Ísafold - 28.11.1908, Síða 2

290
ISAFOLD
Skýrslur þessar sýna, segir nefnd-
in, að meira en helmingi fleiri
íbúðir nota gas en rafmagn til Ijósa,
að sú íbúð er notar rafmagn til ljósa
greiðir að meðaltali fyrir það 152 mörk
á ári, en fyrir gasið 59 mörk og fær
þó meira ljós, að strætalýsingin með
rafmagni er miklu dýrari en með gasi,
að notkun gassins og nytsemi er víð-
tækari og margbreyttari en rafmagns-
ins, og loks, að rafmagnsstöðvarnar í
smábæjum gefa sjaldnara en ella nægi-
lega mikið af sér til greiðslu vaxta og
fyrningar, en að gasstöðvarnar eru að
jafnaði gróðafyrirtæki.
Iðnaðarmannafélagið
Og
Ingólfsnefndin.
Iðnðarmannafélagið hafði fund með
sér út af því máli miðvikudagskvöldið
er var. Umræður stóðu 4—5 tíma,
en síðan borin upp svofeld tillaga, að
félagið endurnýjaði samþykt sína
um það, að Ingólfs-eirlíkneski Einars
Jónssonar yrði keypt eins og það
væri frá hans hendi, höfundar, þó
færi kostnaðurinn á því hingað komnu
og upp settu ekki fram úr 25; þús.
krónum, og að höf. skyldi sent féð
jafnóðum og irn heimtist. Tiliagan
var samþykt nær einhljóða atkvæðum.
Önnur tillaga kom fram um það,
að nefndin segði af sér. Sú féll með
jöfnum atkvæðum, með því að þá
voru sumir gengnir af fundi. Þá var
enn mælst til að formaður nefndar-
innar þokaði sæti, en það fór sömu
leið og tillagan fyrri. —
Það er vitanlega nú mikið greitt
fyrir málinu, þó að skörulegar hefði
mátt að kveða.
Nú eru tekin af öll tvímæli um
það, að nefndin hefir ekki framar
nokkra heimild neinstaðar frá til að
skifta sér af líkneskisgerðinni. *Höf.
ræður henni að öllu leyti svo sem
sjálfsagt er. Ræður einn greypimynd-
unum og einkunnarorðunum jafnt
sem öllu öðru á myndinni.
Hitt er annað mál, hvort þessi nefnd
er ákjósanlega vel fallin til samvinnu
við höfundinn áfram. Ekki sízt, er
þess er gætt, að surnir nefndarmenn-
irnir — e k k i allir — tjáðu sig um
það á fundinum, að þeir gætu ekki
sætt sig við að taka líkneskið nema
að minsta kosti einkunnarorðunum
yrði breytt.
Annaðhvort verður nefndin þó að
sætta sig við það ellegar hún verður
að segja af sér. Sé henni það þver-
nauðugt, að líkneskinu verði komið
upp eins og það er úr garði gert frá
höf. hendi, þá dregur það stórum úr
áhuga þess, að því v e r ð i komið
upp; henni er ekki Ijúft að leggja
sig í framkróka um það, klífa til þess
þrítugan hamarinn, eins og nú þarf.
Því er það, að nefndin átti að leggja
niður umboð sitt að réttu lagi. Hún
getur naumast beitt sér af alúð fyrir
það starf, sem henni er nauðugt að
nokkuð verði úr. Og því alúðarleysi
er að kenna sá hinn mikli og mein-
legi dráttur, sem orðinn er á afkom-
unni.
Það mun ekki hafa verið minst á
það á fundinum, sem þó er á hvers
manns vitorði, að Ingólfs-húsið er í
óhirðu að því leyti, að það hefir verið
látið standa mannlaust ár eða meira,
þ. e. síðan það var fullgert í fyrra
haust, og þar með ráðlauslega farið
með samskotasjóðinn: goldin úr hon-
um öll afgjöld af húsinu, vátryggingar-
gjald o. fl., en mörg hundruð króna
missir á ári gerður sjóðnum með
því, að leigja ekki húsið, heldur greiða
gjöldin af þvi arðlausu, auk þess sem
húsið fer miklu ver með sig mann-
laust.
Enn mun nefndin ekki hafa lagt
fram svo greinilegar skýrslur á fund-
inum um hvað liði samskotunum,
seðlasölu o. fl., að séð verði, hvort
það er í lagi eða ekki. —
En bjargi nelndin svo við málinu
úr því óefni, sem í er komið, að
E. J. líki, þá er það hvortveggja, að
betur rætist úr en á horfir, enda
væri þá vel.
Sannleiknr og sannleiksleit.
Ef kostur væri að spyrja lífs og
liðna frumherja mannkynsins þeirrar
spurningar, hvað hefði verið ruðnings-
starfi þeirra mest til meins og tálma,
— hverju mundu þeir svara?
Það er hægt að gizka á, þeim er
hafa nokkur kynni af andlegri þróun-
arsögu mannkynsins, menningarsögu
þess.
Svarið rrtundi verða það og ekkert
annað, að ný þekking ætti harðast
heim að sækja mennina fyrir þá sök,
hvað þeir þykjast sjálfir eiga hana
mikla fyrir.
Hve nær sem nýjar og þá þegar
sýnilega mjög affaramiklar hugsanir
hafa komið fram með mannkyninu,
hefir þekkingarhrokinn gert þem rúss-
neskar hnútasvipur.
Hve nær sem hefir verið tekið eftir
nýjum mikilsverðum öflum í náttúr-
unni, hefir alt af hljómað sama við-
kvæðið, að þær kenningar fari í bág
við alla fyrri þekking vora á öflum
hennar, og því séu ofsóknir gegn
kenningunum réttmætar.
Og þó er spökum mönnum ljóst,
að alt sem vér vitum um náttúruna
verður ósýnilega smátt hjá þvi, sem
vér vitum ekki; að vísindin geta að
eins sagt hvað sé, ekki hvað sé ekki
(W. james).
Alkunnur málsháttur hefir orðað
þennan mun á s a n n r i þekking og
og þekkingar-h r o k a svo, að — bylji
hæst í tómum tunnum.
Sókrates kvaðst vera það vitrari en
allir aðrir, að hann vissi, að hann vissi
ekki neitt.
Newton líkti sér við barn, sem væri
að leika sér að skeljum í fjörunni við
ókannað mannlífsins mikla úthaf. —
Það eru fáfræðingarnir einir, skóla-
gengnir fáfræðingar og heimskingjar,
sem dettur i hug, að a 11 u r sann-
leikurinn sé í þeirra eigu. Alt sem
fari í bág við þeirra þekking, sé ekki
sannleikur. Þ a ð er þekkingarhrok-
inn, átumein manngildisins, bálköstur
nýrra hugsjóna.
Einn með hinum vitrustu og beztu
mönnum, er uppi hafa verið með
Þjóðverjum, skáldið G. E. L e s s i n g,
hefir vikið að því efni á þessa leið:
— Það er ekki sannleikurinn, sem
er eða talinn er að vera í eigu manns-
ins, er skapar manngildið, heldur sú
hin einlæga viðleitni, er maðurinn
hefir gert til að k o m a s t a ð sann-
leikanum. Því að ekki eykur hann
afl sitt á því, að hafa náð e i g n a r-
haldi á sannleikanum, heldur á sann-
leiks-1 e i t i n n i; og i því er öll hans
fullkomnun fólgin. Eignarhaldið gerir
manninn værugjarnan, latan, hroka-
fullan.
Ef drottinn héldi á öllum sannleik-
anum í hægri hendi, en í vinstri
hendi sí-vakandi sannleiks-þ r á n n i,
jafnvel þótt það bættist við, að eg
væri sí og æ að villast, og drottinn
segði: Veldu I — þá mundi eg taka
bljúgur um vinstri hönd hans og segja:
Faðir, gef mér þetta; alskæran sann-
leikann getur enginn átt nema þú
einn. —
Þegar vér gætum að því ekki ósvip-
uðu, sem annað skáld (H. Ibsen) hefir
sagt um frelsið, að það væri baráttan
fyrir því, er þroskaði oss meira en
það sjálft, þá finst oss síður ólíklegt,
að eins sé háttað um sannleikann.
Það er lögmál hans að þróast svo
sem alls er lifir, varpa gömlu gervi
og klæðast öðru nýju. Mannanna
mikla fullkomnun er þá fólgin í því:
fyrst að skilja það lögmál, og þá að
þekkja hann í þroskahjúpnum nýja.
Og sá maður, sem trúir á kær-
leikshugsjónina, hann trúir því líka, að
einlæg ást á sannleikanum muni geta
vísað veg að honum sjálfum.
-----ase------
Veðrátta
viknna frá 22.—28. nóv. 1908.
Rv. Bl. Ak. Gr. Sf. Þh.
s 2.2 0.2 -3-1.5 -3-4.0 -3-0.2 2.5
M 1.0 -3-0.9 -3-55 -3-5.0 -r3.4 0.5
Þ -i-0.6 0.2 0.0 -3-1.0 1.5 8.0
M -3-0.6 -3-3.5 -t-5.0 -3-9.8 -3-1.9 5.4
F -H>.6 -3-8.2 -3-5.5 -3-10.0 -3-4.4 1.5
F -í-2.0 -3-4.5 -3-5.3 -3-7.0 -3-4.7 1.6
L 0.5 2.0 -3-3.0 -3-1.7 5.2 8.0
LeikhÚ8Íð.
Skugga-Sveinn fyrstur á leik-
skrá þetta árið.
Allir þeir, sem vilja geyma í huga
sér mynd af þessu riti Matth. Joch-
umssonar, er orðið hefir svo merki-
lega vinsælt með þjóð vorri, — vilja
geyma sér mynd af Skugga-Sveini,
eins og hann hefir sennilega verið
bezt leikinn, þeir ættu að fjölmenna
í leikhúsið í þetta sinn.
Því að Skugga-Sveinn verður að
líkindum ekki leikinn hér oftar í bæ.
Hann er þó orðinn það á eftir nú-
tíðar leikkröfum Reykvíkinga. Einu
sinni var hann góður; nú er hann
það ekki lengur. Og hann hefir sjálf-
sagt orðið aftur úr með fullu sam-
þykki höf.
Leikurinn er ekki annað en mörg
sundurlaus orð, sem verða stundum
að hugsunum og stundum ekki, en
fegurstum hugsunum í Ijóðum; það
er sjónleiks-verðmætið; hitt bætist við,
að það er íslenzkur bragur á öllum
leiknum, æskufjör í hverjum þætti. —
Skugga-Svein sjálfan leikur hr. (ens
B. Waage, ýkjulaust af s i n n i hendi
— það er meira sjálfsagt en gert hef-
ir nokkur áður — og hann dregur
að leiknum langmesta athygli.
Grasa-Guddu leikur hr. Arni Eiríks-
son og Gvend smala jungfrú Guðrún
Indriðadóttir — leika sérstaklega öðru
betur bænarþáttinn, (Gudda minnir
Gvend á bænina); það er raunrétt
leiksýn, há-islenzk.
Margrét vinnukona sýslumanns,
(jungfrú Emelía Indriðadóttir) er leikin
bezt í fyrsra þætti; leikin mjög vel
þá. Leikkonan gerir þar úr henni
eins islenzka sveitastúlku og höf.
leyfir. Því að frá hans hendi er hún
líkari að eðlisfari kerlingu, sem skjalar
í hvern heim við gestina (stúdentana),
heldur en islenzkri sveitastúlku, venju-
lega ótilleitinni við unga, ókunna
menn, ekki sízt þá, sem standa henni
rim ofar í mannfélagsstiganum.
Asta (frú Stefanía Guðmundsdóttir)
er engin bragðleg bóndadóttir í þess-
um leik. Hann er allur mjúkur og
sýnir fyrirtaks leiktamið látbragð. • En
þetta er ekki heimasætan, sem vér eig-
um von á að heyra syngja yfir saum-
um í Dal, ekki stúlkan, sem vér bú-
umst við að hitta á grasafjallinu.
Þegar hjarðmannaværðin rennur yfir
leikinn, er hann beztur, til dæmis að
taka í ljóðaviðtalinu í faðmi Haralds
úti fyrir tjaldinu. —
Hér eru taldir þeir sem leika bezt.
Hinir eru margir nýliðar í leiksviðs-
bardaganum.
Tolefónfélag
Reykjavíkur og Haínarfjarðar átti
með sér fund 18. þ. m., til undir-
búnings félagsslitum, með því að
eigur þess og réttindi voru seld í
sumar miljónafélaginu P. J. Thorstein-
son & Co, fyrir 3000 kr., hér um
bil sama sem það er stofnun félags-
ins kostaði upphaflega, fyrir 18 árum.
Félagið hafði ábatast það síðustu árin,
að þáð átti nú í sjóði alt að öðrum
3000 kr. Hlutatalan er 60, og fá því
hluthafar 100 kr. út á hvert hlutabréf.
Þau eru fyrir 50 kr. hvert, og er því
gróðinn 100 °/0.
Um dularfyrirbrigði
flutti hr. E i n a r H j ö r 1 e i f s-
s o n erindi sunnudaginn var í fund-
a'rsal K. F. U. M., er var troðfullur,
og mun varla nokkurn tíma hafa hlýtt
verið á nokkurn ræðumaun með meiri
athygli né einlægari og alvarlegri
samúð af flestra hálfu.
Fyrir tilmæli ýmissa áheyrenda þar
flutti hr. E. H. aftur sama erindi í
gærkveldi í Bárubúð fyrir miklu fjöl-
menni, þótt húsfyllir væri þar ekki.
Athyglin var engu minni en í fyrra
skiftið og mikill rómur gerður að
máli hans á eftir.
Býsna-mörgum hundruðum bæjar-
manna hefir þann veg veizt kostur á
að ganga úr skugga um, hve rétt og
samvizkusamlega stjórnarblöðin herma
það sem farið er með um dularfull
fyrirbrigði af þeim mönnum, er til
þeirra eru allra manna færastir, en tala
ekki af tómri heimsku og fáfræði.
Hvernig glimt er.
*Þras við stjórnarmálgögnin hér um
starf Tilraunafélagsins mundi naumast
verða til mikillar nytsemdar. Þeir
sem eigi láta sér duga yfirlýsinguna
um daginn frá 18 félagsmönnum ásamt
svari hr. E. H. í sama bl., svo og
hitt, að héraðsl. Guðm. Hannesson
var sjónarvottur að því, hvernig eg
meiddi mig á höfði í fyrra og hafði
bundið um á eftir, þeir mundu ekki,
ej til eru nokkrir í mætra manna tölu,
sannfærast fremur fyrir það, þótt anzað
væri ítrekuðum árásum í þeim blöð-
um með sömu brigzl og aðdróttanir
sem fyr. En um saknæm illyrði í
minn garð eða annarra einstakra fé-
lagsmanna er til annað varnarþing, ef
þurfa þykir; því ráða þeir einir, er
fyrir verða, hvort það er notað eða
ekki, og hvenær.
Það mæhr margur maður, jafnvel
úr ráðgjafaliðinu, að þessum nýju of-
sóknum út af rannsókn dularfullra
fyrirbrigða svipi meira en holt er þeim
félögum og höfðingja þeirra til þess
hátternis, er sá, sem undir verður í
glímu, bregður fyrir sig tönnum og
nöglum þar sem hann liggur flatur
undir þeim, er ofan á hefir orðið, til
þess að sá gangi þó blóðrisa af hólmi;
— þeir munu hafa þar í huga glímu-
lokin xo. sept.
B. J.
Ráðgtaflnn
kvað ætla utan, núna undir eins og
gefur, á konungs fund og yfirráðgjafans
nýja, húsbónda hans (»húsbóndans«),
með frumvarpa-baggann sinn, sem er
mælt að muni vera furðu-léttur í þetta
sinn. Hann hafði svo sem annað að
gera í sumar og þarfara en að vera
að sitja sveittur við frumvarpa-pár.
Eða hann hugsar sem svo, að betra
sé að hafa vaðið fyrir neðan sig og
vera ekki að vinna í hag eftirmanni
sínum, ef svo slysalega færi, að ril
þeirra kasta kæmi áður langt um líð-
ur og yrði honum (H. H.) ekki látið
haldast uppi að hanga í völdum til
lengdar úr þessu.
Botnvörpungur farist.
Miðvikudagskvöldið 25. þ. m. fórst
enskur botnvörpungur fram af Aðal-
vík á Ströndum, með áhöfn allri, 12
—14 manr.s. Þá var þar mesta af
spyrnurok, eins og hér syðra, með
mikilli fannkomu. Margir botnvörp-
ungar, 12 eða fleiri, höfðu forðað sér
undan veðrinu inn á Dýrafjörð, tölu-
vert brotnir sumir og menn stór-
meiddir.
Messað i morgun i dómkirkjunni kl.
12 af dómk.presti, kl. 5 siðdegis af kand.
Sigurb. Á. CMslasyni.
Reykjavíkur-annáH.
Dáin 21. þ. m. hósfrú Ragnheiður Magn-
úsdótiir (ættuð úr Stbólmi), tvitug.
Hjúskapur. öuðmundur Asmundsson frá
Helgavatni i Þverárhlið og ym. Anna
María Jónsdóttir, 26. nóv.
Guðmundur Snorrason og ym. Helga
Kristjánsdóttir 24.
Guðmundur Þórðarson (Vitast. 6) og
ekkja Guðrún Guðmandsdóttir, 27.
Jón Eyólfur frá Borgarnesi og ym. Þór-
dís Maria Jónsdóttir, 27.
Ólafur Eggert Eiriksson frá Borgarnesi
og ym. Margrét Jónsdóttir, 27.
Þorbjörn Ólafsson bóndi frá Hrauosnefi i
Norðurárdal og ym. Einara Guðný Bjarna-
dóttir (Vesturg. 41), 24.
f
Ií iii í 11 le r ö.
Eftir
Guðm. Finnbogason magister.
X.
i|/Og þarna er Loggia dei Lanzi,
bogastúkan fræga og fagra, en undir
hvelfingum hennar margar mynda-
styttur úr bronzi og marmara. Þar
erPerseifur með Medúsuhöfuðið, meist-
araverk Benvenuto Cellini, og þar er
Judit og Holofernes til varnar öllum
féndum frelsisins. Og i götunni hjá
til beggja handa Uffizihöllin. Þang-
að hlökkum við til að koma. En
hvelfing dómkirkjunnar dregur okkur
að sér; hún gnæfir við hinn enda
götunnar sem við komum, og þangað
förum við. Fögur er hvelfingin, enda
er saga hennar merkileg.
1294 var það samþykt með almennri
atkvæðagreiðslu að reisa þessa kirkju.
Hver meistarinn fram af öðrum vann
að þessu verki.
13 57 var afráðið að stækka kirkjuna
enn meira en áður hafði verið ætlað.
Kirkjusmíðin var borgarbúum hið
mesta metnaðarmál; húu átti að yfir-
stíga allar aðrar kirkjur á Ítalíu að
stærð.
1366 var sett nefnd 24 húsameist-
ara til að ákveða lögun kórs og hvelf-
ingar og loks var komið að hvelfing-
unni, en þá kom vandinn: Hver vat
nú fær um að spenna svo stóran stein-
boga ?
Viðfangsefnin skapa stna skörunga.
Maður hét Filippo Brunellesco. Arum
saman hafði hann ætlað sér þetta
vandaverk, en hann vissi hvað til þess
þurfti, og árum saman var hann að
kynna sér allar þær menjar frá forn-
öldinni, sem hann fann í Rónt og að
haldi máttu korna við þessa þungu
þraut.
19. ág. 1418 var þá boðið til sam.
kepni meðal meistara utan lands og
innan til að korna með uppástungu
um, hvernig verkið mætti vinnast.
Ekkert var til sparað. Þeir komu sam-
an í Flórens 1520. Ymsar voru upp-
ástungurnar, en Brunellesco varð á
endanum hlutskarpastur, þrátt fyrir
öfund og efasemdir keppinauta hans.
Fjórtán árum síðar var verkinu lokið
og er það talið eitt af stórvirkjum
snildarinnar.
Við hliðina á framgafli kirkjunnar rís
klukkuturninn og var byrjað á honum af
Giotto 1334—36. Hann er 292 feta
hár, ferstrendur og í fjórum lofthæð-
um, að utan skreyttur mislitum marm-
aramöskvum og með mörgum líknesk-
jum. Um þennan turn hefir John
Ruskin, ágætur enskur fagurlistafræð-
ingur, farið þessum orðum:
— Einkenni afis og fegurðar korna
fram meira eða minna í ýmsum mann-
virkjum, sum hér, sum þar. En öll
saman og hvert um sig á hæsta stigi
sem verða má tiltölulega koma þau
fram, það er mér er kunnugt, ekki
nema i einu mannvirki í heimi; það
er turninn hans Giotto. —
Og andspænis dómkirkjunni hinum
megin við torgið áttstrenda stendur
Skírnarkirkjan með eirdyrunum frægu.
En eg má ekki kæfa lesandann í kirkju-
lýsingum.
Mér eru líka sumar hafiirnar í Flór*
ens enn minnisstæðari en kirkjurnar.
Þær eru margar, hallirnar (palazzi) í
Flórens, að minsta kosti um 60 all-
merkar, en einna frægastar munu þær
þrjár vera, sem kendar eru við Pitti,
Strozzi og Riccardi, sumar rikustu og
auðugustu ættirnar. Þær hallir eru frá
13. öld. Hvergi eru áþreifanlegri dæmi
þess, hve mikla fegurð má skapa með vel
völdum hlutföllum allra parta heildar-
innar sín á milli, án þess að bera í
skraut, svo teljandi sé. Þarna rís nú
t. d. Palazzo Pitti eins og hamravegg-
ur, 672 fet að lengd, hlaðið úr stór-
feldum steinblökkum, ótegldum á þeirri
hliðinni sem út snýr; þrjár lofthæðir
í miðju, tvær til endanna ; hver loft-
hæð greinist frá annari með brún eða
belti eftir endilöngu. Stórir breiðboga-
gluggar. Það er alt og sumt.
Hvaðan kemur þessum gráa grjót-
vegg fegurðin ?
Því er víst vandsvarað, en hann
stendur þarna,
sem hugsnn stór og sterk og frjáls,
sem styrkir mig og gleður. —
Höfundurinn hefir líklega fyrst séð
hann i sýn á nýársnótt listanna, þeg-
ar steinarnir töluðu.