Ísafold - 20.06.1908, Qupperneq 3

ISAFOLD
143
þá virðist oss seœ þær muni ekki vera
henni sérlega hugfólgnar, óskirnar þær,
að verða sjálfráð og fullveðja þjóð.
l>á er par grein eftir AnderS
Hovden, prestinn norska, sem hing-
að kom til lands fyrir 2 árum, og rit-
að hefir um oss nokkuð síðan í norsk
blöð af stórmiklum góðvildarhug og
hl/leik.
— Sem stendur eru nú fulltnúar ís-
lennku þjóðarinnar staddir í Danmörku
og eiga að semja um sambandstilhögun
beggja landa. Island heimtar konungs-
samband — personalunion. Það virðist
sanngjörn krafa. ísland hefir aldrei
verið skattland Danmerkur, og 1814
náði hún því undir sig með falsi.
Noregur, móðir íslands, getur ekki
horft á barn sitt berjast fyrir frelsi sínu,
svo göfugri baráttu, áu þess að fylgja
því í auda á meðán, með innilegasta
samhug og óskum um sigur.
íslendingar eru gömul menningarþjóð,
og þarfnast eugra lógregluyfirráða yfir
sér. Og það er ekkert annað en ósvinna
af þeim voldugri þjóð að hafa ágirnd
á að fita sjálfa sig á svo fátæku landi,
Ófrelsið hefir legið eins og martröð á
íslenzka þjóðinni alla tíð síðan er hún
komst undir Dani og dregið stórum úr
þroska heunar og hæfileikum. Þessi
frjálsi fugl, sem átti rótt á að flúgja
út og syngja fyrir allan heimiun, hon-
um hefir verið haldið inni í búri ör-
birgðarinnar, svo að hann hefir mist
hið forna afl sitt og þrótt.
Lát þá aftur fá frelsi sitt, og þá
mun þjóðinni aukast þróttur og gleði
til að hefjast hátt og dafna, og hæfi-
leikar hennar hinir miklu koma í ljós —
með sama afli og áður, þróttinum forna.
Og vér skulum gera vort til, Norð-
menn. Vér skulum þeyta lúðurinn, svo
að ísland geti heyrt til vor hjartaslög-
in í hinni helgu frelsisbaráttu þeirra.
ísland — þjóðveldi.
Þegar eitthvað hefir verið rangt gert,
þá er að bæta það.
Og rangt var það gert af oss Norð-
mönnum, þegar vér neyddum Islendinga
til að ganga konungi vorum á hönd.
Nú verðum vór að bæta fyrir það eft-
ir megni. Vér eigum að styrkia þá íslend
inga af fremsta megni, sem nú vilja kref-
jast fulls sjálfstæðis. Og fái þjóðin
það, — krefst hún sjálfsagt lyðveldis.
Heill só yður ! íslendingar, og frelsis-
baráttu yðar. Vór vonum að þór kom-
ist ekki að eins jafnlangt og vér gerð-
um 1905, heldur lengra — svo langt
að þór skapið nýtt þjóðveldi í
Evrópu.
Norðmæri í maí 1908.
. Edvard Langset.
-------sm-í-------
Prestkosnlng á Stað 16. þ. in. öuð-
laugur Guðmundsson Skarðsþingaprestur
hlaut 78 atkv. af 100 greiddum, og síra
Böðvar Eyólfsson aðstoðarprestur i Arnesi
19, en 3 voru ógild. Kjósendur alls 227.
Prúfastnr er settur 15. þ. m. sira Þórð-
ur Olafsson & Söndum i Dýrafirði í stað
8ira Janusar Jónssonar i Holti.
Fundarræða
um
sambandsmálið.
Eftir
Þorstcin Erlinqsson.
Eg ætla ekkert að fara að þrátta uni
þennau góða og einlæga vilja, sem Danir,
eða nefndarmennirnir dönsku, hafi haft
á því, að gera okkur að frjálsri og full-
veðja sambandsþjóð sinui. Það gildir
um Dani ekki síður en aðra menn, að
þeirn hefir miahepnast /mislegt um dag-
ana, og það er alveg víst, að þeim hefir
ekki tekist vel að koma þessum góða
og einlæga vilja á pappírinn og það
þrátt fyrir beztu hjálp okkar manna;
því hvar sem vór ætlum að reyna að
t>yargja fullveldi okkar á samningsupp-
kasti þessu, þá er alt orðalag þar svo
hált, að alstaðar sleppur af, og svo rseki-
lega er varast að vór fáum þar nokkura
örtrgga átyllu fyrir fullrótti vort gagn-
vart Dönum, að uppkast þetta verður
nálega að skyra alt oss í vil til þess að
úr því verði togað eða í því functið,
það sem nefndarálitið sjálft segir, að í
samningi þessum sé eða eigi að vera.
Sjálfir íslenzku nefudarmeunirnir verða
jafnvel að hagga eðlilegu máli til þess
að viðunanlegt orðalag fáist á þ/ðingu
þeirra á hinum danska frumtexta, og
hór koma sömu mennirnir með margar
sk/ringar á sömu orðunum sama dag-
inn.
Þegar svotia ntikið er tui undir skyr-
ingttnum kontið á lögutn þessunt, þá
getur verið hæpið að eiga þær undir
þjóð, sent setur það í stjórnarlög sín,
að konungur rnegi í nauðsyn setja bráða-
birgðalög þegar rikisþing standi ekki
yfir, en að þau lög skttli jafnan leggja
fyrir næsta ríkisþing — og sk/rir síðan
þenttan lagastað svo, sem stjórnin megi
slíta ríkisþingi til þess að komast að
því, að setja bráðabirgðalög, og svo þurfi
ekki að leggja þau fyrir næsta þing
fyrri en í þinglok eða sjá um, að þau
verði ekki útrædd og halda þeim svo í
gildi árum saman.
Þeirri stjórn, sem skyrir síu eigin
grundvallarlög svona, þegar hún þarf
á að halda, er eg að minsta kosti ekki
fús á að fá í hettdur þær lagaskyringar,
sem frelsi og róttur þessa lands getur
oltið á.
En við erutn nteð öllu róttlausir (segir
síðasti ræðum.); við eigum núna ekki
snefil af rótti nema þann, sem Danir
gefa okkttr af »sanngirni eða ttáð«, sagði
hann.
Ja, hefum við enga aðra von en þessa
miskunn Dana, gæti sjálfsagt verið happa-
ráð, að varpa sór í þennan náðarfaðm.
En mór finst þeim Morgenstjerne (pró-
fessor í Chria) vera merkilega óljós mun-
urinn á því, að e i g a rétt sinn fornan
og góðan, og hinu, að fá þennan rétt
v i ð u r k e n d a n.
011 hin langa og harðsótta orusta
Jóns Sigurðssonar og hans samherja
fyrir frelsi voru hefði orðið lxtil, ef hann
hefði átt að standa á þeim rétti einum,
sem Danir og heimurinn viðurkendi þá
að við ættum. Heimurinn vissi varla
að við vorum til og því síðttr um rótt
okkar eða réttleysi, en Danir neituðu
öllum rétti okkar þá eins og nú.
Sé því ekkert sigur annað en það,
að fá fornatt r é 11 sinn viðurkendan,
þá fer að fara lítið fyrir æfistarfi Jóns
Sigurðssonar; því viðurkendan hjá Dön-
um fekk hann ekki einn tutul af rétti
okkar, eitts og eg sagði, og enn slá
Danir i millilandanefndinni öflugan var-
nagla þar í stað, bvo enginn eimur af
grun skuli falla á þá um það, að þeir
ætli sór nokkuru sinni að viðurkenna
agnar-ögn af þessum forna rétti vorum.
Nei, hinn mikli og fagri sigttr Jóns
Sigurðssonar, sem við sktilum aldrei
gleyma, var sá, að við viðurkendum
sjálfir þennan rótt okkar og fengum
mátt til þess að standa svo fast á hon-
um, að Danir sáu það helzt sóma sinn
að þoka einmitt fyrir þessum rétti og
látast fara að viðurkenna eðlilegar frelsis-
kröfur okkar og rótt þjóðernisins. Eu
rná eg spyrja: Hvað gilti þessi n/í
gjafaróttur forðum hjá Holtsetum, og
hvað gildir hann hjá Færeyingum?
Það er einmitt hamingja okkar, að
við eigum fornatt rétt, hvað sem Knútur
Berlin segir, og eins þó þessi réttur só
ekki viðurkendur. Það er hamingja
okkar, að Danir g e t a engan rétt
gefið okkur.
E n þ ó v i ð h ö f u m á 11 þ e n n-
an forna rótt, þá höftim við
afsalað okkur honum með
öllu 1 903, gert oss alveg
róttlausa og innlimað okk-
ur gjörsamlega, segir andmæl-
andi minn. Vór þykjumst eiga
rétt, segir hann með fyrirlitningu;
hvað dugar að þykjast, þegar við eig-
um í raun og veru ekkert nerna það,
sem Danir vilja gefa okkur af góðvild,
að eins af náð?
A þessu bjargi stendur hann og ætlar
víst að standa og heldur það sé óbifan-
legt.
Eg kannast nú við það, að á því
getur eugiun vafi leikið, að við inttlim-
uðurn okkur 1903. Við setjum ráðgjafa
okkar i ríkisráðið, undir ákæruvald lög-
gjafa Dana, og kippum með þv/ fótum
undan sjálfstæði okkar og þingræði.
Þetta hefir J. Jens. sjálfur s/nt fram á.
Og hefði hann ekki sagt meira ett það,
að v i ð hefðum sett ráðgjafann þar
inn, v i ð e i n i r, þá væri bjarg haus
óbifanlegt. Eti hattn segir meira, og
það var meinið. Hantt segir að við höf-
um í rauninni ekki sett hann þar, held-
ur að eins 1 ö g f e s t hann þar, því
gruudvallarlögin dönsku hafi sett hann
þar og við höfum að eins lögfest hann
t sætinu.
Þetta syni meðal annars orðalag lög-
festingarinnar sjálfrar.
En hór byggir hann einmitt ályktan-
ir sínar á þv/, sem hantt átti ósannað.
Það var meinið.
Nú. Það var einmitt ósannað í ritl-
ing hans, að grundvallarlög Dana mein-
uðu konutigi að hafa ráðgjafa utan rík-
isráðs, sem væri því ekki grutidvallar-
lagaráðgjafi. Andstæðingar J. J. skiidu
þau lög einmitt svo og J. J. svarar því
ekki, að grundvallalög Dana ein sóu þar
ótvíræð, en hann svarar því, að þessi
skilningttr vor íslendinga á þeim nægi
ekki og só gagnslaus. Þar taki skiln-
ingur Dana einmitt af skarið og hann
só sk/r og ótv/ræður í ráðgjafabréfun-
um 1897 og 1899.
Andntælandi mun þv/ ekki og gat
ekki sannað, að grundvallarlögin skipi
ráðgjafa okkar í ríkisráðið. En þetta
hefði hann þurft að sanna þá eða nú,
til þess að geta staðið á því nú, en í
þess byggir hann alt á skilningi ráð-
gjafans okkar danska.
Skilur hann núl [Þögn].
Af þessu dregur hann svo þá hæpnu
ályktun, að Datiir hljóti aö verða að
breyta grundvallarlögum sínum, ef til
þess kæmi að taka ráðgjafa vorn út úr
ríkisráðinu.
Á þessu strandaði þrætan 1904 og
1905 um inulimutiina frá 1903. Hann
(J. J.) og danski ráðgjafinn sögðu, að
grundvallarlögin hefðu innlimað okkur
og við samþykt það. Foringjar heima-
stjórnarmanna sögðu, að við hefðum gert
það einir og ráðgjafi okkar sæti f ráð
inu að boði stjórnarskiárii.nar einnar.
Hér vantaði þann, sem úr gat skorið.
En ef sá skilningur verðttr ofan á
hjá Dönum, að ráðgjafi vor geti farið í
friði út úr r/kisráðinu án þess að þeir
breyti nokkru í grundvallarlögunum,
þá hefir Klemens Jónsson líka haft rótt
að mæla í Norðurlandi og Hannes Haf-
stein í Vestra.
Sögðtt þeir ekki, að ekkert yrði bygt
þar á skilningi Dansksins og J. JÁ
Jú. Það sögðu þeir einmitt og sögðtt
það satt, hvort' sem okkur líkar betur
eða ver. Og nú er það sanuspurt, að
Christensen forsetisráðgjafi og allir hin-
ir dönsku nefndarmeun með bonttm hafa
sagt það hiklaust, að ekki þyrfti að
breyta orði í grundvallarlögunum, þótt
ráðgjafi vor færi burt úr ríkisráðinu.
Hór eru því Danir orðnir sammála
heimastjórnarflokkuttm um þ-tð, að
stjórnarskrá vor hafi sett ráðgjafann inn
/ r/kisráðið, eu ekki grundvallarlög Dana.
Eg þyrfti nú í raunintti ekki að segja
eitt orð meira, því með þessu er
það bjarg oltið, sem J. J stóð
á, og alt þetta réttleysi* sem
hann hefir verið að byggia á
hér í kvöld, er hrunið að grunni-
Við getum nú farið út úr rlkisráðinu,
nær sem vér viljum, samkvæmt, skiln-
ingi Dana; vér eigum nær sem vór vil
jum fornan rétt vorn fullan og óbreytt
an, þurfum engrar gjafar, þurfum engr-
ar náðar.
Á þessu réttarlega bjargarleysi okkar,
sem ekki er til, bygði andmælaudi minn
/ rauninni öll þau gæði, sem þetta sam-
bandsfrumvarp veitti okkur, þv/ nú yrð-
um við að fá alt af náð og mættum því
þakka fyrir alt. En af þvf hann sagði
líka, að frumv. væri gott, þótt við ætt-
um einhvern rétt, því Dauir hefðu nú
alveg breytt aðferð sinni við oss og ætl-
uðu að gera oss að fullveðja fólögum
sínum — þá má eg til að hn/ta hér
við nokkurum orðum; því hvorugt þetta
er rétt.
A ð f e r ð i n er gamalkunn og óbreytt
og hún er sú, að gefa oss kost á að fá
viðurkendan n o k k u r n h 1 u t a róttar
vors móti því, að fá eínráðum vilja Daua
yfirráðin yfir hinum hlutanum.
1857 var oss boöin sú verzlun, að fá
að segja á 1 i t vort um fjármál landsitis
móti þv/, að vér lögleiddunt mannaút-
boð hóðan á herskip Dana.
1902 eru hrossakaupin alkunnu, að
fá ráðgjafann búsettau móti því, að setja
hantt í ríkisráðið eða lögfesta hantt þar,
auk þess að losa Dani við yfirstjórnar-
kostnaðinn allan.
Nú 1908 er tilboðið það, að fá sér
ntál vor út úr ríkisráðinu og kost á að
fjölga þeini um fjögttr eftir 37 ár, ef
vér felutn Dönum yfirráðin yfir ö 1 I u
sjálfstæði voru út á við svo lengi sem
þeir vilja.
Garnla aðferðin. Gömlu hrossakaupin.
Fullveðja erum við að v/stt, að nafn-
inu til, einmitt núna tneðátt við erum
að sentja um réttindi okkar. Það urðu
Danir einhvern vcginn að gera okkur
til þess bvorki við né afkomendur okkar
gætum á nokkurn hátt riftað þessum
samningi.
En fttllveldi okkar út á við nær ekki
heldur lengra en til undirskriftar okkar
uttdir hann.
Prófentumaðurinn er líka fullveðja /
fjármálum alt þangað til hann er búinn
að skrifa undir próventugjöfina. Því
neitar enginn. En eftir það fer að
sneyðast um fjárráðin, og þó erum vér
ver farnir en prófentumaðurinn, því
húsbóndi hans getur þó brotið af sér
drottinvaldið að lögum, en eftir undir-
skrift vora eigum vér rétt okkar utidir
ótakmörkuðum og einráðum vilja Dana
og enginn stafur meiuar þeim að fara
með okkur hvernig sem þeir vilja.
Það fullveldi, sem vér eigum þá gegn
um Datti, er einskis virði og að eitts
hártogun á orðum. Eg veit það er kall-
að fullveldi, sent Tyrkiun hefir t. a. m.
yfir Bosníu; en það veitir ekki tætlu
af rétti.
Sá róttur svonefndur, sem háður er
óskoruðum vilja annars matins, hefir
aldrei veríð kallaður réttur hingað til,
að minni vitund.
Og gerðardómtirinn !
Hann gat verið alveg eitts og jafn-
nauðsynlegur þótt sórmálin væri ekki
nema tvö, t. a. m. sveitarstjórn og læktia-
skipun, og má audmælandi mittn kalla
okkur fullveðja r/ki nteð þeim kjöriun
ef hann vill.
Fyrir gæði þessa frumvarps vil eg
ekki selja þau réttindi, sem flest alþingi,
Þingvallafundir og þjóðfundur hafa varið
kröftum s/num til að halda í síran 1850.
Forfeður vorir reyndtt að losa sín bönd,
svo vér gætum orðið óbundnir. Vér
megum ekki stuðla að því, að niðjar
vorir fæðist / höftum.
Aths. Andmælandi (J. Jenss.) fann sér
áBtæðu til að ganga af fundi litlu slðar
og svaraði ekki ræðunni.
Vcðrátta
viknna frá 14. júni til 20. júní 1908.
Ro. m. Ak. Gr. Sf. Þh.
s 4.9 3.4 7.0 1.0 3.7 4.9
M 80 3.4 3.5 1.3 2.5 4.4
Þ 4.3 5.1 3.6 0.7 3.1 5.2
M 6.0 6.5 8.0 6.8 8.5 5.1
F 8.5 7.0 8.0 7.5 4.2 6.5
F 9.4 4.1 6.6 3.5 5.7 7.1
L 7.7 7.4 8.7 7 5 122 7.6
Nýr botm>örpung,ur
tslenzkur hefir bæzt við hingað
þessa dagana, keyptur á Englandi af
Árna Hahnessyni skipstjóra fyrir sjálfs
sin hönd og annara: Gunnars kaupnt.
Einarssonar, Halldórs Steinssonar skip-
stjóra og P. J. Thorsteinsson & Co.
Skipið hét Northwold, en er nú skírt
Valur, 62 smáiestir nto, 13 ára gam-
alt, en nýjað upp að viðum. Auk
botnvörpu hefir það lóðarveiðaútbúnað
og herpinót til síldveiða. Fer út í
dag til lóðaveiða. Kostar hingað kom-
inn 45 þús. Bankarnir báðir veitt
sinn stuðning til þessara skipskaupa.
Hérmeð tilkynnist vinum og vandamönnum
nær og fjær, að maðurinn minn elskulegur,
Jón Guðmundsson frá Setbergi, andaðist á
heimili sinu i Hafnarfirði hinn 15. þ. m.
Hafnarfirði 18. júnl 1908.
Vilborg Jónsdóttir.
Uppboösauglýsiug.
Skipið Valdimar, með keðjum, ak-
kerum, seglum og öllu er skipinu
fylgir og fjárnám var gjört í 21.
maí þ. á., í því ástandi sem það nú
er hér á Reykjavíkurhöfn, eign lóns
Árnasonar stýrimauns o. fl., verður
boðið upp og selt, ef viðunanlegt boð
fæst i það, á opinberu uppboði, sem
haldið verður bæjarþingsstofunni
næstkomandi föstudag 23. þ. m. kl.
12 á hádegi.
Söluskilmálar, veðbókarvottorð, virð-
ingargjörð og það af skipsskjölunum,
sem til er, verður lagt fram við upp-
boðið.
Bæjarfógetinn í Rvík 19. júní 1908.
Halldór Daníelsson.
100
101
104
97
væran dúr fyrir því. Hún settist marg-
sionis upp til að gera það, en gat það
ekki.
Og hana tók að dreyma af nýju,
undir eins og hún var hnigin út af.
Hún sat í sekknum og hnipraði Big
saman, og stúdentinn bar hana um
Bkóginn. Alt var það hann.
— það varat ekki þú, sem gerðir
það, sagði hún við hann.
— Ójú, það var nú eg og enginn
annar, Bagði hann og brosti að tor-
trygninni. Öll þessi ár hefir enginn
dagur liðið bvo, að þú hafir ekki hugs-
að um mig; þá geturðu skilið, að eg
sitji ekki auðum höndum hjá, þegar
þú ert stödd í svona mikilli hættu.
Já, það fanst henni líka liggja í
augum uppi, og nú fór hún að ajá, að
hann hefði á réttu að standa; það væri
Btúdentinn og enginn annar.
Ed öllu þeasu fylgdi svo mikill sælu-
fögnuður, að hún vaknaði að nýju. Og
hún fann neieta ástariunar titra í
hverri taug. Hún hefði ekki getað
fundið betur til þess, þó að hún hefði
eéð og talað við elskhuga Bi’nn f vöku.
— En hvers vegna kemur hann
aldrei þá, aagði hún í hálfum hljóð-
um, hvers vegna hittust þau aldrei
í lífinu sjálfu, aldrei nema f draum-
um hennar?
Húa þorði ekki á eér að bæra. |>á
hefði ástin flogið upp. J>að var eina
og bráðetyggur fugl hefði eezt á öxl
hennar, og hún væri dauðhrædd um,
að hún kynni að fæla hann.
Ef hún hreyfði eig til, þá mundi
fuglinn fljúga og sorgin komaet að og
ná á henni tökum.
Hún vaknaði ekki að fullu fyr en
komið var rökkur. Hún hlaut þá að
hafa sofið allan seinni part dagsins og
langt fram á kvöld. Um þetta leyti
árs fór ekki að dimma fyr en eftir
náttmál.
Nú var fiðluleikurinn lfka hættur.
Dalamaður genginn leiðar sinnar.
Anna gamla var ekki komin enn.
Hún ætlaði vfst að gista f nótt á prest-
8etrinu.
f>að stóðlngiríði alveg á sama; hana
langaði ekki til annars en að leggjast
út af aftur og sofna. Hún var hrædd
við harminn og hugarvflið, sem beið
hennar hvert akifti, sem hún vaknaði.
né vættir. En við hlið Ingiriðar fór
að fara um hana. Hún hafði um það
bjargfasta vissu, að bún gengi við hlið
manns, sem gæti ekki talist til þessa
heims. f>vf hafði eins og verið hvfsl-
að henni undir eins á mánudagsmorg-
un, þegar húnkom að henni einni heima.
Hún hafði ekki komið heim sunnu-
dagskvöldið, því að prestkonan hafði
lagst veik mjög skyndilega þá um dag-
inn og Anna gamla verið beðin að
vaka yfir henni um nóttina; hún var
vön að stunda sjúklinga. Alla nótt-
ina hafði hún heyrt prestkonuna tala
í óráði um Ingiríði, segjast hafa séð
hana, hún hefði komið. En því hafði
gamla konan ekki gert mikið úr.
En svo kom hún heim um morgun-
inn og sá Ingirfði sjálf og talaði við
hana. f>á ætlaði hún undir eins að
þjóta heira á staðinn og segja þeim,
að það væri nú engin vofa, sem þær
hefði séð; en þegar hún hafði talað
um það við Ingiríði, hafði það þau
áhrif á hana, að hún þorði ekki að
hún færi. Henni fanst, að lffi síuu
væri farið eins og kertaljósi, sem blakt-
aði fyrir gusti og lægi við að það slokn-
var svölun að þvf að geta grát-
ið hér ein, óglapin af öðrum.
Hún gekk rakleitt að legubekknum
og fleygði sér þar niður. f>ar lá hún
og grét, og vísbí ekkert hvað tfmanum
leið.
Dalamaðurinn sat úti á bæjarstétt;
hann fýsti ekki að ganga f bæinn, kött-
-urinn var inni. Hann beið þess, að
Ingirfður kæmi út til að spila fyrir
hann. Hann var búinn að taka upp
fiðluna fyrir langalöngu. f>egar svona
lengi stóð á þvf, að hún kæmi, tók
hann sjálfur til að spila.
Hann lék að vanda blftt og mjúkt
og f hálfum hljóðum. það var með
naumindum, að fiðluleikinn heyrði inn
í stofuna.
það fór kuldahrollur um Ingiríði
hvað eftir annað. Alveg eins og
hafði verið rétt áður en hún lagðist.
Nú lagðist hún víst aftur. f>að var
líka langbezt. Bara að sótthitinn yrði
nógu mikill til þess að gera út af við
hana, og gera það þá svikalaust.
Fiðluhljóminn bar að eyrum hennar.
f á settist hún upp og skimaði í kring
um sig, æðisleg til augnanna. Hver