Ísafold - 20.06.1908, Side 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisvar l
viku. Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eSa 1 »/* dollar; borgist fyrir
miðjan júlt (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD
Uppsögn (skrifleg) bundin viö áramót, er
ógild nema komin ué til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi sknldlans viö blaóió.
Afgreiösla: Austnrstræti 8.
XXXV. árg.
Reykjavík laugardaginn 20. júní 1908.
36. tölublað
Minni íslands.
I. O. O. F. 896269.
Augnlækning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—8 i spítal
Forngripasafn opiö á mvd. og ld. 11—12.
niutabankinn opinn 10—2 */» og 6—7-
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 siðd. Alm, fundir fsd. og sd. 8 V* síöd.
Landakotskirkja. Guösþj. 91/* og 0 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10l/t—12 og 4—5.
Landsbankinn 101/*—21/*. Bankastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—B og 6—8.'
Landsskjalasafnid á þrd., fmd. og Id. »2—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripasain á sd. 2—3.
Tannlækning ók. i Pósthússtr. 14, l.ogB.md. 11- 1
Faxaflöabáturinn Ingölfur
fer upp í Borgarnes
júní 20. og 27.,
júlí 6., 10., 15., 19., 27. og 29.;
en suður í Garð
júní 23. og 30.,
júli 8., 18. og 21.;
og austur á Stokkseyri 30. júni.
Sjálfsögð saimgirni.
Stuðningur voru máli.
Alt er að varast. Líka það, að vera
sanngjarn!
ísafold hefir heyrt það utan að sér
síðan á dögunum, er hún birti athuga-
semdalaust áht og skýringar tveggja
sambandsnefndarmanna á þeirra eigin
afreksverkum, Uppkastinu góða, að
þann dag hafi hún átt að hallast meira
að »afreksverkinu« heldur en alla daga
aðra bæði fyr og síðar. Af hverju ?
Af því að hún gerði það svona ræki-
lega og athugasemdalaust.
ísafold hefði getað séð við þessum
misskilningi, ef hún hefði búist við,
að nokkurir menn stæðu á svona iágu
þroskastigi í stjórnmálum, eða rétt-
ara sagt: alstaðar.
Það var vitanlega ekkert annað en
sjálfsögð drengskaparskylda við nefnd-
armenn, að leyfa þeim að skýra sín-
ar eigin athajnir, bera hönd fyrir
höfuð sér, ef þeir gæti — án þess
að grípa fram í fyrir þeim. Vér buð-
um þeim að taka fram í greininni
alla kosti frumvarpsins, oll rök, sem
þeir sæi þeim til varnar.
Og það gerðu þeir. Engin rök,
betri né fleiri, hafa komið fram síðan
því til stuðnings.
Og fyrir vorum augum hefir ekki
önnur grein í blaði voru sýnt afdrátt-
arlausara, hvílíkt kviksyndi frumvarp-
ið er frá uppbafi til enda, heldur en
þessi röksemdafærsla nefndarmanna
sjálfra. Sá er ávinningurinn af að
hafa leyft þeim eitt skifti fyrir öll að
bregða upp sínu merki í málinu, án
nokkurra annara lita — svo hreint
sem það er. -— —
Þegar vér berjumst fast fyrir ein-
hverju áhugamáli voru, og leggjum
alt kapp á að fá því framgengt, þá
erum vér altaf fyrst og fremst þeirr-
ar sannfæringar, að vér höfum á rétt-
ara máli að standa en andstæðingar
vorir. Værum vér það ekki, þá væri
þar með barisl móti betri vitur.d.
En — þegar vér erum pess vísir,
þá er hitt rökrétt afleiðing, að oss
þykir því vænna um, sem málstaður
andstæðinga vorra kemur greinikgri
fram. Því hægra er öðrum mönnum
að sjá, hvað hann er veikur.
ísafold býður enn rúm hverjum ær-
legum manni, sem vill verja frum-
varpið og færir til ný rök að máli sínu.
Hitt var drengskaparskylda við nefnd-
armenn. Þetta er frjálslyndisskylda
hennar við sína stjórnmála-andstæð-
inga.
En vitanlega áskilur hún sér það,
að gera sínar athugasemdir, hve nær
sem henni þykir við þurfa, og það sam-
dægurs.
Hitt hefði ekki verið að gera nefnd-
armönnunum sem allra réttast til, að
leyfa peim ekki eitt skijti athugasemda-
laust — þær komu síðar, og munu
koma — að skýra verk sjáljra sín svo
sem þeim var unt, tneðan aðrir höfðu
ekki gert það nándarnærri jafn-greini-
lega.
Fyrst ejtir pað vissuni vér áreiðan-
lega hvað þeir vildu, og höfum nú
fyrir oss þeirra eigin orð.
Jóos Sigurössonar
afmælishktíð.
Stúdentafélagið gekst fyrir því, eins
og í fyrra, að minst var hér í höfuð-
staðnum afmælis Jóns Sigurðssonar
með hæfilegri hátíðarviðhöfn, auk þess
sem fáni blakti á hverri stöng í bæn-
um sjálfan afmælisdaginn 17. þ. m.
ýmist blár eða rauður, þar á meðal á
öllum almenningsstórhýsum, — fram-
för frá í fyrra.
Veður var óhagstætt, rigndi dag
allan fram á kveld, þótt sæmilega réð-
ist, er á leið kveldið. Þó gekk fjöldi
manna i skrúðgöngu suður í kirkju-
garð, með forustu Ungmennafélags
Reykjavíkur ogungmennafél. Iðunnar,
með lúðraþyt, og lögðu blómsveig á
leiði J. S. Eu ræðum frestað þar til
er betur viðraði, með því og einn
ræðumaðurinn (Þ. E.) var ókominn
úr ferð.
Næsta dag, í fyrra dag, var bezta
veður og fegursta. Þá dróst saman
múgur og margmenni í barnaskóla-
garðinum laust fyrir náttmál, á að
gizka 3—4 þúsund, og voru þar lúðr-
ar þeyttir og fyrirhugaðar ræður
fluttar.
Þar var fyrst leikið á lúðra fána-
lagið og því næst kafli úr fagnaðar-
ljóðum Matth. Jochumssonar til J. S.
frá 1863, er svo byrja: Snillingur
snjalli. Þeim sem ýmsum hátíðarljóðum
öðrum var útbýtt prentuðum.
Þá gekk fram Benedikt Sveinsson rit-
stjóri og mælti fyrir minni Jóns Sig-
urðssonar.
Því næst mælti Björn Jónsson rit-
stjóri fyrir minni íslands, og var leik-
ið á undan: O fögur er vor fóstur-
jörð.
Þá var leikinn Reykjavíkuróður
Einars Benedikssonar: Þar fornar
súlur flutu á land, og mælti eftir það
Indriði Einarsson revisor fyrir minni
Reykjavíkur.
Loks flutti Þorsteinn Erlingsson skáld
tölu um fánann íslenzka, en fánalag
Sigf. Einarssonar leikið á undan.
Eftir það skipaði þingneimur sér
mestallur í skrúðgöngufylking og gekk
suður í kirkjugarð með blómsveig frá
Stúdentafélaginu á leiði f. S., og lék
iúðrasveitin fánalagið á leiðinni, en
Ó guð vors lands við leiðið. Hátt á
3. þúsund mun hafa verið mannsöfn-
uðurinn þar. Veður var hið fegursta,
og þótti hátíðarhhald þetta hafa farið
mikið vel fram.
Kennaraskóliiin. ForBtöðamsður og
1. kennari er skipaður við hann af ráð-
gjafanum 17. þ. m. BÍra Magnús Helgasun
Flensborgarskólakennari; annar kennari dr.
phil. Björn Bjarnason (frá Viðfirði) og
þriðji kennari cand. scient. Olafur Dan
Daníelsson, allir frá 1. okt. þ. á.
Laudsbókasafnið. Þar hefir ráð-
gjafi skipað 15. þ. mán. frá 1. okt. Jón
Jakobsson yfirbókavörð, og Jón Jónsson
sagnfrœð. fyrri aðstoðarbókivörð.
Ætlunarveí’k lifsins.
Ræða
við skólauppsögn i Wesley College9.apr.1908.
Kftir próf. N. R. Wilson M. A. Ph. D.
II. Nl.
Skólinn ætti að kenna yður, að
hugsa sjálfstæðar hugsanir, en með
gætni þó; það skal eg játa. Heimur-
inn lætur sig rannsóknir ykkar og
hugsanir engu varða; fyrir hann hafa
þær ekkert gildi, en fyrir ykkur sjálf
er hugsanin óumræðilegur ávinningur.
Með ákefð klífum við hærra og
hærra, en eigi fót fyrir fót. Við get-
um orðið hér læknar og lögfræðingar
með ófullkominni mentan undirbún-
ingsdeildar. Skammsýni kirkjunnar
bindur sig eigi einu sinni við þessar
lágu kröfur, heldur veitir ykkur aðgang
að æðstu stöðu lífsins, er þið hafið
fengið spónblað af eðlisfræði og heim-
speki og að eins hálf-melt. Þegar eg
heyri prest vera að ásaka »rafmagns-
straum um galgopaskap, sem enginn
heiðarlegur rafmagnsstraumur ætti að
sýna«, verð eg auðvitað ekki mjög
vondur; rafmagnið virðist hafa furðu-
aðdráttarafl fyrir menn í stólnum. En
eigi fæ eg varist undran yfir, hvort
jafn-ónákvæm þekking muni eigi svifta
orð hans að jafnmiklu leyti öllu gildi
um mildu margbrotnari efni, — ódauð-
lega sálu mína. Gjörið þið ykkur í
hugarlund, að eintóm þekking í lög-
fræði gjöri mikinn lögfræðing úr
nokkurum manni? Spyrjið hvaða lög-
fræðing sem er. Frá sjónarmiði hags-
munanna borgar það sig fyrir ykkur
að afla ykkur eins fullkominnar ment-
unar og ykkur er unt. Fylki þetta
stendur ekki í stað. Að 25 árutn
liðnum verður það orðið miðstöð
menningarinnar. Haldið þið nú, að
þið, með hálfgildings barnaskólamentan,
getið fullnægt kröfum nýrrar kynslóðar
með miklu betri menning?
Þjóð vor hefir trú og starfsþrek,
en trú og starfsþrek eru blindir leið-
togar. Og bresti oss fjarsýnis-gáfu,
leiða þau oss ofan í marga gryfju.
Satt er það, að enginn frelsar jafn-margar
sálir og sá, setn trúin á það fagnaðar-
erindi, er hann flytur, gjörir heitt um
hjartað. En enginn maður er í jafn-
mikilli hættu með að láta eigin veiga-
litlar skoðanir sínar í stundlegum og
eilífum efnum gjöra sig svo blindan,
að hann fái eigi séð neitt nýtilegt i
skoðunum annarra. Sé gómstórum
smápeningi haldið nógu nærri auganu,
hylur hann tunglið. Tilhneigingin til
að líta alt illu auga, sem nýtt er, eða
ólíkt sjálfum oss, er mannkyninu með-
fædd. Kongó þjóðin málar djöfla sína
hvita, — af gildum ástæðum, ef helm-
ingur fregnanna þaðan er sannur.
Það er því ekki að undrast, að við
hverja framför i heirni hugsananna
hafa risið upp ákafar ofsóknir af hendi
þeirra, sem gjört hafa sér skurðgoð
úr gömlum skoðunum. Tuttugasta
öldin mun fá að líta jafn-gagngjörðar
breytingar í hugsana-heiminum eins og
nitjánda öldin. Að ætla sér að veita
þeim viðnám er jafn-árangurslaust og
að ætla sér að þurausa Atlants-haf með
tebolla. Hið gamla breytist, þokar
fyrir hinu nýja. Trúvillingadómar og
trúvillingabrennur er liðið undir lok.
En til eru ofsóknar-tegundir engu
síður kvalafullar en líkamlegar pynd-
ingar. Mannúlfarnir, sem æptu eftir
blóði Hypatíu á strætum Alexandríu-
borgar og trúvillinga-veiðimenn nýrri
tima eru allir i sömu þvöguntii.
Gætið að vkkur, að lenda þar ekki
lika! En langt er það frá mér, að
gefa i skyn, að trúhræsni og þröng-
sýni eigi sér að eins stað i guðfræði-
legum efnum. Vísindamaðurinn hrósar
sér af að vera frjáls og laus við þetta,
en viðtökur þær, er störf Sálarrann-
sóknafélagsins brezka hafa fengið írá
miðlungs holdshyggjumönnum gamla
skólans, sýna, að hugur hans er enn
ekki opinn i hálfa gátt fremur enn á
dögutn Lavoisiers og Rumjords greifa.
Heiðarlegan stjórnmáiamann, sem orð-
inn er bandóður í flækju eigin hugs-
ana sinna, höfum vér oft fyrir augum.
Með aukinni menning fara áhrif
mentaðra manna vaxandi. I Norður-
álfu hafa þeir öldum saman verið leið-
togar og í Bandarikjum fara áhrif
þeirra sívaxandi. Mörg ykkar, — flest-
öll, geta orðir leiðtogar í ríki og
kirkju, ef þið leggið nóg á ykkur.
Einhver hagfræðingur hefir sýnt, að
tækifæri skólagengins manns sé i sam-
anburði við ómentaðan alþýðumann
hlutfallslega eins og 60 móti 1. í
þessu hamingjusama landi þurfum vér
eigi að kvelja lífsframfærslu út úr
nízkum jarðvegi, og eigi göngum við
heldur bognir undir þeirri byrði, að
eiga í vök að verjast gegn árásum er-
lendra óvina. En aldrei hafa tími og
ástæður gjört hærri kröfur til áhuga
og viðsýni en einmitt nú. Tveir
tugir þjóðflokka eiga hér eftir að vaxa
saman og auðga þjóðlifið. Einn nor-
rænn þjóðflokkur, sá, sem flesta full-
trúa á hér við skólann — blóð af
voru blóði og hold af voru holdi —-,
hefir reynst meir en jafnoki vor að
gáfnafari og nú síðast einnig að
líkamsþrótti. Þeir taka oss fram
að hæfileikutn til að leggja meira
og meira erfiði á sig. Við gefum
þeim ekki meir en við þiggjúm.
Eg á von á heillavænlegum áhrifum
á oss af samkepninni við þá. Þvi
þrátt fyrir alla galla, getur enginn
sannur Engil-Saxi þolað nokkurn ofjarl
eða jafnoka á nokkuru svæði lifsins
Eg segi þetta eigi af skrumgirni, en
nefni það setn sannreynd, er Frakkar
og Þjóðverjar hafa að ástæðu til þess
að hata oss af hjarta. Svo eg á von
á fjörugnm leik, eins og komist er að
orði á strætum úti, þegar oss hefir
skilist, að vér eigum hér keppinauta,
sem vert er að þreyta fang við. Sagan
segir oss, að tnerkustu þjóðir hafi til
orðið úr samruna margra kynflokka.
í Astraliu er engin slík margbrotin
gáta úr að leysa, né heldur jarðvegur
jafn-frjór; þar er heldur eigi hægt að
eiga von á öðrum eins árangri. Ein-
ungis þekking liðinnar og núlegrar
tíðar getur kent oss sanna byggingar-
list, en hún fæst að eins með við-
tækri mentan. Látum hvern einstakan
starfa svo, að komandi kynslóðir rísi
á fætur og lýsi blessan yfir oss. Verði
ætlunarverkið vel af hendi leyst, fáum
vér maklegan heiður; verði það illa
unnið, maklega minkun. Af þeim,
sem mikið er gefið, verður mikils
krafist.
(Breiðabl., april 1908).
Sambandsmálið.
í smágrein i ísafold 17. þ. m. getið
þér þess, herra ritstjóri, að eg »tjáist
vera nefndarfrumvarpinu alveg mótfall-
inn eins og það er orðað<s;. Með því að
hætt er við, að þetta verði skilið svo,
að afstaða mín í sambandsmálinu sé
önnur en hún er í raun og veru, þar
sem svo freklega er að orði komist,
óska eg þess getið í blaði yðar, að eg
er einmitt meðmæltur frumvarpinu sem
uppkasti að lögum, og annað er
hér ekki um að ræða að sinni. Nafnið
»uppkast« bendir ótvíræðlega á, að
breyta megi orðalagi frumvarpsins, enda
ómögulegt að skipa neinu löggjafarvaldi,
hvorki íslenzku nó dönsku, að samþykkja
það óbreytt. Með því eg nú er óánægður
með orðalag frumvarpsins, vil eg gera
þær breytingar á því, að ótvírætt verði,
að 1 því felist allar þær réttarbætur,
sem sjálf nefndiu segir og ætlast til að
í því felist, meðal annars sú, að ísland
8Ó nefnt fullveðja ríki í sjálfum lögun-
um. En aðalgrundvellinum yil eg ekki
breyta, svo að málinu só með því stofnað
í hættu.
p. t. Rvik 19. júni 1908.
Valtýr Guðmundsson.
Ræða á minningarhátíð Jóns Sigurðssonar
1908 i Reykjavík.
Hún er fögur
Með fanna-kögur
Uui fjallabrún,
Hamra, gjögur,
Holt og tún;
Um nes og ögur
Oð og sögur
Og aldna rún
Göfug geymir hún
(o. s. frv., þ. e. höfð yfir öll erindin,
eftir Gr. Th.).
Eg kýs þessi ljóð til flutnings hér
frainar öllum þeim mörgu snildarlegum
ættjarðarljóðum, er vér eigum til, af
því að mér virðist þar vera fólgin ein
hin snjallasta lýsing á fóstru vorri í
stuttu rnáli, í ætt við hinar frægu,
kjarnmiklu tnannlýsingar í gullaldar-
ritum vorum, — tökum til dæmis
Iýsinguna á Helga Njálssyni:
Hann var friðr maðr sýnum ok hærðr
vel. Hann var sterkr maðr ok vel vígr.
Hann var vitr maðr ok stiltr vel..
Mikils er vert um fögur ættjarðar-
Ijóð. Þau glæða ættjarðarástina í brjóst-
um landsins sona og dætra. En i hana
er þó þá mest varið, ef hún er starf-
söm.
Hver skyldi sú starfsemi vera ?
Sú, að hlynna að henni, fóstru okk-
ar, á alla lund, rækta liana, hlúa henni,
klæða hana grænum möttli milli fjalls
og fjöru, hagnýta auðæfin i sjónum
við strendur hennar, ausa upp sjáljir
gullkistuna þá.
Til þess þarf vaska menn, eigi til
vopnaburðar að fornum sið, heldur
atorkumikla, árvakra og þrautseiga.
En hvernig fáum vér vaska menn?
Með því að bægja frá hinni upp-
rennandi kynslóð öllu því, er þroska
hennar getur orðið til hnekkis, en styðja
og glæða alt það, er henni horfir til
vaxtar og viðgangs, til eflingar sönnu
manngildi. Með því meðal annars,
— eg tek það dæmi — að hætta að
láta áfengisólyfjanina lyfja elli hverri
kynslóðinni á fætur annari, með því að
geraþáóvættlandræka hið allra bráðasta.
Markmið hvers þjóðfélags á að vera
að gera það farsælt, láta kynslóðinni,
sem það skipar, liða sem allra bezt
að kostur er á, ala hyggilega, forsjál-
lega og atorkusamlega önn fyrir öldum
og óbornum, gera þá ánægða, bjart-
sýna, orkumikla.
Það markmið hreppum vér því að
eins, að vér leggjum kapp á að kenna
æskulýð vorum þær manndygðir, er
til farsældar leiða. Auk ráðvendni og
drengskapar, frumskilyrðum sannrar
farsældar, óbrigðullar ánægju í lifinu,
— þurfa ungir menn að temja sér karl-
mensku, þol og þrek, hugrekki og
sannan metnað.
Þá eignumst vér vaska drengi,
hrausta og harðfenga, ekki til hernað-
ar í venjulegri merkingu, til vopna-
burðar, heldur til að herja á óblíða
náttúru, til lofsverðrar samkepni við
aðrar þjóðir og til að afla sér þess
frama, þeirrar virðingar með þeim, er sig-
ursæl samkepni við þær i manndáð og
atorku afrekar oss.
Þvi hvað er hernaður smáþjóða nú
á tímum?
laínvel hinirvitrustumenn smáþjóðar
þeirrar, er vér höfum mest kynni af,
og þó er margfalt, þrítugfalt stærri en
vér, — þeir telja herbúnað af hennar
hálfu hina hlægilegustu heimsku og
hégóma, sömu fjarstæðuna eins og
ef lamb ætlaði sér að ganga á hólm
við ljón, þar sem er eitthvert stór-
veldi álfunnar. Og svo er vcrið að
bera upp í sér, að vér eigum að vera
í samlögum við þá þjóð urn herbúnað I
Að hervarnir eigi að vera sameigin-
legt mál þeirrar þjóðar og vorl Er
vel hægt að hugsa sér broslegri fjar-
stæðu? í stað þess að hvorug þjóð-
in er meira vaxin en einfaldri lög-
gæzlu á landi og sjó, þ. e. í land-
helgi; en slík löggæzla er að sjálf-
sögðu sérmál þeirra hvorrar um sig.