — eins og Hottentottar og
hala-blámenn kringum skurðgoð sín.
Eða veitinga-austurinn þá, sem einn
hinn merkasti höfðingi meðal gesta
lands'ns annar en sjálfur konungur-
inn og manna góðgjarnastur í vorn
garð komst svo að orði um eftir á, að
sér og öðrum hefði fundist þær bera
heldur mikinn keim af uppskajnings-
bruðlunarsemi (parvenuagtig Odselhed)
þótt gott eitt hefði oss gengið til vit-
anlega, viljað sýna sem mesta gest-
risni.
Breyting á vegaíögum.
Til innheimtu-hægðarverka vill
skattamálanefndin láta breyta það miss-
irigömlu löguunm (frá 22/u f. á.), að
hreppsvegagjald utan kauptúna, sem eru
hreppsfélög sér, sé látið renna beint
í sveitarsjóð og heimt saman með
öðrum sveitargjöldum, en hreppsvega-
kostnaður greiddur beint úr svsitar-
sjóði, að hreppsvegagjald i kauptúna-
hreppsfélögum sé haft færanlegt frá
1 V4—~3 kr., eins og annarstaðar, en
ekki óhreyfanlegt 2^/2 kr., og að verk-
færamannaskrá sé samin í júnímán.,
en ekki marzmán., sem veldur inn-
heimtuvafningum, er þeir, sem á skrá
standa, flytjast brott að vorinu i hjúa-
skildaga eða fardögum.
Gufuskipiu. Þrjú Thore-skip hafa
komið eða farið frá því siðast: Sterling
(E. Nielsen) fór héðan áleiðis til Austfjarða
og Kbafnar 25. Meðal farþega til Khafn-
ar voru Oddur Gislason yfirréttarmálf.m. og
frú hans, frú Hjaltested með 2 börnum
(síra Bjarns Hjaltesteds), frú Valborg Einars-
son, jungfrúrnar Þuriður Jóhannsd. (Þorkels-
sonar dómkirkjupr.), Valgerður Þórðard.
(frá Hól), Katrín Hafliðadóttir (Guðm.ss.),
Guðrún Jónsdóttir, Ólafía Guðmnndsdóttir
(frá Nesi), Sigríður Sigurjónsdóttir, Þór-
hallur Ólafsson (prentara), Th. Balslev
læknir á Vainum. Þá fór ennfremur um
180 manns til Austfjarða.
Ingolf (F. Scbjöttz) fór sama dag (25.)
vestur og norður um land með nokkuð af
farþegum.
Kong Helge (Clausen) fór daginn eftir
(26.) vestur og norður, með allmargt far-
þega, þar á meðal 0. Forberg simastjóri,
G. Eggerz sýslum. öll 3 skipin komu full-
fermd vörum, ýmist hingað eða umhvervis
landið.
Samein.-félagsgufuskip Laura (Aasberg)
kom i morgun frá Khöfn og Skotlandi
beint, 2 dögum á undan áætlun.
Meðal farþega voru millilandamennirnir
allír, nema Skúli Thoroddsen, sem liggur
veikur í Khöfn.
S/s Ceres (Gad), skip sama félags, lagði
á stað í gærkveldi til Austfjarða og útlanda.
Kaupskipafregn, Hingað kom 22.
þ. mán. s/s Valhal (290, Fragland) frá
Barntisland með kolafarm til Edinborgar-
verzlunar.
Eros (263, H. Andersen) frá Leith
með kolafarm til Bj. kaupm. Guðmundsson-
ar, og í fyrradag Agnes (263, N. Rasmus-
seij) frá Kristjansand með timburfarm til
P. J. Thorstensons & Co.; og gær Eva
(638, Cristian Hauge) frá Metthil með kola-
farm til Edinborgarverzlunar.
Permiug á morgnn i Frikirkjunni.
Synodus
stendur til að haldin verði laugar
dag 26. júní.
Dansmeistarinn frá Khöfn, hr. Georg
Berthelsen, er hér dvaldist i fyrra sumar
nokkrar viknr að fullkomna höfuðstaðar-
lýðinn í sinni fögru list, er væntanlegur
aftur í sömu erindum innan skamms (sjá
auglýs.).
Skjöl og- skrif
lögð fyrir sambandsnefndina.
Skýrslu hagfræðisskrifstofunnar
dönsku hefir verið áður getið að
nokkru. Það var fyrsta skjalið, sem
lagt var fyrir nefndina, dags. 27. des.
f. á. Þar var hnýtt aftan við hug-
vekjukorni um sambandið milli ís-
lands og Danmerkur, það er kemur
til verzlunarfyrirkomulags fyr á tím-
um, eftir einhvern dr. phil. Erik Arup,
og stefnir alt að því að rengja það
sem Jón Sigurðsson hefir ritað um
það mál. Logandi vænt þótti Dön-
um um þau skjöl bæði. Þeir símuðu
út um allan heim, a3 vér skulduðum
þeim 53/10 milj. kr., og að pó legðu
þeir oss 60,000 kr. ársstyrk.
Þeir sögðu ekki, að svona teldist
hagfræðisskrifstofunni til, heldur full-
yrtu það eins og órækan og sögu-
legan sannleika, að þann veg væri
háttað fjárhagsviðskiftum þeirra í milli
og vor. Og þó vildum vér verða
ríki I
Þvílíkt aðhlátursefni um viða ver-
öld !
Hins heyrist hvergi getið, að nokk.
urt blað útlent, danskt eða ekki danskt,
hafi flutt þá fregn, að vér teldum til
svo stórrar skuldar hjá þeim, að þeirra
tilkall vægi ekki nema helming þar á
móti.
Getið var í fyrstu fréttum af nefndar-
þinginu ritlings um stjórnarskrármálið
íslenzka eftir A. Dybdal stiftamtmann,
er áður var deildarstjóri langa hríð
hjá íslandsráðgjafa-brotinu. Það var
danskur leiðarvisir handa ráðuneytinu,
samantekinn fyrir 11 árum, er dr.
Valtýr tók til að rugla Nellemann í
ríminu og leiða hann afvega út af
réttri há-danskri braut inn á íslenzka
villigötu, öllum rétttrúuðum dansk-
lunduðum stjórnargörpum til armæðu
og óþurftar. Þá var Dybdal til fenginn
að snúa þeim kenningum upp í villu,
og er mælt að það verk hafi hann
unnið af mikilli aiúð. Ritsmíð sú
var prentuð í pukri. Og óbirt er
hún enn í nefndarþingskjölunum.
Þar næst er að geta ritkorns eftir
skrifarann í sambandsnefndinni hinn
danska, dr. jur. Kn. Berlin: Um stöðu
Islands í ríkinu par til 18 ji (er stjórn-
bótardeilan hójst, segir hann). Stutt
yfirlit. Það er og prentað í pukri,
þ. e. sem handrit, og heitið frekari
röksemdum síðar, í rækilegri ritgerð.
Dagsett er þetta 1. marz.
Fremur virðist ritsmíð sú í fljótu
bragði likjast kappsams málfærslu-
manns sóknarskjali eða varnar en vís-
indalegri og óhlutdrægnislegri eftirleit
sannleikans. Þar er runnið á vaðið
með þvi að bera harðlega á móti því,
að vér höfum verið nokkuru sinni í
konungssambandi einu við Norveg.
Hitt fullyrðir höf., að vér höfum
verið blátt áfram norskt skattland alla
tíð fr’á því er landsmenn gengu á
hönd Hákoni konungi gamla. I lík-
um anda rekur hann stjórnarsögu
landsins alt fram um miðja öldina
sem leið, og klykkir út á kapítula
um »ísland undir júnígrundvallarlög-
unum (dönsku) til 1851«.
Þar næst kemur skrá frá »hagfræðis-
skrifstofu ríkisins* í Khöfn um öll
útgjöld til Islands á tímabilinu frá
1871—1907. Margt er skrítið í þeirri
Harmoníu. Þar er talinn ekki ein-
ungis allur styrkur til gufuskipsferð-
anna milli íslands og Danmerkur
þann tíma, og viðgerð á gufuskipum
í þeim förum, heldur alt sem varið
hefir verið til mælinga hér við land
og mælinga á landi' síðustu árin, svo
og lítils háttar styrkveitingar til að koma
hér upp vitum. Enn fremur er þess
getið þar, að árin 1894—1899 (5 ár)
hafi »adjunkt (síðan prófessor) Thor-
oddsen« fengið úr ríkissjóði 2700 kr.
árstyrk til jarðfræðislegra og landfræð-
islegra rannsókna á íslandi, en síðan
alla tíð, 8 ár samfleytt, 1500 kr. vís-
indalegan ársstyrk. Alls hefir Þ. Th.
fengið þann veg úr ríkissjóði 2 5x/2
þús. kr. Með árinu 1904 er tekið til
að telja íslandi strandgæzlukostnað,
þar með smíðakostnað Valsins; það
eru alls 680,000 kr. á 3 árum.
Næsta nefndarþingskjal er um stöðu
Islands í ríkinu með nafninu L. H.
Bjarnason á titilblaðinu. Lengra er
það miklu en meðal-sendibréf — það
er nærri n bls. prentaðar —, og
hvergi neitt um það, að nefndar-
mennirnir íslenzku hafi skráð það í
samvinnu, og maðurinn (L. B.) hrein-
skrifað það. Það virðist vera að
mestu samdráttur úr ritgerð Jóns Sig-
urðssonar um það efni frá 1856 og
Frjálsu sambandslandi E. H.
Þá koma »bráðabirgða-athugasemdir,
fram lagðar af hinum íslenzku nefnd-
armönnum, út af fjárhagsviðskifta-
skýrslu hagfræðisskrifstofunnar«. Þar
eru engum nefndarmanni eignaðar
öðrum fremur. Efnið í þeim virðist
vera að miklu lejm það sem stóð ný-
lega í Þjóðviljanum eftir Sk. Thor-
oddsen og síðan i ágripi í ísafold 13.
þ. mán.: Skuldaskijti íslands og Dan-
merkur.
Síðasta meiri háttar nefndar-þing-
skjalið er ritgeið eftir Dr. Knud Ber-
lin um Gamla-sáttmála. Þar er (á
24 bls.) reynt að snúa í villu flestu
því, er Jón Sigurðsson hefir um hann
ritað, svo og því, er þeir dr. Jón Þor-
kelsson og Einar Arnórsson rita um
það mál í Ríkisréttindum íslands.
Síðast er dálítill pistill frá forstjóra
hagfræðisskrifstofunnar út af bráða-
birgða-athugasemdum íslenzku nefnd-
armannanna um skuldaskifti íslands
og Danmerkur, svar við ýmsum að-
finslum þar.
Hér eru að eins talin aðfengin
skjöl og skrif, er fyrir nefndina voru
Iögð, en slept hennar ritsmíðum
sjálfrar. Frá þeim var skýrt síðast,
utan nefndarálitinu sjálfu, sjá síðar.
Landiiurar úr lögum.
Það eitt nýrnæli skattamálanefndar-
innar, að frá 16. rnai 1911 skuli öll
gjöld, sem til eru tekin í landaurum
eða álnatali eftir verðlagsskrá, talin í
peningum eftir meðalverði verðlags-
skrár í hverri sýslu árin 1901 —1910.
Sleppa skal smábrotum úr eyri, en
gera stærri brot en ‘/2 að heilum.
Skilnaðar-tilboðið?
Símskeyti Skúla Thoroddsen í síð-
asta bl. sýnir það, sem margan
grunaði, að lítill mundi flugufót-
urinn íyrir fréttinni um skilnaðar-til-
boð við oss af Óana hendi, ef vér
þýddumst ekki þeirra kosti og vildum
heldur skilnað.
Eða þá hitt, að vér mundum engu
ofríki beittir, ef vér höfnuðum öllu
sambandi við þá, Dani.
Hér mun vera ekkert við að styð-
jast annað en lauslegt skraf nefndar-
manna sin í niilli, eða þau ummæli
einhvers hinna dönsku nefndarmann-
anna eða fleiri en eins, að óhugsan-
legt væri, að farið yrði að beita við
oss vopnum, vopnlausa þjóð, ef vér
vildum vera lausir við Dani.
Þétta hefir sá hinn sami eða þeir
hinir sömu komið með svo sem sína
skoðun eða sannfæring.
En það er sitt hvað, eða að lýsa
því yfir í nefndinni, með lófataki þar,
og skrásetja í nefndarálitið.
Hitt er annað mál, að líklegt er
ekki, að vér mundum verða kúgaðir
með stórskotum eða byssustingjum til
að halda trygð við bræðraþjóðina og
elska hana.
Það er ekki líklegt, að henni þætti sér
sama að vera þeim rniklum mun minni
og ódrengilegar skapi farin en þjóðin
sem býr austan F.yrarsunds, að fara
að bera vopn á vopnlausa sambands-
þjóð, er hún skirðist við það, þótt vel
víg sambandsþjóð og sæmilega víg-
búin vildi ekki una í sambandinu
lengur. Konungur gekk þar á undan,
Oskar II, og þjóðin fylgdi honum
viðstöðulaust.
Er líklegt að Friðrik VIII mundi
reynast meiri ódrengur, ef svo bæri
undir hér?