Ísafold - 19.09.1908, Síða 1

Keinur út ýmist einu sinni eöa tvisvar í
vikn. Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 6 kr. eða l‘/« dollar; borgist fyrir
miðjan júli (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (skrifleg) bundin við AramAt, er
ðgild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus við blaöib.
Afgreiðsla: Austurstrœti &
XXXV. árg.
Reybjavik laugardaginn 19. sept. 1908.
58. tðlublafl
I. O. O. F. 898219,
Augnlækning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—8 í spit-al
Porngripa8afn opió á. mvd. og ld. 11—12.
Hlutabankinn opinn 10—2 */» og 5 */a—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 sibd. Alm, fundir fsd. og sd. 8 */• siód.
Landakotskirkja. Gubsþj.ö1/* og 6 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/!—12 og 4—5.
Landsbankinn I0llt—21/*. P-r.ka8tjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—H og i -8."
Landsskjftlasafnið A þ»aM fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12,
Náttúrugripasiiin á sd. 2—3.
Tannlækning ók. i Tósthússtr. 14. l.ogS.md. 11-
FaxaflöabátQrinn Ingolfnr
fer til
Borgarness sept. 17., 23., 29.
Akra sept. 15.
Keflavíkur sept. 20., 26.
Garðs sept. 2 6.
Viðskiftabækur
(kontrabækur)
nægar birgðir nýkomnar í bókverzlun
Isafoldarprentsmiðju. Verð: 8, io, 12,
1S > 20. 25 og 35 aurar.
Sálmabókin
(vasaútgáfan) fæst nú i bókverzlun
ísafoldarprentsm. með þessu verði:
i,8o, 2,2j og gylt i sniðum, i hulstri,
350 og 4 kr.
Alþingiskosniiigar.
11.
Um þessar heíir frézt áreiðanlega
frá því síðast.
Snæfellsnessýsla: Sigurður
Gunnarsson prófastur með 276
atkv. Lárus H. Bjarnason 192.
Dalasýsla: Bjarni Jónsson
frá Vogi kosinn með 188 atkv.; Jón
Jenss >n yfirdómari fekk 52.
Vestur-ísafjarðarsýsla: Sira Krist-
inn Daníelsson með 157 atkv.,
Jóhannes Ólafsson 94.
Strandasýsla: Ari Jónsson rit-
stjóri 99; Guðjón Guðlaugsson 87.
Skagafj.sýsla: Ólafur Briem
387 og Jósef Björnsson 222;
Stefán Stefánsson kennari 181.
S.-Þingeyjarsýsla: Pétur Jóns-
son (Gautlöndum) 276; Sigurður
Jónsson á Arnarvatni 116.
Norð ur-Þin geyj arsýsla: Ben edikt
Sveinsson ritstjóri 107; Björn Sig-
urðsson í Grjótnesi 38.
Norður-Múlasýsla: Jón Jóns-
son á Hvanná 181 og Jóhannes
Jóhanuesson sýslumaður 179;
Guttormur Vigfússon 168 og Einar
Eiriksson 166.
Suður Múlasýsla: Jón Jónsson
frá Múla 269 og Jón Ólafsson
263; Jón Bergson 211 og Sveinn
Ólafsson 177.
Austur-Skaftafellssýsla: Porleif-
ur Jónsson hreppstjóri í Hólum
82; Guðlaugur Guðmundsson sýslu-
maður 41
Vestur-Skaftafellssýsla: Gunnar
Ólafsson kaupm. i Vík 90; Jón
Einarsson í Hemru 60
Rangárvallasýsla: síra Eggert
Pálsson 234 og Einar Jóns-
son á Geldingalæk 230; Sigurður
Guðmundsson á Selalæk2ii og Þórð-
ur Guðmundsson í Hala 183.
Árnessýsla: Hannes I»or-
steinsson ritstjóri 355 0g Sig-
urður Sigurðsson ráðunautur
341; Bogi Th. Melsteð cand. mag.
182 og síra Ólafur Sæmundsson í
Hraungerði 174.
Nú er aðeins ófrétt um 2 kjör-
dæmi, með samtals 3 þingmönnum:
Barðastrandar, þar sem telja átti saman
atkvæði í fyrra dag, og Eyjafjarðar;
þar átti að telja í dag.
Sambandið
milli
Danmerkur og íslands.
Eftir
prófessor N. Gjelsvik.
I.
Dansk-islenzka stórmálið verður ekki
skilið til hlitar, nema vér bregðum oss
fyrst aftur að árinu 1262, þegar ís-
lendingar gera sáttargerðirnar við Nor-
egskonung (hið norska ríki).
Með þessum samningi varð ísland
ekki partur úr hinni norsku rikis-
heild.
ísland var eftir sem áður sérstakt
ríki, alveg eins og norska ríkið. En
milli þessara tveggja ríkja var nú gerð-
ur sambands-sáttmáli með þeim hætti,
að Noregskonungur skyldi ávalt verða
þjóðhöfðingi yfir íslandi.
Það, sem sýnir sérstaklega glögt
að ísland verður riki eftir sem áður,
er það ákvæði í samningnum, að ís-
lendingar skuli ekki skyldir til að
halda sáttmálann (þ. e. hafa Noregs-
konuttg að þjóðhöfðingja) lengur en
konungur eða hans arfar héldi sáttar-
gerðirnar að sínu leyti. En úr því
átti að verða skorið »at beztu manna
yfirsýn«; það samsvarar hér um bil á
vorum dögum gerðardóms-fyrirmæl-
um í rikjasamningum.
Um það, hver skyldi verða konung-
ur Norðmanna, voru þeir sjálfir al-
veg einráðir. En að því má ganga
svo sem sjálfsögðu, að konungur ætti
að vera heimilsfastur í Noregi, en
ekki setjast að i öðru riki.
En vér skulum láta þetta eiga sig;
hitt er víst, að árið 1814, þegar Frið-
rik VI. hafði lagt niður völd í Nor-
egi, þá átti hann ekki nokkurt tii-
kall til ríkis á íslandi.
Hann gat skírskotað til sáttmálans
frá 1262 að eins svo sem norskur
konungur, en ekki d a n s k u r.
Árið 1814 hefðu þvi íslendingar
haft fulla heimild til að segja alger-
lega sundur með sér og Danakon-
ungi.
Og sannarlega hljótum vér að vera
á máli íslendinga um það, að samn-
ingurinn við Noreg 1262 sé hinn eini
réttargrundvöllur, sem þeir hafa alt af
staðið á. Þeir hafa engan annan við-
urkent.
Danmörk getur ekki að sinu leyti
breytt þessum réttargrundvelli með
þvi, að samþykkja dönsk lög. Sam-
þykki íslendinga þarf til. Svo að nú,
þegar verið er að reyna að koma sér
niður á sambands-skipulagi milli Dan-
merkur og íslands, þurfa íslendingar
ekki að koma fram eins og neinir
beiningamenn, sem fá að hirða mola
þá, er falla af borðum drotnanna.
Nei, þeir virðast óneitanlega standa
á þeim réttargrundvelli, að þeir geta
sagt sig úr sambandi við Danmörk og
Danakonung, svo framarlega sem þeir
ná ekki við þá því samkomulagi, er
þeim þykir sjálfum bezt og hagfeld-
ast.
Af þessu má sjá, að íslendinga rek-
ur engin minsta nauður til að gleypa við
hverjutn samningi við Dani, hvað tví-
ræður ög magur sem hann er.
II.
Nú, þegar á að fara að koma á
föstu stjórnskipulagi milli Danmerkur
og Islands, virðist það ekki vera sér-
lega ósanngjarnt, þó að íslendingar
vilji gera samninginn við Noreg frá
1262 að samningsgrundvelli, og æski
eftir sams konar samningi við Dan-
mörku, vitanlega breyttum að nútíð-
arkröfum og ástandi.
Samningurinn frá 1262 er eins kon-
ar óðalsbréf, sem sýnir, að ísland hef-
ir alt af verið sérstakt riki, og eng-
inn getur láð það íslendingum, þó að
þeir vilji ekki glata slíkum grip.
Fyrsta þörfin, sem er sjálfsagt að
fullnægja í sambandsskrá Danmerkur
og íslands, er sú, að alt sem þar á
að vera, sé sagt með skýrum og tví-
mælalausum orðum, að mæltu máli
sé ekki misbeitt á nokkurn veg. Fyrst
og fremst verður það að vaka skýrt
fyrir mönnum, hvers konar sambands-
skrá þeir ætla að semja. Eiga það að
vera lög, fyrirskipuð af »det samlede
danske Rige«, eða á það að vera
samningur milli sjálfstæðra rfkja,
Danmerkur og íslands? Hér er
að eins eins að gæta: Skýrar hugs-
anir og skýr orði En eigi sambands-
skráin að vera samningur, þáá
hún líka að heita samningur, en
ekki lög.
Eins og nú er öllu háttað, er eng-
inn efi á því, að Dönum er það ekki
siður en íslendingum fyrir beztu, að
stofna til sambands-viðskiftanna á
grundvelli s a m n i n g s, en ekki laga.
Þar með er það ákveðið afdráttarlaust,
að Danmörk og ísland eigi að vera í
þjóðaréttar-sambandi hvort við
annað, en ekki ríkisréttar, og
að viðskiftamál þeirra skuli vera dæmd
eftir meginreglum þjóðaréttarins. Þar
með er það enn fremur ákveðið tví-
mælalaust, að bæði rikin eru sjálf-
stæð, og það hvernig sem samning-
urinn er að öðru leyti.
Ef vér athugum nú uppkast til
sambands-skipulags Danmerkur og ís-
lands, það er sambandsnefndin dansk-
íslenzka hefir nýlega lagt fram, þá
sjáum vér fyrst, að ísland á að vera
»frjálst, sjálfstætt land, er eigi
verður af hendi látið, í sambandi við
Danmörk um einn ogsama konung«;
en svo er klykt út með því, að ís-
landi og Danmörku skuli steypt sam-
an í hina dönsku ríkisheild, — »det
samlede danske Rige«.
En það er að níðast á sjálfstæðis-
hugmyndinni, það er að misbeita orð-
inu sjáljstceður, að kalla ísland sjálf-
stætt land í sömu andránni og það
er ákveðið, að það skuli vera partur
úr»hinni dönsku ríkisheild«.
Það er satt, að þeir Þjóðverjar eru
til, sem fullyrða að Prússland sé sjálf-
stætt ríki, þó að það sé partur úr
ríkisheildinni þýzku. Orsakir þessar-
ar fullyrðingar eru fólgnar i því á-
standi, að Prússland á sér svo mörg
atkvæði í sambandsstjórninni, að þýzka
rikið getur þar engu verulegu áorkað
nema með vilja og samþykki Prússa.
En ef vér athugum frumvarp sam-
bandsnefndarinnar, þá sjáum vér, að
það er ekki tilætlunin, »að danska
ríkisheildin« geti ekki gert neitt
án íslands samþykkis. Þó að vér
hugsum oss orðið »sjálfstæður« i
svo víðtækri merkingu, að það nái út
yfir samband Prússlands við Þýzka-
land, þá getur ísland samt ekki orðið
sjálfstættland eftir uppkasti nefnd-
arinnar. Og þvi i ósköpunum á þá
að vera að burðast með þessi orðatil-
tæki, sem ekki er ætlast til að merki
neitt, þegar öllu er á botninn hvolft?
Eða gera menn sér í hugarlund, að
ísland eigi e k k i að vera partur úr
»ríkisheildinni dönsku* ? Ja, þvíerþá
verið að segja það?
Frá sniðréttu sjónarmiði fer það ekki
heldur vel, er segir í Uppkastinu, að
*Island sé frjálst, sjálfstættland, er eigi
verði af hendi látið«, þar sem ekki
er minst á Danmörk einu orði. Það
er ekki til neins að vitna til þess, að
1. gr. i ríkissáttmálanum milli Sví-
þjóðar og Noregs hafi ákveðið það
greinilega um N o r e g einan, að
það skyldi vera »frjálst, sjálfstætt, ó-
deilanlegt ríki, er eigi verður afhendi
látið«, þó að þar væri ekkert sams
konar ákvæði um Svíþjóð. Þessi ó-
löguleiki var af þeim sögulegu rótum
runninn, að 1. gr. rikissáttmálans var
eftirsnið af 1. gr. grundvallarlaganna
norsku — á sama hátt og nokkrar
aðrar greinir sáttmálans. í norsku
grundvallarlögunum átti það einstak-
lega vel við, að segja um Noreg ein-
an, að hann vær frjálst, sjálfstætt og
ódeilanlegt ríki, sem ekki yrði látið
af hendi. Menn hugsuðu sér 18I4, að
semja ekki neina sérstaklega sambands-
skrá, heldur hitt, að Svíþjóð breytti
sínum grundvallarlögum á samsvar-
andi hátt. Hefðu menn hugsað sér
frá upphafi, að milli Noregs og Sví-
þjóðar yrði gerð sérstakleg sambands-
skrá, þar sem til væri tekin öll sam-
bandsskilyrði, þá er engin hætta á
þvl, að ekki hefði verið ákveðið um
bæði ríkin, að þau skyldi vera frjáls
og sjálfstæð.
Samkvæmt þessu virðist sjálfsagt að
hafa 1. gr. samningsins á þessa leið
t. d.:
»Danmörk og ísíend eru frjáls og
sjálfstæð ríki, í sambandi um einn
og sama konung*.
Þ a ð væri skýrt og ótvfrætt orða-
lag, sem enginn maður gæti misskilið.
Það mætti ef til vill koma með þá
mótbáru, að væri þessum réttar-jafn-
aði komið á, þá mundu rísa út af þvi
örðugleikar á að fyrirskipa reglur um
nýja konungskosning, þegar konungs-
ættin er aldauða, sem nú er. Ann-
ars vegar kann það að virðast ósann-
gjarnt, að ísland taki jafnan þátt og
Danmörk í slíku kjöri, þar sem ís-
lendingar eru ekki full 4°/0 af fólks-
fjölda Danmerkur. Og hins vegar
ætti það að liggja í augum uppi, að
afréttar-jafnaðinum leiddijöfn hlutdeild
beggja landa í kjöri sameiginlegrar
konungsættar.
Hagsýnir stjórnmálamenn mundu
ekki setja þessi tormerki fyrir
sig. Þeir mundu segja sem svo:
Eftir öllum hugsanlegum líkum
mun Danmörku ekki skorta arf-
gengan prins svona næstu aldirnar.
Og fyrir lengri tíma þarf ekki að sjá,
þegar samband er fest milli tveggja
landa, jafn-vel aðgreindra sem þau
eru, Danmörk og ísland. Samband-
ið milli Austurríkis og Ungverjalands
er jafnvel ekki um aldur og æfi, held-
ur stendur að eins meðan arfgengur
maður af hinni sameiginlegu þjóð-
höfðingjaætt er á lifi.
Það ætti því að vera með öllu
meinfangalaust hvorum sem væri, þó
að 2. gr. samningsins væri til dæmis
svona:
»Sambandið skal standa meðan nokk-
ur prins af Glíicksborgarætt er á lifi,
sá er arfgengur er til konungdóms í
Danmörku að núgildum lögumc.
í 3. gr. mætti mæla fyrirum, hver
mál skyldi vera sameiginleg önnur en
konungur, t. d. utanríkisstjórn. Til
þess að samningarnir strandi ekki
þarna á ósamlyndi og til að komast
hjá öllum hugsanlegum kvíðboga
beggja aðila um það, að hafa fjötrað
illa komandi kynslóðir, mætti fyrir-
skipa svo í 4. og siðustu gr.:
»3. gr. í þessum samningi skal gilda
fyrir bæði ríkin 25 ár frá samþykt
hans. Eftir þann tima getur hvort
rikið sem er, Danmörk fulltrúuð af
ríkisþinginu, ísland af alþingi,* sagl
upp 3. gr. með eins árs fresti.
Ágreiningsmál, sem kynni að rísa
upp milli ríkjanna út af því, hvernig
samninginn beri að skýra og hagnýta,
skulu lögð fyrir gerðardóminnt Haag«.
Við þetta mætti svo bæta nokkrum
auka-ákvæðum um gerðina.
* Þegar tvö lönd eiga að lúta sama þjóð-
höfðingja, er það auðskiljanlegt, að hann
getnr ekki verið fulltrúi beggja landa i
Siðaréttarviðskiftum þeirra hvors við ann-
Aftur getur hann mjög vel verið full-
trúi fyrir afstöðu hvors lands um sig við
önnur riki.
Slikur samningur, svo einfaldur sem
hann yrði, mundi fullnægja óllum
hagsmunum, sem Danmörk og ís-
land kynni að hafa af því, að vera í
sambandi um einn og sama konung.
Dönum hefir fundist þeir vera for-
vígisþjóð í gerðardómamálinu þjóða í
milli, af því að þeir hafa gert við
Holland gerðardómssáttmála og eigi
undan skilið þau mál, er taka til rík-
iseignarhelgi, sjálfstæði eða lífsvel-
ferðaratriða. Það eru nú sem stend-
ur ekki miklar horfur á, að Dön-
um og Hollendingum muni svo mik-
ið í milli bera, að þjóðernistilfinning-
ar þeirra komist í uppnám annarra
hvorra. Það mun þvi ekki á miklu
standa, er til framkvæmda kemur, þótt
ekkert mál hafi verið undanskilið í
þeim gerðardómssáttmála.
Meira gæti riðið á gerðardóms-fyrir-
mælum um það, er Danmörku og
íslandi fer í milli. Þar ætti því að
komast inn grein um gerðardóm.
(Þýtt úr Aftenposten */,).
Italíuferð.
1.
»Þekkirðu land —«
Eg var unglingur þegar eg lærði
þetta fræga kvæði, og heyrði það
sungið. Síðan hefi eg alt af ætlað
mér til Ítalíu.
Aftur og aftur hefir spurningin
komið: »þekkirðu það?« og alt af
hefir hún skilið eftir draumljúfar von-
ir, sem eg þóttist vita að mundu
rætast.
Og nú hafa þær ræzt.
Eg hefi komið til Ítalíu. Að vísu
snögga ferð, og þó ógleymanlega.
Eg hefi verið þar með góðum vin og
íslending, Sveinbirni Sveinbjörssyni
yfirkennara í Árósum, og það marg-
faldaði ánægjuna.
Og nú er .dýrðin liðin hjá, eins og
draumur. Og mér er ljúft að rifja
hana upp í huganum, og enn meira
yndi væri mér það, ef eg gæti gert
þá, er þetta lesa hluttakandi, í þeim
unaði, sem eg hefi notið. En það
get eg nú ekki.
Það bezta sem maður á í vitund
sinni getur maður ekki gefið öðrum,
það verður ekki af hendi látið frem-
ur en ísland — eftir »uppkastinu«.
Hvernig ætti eg með vanmáttugum
orðum mínum að vekja hjá öðrum
það yndi, sem eg hefi haft af sumum
listaverkunum á leið minni? Orðin
eru þar eins og skuggi, köld og líf-
laus. Sjón er sögu ríkari.
Samt verð eg að láta það eitthvað
heita. ísafold hefir sett það svart á
hvítt, að eg ætlaði að senda henni
ferðapistla. Gjaldi hún þess nú sjálf.
Þarna eru þeir.
En fyrst eitt, því ekki vil eg draga
góðfúsan lesara á tálar. Eg segi það
undir eins: þeir sem alt af ferðast i
1. eða 2. rými á járnbrautum, geta
ekki orðið okkur samferða. Við för-
um í 3. Það er ódýrara, en það
reynist okkur ánægjulegt og við iðr-
umst þess ekki. Okkur hálfleiddisr
einn dagpart, sem við ókum í 2. rými.
í 3. rými sér maður fleira af »fólk-
inu« og af ýmsum stéttum. Lífið er
þar fjölbreyttara og maður kynnist
undir eins samferðafólkinu. Fyrir þá
sem ekki ferðast um nætur eru vagn-
arnir þægilegir. Á Frakklandi og í
Sviss eru sætin fóðruð, og þó svo sé
ekki á Ítalíu, þá eru vagnarnir nýir
og fara vel á teinunum.
Og svo af stað!
Komi þeir sem koma vilja!
Klukkan var 7 morguninn 14. júlí,
þegar við lögðum af stað frá París.
Ferðaveðrið var ákjósanlegt. Rignt
hafði um nóttina, svo að loftið var
svalt, hreint og hressandi.
Fyrstu tímana lá leiðin um land
sem líkist nokkuð Danmörku, smá*
hæðótt, skógkringdir akrar.