Ísafold - 03.03.1909, Blaðsíða 1

Kemur ýmist eina ainni e?>a tvisvar í
vikn. Yerð Arg. (80 arkir minst,) 4 kr., er-
lendia 6 kr. eða 1 '/* dollarj borgiat fyrir
miðjan júli (erlendia íyrir fram).
1SAF0LD
UppBðgn (akrifleg) hnndin við &ramót. er
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og kanpandi sknldlans við blaðið.
Afgreiðsla: Anstnrstrœti 8.
XXXVI. árg.
Reykjavík midvikudaginn 3. marz 1909.
14. tölublað
I. O. O. F. 8921287,._____________________
Angnlækning ók. 1. og B. þrd. kl. 2—3 í spítal
Forngripasafn opib A mvd. og ld. 11—12.
íslandsbanki opinn 10—2J/« og
K. F. D. M. LeBtrar- og skrifstofa frá 8 Ard. til
10 sibd. Alm. fnndir fsd. og sd. 8 V* siðd.
Landakotskirkja. Guðsþj. 91/* og 6 á helgidögum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10ll*—12 og 4—5.
Landsbankinn 10ll*—ill*. F-akastjóm við 12—1.
Landsbókasafn 12—3 og i -d.
Landsskjalasafnid á þia., fmd. og Id. i2—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12,
Náttúrngripasaio (i landsb.safnsh.) á sd. I1/*— 2*/s.
Tannlækning ók.i Pósthússtr. 14. l.ogð.md. 11-
Iðnaðarmenn 7
Munið eftir aö ganga i Sjúkrasjóð iönaðarmanna
— Sveinn Jónsson gik. —
Heima kl. 6 e. m. — Bóknlöönstig 10.
Konungs-
orðsending.
Utanför þingforsetanna.
Ráðgjafinn fekk sunnudagskveld 28
f. mán. eftirfarandi hraðskeyti frá Hans
Hátign konunginum, og tilkynti það
samstundis forseta sameinaðs þings
(B. J.):
Dimissionen mod-
taget med stor Bekla-
gelse. Beder Dem fun-
gere til Efterfolger ud-
nævnt, og bedes Althin-
gets Præsidenter, d’Her-
rer Redaktor Björn Jóns-
son, Justitiarius Kristján
Jónsson og Redaktor
Hannes Thorsteinsson
snarest komme herned
for at forhandle med
mig om Situationen.
Frederik R.
Þetta er á íslenzku:
Lausnarbeiðnin veitt, pótt
mér falli pað illa. Bið
yður gegna embattinu par
til er eýtirmaður er skipaður;
og eru jorsetar alpingis, peir
herrar Björn ritstjóri Jónsson,
Kristján háyjirdómari Jónsson
og Hannes ritstjóri Þorsteins-
son beðnir að koma hingað
sem fyrst og rceða við mig
utn ástandið.
För þessa munu forsetarnir ekki
undir höfuð leggjast. En ferð fellur
engin fyr en 20. þ. mán., og stendur
til að þá fari þeir, eða þá 21. á e/s
Sterling, sem fer beina leið til Khafnar,
og er því fyr þangað komin en Laura,
þótt degi fyr leggi á stað héðan. Héð-
an fór að vísu í d.ig aukaskip,
Vendsyssel, frá Samein. félaginu, til
Leith; en enginn tímasparnaður hefði
verið að fara þá, heldur þvert á móti,
þótt þess hefði verið kostur fyrir tíma-
naumleika sakir, með því að lítil eða
engin von var um að komast fljótara
heim aftur fyrir það, — langtum of
hæpið að ætla sér að ná í e/s Ceres
12. þ.m., — og htfði þá farið til ferð-
arinnar alls um 6 vikur, í stað þess
að komast má af með 3 með hinu
laginu, með því Sterling leggur á stað
hingað aftur 2. apríl og er hér kominn
io.—11. s. mán.
Tvent þykir vera til um það, hvað
átt er við með viðtalinu um ástandið
(Situationen).
Sumir lita svo á, að þar sé eingöngu
átt við, hver eigi að taka við af Hann-
esi Hafstein.
Aðrir telja pað naumast geta á svo
miklu staðið í augum konungs né
annarra, að þurfa þætti að kveðja al-
þingi á konungs fund, — það er gert
óbeinlínis með því að tilnefna til þess
Jorseta þingsins, einmitt þá og ekki
aðra. Þeim mönnum þykir því miklu
líklegra, ef ekki vafalaust, að hér sé
átt við viðræðu um þ a ð ástand, sem
sambandsmálshorfurnar eru nú kotnn-
ar i, er svo fór, að stjórnarandstæð-
ingar reyndust allir (24) sammála og
samtaka, er þeir komu á þing, sammála
u.n að uppkastið sé óhafandi, og sam-
taka um, að láta þá skoðun sína geta
af sér vantraustsyfirlýsing til ráðgjafans,
samþykta i einu hljóði, auk annarra
saka, er meiri hlutinn taldi sig eiga
á hendur honum. Þetta hefir komið
konungi og öðrum þar syðra mjög á
óvart, með því að þar hafði verið
borin sagan öll á aðra leið — gefið
í skyn, að satneiginleg mótspyrna
mundi líti! vera eða engin meðal meiri
hlutans gegn sambandsfrumvarpinu,
heldur væri flokkurinn þríklofinn o.
s. frv.
Þetta hefir komið m j ö g flatt upp
á alla þar suður við Eyrarsund, og
, , *
þvt vertð tekið það ráð, sem nú segir
og þessi konungs orðsending með sér
ber, og hefir hián að öllum líkindum
verið rædd og ályktuð í ríkisráði á
laugardaginn 27. f. mán.
En hvort sem heldur er af þessu
tvennu, er nú var á vikið, eða þótt
svo væri, að það hefði verið haft hvort-
tveggja í huga, þá mun enginn sann-
gjarn rnaður og óhlutdrægur geta ann-
að sagt en að þetta sé vel og vitur-
lega ráðið af konungi. Hann skortir
nægan kunnugleika á því, hvað hér
hefir gerst og er að gerast, og er því
í nokkurum vanda staddur. Fyrir því
óskar hann viðtals við sjálft þingið,
alþingi, fyrir munn forseta þess. Bet-
ur verður ekki séð að hann hafi átt
hægt með að ráða fram úr þessu.
En tvær eru þó hliðar á þessu máli.
Hin er sú, að slík kvaðning þing-
manna utan á miðjutn þingtíma get-
ur orðið því að miklu óliði á ýmsa
lund, dregið stórbagalega úr vinnu-
þrótt þess og meira að segja valdið
því, að réttmætur meiá hluti þess, —
til þess sendur á þing af kjósendum
landsins, að neyta þingvalds sins til
þess að koma fram sínum vilja, en
ekki minni hlutans, sem berst undir
öðru merki, — hann getur orðið fyr-
ir bragðið að minni hluta og þar með
þess ómáttugur, að gegna skyldu sinni
við kjósendur.
Ekki þarf annað en að hugsa sér,
að meiri hlutinn hefði verið á þessu
þingi 22 og minni hlutinn 18. Nú
eru kvaddir utan 3 af þessum 22, og
séu þeirra meðal deildarforsetarnir
báðir, eins og nú hefir verið gert.
Frá þinginu og atkvæðagreiðslu miss-
ast þá ekki að eins þessi 3, heldur 2
að auki, þ. e. 2 varaforsetar, sinn úr
hvorri deild. Séu. nú þessir 5 allir
úr sama flokki, meiri hlutanum, er
hanVi genginn saman úr 22 niður í
17, og afl atkvæða orðið hinna meg-
inn, þessara 18.
En nú er ekki við það bundið, að
taka 3 menn eina af þingi og láta þá
fara í annað land, heldur geta þeir
eins vel verið 5 eða 7, og þar við
bæzt það, að enn væri 2 orðnir reyrð-
ir niður í forsetastól sem varaforsetar
og sviftir atkvæðisrétti með þeim hætti.
Með því lagi mætti breyta miklum meiri
hluta i minni hluta. Og það liggur
í augum uppi, að þann leik mundi
óhlutvandur ráðgjafi ekki horfa í að
leika, þ. e. ráða þjóðhöfðingja sínum
til að leika hann, ef hann sæi sig geta
komist þann veg í meiri hluta á
þingi og þar með haldið völdum.
Það liggur hverjum manni í aug-
um uppi, hver háski þar með gæti
búinn verið réttmætu og vel undir
komnu þingræði.
Hér er e k k i verið að gefa í skyn,
að neitt þess kyns leynist bak við
þessa utankvaðning 3 þingmanna, for-
seta þingsins, neldur verið að eins að
benda á, hvað gera m æ 11 i með
slíku tiltæki, ef svo bæri undir.
Enginn lifandi maður fer að væna
hans hátign konung vorn, sem nú er,
slikra launráða til höfuðs meira hluta
þeim, sem nú ræður gerðum alþingis.
Engum lifandi manni kemur í hug,
að houum gangi annað en gott til, — að
hann hafi nema hreinar og göfugar
hvatir, svo góðvildarmikill sem hann
er í vorn garð.
Vér tökum þau orð upp aftur, að
hér hefir hann vafalaust ráðið vel og
viturlega, er hann réð af að kveðja
forseta þingsins á sinn fund.
En hitt þarf öllum að skiljast alt
um það, — skiljast það, að þetta gæti
orðið hættulegt fordæmi, og mjög fjarri
því, að vera svo meinlaust, sem marg-
ur mundi hyggja í fljótu bragði.
En svo óhætt sem er því að treysta,
að hér búi ekkert óheilt undir, þá er
alt um það hið eina rétta og sjálf-
sagða, að þingfundum sé frest-
að meðanáutanför forset-
anna stendur. Þingvaldi meiri
hlntans má ekki tefla i neina tvísýnu.
Það væri að svíkja kjósendur hans,
bregðast því umboði, er þeim hefir
verið i hendur fengið.
Það segir sig sjálft, að þetta eykur
alþingiskostnaðinn í þetta sinn um lík-
lega 4—5 þús. kr.; meira verður það
ekki. En í það er alls ekki horfandi,
móts við það, sem getur verið í húfi,
ef hætt er sér út á þá hála braut,
sem slíkar utankvaðningar geta Ieitt
út á. Enda má vel vinna þann nalla
upp með þeim hætti t. d., að prenta
ekki umræður þingsins í þetta sinn
eða hætta alveg við prentun þeirra.
Og hverjum er að kenna slikur
aukakostnaður? Hverjum nema hinum
fráfarandi ráðgjafa, drættinum hans að
fara frá völdutn fram á þingtíma, eins
og var margtekið fram og útlistað hér
í blaðinu í haust.
Þarna er komin fram ein afleiðing-
in, og hún þó nokkuð dýr.
Það þarf að fresta þingfundum seg-
jum hálfan mánuð, frá 21. marz fram
í páskaviku; hún bætir við þvi sem á
vantar í 3 vikurnar til utanfararinnar.
Þá er öllu borgið.
Adflutningsbann.
Frumvarp um það, um aðflutnings-
bann gegn áfengum drykkjum, báru
þeir upp í neðri deild 27. f. mán.,
Björn Jónsson, Björn Kristjánsson,
Eggert Pálsson, Sig. Gunnarsson og
Stefán Stefánsson frá Fagraskógi.
Frv. er að miklu leyti samhljóði að
efni til þvi sem borið var upp á þingi
1905, en látið daga þar uppi. Þó
nokkuð ítarlegra og strangara. Það er
í 22 greinum.
Að umræðum loknum þá, miklum
og allfjörugum, var samþykt nefnd í
málið með flestöllum atkv.
Þessir voru kosnir i nefndina:
Björn Jónsson, Björn Kristjánsson,
Jón frá Múla, Jón frá Hvanná, Jón
Þorkelsson, Sig. Gunnarsson og Stef-
án frá Fagraskógi.
Björn Jónsson er formaður í nefnd-
inni, og Sig. Gunnarsson skrifari.
Aðflutningsbannið
Raða aðalflutningsmanns pess
Björns Jónssonar
ritstjóra
í neðri deild 27. J. m.
Ræðnrnar voru raunar tvær, fyrst
stutt inngangsræða (I), um leið og mál-
ið var borið upp í deildinni; og svar-
aði ráðgjafi henni í löngu máli.
Þar næst tóku ymsir til máls, með
og móti, og stóðu umræðurnar hátt upp
i 3 stundir. Síðastur talaði flutnings-
maður (B. J.) annað sinn (II). Eftir
það var kosin 7 manna nefnd í málið
og 1. umr. frestað.
I.
Ræðum. (B. J.) kvað sér vera fagn-
aðarefni, að eiga kost á að flytja þetta
mál á þingi: Iagafrumvarp um bann
gegn aðflutningi áfengra drykkja, —
um að losa land og lýð við mein-
semd þá, er ekki ómerkari maður en
W. E. Gladstone hefði kallað meira
heimsböl en allar styrjaldir og allar
drepsóttir, er yfir mannkynið hefði
gengið.
Mál þetta hefði nú verið betur og
rækilegar undirbúið en nokkur lög
önnur hér á landi, með því að kjós-
endur landsins hefðu, samkvæmt álykt-
un alþingis 1903, verið látnir greiða
beint atkvæði um það, í síðustu al-
þingiskósningum, 10. sept. 1908, og
með því orðið þá nær 4900, en nær
3250 móti.
Að réttu lagi hefði átt að bera slíkt
mál undir landslýð allan, konur sem
karla, unga og gamla. En það hefði
þess í stað verið borið að eins undir
nokkurt brot af karlmannalýðnum,
þrítuga menn og þaðan af eldri, og þá
eina þar á meðal, er hefði kosningar-
rétt til alþingis; og hefði það brot
orðið að miklum meiri hluta til m e ð
aðflutningsbanninu. Hvað mundi hafa
orðið, ef kvenþjóðiti öll og nokkurn
veginn fulltíða unglingar hefði fengið
að eiga þátt í þeirri atkvæðagreiðslu ?
Nýmæli þetta, yfirleitt samhljóða
frumvarpi á þingi 1905, en þó vand-
legar frá því gengið nokkuð, með
meiri strangleik o. s. frv., væri ekki
annað en sóttvarnarlög gegn hinu
mannskæðasta ólyfjani, er jafnrétt-
mætí væri að vernda þjóðfélagið fyr-
ir eins og næmum sóttum.
Þetta land stæði betur að vígi að
verjast því en flest lönd önnur í
heimi, vegna þess, að það er svo af-
skekt og sævi girt alt umhverfis.
Margfalt örðugra þar sem land liggur
inni krept milli annarra landa og sam.
fast við þau á alla vegu.
Hann bjóst við, að aðalmótbáran
gegn málinu mundi verða sú á þessu
þingi, en landssjóður stæðist ekki
tekjumissi þann, er fylgdi aðflutnings-
banni á jafntekjudrjúgri vöru.
Flutningsmenn hefðu nú gert það
af ásettu ráði, að ætlast til, að hin
fyrirhuguðu lög gengi ekki i gildi
fyr en með nýári 1912, til þess að
hafa fyrir sér nægan tíma til að und-
irbúa ný lög um að fylla tekjuskarðið;
og kvaðst hann hafa hugsað sér þá
aðferð til þess, er gerði umskiftin þau
mjög léttbær og hagfeld, þótt ekki
hirti hann um að gera grein fyrir
henni að þessu sinni.
Það væri haft eftir Gladstone, hinum
mesta fjármálastjórnskörungi á öldinni
sem leið, að það væri vandalítið að
sjá borgið fjármálum þjóðar, sem
neytti ekki áfengis.
II.
Eg get ekki annað sagt, en að mér
hafi þótt vænt að heyra röksemdir
hæstv. ráðgjafa í þessu máli, — þótt
það mjög vænt.
Þvi að hann hygg eg að muni vera
hinn langsnjallasti og rökfimasti mál-
svari Bakkusar á þessu þingi og á
þessu landi. Eg hygg að í hans ræðu
hafi verið tjaldað því sem til er af
vörn í þvi máli; hann sé sjálfkjörinn
fulltrúi þess málstaðar.
Því var það, er mér þótti vænt að
heyra röksemdir hans. Mér þótti
vænt að sjá, hve margar af þeim
grýlum, er upp hafa verið vaktar f
móti aðflutningsbanns-hugsjóninni, hve
margar af þeim eru steindauðar. Eg
geng að því svo sem sjálfsögðu, að
þær séu komnar undir græna torfu,
úr því að hann hreyfði ekki við þeim.
Eg minnist þess, að um þetta mál
hefir ekki verið rætt svo hér áður á
þingi, að ekki væri bannlög á vín-
flutningi talið óbærilegt haft á per-
sónulegu frelsi manna Þá grýlu
mintist ekki hæstv. ráðgjafi á einu orði.
Hann veit að sjálfsögðu, að líf í lög-
bundnu mannfélagi dregur þá mörgu
dilka á eftir sér, er grunnhygnir menn,
sérgóðir og ófélagslyndir kalla margir
höft á frelsi sínu.
Enn ineira gladdi það mig, að hon-
um þótti það engin röksemd í mál-
inu, að landssjóður biði tjón af því,
ef bannlög kæmust á. Enda ætti hver
maður að sjá, að hér er of fjár fleygt
í sjóinn. Hvað kemur þess í stað?
Ekki neitt? Jú, það er of gálauslega
til orða tekið. Vér fáum í stað þess
ólyfjan, eitur, siðspilling, heimilis-
bölvun, þjóðfélagsmein.
Hans aðalröksemd, ráðgjafans, var
— Spánarmarkaðurinn I
Eg ætla að svara smá-atriðunum
fyrst, og koma síðast að þessari megin-
stoð hans málstaðar.
Hann kvað svo að orði, að vér
færum að gera oss sjálfir að Eski-
móum, ef vér færum að votta það
fyrir öllum heimi, að hér væri þeir
vesalingar, er ekki gætu stjórnað þess-
ari fýsn sinni, áfengis-ilönguninni,
nema með svo ströngu banni.
Eg verð að leyfa mér að segja, að
eg ætla að þjóð vorri sé ekki sérlega
mikil læging gerð, þó að hún komist
í þ e i r r a Eskimóa tölu. Eg veit ekki
betur en að allar þjóðir um norðan-
verða álfuna og víðar þó miklu (í N.-
Ameriku t. d.) vildu fegnar gera sig
að s 1 í k u m Eskimóum, ef þeir sæi
nokkur tök á því, sjálfsagt 9/10 af
hverri þjóð. Hverir eru þeir, sem
berjast gegn því? Ekki drykkjumenn.
Þeir vildu fegnir losna við það böl
mjög margir hverir, ef þeir gætu;
þeir finna þörfina á því manna bezt.
Ekki hófsmenn heldur nærri því allir.
Að minsta kosti þeir engir h y g n i r
hófsmenn. Þ e i r hugsa á þá lund,
að sá tollur, er þeir eigi litla sök á að
sé til, hann komi raunar jafnt niður
á saklausa og seka, á alt þjóðfélagið,
geri allar álögur á almenningi þyngri
en ella, þegar öllu er á botninn hvolft,
með því að þyngslin af þeim mönn-
um, er sig gera ófæra af áfengisnautn,
komi ekki hvað sízt niður einmitt á
þeim, hófsmönnunum, reglumönnun-
um, og sé meira en tilvinnandi að
neita sér um þann lítilvæga munað
til þess að komast undan þeim álögum.
Nei, mótspyrnan er veitt af hendi
auðvaldsins, ölgerðarmann-
anna, eigenda áfengistofn-
ananna. Þeir eru aðal-þröskuld-
urinn erlendis. Nú er engri slíkri
mótspyrnu til að dreifa hér á landi.
Slíkir menn eru hér engir til. Atvinna
þeirra er landræk gerð hér fyrir löngu
(1901).
Það eru þessir menn, sem látnir
eru ráða í öðrum löndum. Tökum
t. d. England. Þar mun ekki vera
ofmælt, að 9/10 þjóðarinnar vilji af-
nema áfengisnautn i landinu. En x/10
er látinn ráða. Og fyrir hvað er það ?
Mest fyrir þá sök, að þeir búa undir
því böli, að hafa tvískift þing,
þessu, er hér var rætt um lítils háttar
á dögunum og eg vona um, að eigi