Ísafold - 29.08.1908, Síða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisTar i
viku. Yerð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis B kr. eBa l1/* dollar; borgist fyrir
mibjan júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD
Uppsðgn (skrifleg) bnndin yið Aramót, er
ógild nema komin bó til útgefanda fyrir
i. okt. og kanpandi sknldlans yið blaMB.
Afgreiðsla: Anstnrstræti 8.
XXXV. árg.
Reykjavlk laugardaginn 29. ágúst 1908.
54. tölublað
I. O. O. F. 898219.
Augnlækning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—8 i spital.
Forngripasafn opib á mvd. og ld. 11—12.
Hlutabankinn opinn 10—2 V* og 5 */s—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skriístofa frá 8 árd. til
10 sibd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Gubsþj.91/* og 6 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—6.
Landsbankinn 101/*—21/*. P-akastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—3 og 1 ~6,
Landsskjalasafnið á þia., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripasam á sd. 2—3.
Tannlækning ók.i rósthússtr.14, l.ogS.md. 11- '
Faxaílöabáturinn Ingölfur
fer til
Borgarness
sept. 1., 3. og 6.
Keflavíkur
ágúst 30., sept. 8. og 10.
Garðs
ágúst 30. og sept. 10.
Teiknipappír
í örkum og álnum fæst í bókverzlun
Isafoldarprentsmiðju.
Ef vér hefjnm það
samtaka!
Margan mann, sem vill ekki ímynda
sér að Uppkastsmönnum gangi annað
til baráttunnar heldur en ást á land-
inu, stórfurðar á því, hvað sú ættjarð-
arást eykur þeim litla trú á landinu
og traust á þjóðinni.
Þeir treysta henni ekki til að heita
þjóð. Því að það heit á hún ekki
skilið, ef hún getur ekki staðið straum
af sjálfri sér og átt algerlega með sig
sjálf án annarrar þjóðar aðstoðar. En til
þess treysta þeir henni ekki. Það
segja þeir sjálfir. Ef hún á að fara
til þess, þá líkja þeir henni við mann
í áralausum bát úti á reginhafi.
Þeir treysta henni ekki til að taka
neinum sjálfstjórnar-framförum á
ókomnum öldum; treysta islenzku
þjóðlifi ekki til annars en að
verða að stöðupolli. Þeir kannast
ekki við það. Skiljanlega. En þeir
kannast við annað.
Þeir hafa sagt, flestir Uppkastsmenn:
Frumvarpið fullnægir öllum kröfum
þjóðarinnar.
Og einn nefndarmaðurinn hefir
bætt við: Þjóðin er ekki þroskaðri
en það, að hún hefir ekkert að gera
við meira.
Jæja, vér Sjálfstæðismenn erum nú
ekki alveg á peirri skoðun. Okkur
þykir betta æði-mikil skammsýni. En
segjum, að þeir hefðu á réttu að standa.
Segjum, að með Uppkastinu væri þjóð-
inni sniðinn stakkur eftir vexti.
Skammsýnisþokunni yfir hugum Upp-
kastsmanna léttir ekki svo ýkja-mikið
upp við það.
Það stendur sem sé svo á því, að
þjóðin má ekki fleygja stakknum, þeg-
ar hann er farinn að standa henni á
beini; standa henni fyrir þrifum og
vexti. Það er ekki ætlast til að vér
fáum nokkurn tíma annan nýjan, ef
vér tökum við þessum. Þvert á móti.
Og það er ætlast til að Danir ráði
bótunum á flíkina, þegar hún er far-
in að slitna. Það er »eftir samkonm-
lagit við þá.
Mesta hættan í þessu máli, eins og
þar er um hnútana búið, hætta, sem
Uppkastsmenn vitanlega blygðast sín
fyrir, þegar um hægist, að hafa hugs-
að um af svo mikilli léttúð og lítilli
alvöru, — hún er óuppsegjanlegu niálin.
Hvergi verðum vér að fara jafn-
varlega eins og þar. Hvergi er skó-
kreppu-hættan meiri.
Ef vér eigum að semja á hendur
þjóðinni einhverja stjórnarfars-tilhögun,
sem hún á að búa við um ókomnar
aldir, þá er henni ekki trygt sjálfs-
forræði sitt til frambúðar með öðrum
hætti en þeim, að þessi tilhögun leggi
aldrei neinar hömlur á þroska þjóð-
arinnar, hvað mikill sem hann verð-
ur, og hvað langt sem hann nær.
Henni getur orðið farið líkt um
vöxt sinn og viðgang eins og sól,
sem sendir ijós sitt jafnt í allar áttir.
Og vér höfum ekkert leyfi til að
sýna það í svo mikilvægu starfi, sem
hér ræðir um, að vér gerum ráð fyr-
ir öðru.
Vér höfum ekkert siðferðislegt vald
til að segja: Þroski þjóðarinnar get-
ur aldrei farið lengra í þessa átt held-
ur en þetta og þetta.
Hið eina, sem vér getum sagt og
eigum að haga oss eftir er þetta:
Vér getum ekki bent á nokkurt tak-
mark á nokkurri þroskabraut þjóðar-
innar, þar sem þróunin nemur stað-
ar. Þar eigum vér að gera ráð fyrir
því, sem vér viljum helzt: að engin
slík takmörk séu til.
Það er minna í húfi, þó að skakt
sé reiknað út, hvað margir íbúar séu
í Reykjavík eftir þennan og þennan
árafjöida.
En hvernig hefir ekki farið? Það
hefir enginn gert ráð Jyrir nándar
nærri nógu miklum vexti og viðgangi
bæjarins á móts við það, sem orðið
hefir.
Eins er um leikhúsnefnurnar. Það
hafa verið reistir hér þrír kumbaldar
á hálfum öðrum áratug, og hver um
sig átt að nægja bænum fjórum sinn-
um lengur en raun hefir orðið á.
Sjálfsagt fer eins um næsta leikhús.
En það er vitanlega þessi mikli kost-
ur á því, að alt af má fá annað nýtt,
þegar það gamla er orðið óhafandi!
Fyrir xo árum hugsaði víst engin
sál á þessu landi til þeirra tíma, sem
vér mundum skilja við Dani. Það
hefði þótt viðlika ólíklegt og að við
kæmumst næstu árin í stjórnmálasam-
band við einhverja þjóðinaá Mars.
Nú verður þó ekki sagt, að menn
hafi ekki hugsað um það. Þjóðfund-
urinn á Þingvöllum í fyrra, þar sem
komin voru saman mörg hundruð
manns, kvaðst í ályktun sinni ekki
sjá annað fyrir en skilnað landanna,
ef ísland fengi ekki fullveldi yfir öll-
um sínum málum.
Og svona mætti lengi telja.
Getum vér nú búist við þvi, að
þessi tilhögun fullnægi kröfum og
framförum þjóðarinnar um ókomnar
aldirl Þegar fjöldi hennar beztu og
skarpskygnustu manna sér nú, undir
eins, hvílíkur gallagripur hún er?
Getum vér ekki t. d. látið oss detta
i hug, að einhvern tíma á ókomnum
öldum, og það ekki svo ýkja-langt
undan landi, muni þjóðarhögum vor-
um komið svo, að íslendingum finn-
ist ekki viðlit, að nokkrir aðrir en
þeir peir sjálfir hafi vald til að semja
fyrir sína hönd við aðrar þjóðir?
Getum vér ekki séð, að með því
að fá Dönum utanríkismálin í hendur,
svo lengi sem þeir vilja, þá eru þeir
óðara komnir inn á sérmálasvið vort
eða niðja vorra, ef svo stendur á, hve
nær sem sérmálakvíarnar eru færð-
ar út?
Getum vér ekki látið oss detta það
í hug, að cefinkgur órjújanleiki á stór-
málum þjóðar, sem á að öðrum kosti
fram undan sér glæsilegt þróunarskeið,
er brunaþurkur á doggvota gróður-
reiti þjóðlífsins, gerir þá að skræln-
uðum öræfahrjúfrum ?
Þetta er það sem vakir svo glögt
fyrir oss, sem viljum ekki ljá fylgi
vort við frumvarpið óbreytt.
Uppkastsmenn segja, að nú sé um
tvent að tefla: frumvarpið eða skiln-
að. Frumvarpsandstæðingar vilji i
raun og veru ekki annað en skilnað.
Þetta er ekki satt.
Þeir vita, að rnargur maður mundi
vilja taka frumvarpinu, ef hann gæti
séð, að í því fælist það, sem Upp-
kastsmenn segja að felist í því. Og
að hann kýs ekkert annað fremur en
að svo væri. Og ef það skyldi nú
fást fram, hvernig geta þeir þá verið
á móti þvi? Má ekki reyna að vita
hvort það fæst?
Nei, segja þeir. Ef það er ekki
samþykt óbreytt, þá fæst ekkert.
Hver hefir sagt þeim það? Eng-
inn, sem hefir úrskurð i þessu máli.
En pó að svo væri, þá er slikur hugs-
unarháttur ósamboðinn frjálsum mönn-
um þeirrar þjóðar, sem þykist öll
eiga fylsta tilkall til að sáttmálanum
sé breytt pangað til hann er orðinn eins
og hún vill haja hann beztan og öðru-
vísi ekki.
Sumir komast þeir ekki hærra en
það, þessir vængjalausu fuglar, en að
halda, að ef vér tökum ekki Upp-
kastinu, þá munum vér líklega búa
við þá tilhögun, sem nú er um aldur
og cefi! Þvi fá skepnurnar ekki mál-
frelsi?
Stjórnarmenn vita vel, að það er Jrurn-
varpið en ekki stjórnin, eins og þeir
hafa sagt, sem fyrir vorum sjónum
er mergurinn málsins í Uppkastshríð-
inni.
Þeir vita vel, hversu öll þjóðin mændi
vonarglöðum augum til nefndarmanna,
með eldheitum óskum um, að þeir
bæri nú gæfu til að leysa þjóðina úr
margra alda læðingi Dana. Og hið
sama gerðu blöðin. Mikill hluti þjóð-
arinnar hefir lagt á úrskurð sinn í
þessu máli, hefir kveðið upp úr ,um
það, að þeir hafi lagt á hana ný bönd
með Uppkastinu i stað þess að leysa
hin gömlu. Svo að sú aðdróttun er
sprottin af einhverju öðru en góð-
girni, að þjóðinni þyki Uppkastið gott,
en sé á móti því af einhverjum öðr-
um hvötum.
Sá maður, er vill bregða upp hug-
sjón fyrir heilli þjóð sem hefir mist
sjónar af köllun sinni, og vera sjálfur
leiðsögumaður hennar að hugsjóna-
markinu, hann hefir trú á pjóðinni.
En trúin er aldrei hlutlaust sálarástand.
Ef hann er ekki i nokkrum vafa um,
að þjóðin eigi hæfileika til að finna
köllun sina, þá breytir hann eins og
þeir hæfileikar séu til. Og þ a ð eyk-
ur þá stórkostlega.
Engir nema þeir, sem hafa mátt-
lausan vilja tii að reisa þjóðina við,
geta beðið til guðs og giftu landsins:
að láta þjóðina taka fegins höndum
hálfum rétti sinum, sem hún fær með
friði, úr þvi að hún fær hann ekki
allan án baráttu. Engir nema þeir,
sem eiga máttlausan vilja.
Það er víst nokkuð sjaldgæft fyrir-
brigði, að hugarylur islenzkra stjórn-
mála-andstæðinga hvers til annars sam-
eini þá. Og þó er ekkert, sem þjóð
vor þyrfti fremur við,
Þvi að landið er nóg,
bóI og gumar er nóg,
bara ef ástin, ef ástin, ef ástin er nóg!
Það á skapandi mátt,
sem mnn hefja það hátt,
ef vér hefjum það samtaka — þ á er
það nóg!
Björnstjerne Bjórnson hefir kveðið
þetta erindi um Noreg. Það hefði
eins getað orðið um ísland.
Ef vér eigum að hefja landið hátt,
þá eigum vér að sameinast, — þá
eigum vér mætast í ástinni á landinu.
Ef oss gæti lærst, að það væri að
komast skemst, að komast sem lengst í
óvirðingarummælum um andstæðinga
sína, sem lagt er svo mikið kapp á
annars vegar í stjórnmálabaráttu vorri,
þá hefðum vér lært stórmikinn sparn-
að á afli handa landinu, afli til að
»hefja það hátt«. Afli, sem er eytt
til þess eins að sundra og dreyfa öðr-
um kröftum og spilla fyrir góðum
málstað, hvoru megin sem hann kann
að vera.
Það er víst, að tilgangur lífsins er
ekki sá, að mennirnir geri hver öðr-
um alla þá bölvun, sem þeir geta
hugsað upp.
Og þjóðinni gerir það hugarfar
meira tjón en orðum verði að kom-
ið.
Nei, það er samúðin, hugarylurinn,
ást til mannanna, ást til landsins, sem
getur gert oss að foringjum og ó-
breyttum liðsmönnum þeirrar hugsjón-
ar, að hefja landið hátt — og hefja það
samtaka 1
Róttleysi
á sjó og landi.
Jafnóðum og sambandsnefndarmenn
hröklast af hólmi, gjörþotnir að rök-
um, verjulausir og berir að óheilind-
um og beinum ósannindum í sam-
bandsmálinu, er nýjum innlimunar-
köppum otað í skörðin, til þess að
reyna að halda uppi vörninni.
En eins og við er að búast eru
vopn þeirra hin sömu og hinna:
Blekkingar og ósannindi. Annað
ekki.
í síðasta tbl. Lögréttu er landsverk-
fræðingurinn látinn þylja langt mál
um fiskiveiðaréttinn, til varnar innlim-
unar-uppkastinu.
Honum er trúað bezt til þess, —
manni, sem vitanlega hefir aldrei feng-
ist hið allra minsta við sjávarútvegs-
mál og ber því að líkindum nauðalít-
ið skyn á slíka hluti. Enda er vörn
hans ljósastur vottur þess.
Og annar álíka skynbær höfundur
hjalar um sama efni í Reykjavíkinni
27. þ. m.
En hvers vegna er þessum mönn-
um skipað út á völlinn?
Mundi það ekki vera fyrir þá sök
eina, að allir sem skyn bera á það
atriði málsins, sjái það í hendi sér,
að landhelgisrétturinn er genginn oss
úr greipum um aldur og æfi, ef vér
gerum Uppkastið að lögum?
Með ljósum og ómótmælanlegum
rökum hefir verið sýnt fram á það
hér í blaðinu og víðar, að þetta hlýt-
ur svo að fara:
Danir og Jrumvarpsmenn telja strand-
varnirnar til hermála.
Hermál vor(!) eiga Danir einir
að annast um aldur og cefi. (Það er
einn flokkur hinna sameiginlegu og
óuppsegjanlegu mála samkvæmt Upp-
kastinu). — Gunnfáninn er einn, og
um aldur og cefi i Dana höndum.
Strandvörnunum Jylgir landhelgisrétt-
urinn, pann veg, að meðan Danir halda
peim uppi, eiga peir landhelgina hér við
land. — En pað er og hlýtur aðverða
um allar ókomnar aldir, eða svo kngi
sem Dönutn póknast.
Viö þessum rökum getur
enginn hreyft.
Enda hefir enginn borið pað við,
Og væntanlega gera frumvarpsmenn
það ekki; því að um leið yrðu þeir
að kingja svo óendanlega mörgu, sem
þeir hafa látið út úr sér — þar á
meðal sjálfu Uppkastinu.
Þeir yrðu þá að hætta að halda því
fram, að engin önnur þjóð en sú, er
reglulegar hervarnir hefir, geti annast
löggæzlu við strendur sínar.
Þeir yrðu að hætta að lofa Dani og
vegsama fyrir það, að þeir ætli að
fara með hermál öll«fyrir vora hönd«
og bera fyrir oss þá byrði, sem af
þvi hlýzt. Því að pað eru strandvarn-
irnar — önnur »hermál< eru oss með
öllu óviðkomandi. Og sú »hermála-
meðferð* er þeim marg-goldin með
landhelgisréttinum.
Séu frumvarpsmenn enn sem fyrr
og eigi að síður ófáanlegir til að fall-
ast á, að alment lögregluvald megi
ná og nægja til löggæzlu í landhelgi
(eins og islenzkt dómsvald nær þar til),
— þá verða þeir að skafa út úr Upp-
kastinu ákvæðið um sameiginlegan og
óuppsegjanlegan gunnfána, ef þeim er
það alvara, að vér fáum nokkuru sinni
taugarhald á strandvörnunum og land-
helgisréttinum.
Þvi að með þvi að gera strand*
varnirnar að hermálum og ákveða oss
sameiginlegan herfána með Dönum,
er — eins og áður er sagt — öllum
sundum landhelginnar lokað Jyrir oss.
Það tjáir ekki hót að benda oss á
ákvæðið í Uppkastinu, það, að vér
getum »hvenær sem vér viljum sagt
upp þessu sameiginlega máli, landnelgis-
vörninni, með Járra ára fyrirvara«(!)
Það er ein fyrirlitlegasta blekk-
ingin. •
Þegar því er haldið fram, að land-
helgisvörnin sé hermál, þá ber að
skoða svo tilboð oss til handa um að
takast hana á hendur, sem oss sé gef-
inn með því kostur á að taka þátt í
hermálum Dana.
En sú hlutdeild hlyti að kosta oss
megnið af tekjum landsjóðs árlega, og
meira til, eftir því sem Danir kynni
að auka útgjöld sín til hermála.
Vér hefðum sjálfir ekkert atkvæði
um það, hve mikið vér yrðum að
gjalda til þessara mála. Veitingarvald
á landsjóðsfé væri að því leyti gersam-
lega í höndum Dana.
Og hvers virði væri þá það vald,
er vér héldum eftir?
Fjárveitingarvaldið er talið með dýr-
mætustu þjóðarréttindum.
Ættum vér nú líka að farga því i
hendur Dönum?
Réttkysið er hér sem endranær aðal-
átylla frumvarpsmanna — meginstoð
þeirra og styrkur.
Með því að telja oss vita-réttlausa
amlóða og undirlægjur, hyggjast þeir
gera oss það ljúft að kyssa á vönd-
inn.
En réttleysiskenningin er röng f
þessu atriði sem öðrum.
í »alríkislögum« höfum vér aldrei
heimilað Dönum fiskiveiðar f landhelgi
við ísland.
Sá réttur, sem peir haja nú til slikra
veiða, hann er — að svo miklu kyti
sem hann er til — eingöngu bygður á
einjöldum ísknzkum lögurn, — lögum
sem vér getum breytt hve ncer sem oss
póknast.
Að sjálfsögðu hafa Danir fengið þann
rétt fyrir strandgæzluna. Og það er
ekki nema sanngjarnt og maklegt —
meðan um semur.
En hitt er freklega ósanngjarnt, að
búa svo um, að strandgæzlan hljóti
að verða í höndum Dana um allar ó-
komnar aldir, pótt vér kysum að ann-
ast hana sjálfir og fá landhelgisrétt
vorn óskertan.
Akvæðið um landhelgisréttinn til
handa Dönum er einmitt sett f sam-
bandalaga-uppkastið af pvi, að þeim
er nú ekki heimiluð landhelgin svo að
trygt sé. Hin lögfulla trygging þeim
til handa felst í Uppkastinu. Verði
það að lögum, fáum vér við engu
haggað.
Sá er munurinnl
Sama er að segja um svonefnt
»jajnrétti pegnanna«, sem réttleysis-
kennifeðurnir eru sífelt að stagast á
og vitna i.
Enn pann dag í dag eru engin lög
til, pau er heimili Dönum jajnrétti við
oss hér á landi.
Þvi til sönnunar má meðal annars
benda á jossalög síðasta þings (lög nr.
55, 22. nóvbr. 1907), sem bola Dön-
um jafnt sem öðrum útlendingum frá
mikilsverðum hlunnindum hér, sem