Ísafold - 20.06.1908, Qupperneq 2

142
ISAFOLD
Heyrum um hitt, er fyr nefndum
vér, hvað háskólakennarinn i Winnipeg
segir í ræðu þeirri, er hér birtist í
blaðinu í dag.
Það erum vér, íslendingar, norræni
þjóðflokkurinn, sem hann minnist á,
og segir að hafi
reynst meira en jajnoki vor (p. e.
Engilsaxa), aö gájnajari og nú siðast
að líkamsprótti. Þeir taka oss Jram að
hajileikum til að leggja meira og meira
erfiði d sig. Við gejum peim ekki
meira en við piggjum. Eg d von d
heillavœnlegum dprijum d oss aj sam-
kepni við pd. Þvi prátt Jyrir alla
galla getur enginn sanntir Engilsaxi pol-
að nokkurn ofjarl eða jajnoka d nokk-
uru svœði líjsins. —
Hvort er sem oss heyrist? Kallar
heimsins þróttmesta þjóð, þjóðin sem
ekki þolir nokkurn ofjarl eða jafnoka
á nokkuru svæði lífsins, — kallar hún
oss nú þegar sinn jafnoka að gáfna-
fari og jafnvel að líkamsþrótti?
Er þetta þjóðin, sem hefir vanist
því lengst, að á hana væri litið ör-
smáum augum einmitt af þeirri þjóð,
sem mest hjalar um bróðerni og
bræðraþel í vorn garð þessi hin síð-
ustu missiri? Og vér, — vér sjáljir
haft eftir henni þessa lítilsvirðingar-
dóma, margir hverir, eða að minsta
kosti trúað því með sjálfum oss, að
vér værum heimsins mesta pisl í
þjóðatölu, bæði að vexti og atgervi.
Vitið þér, hvað er vort eitt hið
mesta mein, hinn mesti þröskuldur á
leið sannra þjóðþrifa?
Því var lýst fyrir oss fyrir skemstu
einmitt á þessum stað af landsins
hugðnæmasta ræðusnilling (E. H.).
Það er vantraustið á sjálfum oss,
á landi og lýð.
Svo rótgróið er það, að vér verð-
um að njóta við þjóðar í annari heims-
álfu til að fj því útrýmt eða gera
tilraun til þess, það er til mannfólks-
ins kemur eða lýðs þess, er landið
byggir.
Gæði landsins er bræðraþjóð vor
elskuleg farin nú að koma auga á,
eygir þau álengdar, líklega oss held-
ur til óþurftar en hins.------
Eg á enn ónefnt fyrsta og ég
held æðsta skilyrði þess, að vér
fáum notið sjálfra vor til fulls og tek-
ið þeim þroska, þeim framförum,
sem efni er til í lýð og í landi.
Það er — f r e 1 s i ð, óskorað frelsi
og engum hömlum bundið öðrum en
lögum sjálfra vor, þeim lögum, er vér
setjum oss sjálfir, en engin pjóð önnur,
beina leið né óbeina.
Af afspurn og af fornsögum vorum
berið þér skyn á, hvað það er að
vera ambátt. Þær gengu kaupum og
sölum, sem þér vitið, eins og dauðir
munir eða búpeningur, — teymdar á
markað með reipi um háls og hend-
ur bundnar á bak aftur. Fjarstæða
væri að bera þær saman við meðferð
bræðraþjóðarinnar svonefndrar á oss.
Skopleg mun og flestum okkur þykja
sú hugsun og meira en það, að hún,
mörkin, sem hefir ekki nema þrið-
jungs vöxt við fóstru okkar á annan
veginn og er ekki nema ljVi á hæð
við hana, svo maður geri að gamni
sínu [Himmelbjærg — Öræfajökull],
að hún geri sér lítið fyrir og teymi
hana, fjalldrotninguna, á sölumarkað
sem búfé I En lítum á: vér vitum
öll, að nú er í smíðum, ef ekki full-
smiðaður, nýr sáttmáli, þar sem mörkin
fyrnefnd heitir því náðarsamlegast að
selja ekki ísland af hendi, — liklega
hvað mikið sem í boði er. En felst
eigi I þeirri náð meðvitund um
fulla heimild til þess ? Enginn
getur gefið upp rétt, sem hann veit
sig eiga engan hlut í. Og er ekki
skemst á að minnast, að m ö r k i n
var nærri því búin að farga úr sinni
eigu annari svo nefndri hjálendu,
Vesturheimseyjunum dönsku ?
Margur mun svara svo, að ófrelsið
sem vér höfum átt við að búa af Dana
hendi, hafi aldrei tilfinnanlegt verið
og að það verði enn ótilfinnanlegra
upp frá þessu, sama sem alls ekki
neitt, ef vér göngum að sambands-
nefndarfrumvarpinu, sem verið er að
gylla fyrir oss um þessar mundir.
Eg skal ekki um það þræta á pess-
tím stað.
En hins bið eg yður að minnast,
að ekki þarf stundum nema nærri því
ósýnilega ögn af ólyfjani í blóð
manns til þess að sýkja allan líkam-
an, ef til vill til bana.
Svo er um ófrelsið, ósjálfstæðið.
Jafnvel lítil ögn af því getur unn-
ið það tjón, að aldrei bíði bætur.
Ekki beinlínis, heldur þá krókaleið,
að ósjálfstæðis-meðvitundin dregur
úr manni, úr heilli þjóð dáð og dug,
framkvæmdarhug, orku og áræði.
Sá sem bannað er að hreyfa
sig eftir sinni vild, hann afvenst þvi
þangað til,að honum finst hann alls ekki
g e t a það. Hann dáleiðist út í ómensku
og athafnaleysi, og þar með út í —
vantraust á sjálfum sér !
Þar i er eitrunin fólgin. —
Nei. Vér tökum undir nú sem
fyr með skáldinu — aldrei fremur en
nú og aldrei fremur af hjartanlegri alúð
en nú:
Svo frjáls vertu, móðir,
sem vindur á vog,
sem vötn þin með straumunum þungu.—
Og aldrigi, aldrigi bindi þig bönd
nema bláfjötur Ægis við klettótta strönd.
Þegar vér höfum numið þá list, að
hagnýta til hlitar það sem í oss sjálf-
um býr og i landinu, sem vér byggjum,
höfum numið það, að trúa á mátt vorn
og megin, næst drotni, þá syngjum vér
enn fjálglegar en nú vor hin mörgu
og fögru ættjarðarljóð. Því að
vér e 1 s k u m landið — með aflið
í fossunum ;
vér e 1 s k u m landið — með tignina
í tindunum ;
vér e 1 s k u m landið, sem Jón Sig-
urðsson hefir elskað.
Vér e 1 s k u m Island!
B. J.
Glimukapparnir
að norðan og austan, þeir, er til
Lundúnafararinnar hafa verið kvaddir,
eru hingað komnir fyrir nokkru og
undirbúa sig nú af kappi með þeim,
er héðan fara.
Alls verða i förinni þessir sjö :
Jóhannes JóseJsson frá Akureyri,
Jón Pdlsson — —
Pétur Sigjússon frá Húsavík
Páll Guttormsson frá Seyðisfirði
Hallgrímur Benediktsson frá Rvík
Sigurjón Pétursson — —
Guðm. Sigurjónsson — —
Þeir leggja af stað héðan 28. þ. m.
á Ceres. — Þegar til EngJands kem-
ur, slæst dr. Helgi Pétursson í hóp
með glímumönnunum og verður leið-
togi þeirra og vörður.
Til farararinnar er stofnað af þjóðar-
metnaði.
Hún d að verða landi og lýð til
sæmdar, vekja athygli heimsins á Fjall-
konunni við Norðuríshafið og vask-
leik sona hennar.
Og vafalaust gera glímumennirnir
alt, sem þtim er unt, til þess að vér
hljótum heiður af för þeirra.
En vér megum ekki gera þá svo
vesalmannlega úr garði, að þeir fyrir
fjárskorts sakir geti ekki komið fram
eins og vel samir frjálsbornum full-
hugum.
Fjársójnun til fararinnar þarf að
verða rausnarlegri en orðið hefir til
þessa — hér í höfuðstaðnum.
Glímumennirnir að norðan og aust-
an komu með um 2000 kr. paðan til
farareyris, — þar af 800 kr. frá Seyð-
isfirði. Það mundi samsvara 10 þús.
kr. fjárframlagi úr höfuðstaðnum, eftir
mannfjölda; en hér kvað hafa safnast
að eins um 1400 kr.
Væntanlega sýnir Reykjavík það þó
enn, »eins og hún jafnan sýnir, að
hún er þjóðlegust — hefir næmasta
tilfinningu fyrir sæmd þjóðarinnar«, —
eins og einn gildur höfuðstaðarborg-
ari komst að orði 16. nóvbr. f. á.,
er minst var Jónasar Hallgrímssonar
og fjárframlaga til líknesk's hans.
Að meðtöldum landssjóðsstyrknum,
sem heitinn er til fararinnar, 2 þús.
kr., eru alls fengnar um 5V2 þús. kr.
En minna en 7 þús. má farareyririnn
ekki með nokkuru móti vera.
Á morgun ætla kapparnir að glíma
opinberlega i Bárubúð, bæði til að sýna
list sína og til að afla fjár til ferðar-
innar. Þá skemtun ættu þvi allir að
sækja, sem vilja styðja fyrirtækið.
Reykvíkingur.
Nýr talsmaður.
Margur dansar,
þótt hann dansi
nauðugur.
»Húsbóndinn« hefir fengið sér nýj-
an talsmann, þar sem er annar höf.
Ríkisréttinda, Einar Arnórsson laga-
skólakennara-ífni.
Getur nokkurum manni til hug-
ar komið, að hann, maðurinn
sem ritað hefir um rikisréttindi vor
eins og hann gerði fyrir fám mánuð-
um, geri það af fúsum o g frjálsum
vilja, að fara nú að hjálpa húsbónd-
anum og félögum hans i nefndinni
til að gylla innlimunarfrumvarp þeirra
hið alræmda, eins og hann gerir nú i
málgagniráðgjafans, — styðja þá stefnu,
að semja af þjóðinni hennar dýrmæt-
ustu réttindi, þau er hann nefndi svo
fyrir skömmu?
En verkið er lika eftir því.
Það er eitt hið aumasta óvita-babl
og endileysa, er nokkur dæmi eru til
að vit borinn maður hafi látið frá sér
fara, hinar aumustu hártoganir og
blekkingar.
»Veldi Danakonungs« segir höf. að
sé rétt þýðing á »det samlede danske
Rige« og dregur allar ályktanir sinar
um nafnið af þvi. Nú veit allur lýð-
ur, að þýðingin er röng. Þess vegna
falla allar ályktanir þar um sjálfa sig.
Samningsuppkast kallar höf. frv., en
ekki lagauppkast, þótt lög sé kallað.
Ef svo er, hví er þá verið að skira
uppkastið rangnefni: kalla það upp-
kast til laga? Hér hlýtur þá að vera
hægt að gera breytingu á frumvarpinu,
sem Danir hljóta að ganga að, hvað
sem nefndarmenn segja. Því vart er
það skiljanlegt, að Danir geri það að
kappsmáli móti vilja íslendinga, að
kalla það lög, sem er samningur. En
það er einmitt svo, að það er rangt
hjá E. A. að frumvarpið sé eftir eðli
sinu frv. til samnings. Litum á sann-
anir hans fyrir þessu.
Hann segir: í 1. grein er tekið
svo til orða, að þau mál verði sam-
eiginleg, sem »efter gensidig Over-
enskomst (0: eftir samningi af beggja
hálfu) verði ákveðið í lögum þess-
um.
Alþingi er skift í tvær deildir, efri
og neðri deild; til þess að eitthvað
verði að lögum nú, þurfa báðar deild-
ir að koma sér saman um það; lögin
verða til »eftir samningi af beggja
hálfu.« Eftir kenningu E. A. eru þá
öll lög frá alþingi samningar, en ekki
lög! Það sér hvert barn, hvílík fjar-
stæða þessi nýja kenning E. A. er.
Þá segir hann: »Lög eru samkvæmt
eðli sínu óuppsegjanleg — það væri
markleysa að segja sig undan lögun-
unum, því sá sem gerði það, yrði
jafnt dreginn fyrir lög og dóm fyrir
því.«
Þetta er rétt um sum lög, svonefnd
boðorðslög (præceptiv lög); en fjöldi
laga, og það einmitt þeirra laga, sem
oftast eru notuð í daglegu lífi, eru
uppsegjanleg. T. d. er hverjum manni
leyfilegt, að láta vera að þinglýsa
kaupum og veðsetningum, þótt þing-
lýsing á því sé fyrirskipuð í lögum.
Að þessuu leyti geta borgarar lands-
ins sagt sig undan lögum þess, án
þess að verða dregnir fyrir lög og
dóm.
Þá segir höf., að inn á við, á ís-
landi og í Danmörku, verði sambands-
grundvöllurinn að birtast svo sem lög
væri; samningur verði þá að þessu
leyti að vera lög. Hann sýnir sjálf-
ur fram á, að þetta er vitleysis-hártog-
un. Því hann segir: »Sams konar
gildir um alla milliríkjasamninga.
En, má eg spyrja, hver kallar þá
samninga lög fyrir því?
Enginn.
Hver ástæða er þá til að kalla penna
samning lög fremur en aðra milliríkja-
samninga?
Engin. —
Ein blekking höf. er sú, að orðið
»Medvirkning« í 3. gr. 2. tl. sé við-
tækara en íslenzka orðið »samþykki.«
Hér viðurkennir hann þó eina þýð-
ingarvillu; en hann ætlar um leið að
snúa henni sér og sínu máli í hag.
Ef það er rétt, þá er hér eitt ein-
stakt dæmi þess, að Danir í nefnd-
inni hafi viljað pröngva meira rétti
upp á íslendinga en þeir fóru sjálfir
fram á! Þeir vildu láta »Samtykke«
standa í frumvarpinu, en létu undan
Dönum þar sem annarsstaðar, og settu
orðið »Medvirkning« í staðinn. En
það merkir íhlutun, en alls ekki sam-
þykki.
Aftur á móti nær orðið samþykki
miklu fremur yfir bæði umræður og
samþykki heldur en hitt orðið, þótt
höf. þræti fyrir. Þetta þarf ekki að
orðlengja, þvi hver meðalgreindur mað-
ur sér þetta, er hann athugar það.
Þetta er til marks um, í hver rökþrot
höf. er kominn. Hann fer að skrökva
upp orðaskýringum!
Mér finst alveg ófyrirgefanlegt af
höf., að fara með svona mikilli léttúð
með þetta mesta velferðarmál þjóðar-
innar. Svona klunnaleg hugfimissýn-
ing finst mér alveg óboðleg. En ann-
að eu hugfimissýning ætlast höf. áreið-
anlega ekki til að greinin sé.
Hyggilega er það gert af höf. og
þeim sem að honum standa, að leggja
ekki að höfuðaðfinslunum við upp-
kastið, sneiða alveg hjá þeim, en vaða
vígamannlega fram í móti smámun-
unum, og ráða þó ekkert við þá.
Haukur i Horni.
Raddir frá almenningi
um
sambandsmalið.
IV.
Hreppnm (Árn.) 12 júni 1908.
Það var óvenjulega mikill ánægju-
b1ær á fólkinu i vor þegar símskeyt-
in voru að berast af nefndarstarfinu,
um alla blessunina sem það átti að
leiða yfir þjóðina. Jafnvel sjötugir karl-
ar brugðu á leik og blessuðu nefnd-
ina, en allramest ráðgjafann, sem þó
hefir ekki verið þeim neitt tiltakan-
lega hjartfólginn síðan árið 1905 (eft-
ir bændafundinn), og sögðu:
— Hann tók illa í Þingvallafund-
inn og ályktanir hans i fyrra. Nú
hefir hann séð sig um hönd, og unn-
ið sjálfur að því sama. Nú hefir hann
þó látið vitið og góðmenskuna ráða
fyrir valdagræðginni. En nú verður
hann ráðgjafi áfram, því nú elskar
öll þjóðin hann.
Á þessa Ieið var talað manna á
milli.
Svo kom frumvarpið.
Ó, þau sáru vonbrigði.
Ó, það m y r k u r!
S á r a s t af öllu stingur það, að
semja réttinn af ejtirkomend-
unum um aldur og œfi. Það er glaep-
ur í augum manna.
Landhelgis-hrossakaupin eru ekki
heldur vinsæl.
Eitt hefir nefndin gert, þó óbein-
linis sé.
Hún hefir flutt hugi margramanna
nœr algerðum skilnaði við Dani, og
eg held að þeim fjölgi daglega.
Erl. ritsíinafréttir
til ísafoldar.
Kh. 19. júni.
Taft forsetaefni.
Samveldismenn hafa tilnefnt Taft til
forsetaefnis af sinni hdlfu.
Haraldur prinz lofaður
Helenu prinzessu af Glilcksborg.
Færeyingar
kvarta i Nationaltidende um að þeir
missi rétt til fiskiveiða við ísland eftir
25 dr og heimta breyting (d sambands-
frumvarpinu.)
Vilhjálmur keisari
hefir haldið herhvataræðu út af Revál-
fundinum.
Veitt brauð. Sira PAli Stephensen &
Melgraseyri veitt Holt í Öntmdarfirði 18.
þ. m.
Prestaskólapróf. KI. 5 siðd. snnnn-
dag 21. flytja prestaskúlanemendnr próf-
prédikuu sina i dómkirkjnnni á siðdegis-
mesButíma.
Hlýjar kveðjur.
Samhugur Norðmanna.
Þeimfjölgaróðum,Norðmönnunum,sem
taka svari voru, sjalfstæðismanna, í sam-
bandsmálinu. Þeir hafa brennandi áhuga
á því, að vór notum nú færið til að
losa oss undau ollum böndum og yfir-
ráðum Dana, og látuin ekki ginnast svo,
að lagður verði á oss sambandsfjöturinn
n/i.
Vór höfum rekið oss á fimni greinar
um tnálið í einu blaði, sem gefið er út
í Björgvin, Gula Tidend, og er rit-
stjóri að því Jóhannes Lavik.
Vér tökum þær hór upp í blaðið, og
vonum að mörgum manninum muni
hlyna um hjartarætur er þeir heyra þær
hinar hl/ju og alúðarmiklu samhugar
kveðjur frænda vorra. Það er þykt
blóð, sem rennur ekki til skyldunnar,
segir máltækið. Norðmönnum, frændum
móður vorrar, er runnið blóðið til skyld-
unnar. Þykkara ætlar það að verða í
sumum íslendittgum, sonum hennar. En
því á hún sjálfsagt að fagna, að þeir
verða miklu færri.
Verra en að sitji við sama!
Er hugsanlegt að íslendingar gangi að þessu?
Þetta er ritstjórnargrein, og er itór
lítið eitt stytt, eins og sumar hinar:
.. . Allir vita, hvernig Danir fóru að
við friðarsamninginn í Kíl 1814, að þeir
sviku undir sig með falsi og prettum
bæði Island og Færeyjar. Það var ekk-
ert annað en valdrán.
Og loks hefir nú verið skipuð nefnd
til að gera uppkast að lögum um sam-
bandsntál landannti beggja, Danmerkur
og íslands. Hún hefir nú lokið starfi
sínu.
En það er tæplega aunað hægt að
gera í fyrstu, en að hrista hófuðið yfir
úrslitunum.
Já, vér skiljum vel, að Danir séu
ánægðir með þetta frumvarp; þeim þyki
ekki margt að því. En hitt þykir oss
stórfurða, að Islendingar geti gengið að
því. En það gera þeir — flestir (þ. e.
nefndarmenn) . . .
Verst er ákvæðið um óuppsegjanlegu
málin um aldur og æfi: konungsskipun,
utanríkismál og hervarnir.
Fái Danir yfirráð yfir öllu þessu, þá
fá þeir það, sem þeir h a f a e lt k i
f e n g i ð h i n g a ð t i 1. Þeir fá sam-
þykki ísleudinga á því, sem þeir hafa
áður tekið með ráni og svikum og hald-
ið fyrir þeim án nokkurs róttar.
Það voru óuppsegjanlegu málin, sem
Svíar ætluðu að fjötra oss með. En
fjöturinn slitnaði af því, að Svíar voru
o f ósveigjanlegir. Það var nú ekki svo
undarlegt. Norðmenn gátu mikið lagt
á sig fyrir það, sem þeir sjálfir vildu.
Það þótti Svium líka. Og svo spentu
þeir bogann þangað til hann brast.
Reyndar getur enginn krafist þarna
meiraaf íslendingumenNorðmönnum. En
dapurleg eru úrslitin samt sem áður.
Að eins e i n n íslenzkur rnaður í nefnd-
inni, sem ekki vill samþykkja á þjóðina
eilíf bönd, fjötra um aldur og æfi —
það er Skúli Thoroddsen ritstjóri. En
ánægja er það jafnframt, að þar er þó
e i n n. Vór vomim að þessi eini maður
verði að mörgum þúsundum. Vér segjum
þetta ekki af þvi, að vér sóum að æskja
nokkurs stjórnmálasambands milli Noregs
og íslands. Vór höfum enga ástæðu til að bú-
ast við, aðíslendingar mundu viljalíta við
oss svo sem sambandsþjóð, og þar að auki
e r alt ríkjasamband allra mesta tildurs-
tilhögun. Nei, oss svíður þetta af því
einu, að vór berum / brjósti samhug til
íslendinga.
Verði frumvarpið samþykt, þá lendir
alt í eilífri óánægju þegar frá dregur.
Vór höfum reynsluna, Norðmenn. Vór
vitum hvað það er. Oss svíður það
ekki minna af þ e i m ástæðum, að það
ei Noregs sök, að ísland hefir orðið
nokkurs konar niðursetningur. Fyrst
það, að Noregskonungar reru að því
öllum árum, að ræna þjóðina sjálf-
stæði sínu. Og aunað hitt, að það er
oss að kenna sjálfum, hvernig Danir
kubbuðu sundur veldi lands vors ....
Vór væntum þess, að nú verði margir
Skúlar á íslandi — og eiugöngu Skúl-
ar að lokum. En það verður sjálfsagt
þar eins og í Noregi, að sambandsbraut-
in verður þakin politískum náum.
Þá er önnur smágrein eftir ritstjórann
um óuppsegjanlegu málin. Hann minn-
ist þar á heimastjórnarflokkinn og Hannes
Hafstein þar einn: Só undarlegt um
þann rnann, sem eiuu sinni hafi verið
talinn svo há-frjálslyndur.
Greinin endar svo:
Vilji íslendingar ganga að þ e s s u,