Ísafold - 06.06.1908, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisvar 1
viku. Yerð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða 1>/í dollar; borgist fyrir
miðjan jiUi (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD
Uppsögn (skrifleg) bnndin við áramót, er
ógild nema komin só til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi sknldlans viö blaöiö.
Afgreiösla: Austnrstrœti 8.
XXXV. árg.
Reykjavík laugardaginn 6. júní 1908.
32. tölublað
I .O. O. F. 896129.
Augnlækniog ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—3 i spítal.
Forngripasafn opið á mvd. og ld. 11—12.
Fllutabankinn opinn 10—2 og 51/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 síöd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 */« síöd.
Ii^ndakotskirkja. Guösþj.91/* og 6 á lielgidögum.
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5.
Landsbankinn 101/*—21/*. Bankastjórn við 12—1-
Landsbókasafn 12—3 og 6—8.
Landsskjalasafnið á þrd., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12,
Náttúrugripasaiii á sd. 2—3.
Tannlækning ók. i Tósthússtr. 14, l.ogS.md. 11- '
Brunabótagjöldum er við-
taka veitt mánudaga og fimtudaga kl.
2 V*—sVs í Austurstræti 20.
Konuugsríkið Isiaud.
Ummæli Ragnars Lundborg.
Hann heldur f>ví fram í fyrstu grein
sinni um nefndarfrumvarpið, í blaðinu
Upsala 13. maí, að verði það frum-
varp samþykt, þá sé þar með ríkis-
staða Islands viðurkend og lög feng-
in fyrir því, að það nefnist konungs-
ríki, sem það hefir raunar verið að
réttu lagi alla tíð síðan 1262. Sam-
bandið, sem nú kemst á milli Dan-
merkur og íslands, verður ekki sam-
band yfirríkis við undirtylluriki, held-
ur er bersýnilegt, að sambandið ber
að telja málefnasamband (realunion),
ogí málefnasambandierubáðirsemjeud-
ur fullvcðja, svo sem kunnugt er. En
þótt fullveldið verði að vissu leyti
takmarkað með frjálsu samkomulagi
mihi ríkjanna, þá merkir það ekki það,
að annaðhvort þeirra missi full-
veldi sitt; það skilja allir. Sam-
bandið verður hér um bil sama
sem milli Noregs og Svíþjóðar eftir
rikissáttmálanum frá 1814. Berum
saman fyrnefnda 1. gr. í frumvarpinu
við upphaf norsku stjórnarskrárinnar
fyrir 1905: »Konungsríkið Norvegur
er frjálst, sjálfstætt, óskiftilegt ríki,
sem verður ekki afhent, sameinað við
Svíþjóð undir einum konungi.« Lög-
mælt sameiginleg mál Danmerkur og
Islands verða hin sömu sem milli
Austurrikis og Ungverjalands. Eftir
atvikum má og fela Danmörku á hend-
ur önnur mál, en þau getur ísland
síðan tekið að sér, ef því þóknast.
Verði gengið að þessu frumvarpi,
öðlast því ísland fullveldi og fær kon-
ungsríkisheitið hátíðlega viðurkent, en
sambandinu verður ekki sagt sundur,
svo sem mátt hefir til þessa að rétt-
um lögum. Gamli sáttmáli (frá 1262)
verður sem sé af numinn. Liklegast
verður haft á móti þvi á íslandi af
þeirri ástæðu; en álitamál er, hvort
ekki er betra að sleppa hinum gamla
sáttmála, er kostur er að fá viðurkent
fullveldi í málasambandi við ©an-
mörku. Til þess að frumvarpið verði
samþykt á íslandi mun þó þurfa að
gera þá orðabreyting að í stað »det
samlede danskt Rige« komi: »det
samlede dansk-islandske Rige.« í hin-
um íslenzka texta frumvarpsins stend-
ur: »ríkjasamband, er nefnist veldi
Danakonun'gs.« Netndin skrifar öll
undir bæði danska og íslenzka tezt-
ann. Ennfremur mun ísland auðvit-
að gera tilkall til að mega hafa kaup-
fána fyrir sig, og ekki að eins heima-
fána. Þá liggur og í augum uppi,
að eftir þetta verður til sérstakur ís-
lenzkur þegnréttur. Talað er um í
frumvarpinu »jafnan fæðingjaréttc, sem
mun merkja það, að Danir öðlist sömu
réttindi á íslandi sem íslendingar í
Danmörku; en alt um það er engan-
veginn neitt því til fyrirstöðu, að til
sé sérstaklegur islenzkur og sérstak-
legur danskur þegnréttur.
En þessum atriðum má komast fram
úr með samkomulagi, er frumvarp-
ið verður lagt fyrir þing bæði á ís-
landi og i Danmörku. Þar. er ekki
um að tefla neitt efnisatriði, heldur
að eins einkennismiða utan á, sem er
þó mikils virði fyrir hið minna land-
ið.
Vonandi er, að samvinnan milli
hinna sameinuðu konungsríkja Dan-
merkur og íslands verði nú létt, íbú-
um beggja ríkjanna til góðs.
Önnur grein um málið er í blað-
inu 19. maí og er þar sagt frá hrað-
skeyti héðan frá Reykjavík í Politiken
deginum áður, þarsem skýrt erallgreini-
lega frá undirtektum þeim, er fyrsta
fréttin um sambandsnefndarfrumvarp-
ið fekk hér í blöðum og félögum, en
þess getið til, i ritstjórnarathugasemd
aftan við þá frétt, að frumvarpið og
athugasemdirnar aftan við það geti
naumast hafa verið kunnugt orðið þá
á íslandi. Höf. heidur því fram af
nýju, að frumvarpið beri greinilega
með sér, að ísland eigi að verða »full-
veðja ríki, jafnrétthátt Danmörku, en
í málefnasambandi við hana og ekki
konungssambandi einu. Það~sést og
á frumvarpinu, að ekki á að skapa
neitt yfirriki yfir Danmörku og ís-
landi, heldur fær hvort landið um sig
í hendi fullveldi, en gera þar á til-
teknar takmarkanir með samkomulagi
á báðar hliðar. Orðatiltækið »det
samlede danske Rige« er því mjög
óeiginlegt. Skárra væri auðvitað að
kalla það »det samlede dansk island-
ske Rige«; en það er ekki heldur gott,
með því að ekki verður tiUneitt slíkt
ríki, heldur verða það tvö ríki. Það
ætti því að hafa mei lagi skifti á því
orðatiltæki og monarki eða mm/o«’eða
þá að sleppa allri setningunni þeirri.
Verði það eigi, mun líklega ekki verða
gengið að frumvarpinu. En það er
eins og vér höfum tekið fram í hinni
fyrri grein vorri, að hægt er að koma
þeirri lögun á, er frumvarpið er tekið
til meðferðar á þingi bæði á íslandi
og í Danmörku. Með samkomulagi
við Danmörku getur og ísland trygt
sér hlutdeild í utanríkismálum, svo að
sendiherrar og kaupræðismenn verði
dansk-íslenzkir embættismenn.*
*
& *
Þeim þykir logandi vænt um, sam-
bandsnefndarmönnunum ogþeirrafylgi-
fiskum, hvert orð, sem fram flýtur nú
afvörum Ragnars Lundborg. Ráðgjaf-
inn skrifast á við hann og vitnar í
hann hátiðlega sér til stuðnings. Hann
las upp á fundi í fyrra kveld nýjasta
bréfið, sem hann hafði fengið frá hon-
um eða kafla úr því, alveg sama efnis og
síðari ritstjórnargrein hans, 19. maí,
— nema ef hann hefir slept einhverju
úr henni. Las það upp ósköp hátíð-
lega, svona hér um bil eins og það
væri úr sjálfum guðspjöllunum, og
sneri því á íslenzku jafnhátíðlega.
En hvað er svo á þeim vísdómi
að græða? Mun ekki sumum finn-
ast það bera fremur keim af kapps-
fullu málfærslumannsskjali en óhlut-
drægri rannsókn vísindamanns?
Hann (R. L.) stendur á því fastara
en fótunum, að ísland verði nú við-
urkent að vera fullveðja ríki, jafnrétt-
hátt Danmörku, segir að það sé auð-
séð á frumvarpinu, en getur þó ekki
bent á nokkuð því til sönnunar.
Hann smellir á Island hefðarheit-
inu konungsríki, pó að varast sé að
nefna það svo nokkursstaðar í frum-
varpinu. Hve margir munu búast við
því í fullri alvöru, að Danir fari að
kalla ísland konungsríki (öðru vísi en
þá í háði), úr því að þeir eru elcki
til neyddir að lögum ? Hver mun vera
.svo einfaldur, að gera ráð fyrir því?
Mun ekki margur reka í það augun,
að í upphafi 1. greinar í sambands-
sáttmála Svia og Norðmanna, sem höf.
vitnar einmitt í, stendur: konungsríkið
Norvegur? En hvar stendur það eða
því Mkt um ísland?
Hann kannast við, að orðatiltækið
»det samlede danske Rige« sé óhaf-
andi, með þvíað slíkt ríki verði aldrei
til, heldur verði ríkin tvö, og gengur
að vísri breytingu á þvi orðatiltæki á
þingi m. fl.
Hann lítur þá óvart ekki á frum-
varpið eins og einhvern helgidóm, er
ekki megi hrófla við í nokkurum staf,
að viðlögðum þeim þungum vítum, að
Danir kippi að sér hendinni og gangi
alls ekki að neinum sambandslögum,
heldur láti alt standa við það sem er.
Hann gerir hvað eftir annað ráð fyrir
þess kyns minni háttar breytingum,
er hann svo kallar, en segir þó í öðru
orðinu, að þær séu samt mikiis virði
fyrir hið minna landið.
Þar hefir hann vissulega gert þeim
félögum, nefndarm., slæman bjarnar-
greiða. Þeir mega til að fella hitt og
þetta úr biblíunni sinni, ef hún á að
koma þeim að fullum notum. Enda
munu þeir vera farnir til þess. En
hvað verður þá um óskeikulleikann ?
Marconiskeyti
Og
þráðlaus talskeyti.
Nú fær Politiken, atkvæðamesta blað-
ið í Khöfn, að staðaldri Marconiloft-
skeyti vestan frá Ameríku. Þau eru
send beint frá New-York til Lundúna,
en þaðan með ritsima til Khafnar.
Þetta hefir tognað úr. leikfanginu,
sem þeir töluðu um, stjórnarliðar, er
þeir voru að lögleiða hér fyrir fáum
missirum margfalt dýrari og stopulli
hraðskeyta-aðferð.
Þeir tala mikið um, Danir, að nú
muni félag það í Lundúnum, er keypti
loftskeyta-aðferð Vald. Poulsens hins
danska, þá og þegar komast upp á
loftskeytaflutning um þvert Atlanzhaf.
Þeir spáðu í haust, að V. P. yrði eins
fljótur að því og Marconi. En nú eru
liðnir bráðum 9 mánuðir síðan Marconi
hafði það af. Svo greinilega sprakk
spáin sú.
En í þráðlausum talskeytasending-
um er V. P. langt á undan öðrum.
Þess er getið í dönskum blöðum hin-
um nýjustu, að nú sé talast við þráð-
laust alla leið milli Lyngby hjá Kaup-
mannahöfn og Esbjerg vestur við
Englandshaf, og þekkist glögt rómur
þess sem talar. Það munu vera um
30 mílur danskar eða alt að því hálfa
leið landsenda í milli hér.
Mannalát.
Hinn 21. maímánaðar andaðist í
Hergilsey á Breiðafirði Kristján Jónsson,
faðir Snæbjarnar hreppstjóra. Kristján
fæddist árið 1830 á Kleifum í Gils-
firði og voru foreldrar hans Jón Árna-
son og Kristín Eggertsdóttir, sem þar
bjuggu þá, en hann var ungur tekinn
til fósturs af hjónunum Snæbirni Gísla-
syni og móðursystur sinni Guðrúnu
Eggertsdóttur í Hergilsey, og tók arf
eftir Þau. Hann bjó um 50 ár í Her-
gilsey, og var með helztu bændum í
Flateyjarhreppi; hann var iengi í
hreppsnefnd og gegndi oddvitastörf-
um. Kona hans var Ingibjörg And-
résdóttir frá Bæ í Króksfirði, og var
heimili þeirra orðlagt fyrir gestrisni
og greiðasemi. Eftir að hann varð
ekkjumaður 1898 hætti hann búskap,
en var hjá einkasyni sínum, og hjá
honum dó hann, blindur og elli-
hrumur. Bræður hans nú á lífi eru
þeir Magnús hreppstjóri í Tjaldanesi,
Stefán i Berufirði og Rögtivaldur í
Hergilsey. Dáinn er hinn fjórði fyr-
ir nokkrum árum, Eggert bóndi á
Kleifum.
Hvers vegna vér neitum.
Vér kunnum ljómandi fallega enska
visu um það, hvert skilyrði er, til þess að
menn, félög, heilar þjóðir fái að bera
fána hugsjónanna hátt, fái að leggja
til gimsteina í framtíðarkórónu heims-
ins — sumar þjóðir fá það aldrei —
fái að eiga pann gimsteininn, sem
hver þjóð vildi helzt eiga. Vísan er
svona á íslenzku:
Hvert liferni er æðst? Það, að lifa trúr^
og láta það daglega sjást.
Vera sjálfum sér trúr —gæta sannleikans elds,
og sjá nm hann logi frá morgni til kvelds.
Það ljós brýtnr skarð i lyganna garð,
og vor laun eru: sannleiksást.
Kera sjálfum sér trúr — pað er
þroskaskilyrði þjóðanna, það eru dyrn-
ar að hinum mikla fögnuði, að fá að
vera einn í þeirra hóp, sem elska
sannleikann, og hlaupa til og taka
upp konungsmerkið, þegar þeir sjá
því drepið niður.
Að vera sjálfum sér trúr — það er
að vita hlutverk sitt. Og um þá þjóð,
sem það veit, hefir Björnstj. Björn-
son sagt, að »hún á helgast afl um
heirn* hvort sem hún er stór eða
smá. Alt lýtur því afli fyr eða síðar.
Réttlætishugstjórninni lýtur alt. Hún
er lífefnið í andrúmslofti þeirra þjóða,
sem næst standa framtíðinni. Ekki
hitt, hvort þær eru stórar, fjölmennar.
Þeir skulu lýðir
löndum ráða,
er útskaga
áðr of bygðu.
Spáin rætist. Þroskahugsjónin er
önnur nú en hún var í árdaga.
Nú er hún sú, að vera sjálfum str
trúr.
Vinna það ekki fyrir værugirni sjálfs
sín eða ónáð annara að nema staðar
á hálfnaðri leið að hugsjónamarkinu.
— Því viljum vér ná, hvað sem
öðru líður. Og öll íslenzka þjóðin
hefur aldrei verið nær því en nú.
Hvort sem hún sundrast, þegar á
reynir.
Vér göngum að því vísu, að hún
muni þakka fulltrúm sinum fyrir
pcirra starf i sambandsnefndinni —
þakka þeim öll i einu hljóði.
Þegar þeir segja:
— Ef þjóðin átti að fá atkvæði um
þetta mál, ef nokkuð átti að verða af
samningum, þá urðum vér að gera
það, sem vér gerðum. Vér höfðum
ekkert vald til að taka á oss þá ábyrgð,
að neita þessum samningi. Það verð-
ur þóðin að gera sjálf, ef hún vill.
Vér gerðum alt, sem unt var, til þess
að íslenzku þjóðinni líkaði samning-
urinn sem bezt. Meira en þetta voru
ekki tiltök að fá — —
Þegar þeir segja þetta, nefndarmenn-
irnir, eins og þeir hafa gert, þá befir
þjóðin ekkert annað að leggja þar til
andsvara en þetta:
— Hafi þér alúðarþakkir fyrir starf-
ið!
Með þessu einu er þeim í lófa lag-
ið að ná stórkostlegum vinsældum
með þjóðinni.
Með þessu einu.
Með þvi, að þeir fari ekki lengra.
Að þeir haldi fram bótunum, en
kannist við meinin.
Samningurinn er ekki að neinu
leyti á þeirra ábyrgð.
Þeir halda því eindregið fram, að
eftir þessum samningi sé ísland með
öllu jafnrétthátt Danmörku.
Nær það nokkurri átt?
Um 25—40 árin næstu er oss
t. d. neitað um að sigla nokkurn tíma
með vorn eigin fána.
Er Dönum neitað um það ?
Þá standa þeir á þvi fastara en fót-
unum, að ísland sé fullveðja ríki,
land með fullveldi yfir öllum sínum
málum. Vér mótmælum því, meðal
annars af því að það er hvergi nefnt
á nafn í samningnum.
Þeir leggja þar til andsvara: Ger-
ir ekkert til þó að það sé ekki nefnt,
ef frumvarpið sýnir það að öðru leyti.
Þetta er gert til þtss, að danska þjóð-
in fallist fremur á það, heldur en ef
það stæði berum orðum. Hún er
hvimpin við stór orð í þessu máli.
Vér skiljum þetta. Vér skiljum, að
nefndarmennirnir dönsku vilji hlífa
þjóð sinni við stórum orðum. Þeir
halda hún fælist þau. Það héldum
vér líka um íslenzku þjóðina á Þing-
vallafundinum í fyrra. Þá var orð-
unum: fullveðja riki, ekki hleypt inn
í ákvæðið, þó að fundurinn færi fram
á það eitt og ekkert annað.
En hvers vegna var það gert?
Það var gert af þeirri ástæðu sem
sé, að orðin: frjálst sambandsland,
voru þá orðin einkunnarorð þjóðar-
inar.
Blaðamanna-ávarpið hafði það fyrst,
og síðan var það samþykt af þing-
málafundum út um alt land. Það
hafði með öðrum orðum náð festu
með þjóðinni. En ekki hin orðin:
fullveðja ríki. Þau voru ný.
Þjóðin hafði krafist sjálfstæðis síns
með þessu nafni: frjálst sambandsland.
Þau voru rituð í fánann.
Er nú nokkuð líkt ástatt um Daui?
Sýnir Þingvallafrumvarpið það nokk-
urstaðar, að vér höfurn ætlað að tæla
vora eigin þjóð til að ganga að öðru
en hún vildi sjálf, eða vissi með öllu
hvað hún samþykti?
Vér skiljum vel, að Danir vilji orða
frumvarpið sem allra-gætilegast. En
vér skiljum ekki, að þeir vilji fleka
svo sjálfa sig, sína eigin þjóð, að hún
fái ekki að vita, hýað það er, sem
hún gengur að.
Að þegar hún samþykkir, að ísland
sé partur úr danskri ríkisheild, alrík-
inu danska, þá merki það, að hún
samþykki, að ísland sé Jullveðja riki.
Vér spyrjum aftur: Nær þetta nokk-
urri átt?
Oss má standa á sama um hvað
Danir segja að eigi að felast í orðun-
um. Oss nægir ekki minna en að
sjá það sjálfir. Nægir ekki minna —,
ef vér viljum vera sjálfum oss trúir.
Og að ísland sé partur úr danskri
ríkisheild merkir það eitt, að það sé
ekki fullveðja ríki. Ef ísland væri
fullveðja ríki, þá væri það ekki frem-
ur partur úr danskri ríkisheild heldur
en Bandaríkin. Ef það verður sann-
að um Bandaríkin, England eða Frakk-
land eða hvert annað fullveðja riki, að
þau séu partur úr danskri rikisheild,
þá skulum vér þegja um þetta mál.
Annars ekki.
Hvar liggur fiskur undir steini?
Hvernig stendur á því, að nefndar*
mennirnir íslenzku ætla Dönum ekki
betra en þetta, að þeir fari að draga
sjálfa sig á tálar?
Hvernig stendur á, að þeir, sem
áttu að ábyrgjast um íslenzka textann,
þýðinguna á frumvarpinu, að hún væri
i nákvæmu samræmi við frumtextann,
hinn danska — hvernig stendur á,
að þeir hafa gert hann miklu glæsi-
legri á íslenzku?
Nei. Þetta er aðal-orsökin til þess,
að vér neitum fylgi voru við frum-
varpið óbreytt. Þetta, að það er
kviksyndi. Vér viljum ekki eiga það
á hættu, að vér hleypum í og losnum
ekki.
Vér viljum reynast trúir sjálfum
oss. Þess vegna neitum vér að láta
beita oss nokkurri undirferli. ' Neit-
um, að aðrir séu beittir henni.