Ísafold - 10.10.1908, Page 1

Kemur út ýmist eina sinni eða tvisvar í
viku. Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða 1V* dollar; borgist íyrir
mibjan júli (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (skrifleg) bundin vib áramót, er
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlans vib blabið.
Afgreiösla: Austurstræti 8.
XXXV. árg.
Reyk,javlk laugardaginn 10. okt. 1908.
64. tölublað
l. O. O. F. 8910168 y,.
Augnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—8 i spítal.
Porngripasafn opib A mvd. og ld. 11—12.
Ellutabankinn opinn 10—2 A/a og ö1/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 Ard. til
JO síöd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 */* síöd.
Landakotskirkja. Gnftsþj. 9x/a og 6 á helgidögum.
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 10 */*—12 og 4—B.
Landsbankinn 10*/*—21/*. P-^kastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—8 og i -6.
Landsskjalasafnid á þiu., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripasain á sd. 2—3.
T&nnlækning ók. i rósthússtf. 14. l.og8.md. 11-
Faxaflóabáturinn Ingölfur
fer til
Borgarness okt. 15. 18. 29.; nóv. 5. 8.
15. 24. 28.
Keflavíkur okt. 12., 26.; nóv. 2. 13.18.
Garðs okt. 12., 26.; nóv. 18.
Ógoldin orgelgjöld til dóm-
kirkjunnar fyrir árið 1907 verða tekin
lögtaki, ef þau eru ekki greidd til
Kristjáns Þorgrímssonar, innheimtu-
manns þeirra, innan 14 daga.
Fyrir hönd sóknarnefndar
K. Zimsen.
I ■■ V ■ II f á Kjalarnesi fæst til
Iflíflin Hnt ,‘YIÍÍ/,'V e^a ábúðar.
JUIUIII IIUI semja skal við und-
irritaðan. Reykjavík 24. sept. 1908.
Björn Kristjdnsson.
Sem ráðherra!
Okkur er að fara fram. Lögrétta
kom nú í vikunni með nýja grein um
ráðherraskijti. Þar er allri illkvitni
slept. Ekki einu sinni nein móðg-
unaryrði um ísafold eða ritstjóra
hennar.
Ekki þótt ráð að halda lengra þá
leiðina að sinni. Vegurinn yfirleitt
ekki sem greiðfærastur. Bezt að fara
gætilega.
Greinin er sýnilega annaðhvort sam-
in eða innblásin af ráðgjafanum. Auð-
vitað er hún þeim mun athugaverðari
fyrir þá sök.
Þó að hún sé rituð allmikið á huldu,
þá leynir það sér ekki, hvað ráðgjaf-
inn ætlar sér nú, — hvort sem hann
hefir þrek til þess að halda því striki,
þegar til kemur.
Eftir alt stappið í sumar, öll ferða-
lög hans og ræðuhöld og illinda-aust-
ur stjórnarblaðanna yfir þá menn, sem
ekki vildu þiggja sambandsfrumvarpið
óbreytt — sem reyndust mikill meiri
hluti þjóðarinnar, svo sem kunnugt
er —, eftir þetta alt saman neitar ráð-
gjafinn því afdráttarlaust, að í frum-
varpinu hafi komið fram stefna sín
sem rdðherra í sambandsmálinu!
Hann gekk að frumvarpinu í
Kaupmannahöfn sem nefndarmaður,
en ekki sem rdðherra !
Hann mælti með frumvarpinu við
kjósendur þessa lands sem þingmaður,
en ekki sem ráðherra\
Sem rdðherra er hann ekkert farinn
að segja enn. Hann er eins og sak-
laus hvitvoðungur í sambandsmálinu,
tárhreinn, eins og óskrifað, mjallahvítt
pappírsblað — sern rdðherra!
Og af því að hann hefir enn alls
ekkert aðhafst í sambandsmálinu sern
ráðherra, ekki hrært hönd né fót,
legg né lið og ekki talað nokkurt orð
sem rdðherra, þá liggur það í augum
uppi, að alt, sem hingað til hefir verið
gert í sambandsmálinu, af honum sjáif-
um eða samverkamönnum hans, það
kemur honum ekki minstu vitund við
sem ráðherra, og af pví geta engin
ráðgjafaskifti stafað! — —
Vér biðjum lesendur vandlega að
athuga það, þá er ekki sjá Lögr., að
þetta er ekkert skop né gaman-sam-
setningur ísafoldar. Þessi er rök-
færslan í ráðgjafaskiftagrein stjórnar-
blaðsins.
Fyrst hér á eftir ætlar Hannes Haf-
stein að vinna að sambandsmálinu
sem ráðherra.
Sem rdðherra ætlar hann að leggja
fyrir þingið sambands-frumvarp, alt
annað frumvarp en það, sem nefndin
kom með.
Nú veit enginn, hvernig þetta vænt-
anlega frumvarp verður. Þar af leið-
andi getur enginn þingmaður vitað
neitt um það nú, hvernig afstaða hans
verði við ráðgjafaskiftunum.
En skyldi nú svo fara, að þinginu
getist ekki að því, sem hann hefir á
boðstólum, þegar hann fer loksins að
hafast eitthvað að sem rdðkerra, þá
getur hann ekkert vitað um það, hvort
þjóðin er ekki honum samdóma, en
andvíg þinginu.
Og þá ætlar lia.nn, eftir því sem
menn hljóta að skilja þessa Lögr,-
grein, að rjúfa þetta nýkosna
þing!
Hann ætlar ekki að fara, fyr en
hann er til neyddur. Hann orðar það
svo, að allir, sem þekki hann, muni
vita það, að hann vilji ekki »að
ástæðulausu hlaupa frá hálfunnu verki
í miðjum klíðum*.
Hann lætur þess ógetið, hvert það
verk sé. En þjóðin veit það. Þetta
»hálfunna« verk er það, að fá jákvæði
hennar við því að innlimast t hina
dönsku ríkisheild. Annað hefir hann
ekki haft fyrir stafni í sutnar, svo
kunnugt sé.
En hann veit vel, að þetta »hálf-
unna« verk er ókleift verk.
Hann veit vel, að þjóðin tekur þess-
ari sundurgreining hans á þvi, er hann
starfi sem níðherra, og því, er hann
geri sem nefndarmaður eða þingmað-
ur, með hlátur-sköllum af einu lands-
horni á annað.
Hann veit vel, að hver heil-
vita maður á landinu ætlast til þess,
að hann standi við öll sín afskifti af
landsmálum sem ráðherra, beri ábyrgð
á þeim öllum sem ráðherra, meðan
hann er það.
Hann er að taia um það í þessari
Lögr.-grein, að »sé fært að ná sam-
komulagi við Dani um nokkrar breyt-
ingar, þá sé það alment álit, jafnvel
margra frumvarps-andstæðinga, að eng-
um manni sé til treystandi að kom-
ast þar jafnlangt eins og Hannesi
Hafstein« !
En svo blindur er hann ekki.
Hann veit vel, að eftir aðfarir hans
og fylgismanna hans i sumar telur
þjóðin hann með öllu óhæfan til þess
að vera fyrir framan í sjálfstæðismáli
hennar. Hann er vafalaust svo gáf-
aí"r maður, að honum getur ekki
dulist pað.
Hann veit vel, að fari hann nú að
koma með betri boð, eftir alt, sem
hann hefir sagt í sumar, þá gerir það
málstað hans enn iskyggilegri. Þá
lítur þjóðin á hann svo sem málfærslu-
mann Dana, sem þjarki svo lengi við
hana um frelsi hennar og sjálfstæði,
sem nokkur von sé um, að hún þoki
kröfunum niður, en mjaki sér svo
upp eitthvað ofurlitið til reynslu, þeg-
ar hún hafi sýnt það, að hún láti
ekki undan.
Hann veit vel, að þjóðin ætlast til
þess, að hennar æðsti maður sé mál-
færslumaður hennar, en ekki Dana.
Bæði hér á landi og í öðrum löndum.
En hann ætlar að sitja meðan sætt
er. Hann ætlar að láta þjóðinni að
minsta kosti verða það sæmilega fyrir-
hafnarsamt og kostnaðarmikið, að losna
við sig.
Og jafnframt lýsir hann yfir þvi í
Lögr., að völdin langi sig ekki til að
halda i! I
Hvort breytingar fáist.
Það er ekki og hefir ekki verið
neinn vafi á því i vorum augum, að
Danir muni vera fúsir til breytinga
á nefndarfrumvarpinu.
En hinu gerðum vér tæplega ráð
fyrir, að einhver helzti nefndarmaður-
inn danski og fjarstur breytingum á
frumvarpinu í vor, próf. H. Matzen,
hann mundi nú koma því upp um
sig og sína landa i nefndinni, að þeir
hefðu gint nefndarmenn vora til að
lofa að hamra fram frumvarpið, ef
unt væri, gint þá í þeirri von að tak-
ast mætti að fá með þvi þjóðina til
að innlima sig Dönum.
Þvi að þessu lýsir það greinilega,
og engu öðru, er hann hefir látið
uppi nýlega um það, að nú muni
ekki að eins fást breytingar, heldur
framt að því allar réttarkröfur sjálf-
stæðismanna, þær er lengst hafa farið,
og framt að því konungssamband.
Hvað var það sem sí og æ var lát-
ið klingja í alt vor og sumar, þegar
rætt var um að breyta frumvarpinu
og gera það alveg agnúalaust?
Það voru einróma urr.mæli allra
ntfndarmannanna dönsku, að svo fram
arlega sem einhverjar verulegar breyt-
ingar yrðu gerðar á frumvarpinu, þá
kiptu Danir að sér hendinni. En því
væri stofnað í hættu með hvað litlum
umbótum sem væri.
Þessu trúðu landar í nefndinni.
Nú geta þeir séð, hve mikið hefir
verið að marka tár Matzens, eða láta-
læti Dana um það, hvað hallað væri
á þá í þessu frumvarpi.
Sennilega fara þeir sér hægt um
það yfirleitt, nefndarmennirnir dönsku,
að tjá sig um gagngerðar breytingar.
Það fer naumast hjá því, að þeim
sé litið um það gefið, að láta uppi,
hvað þeim hafi gengið til að fara svo
að, sem þeir fóru í nefndinn.
En hins vegar hljóta þeir að þok-
ast lengra en þá gerðu þeir. Það er
ekki nokkurt viðlit til samkomulags
svo langa leið frá frelsishugsjónum
vorum. Og það vita þeir nú orðið.
Vita það af kosningunum. Og fleiri
en þeir. Hver stjórnmálahneigður
maður í Danmörku veit það. Svo
að fullyrðingar, sem stjórnarmenn hafa
spunnið út úr Matzens-skeytinu um
það, að óvist sé, hvort nokkrar breyt-
ingar fáist, eru ekkert annað heldur
en skiljanlegt ógeð á því, að sannist
á þá auðtrygnis-barnaskapur.
Vér þurfum ekki nokkurra ágizkana
við um það, hvort breytingar fáist.
Vér vitum að Danir hafa kynt sér
þetta mál af meiri áhuga en nokkurn
tíma áður, hafa kynst sambandsþeli
íslendinga, skilið festuna í vilja þeirra,
séð réttarvitundina blossa upp — alt
of glögt til þess, að þeim detti í hug
að halda lengur áfram nokkrum sam-
bandstengslum við oss að oss nauð-
ugum.
Vér vitum að hjartaþel Dana —
dönsku þjóðarinnar —, er
því andvigt.
Vér förum og nærri um, að konungi
muni vera það i móti skapi.
Það höfðu ekki fyr borist fregnir í
vor til Danmerkur um, að það væri
geysi-sterkur andróður hér á móti
frumvarpinu, og Dönum legið á hálsi
fyrir að bjóða þetta, heldur en þær
raddir tóku að heyrast þar sunnan að,
að nú sc sjálfsagt af- Dönum að gera
ekki nema eitt: Bjóða íslendingum
að segja til, hvernig þeir vilji haga
sambandinu milli landanna, svo að
þeir séu að fullu og öllu ánægðir og að
sambandsþelið verði sem hlýjast. Þeim
kröfum beri svo Dönum annaðhvort
að játa afdráttarlaust, ellegar neita
með þeim ummælum, að þeir kjósi
heldur skilnað.
Sumum mönnum kann að þykja
það ofmælt, að Danir eigi ekki að hafa
í þessu máli annað heldur en sam-
þyktarvald. En svona er það nú
samt, að þeir eiga ekki tilkall til meira.
Enda eru þ e i r nú teknir að skilja
það. Norðmenn hafa meðal margra
annarra benl þeim á það. Og þegar
svo er komið, þá taka þeir að fara
varlegar með það vald, sem þeir vita
að þeir eiga ekki.
11. a I í u f e r ð.
Eftir
Guðm. Finnbogason magister.
VII.
Nú heldur víst lesandinn, að eg
muni fara að lýsá Rómaborg, hversu
háttað sé legu hennar á fornfrægu
hæðunum sjö, hvernig Tifur bregði
sér í bugðum á för sinni um borg-
ina — að eg muni lýsa helztu stór-
hýsunum, eða þá stöku heimsfrægum
listaverkum, sem mörg þeirra geyma.
Eg ber það ekki við.
Við dvöldumst þar eina 9 daga, og
þeir hrukku til að ganga úr skugga
um það, að enginn kynnist Róm til
hlítar á 9 mánuðum, hvað þá heldur
9 dögum.
Eins og máltækið segir, að allar
götur endi í Róm, þá hefir Róm ver-
ið hið mikla torg heimsmenningarinn-
ar á liðnum öldum, eða öllu heldur,
hún hefir verið eins og sjórinn, sem
allar ár falla í. Það gæti komið til
mála að lýsa læknum eða ánni —
ekki sjónum sjálfum. Hér hafa menn-
ingarstraumarnir mæzt og blandast.
Og eins og jarðlög hafa hlaðist hvort
á annað ofan á mararbotni, eins er
Rómaborg, með sínum húsum og
höllum, hofum og kirkjum, súlum og
sigurbogum og óþrjótandi listasöfnum,
lagburður liðinna alda, sem hefir
bylzt og brotnað á marga lund í land-
skjálftum stríðs og styrjalda.
Enginn getur talað með myndug-
leik um þá borg nema sá sem gagn-
kunnugur er sögunni og öllum henn-
ar efnum, því Róm er sögunnar eilífa
borg, rist hennar rúnum við hvert
fótmál.
Sá sem vill finna til fráfiæði sinn-
ar, sá sem vill sjá, hve óendanlega
lítið það er, sem hann veit og getur
þekt og skilið til fulls af lífi liðinna
alda, hann komi til Rómaborgar.
Það er ekki af því hún sé svo stór.
Manni finst hún lítil þegar hann
kemur t. d. frá París, — íbúatalan
um l/a railj-
En það er af því hún er svo
menjarík og menningarrik.
Hver steinn á sér stóra sögu.
En þessi tilfinning vaknar ekki
undir eins. Hún magnast smám-
saman.
Fyrst þegar ferðamaður kemur frá
járnbrautarstöðinni og gengur um
borgina þar í nánd, finst honum fátt
um. Rómaborg sýnist þá vera ný
borg, nýtízkuborg, lík svo mörgum
öðrum. Þá kemur hann lengra og
rekur sig á Kolosseum, rústirnar á
Forum og Palatínshæð, og þar sér
hann að fornöldin hefir ekki látið
sjálfa sig án vitnisburðar; og því leng-
ur sem hann er og því betur sem
hann litur í kringum sig, þvi fleira
minnir á liðnir aldir.
Við félagar notuðum auðvitað tím-
ann svo vel sem við gátum til að
kynnast merkustu stöðum borgarinn-
ar og helztu listastofnunum. Slík
skyndiskoðun er að vísu stórum betri
en ekki nein. Margt verður ljóst
sem áður var í þoku. En á eftir
kemur löngunin til að hverfa aftur
og skoða betur.
Nú á tímum hefir hver mentaður
maður séð víðs vegar í bókum og í
söfnum myndir af helztu og fræg-
ustu listaverkum heims, hvort heldur
eru stórhýsi, líkneski eða málverk.
Það er mikil hjálp. Maður þekkir þá
fyrirfram eins og skuggann af lista-
verkinu og á því hægra með að festa
það vel í minni þegar hann sér það
sjálft — hægra með að athuga, og
svo finna, hvílíkt feiknadjúp skilur
frummynd og eftirmyndir. Á þvi
varð eg steinhissa. Hvilíkur geysi-
munur var á sumum marmaramynd-
unum, sem eg sá i Vatikani, og af-
steypunum, sem eg hafði séð á söfn-
um í Khöfn og víðar. Eða hvað
voru allar afsteypurnar og myndirnar
af verkum Michael Angelo, þegar
maður sá þau sjálf ? Það var svipur
hjá sjón. Eg fann það bezt i Flór-
ens, þar sem eg var nýbúinn að sjá
sumar marmaramyndirnar hans, og
kom svo á safn, þar sem voru af-
steypur af þeim. Það var munurl
Samt sem áður má þakka fyrir
allar þessar eftirmyndir. Það er þó
betra að hafa þær en án þeirra að
vera, ekki sízt til að rifja upp i buga
sér listaverkin sjálf, ef maður hefir
séð þau.
En eitt er það sem engar myndir
geta veitt hugmynd um. Það er stærð
og hátign sumra stórhýsanna.
Engin mynd má vekja þá tilfinn-
ingu sem hrífur hugann í Panþeon,
þegar maður stendur undir steinhvelf-
ingunni, sem hvílir á súlum-skreytt-
um hringvegg, létt og fagurhvelfd
eins og festing himins á sjón-
deildarhringnum. Alt ljósið kemur
að ofan, um kringlótt op (30 fet
þvermáls) í miðju, hvelfingarinnar,
heiðbjart og heilaglegt —
sem auga guðs, er sér 0g veit af þér.
Panþeon er rómverskt hof frá tím-
um Ágústusar og Hadrians keisara,
nú haft fyrir kirkju.
Og hvernig ættu myndir að sýna
stærð Péturskirkjunnar, sem hún þó
leynir til hálfs af þvi, hve öll hlut-
föll eru þar í fögru samræmi hvert
við annað, ekkert tekur sig út úr, alt
verður að einni undraheild, sem er
sjálfri sér nóg. Enginn kennir að-
halds eða þrengsla undir hvelfingu
hennar og bogagöngum — ekki frem-
ur en undir bláhvelfing himins. Hún
er heimur í heiminum, ríki í ríkinu
— eins og rómverska kirkjan hefir
löngum verið.
Söfnin í Róm og annarstaðar á
Ítalíu eru venjulega opin flesta daga
vikunnar, flest frá kl. 10—3. Að-
gangur er ókeypis að eins á sunnu-
dögum (eða laugardögum að sumum),
en kostar endrarnær oftast 1 líru (70
aura). Sum söfn eru lokuð um há-
sumarið. í kaþólskum löndum eru
kirkjurnar opnar mestan hluta dags,
svo að þeir geti gengið inn sem vilja
og gert bæn sína. Það er ólíkt því,
sem oftast er i löndum mótmælenda,
þar sem söfnuðurinn fær ekki að
koma í kirkjurnar nema rétt á surinu-
dögum. í Rómaborg eru kirkjur
lokaðar frá kl 12—3, nema 5 höfuð-
kirkjur og 2 pílagrímskirkjur. Þær
eru opnar allan daginn.
Talsverður slæðingur var af ferða-
fólki, þótt auðvitað væri lítið í sam-
anburði við aðra tíma árs, einkum á
vorin. Margir ferðamenn taka sér
fylgdarmenn til að sýna sér söfn
borgarinnar og merkisstaði; slikir
fylgdarmenn eru á hverjn strái, þar
sem eitthvað er að sjá, og bjóða leið-
sögu sína. Við notuðum þá aldrei,
enda öfunduðum við ekki þá, sem
það gerðu; því þreytandi er að heyra
þá þylja upp úr sér langar romsur,
er þeir kunna utanbókar, um það
sem þeir sýna. Alla þá fræðslu og
enn betri má lesa í Baedekers ferða-
bókum; Baedecker er sannfróður og
þegir þegar máður vill athuga sjálfur
og njóta þess í næði, er fyrir augun ber.
Gæzlumenn safna og merkisstaða eru
líka oft áleitnir að komast á tal við
mann og bjóða þannig þjónustu sína
til þess að fá þóknun fyrir; það get-
ur stundum verið tilvinnandi að hafa
leiðsögu þeirra, þegar fljótt verður
yfir sögu að fara.