Ísafold - 19.12.1908, Page 1

Kemur út ýmist einu ðinni eða tvisvar i
viku. Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða l1/* dollar; borgfist fyrir
miðjan júli (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (skrifieg) bundin við áramót, er
ógild nema komin só til Atgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaas við blaðið.
Afgreiðsla: Austurstræti 8.
XXXV. árg.
Beyk,javík laugardaginn 19. des. 1908
79. tðlublað
I. O. O. F. 89i2i88y2._________________
tugnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—3 l spital
F'orngripasafn opið á mvd. og ld. 11-—12.
Hlutabankinn opinu 10—2 llt og ó1/*—7.
K. F. C. M. Lestrar- og skritstofn frá 8 árd. til
10 siðd. Alm. fundir tsd. og sd. 8 x/s síod.
Landakotskirkja. Guðsþi. 91/* og fl á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10*/*—12 og 4—5.
Landsbankinn 10 ^/t—21/*. i*-ikastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—3 og i -d.
Landsskjalasafnið á þ)u., tmd. og Id. i2—1.
Lækning ók. i laoknask. þrd. og fsd. l.l—12.
ííáttúrugripa^ain (i landsb.safnsli.) á sd. I1/*—i1/*.
Tannlækning ók.i rósthússtr. 14. l.og8.rnd. 11~
Faxaflöabáturinn Ingölfur
fer til
Borgarness des. 20.
Keflavíkur des. 28.
Piano útvega eg frá
Keisl.-Hof-verksm. C. Mand, Coblenz
O. Heyl. Borna. [verksra.bOára gml ]
Emil Felumb, Kaupmannaliöjn
og Orgel-Harm. frá
Einar Kaland, Bergen.
Órengjanleg reynsla um n.arga áratugi hefir
sannað. að þe3si hljóðfæri eru hin vönduðustu
að gerð og efni, sem unt er að fá.
Aðalumboðsm. lyrir ísland
Ásgeir Ingimundarson
Adi : Pósthólf 101. Reykjavik. Telefon 243
Hvaö hann ætlar tyrir sér.
Þingrof?
Hervalds-ógnanir (1851)?
Eða hvað?
Um það ganga miklar spár um
þessar mundir.
Hann merkir hér ráðgjafann frónska,
húsbóndann, hirðstjórann, höfuðsmann-
inn, konungs-staðgengilinn (á sumra
manna rnáli, íóstbræðra hans).
Hvað hann ætlar fyrir sér um völd-
in, að halda þeim eða halda þeim
ekki, — halda þeim enn, hvað sem
á dynur, halda þeim fram á þing eða
jafnvel fram yfir þing. Og ef hann
heldur þeim fram yfir þing, þá fram
til næsta þings jafnvel, tvö árin enn.
Halda þeim, hvort sem þjóð og þingi
líkar betur eða ver. Halda þeim
meðan hann getur með nokkuru móti
látið konung sætta sig við það, —
getur talið h o n u m trú um, að hann,
Hannes Hafstein, sé eini maðurinn
íslenzkur, sem sé takandi í mál í þá
stöðu. Enginn sé honum jafnsnjall í
hvívetna, jafn-drottinhollur og Dana-
hollur, etiginn jafnvitur né málsnjall,
enginn jafn-glæsilegur, enginn jafn-
ástsæll af öllu »fólkinu« »þar uppi«
(þ. e. á íslandi). Meðan hann getur
gert konungi skiljanlegt, að hve nær
sem bólar á einhverju öðru en ein
tómum feginleik í »fólkinu«, þá sé
það ekkert annað en lítils háttar g o 1 u-
þ y t u r, vakinn af fáeinum óhlut-
vöndum æsingaseggjum og öfundar-
mönnum hans (H. H.) og hjaðni óð-
ara niður aftur.
Þeim og þvílíkum fortölum er hann
sýnilega byrjaður á. Þvi enginn þarf
að ímynda sér, að hann tali annað
konungs eyru en hann hefir látið
birta i Berlingi og hraðskeyti greindi
nýlega.
Þar lætur hann Alberti-hneykslið
hafa valdið miklu um kosninga-úrslitin,
þó að ekki hefði 20. hver kjósandi
á landinu nokkra hugmynd um það
á kjördegi, og þ ó a ð þeir örfáu,
sem fengið höfðu fréttina þá, hafi
verið alráðnir fyrir löngu að greiða
svo atkvæði, sem þeir gerðu.
Og þar lætur hann stjórnarand-
stæðinga klofna í sambandsmálinu
þ ó a ð enginn maður viti til þess
hér á landi!
Hvernig hann ætlar að hafa
sitt fram, hvað sem þingið segir
vetur t. d.?
Þar munu sumir stjórnarliðs-spek-
ingarnir hafa látið á sér skilja þá ráða
gerð, að r j ú f a þ i n g og efna ti
nýrra kosninga óðara en meiri hlut
inn hagar sér öðru vísi en honum
íkar, »húshóndanum«, eða öðru visi
en »þóknast hezt þjóð við Eyrarsund«.
3eir segja það skifta engu máli, þó
að ekki tiðkist þau hin furðu-breiðu
spjót annarstaðar, að stjórn rjúfi ný-
tosið þing. Þess gerðust jafnvel
eigi dæmi í D.mmörku í tíð Estrúps
gamla; en lengra þykir annars naumast
mega til jafna en þeirrar hinnar veg-
egu fyrirmyndar um, hvernig lægja
beri goluþyt i fólkinu afvegaleiddu, —
afvegaleiddu af öfundarmönnum vald-
íafanna.
Hvernig þjóðin muni taka því, þing-
rofinu, þeim kinnhesti fyrir djörfung
rennar i sumar, þá, að kjósa aðra á
úng en gæðinga húsbóndans.
Þeir búast við, að ekki verði mikið
úr henni, þjóðinni, er í þá harðbakka
slær. Það megi hleypa henni upp
allrasnöggvast, hleypa upp skyndileg-
um »goluþyt« rétt í svip. En lengi
standi hann aldrei. Þolið bili fljótt.
Þá skorti og afl þeirra hluta sem gera
skal, stjórnarandstæðinga. Þá muni
skorta auk annars fé til að standast
nýjan kosningaleiðangur beint ofan í
hinn fyrri, ef til vill ekki fullu ári
eftir, — skorta fé í bráðnauðsynlegan
kostnað til að flytja sitt mál fyrir kjós-
endum í ræðu og riti, með þeim
miklum ferðalögum, er því starfi fylgja,
en auðvaldið sama sem alt hinna megin,
stjórnarliða, hvort heldur eru há emb-
ættislaun, eða aðrar fjárlindir, auk þess
sem ekki væri nema fjöður af fati
danskra auðkýfinga, danskra ríkisheildar-
föðurlandsvina, að leggja í þá guðskistu
tífalt eða jafnvel hundraðfalt á við það,
sem stjórnarandstæðingar gætu á sig
lagt í kosninga þarfir, hversu nærri
sem þeir gengi sjálfum sér.
Þar er svo sem engu að kviða fyrir
þá, stjórnarliða.
Þeir höfðu i sumar meðal annarra
húsbóndann sem slíkan á látlausum
þeysingi fram og aftur um kjördæmi
landsins, ýmist eimandi í vélarbátum,
þar sem ekki varð við komið herskip-
inu eða strandferðaskipunum, eða akandi
í konungsvagninum dýra, eða með
marga gæðinga til reiðar, þar sem fara
v a r ð á landi og akvegi þraut. Eitt-
hvað hefir þ a ð kostað, þó að þénar-
inn, fylgdarmaðurinn, hafi fengist fyrir
litið, með því að það var einn af
sýslunarmönnum landsins og því lands-
sjóðslaunaður — það var sjálfur lands-
dyravörðurinn. En hvað mun verða,
ef hefja þarf nýjan leiðangur, eftir
þingrof? Mundi þýkja af veita þá, að
hann riði helzt »inn á hvert heimili«
á landinu, meira að segja jafnvel marg-
faldur i roðinu, t. d. með föruneyti
nokkurra stórhöfðingja, er danska
mamma hefði léð í þá för? Þá tæki
í hnjúkana.
Faaes oOeralf.
Er þá meira að gera það 1909?
Hafi það léð sig til snattferða með
húsbóndanum í kosningasmalamensku
hans sumarið 1908, hví skyldi það þá
láta á sér standa til hins, að vera við
látið, ef á einhverri ósvinnu bryddi i
garð húsbóndans, þeirri er nauðsyn
bæri til að skifta sér af með hervaldi.
Til eru loks þeir menn í hóp
stjórnarspámanna, sem kalla þetta alt
tóman heilaspuna og höfuðóra, og full-
yrða, að maðurinn, húsbóndi þeirra,
hugsi alls ekki til að hokra lengur en
fyrsta mánuðinn af nýja árinu. Hann
fái þá nokkuð meira í eftirlaun en
ella, þ. e. ef hann slepti embætti fyr
en það, fyr en frá 1. febr. 1909.
Það sé alt og sumt sem fyrir honum
vaki. Eða þá í hæsta lagi hitt um
leið, að sjá farborða við embættakjöt-
katlana eða eftirlauna fáeinum þurft-
ugum flokksmönnum sínum eða öðr-
um vinum og vandamönnum. Þ e s s
vegna hafi hann séð um, að losnuðu
í tíma skrifstofustjóraembættin, tvö
af þremur. Bitarnir þeir megi ekki
komast í ómildra hendur, sízt ómak-
legra stjórnarandstæðinga. Þ e s s
vegna verður að sækja um sýslumanns-
embættið í Strandasýslu ekki seinna
en nútia um áramótin, þó að það
eigi ekki að losna fyr en þrem
mánuðum siðar, 1. april 1909, —
bróðirinn sem sé vel fær um að þjóna
embættinu vetrarlangt, þó að ekki geti
hann það að sumrinu; hann hefir sem
sé fengið lausn sakir alveg þrotinnar
heilsu eftir 9 ára strit í erfiðri sýslu
og ekki nema rúmlega fertugur að
aldri.
En — hvað hefir honum þá gengið
til fréttaburðarins í Berlingi um dag-
inn? Bendir hjalið það ekki á það
eindregið áform, að hreyfa sig hvergi
úr ráðgjafastólnum ? Hvaða gagn er
í því, að vera að tjá sig fyrir Dön-
um um, að engin á s t æ ð a sé til
annars en að sitja kyrr, ef ekki er
á f o r m i ð að gera það ?
N e m a svo sé, að hann hafi alls
ekki talað þetta við Berling setn ráð-
gjafi né sem þingmaður og jafnvel
ekki sem Hannes Hafstein, heldur að
eins
sem skáldl
Enn má nefna ráð, sem einhverjum
hefir hngkvæmst, einhverjum hinna
mörgu á'byrgðarlausu ráðgjafa ráðgjaf-
ans, og ekki þurfti raunar mikið hug-
vit til, með því að það hefir verið
notað áður.
Það var notað þjóðfundarárið, 1851.
Það er að hafa herskipið danska,
strandgæzluskipið, ekki of fjarri höfuð-
st:.ðnum, ef þingið gerði sig liklegt til
einhverrar frekju við husbondann.
Það hreif raunar ekki 1851. En
hver veit, hvort sama blóð rennur í
æðum íslenzkra þingmanna 1909, sem
1851?
Það var í almæli og jafnvel eitt-
hvað tæptað á því í einhverju stjórn-
arblaði, að menn minnir, að eitthvað
mundi hafa verið orðað við yfirmann-
inn hér á strandgæzluskipinu, þegar
bændafundurinn var í aðsigi 1905, að
halda sig nærri höfuðstaðnum þá, hvað
sem í kynni að skerast.
Um seiuan —?
Hér fer á eftir grein um ísland eft-
ir danska skáldið Hermann Bang, sú
er símfregnin gat um á dögunum, og
út kom í blaðinu Köbenhavn 4. f- m.
Mitt í öllu því, er hertekur hugann
innan vorra þrengstu endimarka, er
eitt mál, sem litið eitt er fjær oss, en
við kemur þó öllum Dönum og vér
getum ekki gleymt: íslenzka málefnið.
Langan tíma ýttum við því frá oss,
eins og oss stæði á sama um það.
Nú látum vér það afskiftalanst, afþví
að langt of mikið annað hefir borið
oss að höndum. En einn góðan veð-
urdag mun það gefa sig fram til úr-
slita, og hvernig erum vér undir þ a ð
búnir ?
Því miður — það verður að byrja
a því að spyrja: Hvernig er
o s s s kýrt f r á?
Hvað eða hve mikið vitum vér um
hugi manna á íslandi í raun og veru ?
Um vöxt sérhreyfingarinnar? Um síð-
ustu rætur sjálfstæðisviðleitninnar ? Um
arðveg þeirra í íslenzku þjóðinni'1
Því er auvirðilega auðvelt að svara.
Vér vitum minna en ekki
n e i 11.
Árum saman höfum vér eingöngu
notið frásagnar íslenzka ráðgjafans.
Hr. Hannes Hafstein vill áreiðanlega
Danmörku alt hið bezta. En hann er
þó ekki n e m a e i n n maður, og
úrslitin hafa sýnt, að þessum e i n a
manni hefir skjátlast í dómum sínum
og skoðunum. Auk þess er þó hr.
H. H., svo góðviljaður Danmörku serq
hann er, líka Islendingur, þeg^
ar öllu er á bolninn hvolft. Það spm
hann hefir skýrt frá, hefir verið séð með
íslenzkum [?] augum, og það ís-
lenzkum f'okks-augum. Hann
hefir sjálLagt skýrt konungi frá því
eftir beztu samvizku. En að öllum
hans hæfileikum og samvizkusemi ó-
lastaðri, hefir skýrslan komið frá is-
lenzkum flokksforingja, svo sem hr.
H. H. er.
Og því hefir — Danmörk verið
illa frædd.
En það er sjálfum oss að öllu leyti
að kenna. — —
Frá þvi fyrst, er ísland fekk ís^
lenzkan sérráðgjafa, er eigi skyldi teljast
til ráðuneytisins danska, heldur vera
viðstaddur umræður ríkisþingsins í
stjórnarerindrekastúkunni — spurðum
vér ákaft og látlaust: Hver verður við'
staddur umræður alþingis í þess stjórn
arerindreka-stúku svo sem fulltrúi
dönsku stjórnarinnar? — —
Svona hefir alt farið á íslandi, eins
og raun er á — að eins fyrir það, að
vér áttum engan mann, sem stöðugt
fræddi oss um að vorum hluta, hvern-
ig öllu liði þar, hvernig öllu væri far-
ið. Vér áttum ekki neinn fulltrúa á
íslandi, danskan mann, sem gæti veitt
dönsku stjórninni jafnaðarlega og skýra
vitneskju um hljóðið í íslendingum,
óskir þeirra, hreyfingar þar og aðstöðu
flokkanna. —
Og það hlaut að draga dilk á eftir
sér.
Þegar nefndin loks var skipuð, hef-
ir dönsku nefndarmennina vantað alt,
sem vita þurfti. Þeir hafa rætt og
ráð sín gert í blindni. Þeir hafa haldið
sér við orð og lagagreinar. Aðstöð-
una alla, eins og hún er raunrétt,hafa þeir
ekki séð fyrir sér. . . Og nefndar-
mennirnir íslenzku? íslendingar eru
fátalaðir og sagðir vera menn kænir
að eðlisfari. Þeir hafa rætt og ráð sín gert
og þeir hafa — ekki sagt sinn hug allan.
Að minsta kosti ekki látið uppi alt það,
er íslendingum býr niðri fyrir. —
Það er óhætt að segja, að þessi kosn-
ingaúrslit hafa komið eins og skrugga
úr heiðríkju yfir alla þá Dani, sem
ísland og samband þess við kon-
ungsveldið stendur lifandi fyrir hug-
skotssjónum, það samband, er eigi að
halda við og varðveita (en, því mið-
ur, þeir Danir eru víst ekki ýkja-
margir) — þeim Dönum öllum, segi
eg, hafa úrslit alþingiskosninganna á-
reiðanlega verið lík og sprengikúla
beint framan í andlitið á þeim.
Þsssu var ekki búist við að minsta
kosti.
En nú er það orðið, og islenzka
þjóðin hefir talað — og það mjög
glögt.-----------
Mundi nokkurn mann furða á því,
þó að vér, eins og nú stendur á,
sæjum fram á það einhvern daginn,
að nú væri alt orðið um seinan?
En ef vér ættum stjórnmálamenn,
sem eru stjórnvitringar, en ekki ein-
göngu flokksforingjar — og það er
mín sannfæring um Neergaard yfir-
ráðgjafa, að hann sé slíkur stjórnmála-
maður —, þá munu þeir snúa sér að
íslandi í síðustu forvöð og sjá þvi
borgið af sambandinu við konungs-
veldið, sem enn erutök á að fá borgið.
Oskandi væri, að þeir menn hefði
glögga sjón og góð handtök.
Ing-ólís-málið.
að
en
Ingólfsnefndin hefir leitast við
verja gerðir sínar í ekki minna
átta-dálka-romsu í Lögr. síðast. í allri
þeirri mærð ber hún ekki við að leysa
sig undan ámælum með öðru en vífi-
lengjum eða þá beinum ósannindum.
Nefndin s e g i r, að aðalástæðan til
ósamlyndis sín og höf. út af greypi-
myndunum sé kostnaðurinn.
Hún v e i t, að hún segir þetta
ósatt.
Hún veit það fyrst af þvi, að þann
kostnað, sem greypimyndirnar hleypi
fram, hefir hr. E. J. tjáð sig um í
bréfi til neíndarinnar 9. jan. þ. á., áð
hann skuli greiða aj sínu Jé. Og í
öðru lagi veit hún það af því, að
eirsteypumaðurinn sjálfur, hr. L. Ras-
mussen, hefir gefið yfirlýsing um það
27. ágúst þ. á., að eirsteypa af Ing-
ólfs-líkneskinu kosti jajnmikið með
greypimyndum sem án þeirra, eins og
bent var á hér í blaðinu 21. f. m.
(Eiginhandar yfirlýsing L. R. til sýnis
hjá umboðsm. E. J. hér í bæ, Sveini
Björnssyni yfirréttarmflm). Svo að
nefndinni eru allar bjargir bannaðar
að klína framkomu sinni við E. J. á
kostnaðaraukann.
Skeytasendingunni til Rasmussens,
því hinu dæmalausa flani sínu og
ekki sem hollustu í Einars garð, gerir
nefndin ekki aðra grein fyrir en
þá, að L. R. hafi að vísu eirsteypt
líkneskið á Einars ábyrgð, en fyrir
hennar fé, nefndarinnar.
Þetta er lokleysa, sögð í ógöngum.
Láti E. ]. steypa líkneskið á sfna
ábyrgð, þá er það líka gert fyrir hans
Jé. Steypumaður getur aldrei komið
fram neinni ábyrgð á hendur nejnd-
inni þó að E. J. standi ekki í skilum
við hana. Nefndin segir sjálf í bréfi
til E. J. 29. okt. 1907, að hún eigi
við Einar einan um alt, en ekki við
i menn, sem vinna fyrir hann.
(Bréfið til sýnis hjá hr. Sv. B.).
Hvað varðar nejndina um einka-
viðskifti L. R. og Einars ? Hvað er
hún að gera þar?
Ekkert annað en að tortryggja Einar,
gera hann að minna manni, vara R.
við að trúa honum, spilla fyrir hans
mesta áhugamáli það skifti: að koma
Ingólíi eirsteyptum á höggmyndasýn-
inguna í vor (—08).
í yfirlýsingunni 27. ág. kveðst R.
hafa tekið að sér eirsteypuna á Einars
ábyrgð eins, og segist mundu hafa
lokið við hana, ej formaður nefndar-
innar hefði ekki tortrygt Einar fyrir
sér.
Svarið við röksemdum nefndarinnar
um útlit líkneskisins á ekki að vera
deila um það, að hve miklu leyti
skoðanir hennar eru réttmætar. Svo
skýlaust sem listnæmir menn og list-
fróðir sjá, að hún á þar alveg rangt
mál að verja, þá er þó til enn beinni
leið skilningi þorra manna: sú, að
nefndina varðar ekkert um pessa hlið
málsins, myndargerðina sjálfa. Það
tjáir ekki, þótt nefndin nefni til Jón-
asarmynd og Konungsmynd. Jónas
var gerður eftir pöntun fyrirfram