Ísafold - 27.06.1909, Blaðsíða 1

Koraui nt ýmist einu sinni efta tvisyar i
viku. Verfi árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða 1 */s dollar; borgist íyrir
mibjan júl (erlendis fyrir fram).
Uppnðgn (st 'ifiog) bnndin vib úramót. sr
ógild nema komln sé til útgofanda fyrir
1. okt. og aanpandi skuldians viö blaðift.
Afgreiftsla: Austurstrœti 8.
XXXVI. árg.
Reykjavlk laugardagmn 27. júní 1909.
40. tölublað
GuiÉrinn Inyollur
fer til Borgarness dagana
27. júní, 6. júlí, 12. júlí.
Af sérstökum ástæðum er fargjaldið
þessa daga afas* Ódýrt (sbr. aug-
lýsingu í siðasta blaði.
Odýr og þægileg ferð fyrir kaupafölk
Iðnaðarmenn I
Munið eftir að ganga i Sjúkrasjór) iðnaðarmanna
— Sveinn Jónsson gjk. —
Heima kl. 6 e. m. — Bókhlöðustig 10.
fer til
Borgarness júni 27.; júlí 6., 12., 16.
Stranmfj. og Akra júlí 12., 16
Keflavíkur og Garðs júni 30.
Sandgerðis júní 23., 30.
Stokkseyrar júní 30.
Péluí I. Thorsteinsson
Lækjartorg
Reykjavík
kaupir gegn peuingum íslenzkar vör-
ur, svo sem gotu, sundmaga og salt-
fisk nr. 1 af öllum tegundum, ýmist
fullverkaðan eða upp úr salti, einnig
dún, selskinn o. fl.
Næsta blað ísafoldar kemur
laugardag 3. julí.
Frakkar og aðflutningsbannið.
Tvenns konar ótta við Frakka hefir
bólað á hér út af áfengisbanninu, og
þess ótta verið látið getið á prenti.
Eða öllu heldur: Frakkar eru not-
aðir á okkur sem tvöföld grýla í
áfengisbannmálinu.
Því er að öðru leytinu haldið fram,
að frönsku fjármagni muni með öllu
verða lokað fyrir oss, engin von vera
um að fá nein peningalán frá Frakk-
landi, hvað sem oss kann á að liggja,
ef vér lokum fyrir vínum þaðan.
Oss þykir engin ástæða til að ótt-
ast það.
Vín það, sem vér íslendingar kaup-
um af Frökkum, er svo örlítið, að
um það munar Frakka ekki minstu
vitund. Það getum vér sannað þeim
hvenær sem vill. Svo að það er alt
að því óhugsandi, að þeir færu að
hefnast á oss, þó að hin fyrirhugaða
breyting kæmist á.
Vér getum sýnt Frökkum góðan
hug vorn til þeirra með alt öðrum
hætti en þeim, að kaupa vín þeirra,
sem vér hqfum aldrei gert að neinu
ráði. Vér getum reynst vel fiski-
mönnum þeirra, sem hingað leita. Og
það ættum vér ávalt að gera. Um
það er miklu meira vert en um vin-
kaupin. Og fráleitt dylst það Frökk-
um sjálfum
í annan stað er því haldið fram,
að dönsk utanrikisstjórn hafi skuld-
bundið sig til þess að sjá um að toll-
ur skyldi ekki verða aukinn á frönsk-
um vínum í hinu danska ríki. Frakkar
muni telja jafnvel tolllagabreytingu síð-
asta alþingis samningsrof við sig, eins
og vikið var að í ísafold snemma i
þessum mánuði. Og þeim muni
þykja skörin vera farin að færast upp
í bekkinn, ef ekki eigi að eins að
auka tollinn í nokkurum hluta hins
danska ríkis, heldur og að banna með
öllu innflutning víns í þann ríkishluta
— þrátt fyrir þessar skuldbindingar
danskrar stjórnar.
Því er, eins og allir sjá, fljótsvarað.
Hafi Danir gefið nokkurar skuld-
bindingar um tollmál vor eða verzlun
— hvort sem það hefir verið í því
skyni gert að fá greiðari aðgang að
peningaláni handa sjálfum sér, eins
og fylgir sögunni, eða í einhverju
öðru skyni — þá hafa þeir samið um
það, sem þeir hafa ekki haft neinn
rétt til að semja um.
Um það getur enginn ágreiningur
orðið.
Verzlunarmál vor og skattamál eru
sérmál íslands samkvæmt stöðulög-
unum, lögum, sem Danir hafa sjálfir
sett oss og sett oss einir.
Séu Danir að binda hendur vorar
í þeim málum, þá brjóta þeir á oss
skýlausan rétt, og auðvelt að sanna
það öllum heiminum.
En hafi þeir í fljótræði gefið ein-
hverjar slikar skuldbindingar, þa er
það einsætt, að þær koma oss ekkert
við. Danir verða að greiða úr þeim
flækjum.
Og vér trúum því ekki fyr en vér
tökum á, að þær flækjur séu annað
en hugarburður. Kæmi það upp úr
kafinu, að Danir væru að semja um
sérmál vor við aðrar þjóðir sér til
hagnaðar, mundu öllum mönnum
verða ljósir þeir agnúar á sambandinu
við þá, er Dönum mundi sjálfum
verða í meira lagi ógeðfelt að hafðir
væru í hámæli.
Olalur Halldórsson
konferensráð, forstöðumaður ís-
lenzku stjórriarskrifstofunnar í Kaup-
mannahöfn, er hættulega veikur um
þessar mundir.
Prestaskólinn.
Síra Haraldur Níelsson er settur
þar fyrst um sinn í stöðu 2. kenn-
ara með hálfum launum. Hingað til
hefir 2. kennari þar kent heimspeki-
leg forspjallsvísindi. En síra Eiríkur
Briem, sem orðinn er 1. kennari, á
að kenna þær fræðigreinar áfram, og
síra H. N. guðfræðilegar námsgreinar.
Lögréttu-sannleikur
af alveg venjulegu tægi er það, að
Hannes Hafstein sé hvorki stofnandi
né foringi né félagsmaður í félagi
því, sem stofnað hefir verið til þess
að vinna á móti aðflutningsbanninu,
og hafi ekki verið.
Ingólfur, sem 'nú er tekinn að koma
út aftur, og gefinn er út af félagi
þessu, tekur af öll tímæli um það.
»Hannes Hafstein bankastjóri«
stendur á 1. bls. undir Avarpi því
til íslendinga, sem gefið var út í vor
og skorar »á alla góða og Jrjdlshuga
mcHn og konur i landi voru að ganga
i allsherjarsamband« gcgn djengisbann-
inu.
Eftir Lögréttu-frásðgninni ætti H.
H. ekki að hafa orðið við áskorun
sjálfs sín I
Vér efumst um, að hann kunni
Lögr. neinar þakkir fyrir slíka vemd.
Frðnsk heidursmerki.
Læknarnir við frönsku sjúkrahúsin
hér á landi, Matthias Einarsson í
Reykjavík og Halldór Gunnlaugs-
son í Vestmanneyjum, hafa verið
sæmdir frönsku heiðursmerki, »Officier
d’academie«, og er það vitanlega gert
eftir tillögum franska konsúlsins hér
á landi.
Djöfulstrúiii í Sviþjóð.
Þess var getið í ísafold fyrir skömmu,
að sænskur prestur, Hannerz að nafni,
hefði neitað tilveru djöfulsins, verið
kærður fyrir þetta og sýknaður.
Síðan hafa komið nákvæmari fregnir
af þessum málaferhim út af kölska,
sem þykja allmerkileg. Þeim er, eins
og það ber með sér, sem hér fer á
eftir, alls ekki lokið.
Frásögnin er tekin eftir Göteborg
Ilanddstidning:
Aldrei síðati Chr. J. Boström leið
(hann var nafnkendur heimspekingur,
sænskur; dó 1866) hefir annað eirts
verið rætt um djöfla- og helvítiskenn-
inguna eins og nú. Flestir muna víst,
hvernig Boström hóf um 1860 mjög
sterka árás á djöflatrúna, æsíur af
hræðilegum trúarærslum, sem afhenni
leiddu. Siðan hefir kirkjan gert það
sent hún hefir getað til þess að draga
fjöður yfir hugmyndina, með því að
setja »helju« í staðinn fyrir »helvíti«
í trúarjátninguna.
En nú er þetta mál vakið á nýjan
leik og rnikið haft fyrir að fá kirkjuna
til að láta uppi skoðun sína á málinu.
Það hófst þann veg, að Dr. Anton
Nyström í Stokkhólmi hélt fyrirlestur,
lýsti djöflatrúnni sem einu aðalein-
kenni á kristindóminum og hélt því
fram, að þeir prestar, sem ekki væru
á sama máli, ættu ekki að þjóna inn-
an þjóðkirkjunnar.
Einn af áheyrendum, N. Hannerz
prestur, svaraði lækninum þegar, hrakti
staðhæfingu hans og lauk máli sínú
með þessum orðum: »Minn trúar-
skilningur getur alls enga grein gert
sér fyrir djöflinum«. Og hann lét
ekki þar við lenda. í grein einni i
»Stockholms Dagblad« skoraði sira
Hannerz á lækninn að sanna réttmæti
staðhæfingar sinnar, með því að stefna
sér fyrir prestaráð (æðsta dómstól rík-
isins í andlegum málum). »Eg afneita
trúnni á djöfulinn, og bíð þess, að
þér sýnið mér, hverjar afleiðingar það
hafi. Ef prestaráðið dærnir mig fyrir
villukenningu, þá hefir Dr. Nyström
á réttu að standa. Verði eg ekki
dæmdur, fer læknirinn með rangt
mál.« Dr. Nyström lét ekki segja
sér þetta tvisvar, heldur kærði prest-
inn fyrir ráðinu.
Ráðið kom sér ekki saman um
djöflakenninguna. En mikill meiri
hluti áleit ekki, að hún væri í þunga-
miðjunni i trúarjátningu kirkjunnar,
en vildi mjög ógjarna láta nokkuð
uppi. Það kom sér út úr klipunni
með þeim útúrdúr, að ekki væri hægt
að dæma um annað en það, hvort í
greininni — og um annað en hana
var ekki stefnt — væri farið lengra
en prentfrelsið leyfði. Og það fanst
því ekki.
Ráðið vonaði, að málinu væri nú
lokið, en því varð ekki að því. Að-
stoðarmaður einn við blaðið »Dagens
Nyheter* stefndi presti aftur fyrir
ráðið og skírskotaði nú til þess, er
hann.hafði sagt á fundinum. Að því
voru mörg vitni.
Málið var tekið fyrir á nýjan leik
og síra Hannerz lýsli því yfir vífi-
lengjulaust, að orðin væri rétt höfð
eftir sér og hélt þvi jafnframt fram,
að skoðun sú, sem fram hefði komið
þar, riði ekki bág við kenningu sænsku
kirkjunnar.
Nú varð ráðið að segja annaðhvort
af eða á. Það sagði þá, að síra Han-
nerz hefði verið mjög óvarkár í máli
þessu, en þó væri eigi unt að beita
hann lögunum um embættismissi, með
þvi að ummæli hans hefði ekki komið
við »undirstöðusannleikann í kenningu
sænsku kirkjunnar eða kristindómsins*.
Um þessa rökstuðning urðu að eins
fimm af tólf félögum ráðsins ásáttir.
Aðrir fimm björguðu sér með því að
segja, að enn væru ekki fullnægjandi
sannanir fyrir því, að síra Hannerz
hefði gerst sekur um villutrú i em-
bœttisstörjum sínum, en tveir úr ráðinu
vildu, að honum yrði gefin áminning.
Nú er sagt, að Dr. Nyström muni
ætla að kæra hann fyrir hirðrétti og
hæstarétti, og sira Hannerz virðist ætla
að gera honum málfærsluna sem auð-
veldasta. Hann hélt á annan í hvíta-
sunnu ræðu á fjölmennum fundi í
Bollnás, og afneitaði þar mjög kröftug-
lega djöflinum og hvatti menn til bar-
áttu gegn kenningunni um hann.
Málið mun því án efa brátt verða
til lykta leitt, segir blaðið, og því
þykir mjög leitt, hve mikið hugleysr
kirkjunnar menn sýni, þar sem þeir
þori hvorugu megin að vera.
Bankastjóraskiftin,
í illindagrein, sem Lögr. flytur út
af því að bankastjóra Tryggva Gunn-
arssyni hefir verið sagt upp stöðu
sinni við Landsbankann, lætur blaðið
þess meðal annars getið, að ef þessi
ráðstöfun hefði verið kunn orðin áður
en ráðherra lagði af stað, mundi hann
hafa verið kvaddur nieð óvildarópum
á bryggjunni.
Þetta má vel vera. Það er lítill
vandi að æpa. Og sumum minni-
hlutamönnum er þ’ð svo tamt, að
þeim er vel til þess trúandi.
Annars virðist oss, að langsæmi-
legast hefði verið minnihlutamönnum
að vera ekki að æsa upp neiriar um-
ræður út af því máli. Það ætti að
vera mönnum geðfeldast, að Tr. G.
láti af störfum sínutn á gamals aldri
í fullum friði.
Vér hirðum ekkert um það að tala,
hvort hann hefir nokkuru sinni verið
vel til þess kjörinn að hafa banka-
stjórn með höndum. Um það eru
vafalaust skiftar skoðanir, jafnvel meðal
beztu vina hans. En úr því að farið
er að gera þetta mál að deilumáli á
annað borð, virðist oss ekki óeðlilegt
að benda á það, að Tr. G. er nú
orðinn gamall maður, og öllum er
kunnugt, sem nokkuð þekkja til, að
á aldri hans er mikið farið að bera.
Vér efumst ekki um, að um banka-
stjóra hefði verið skift innan skamms,
hver sem við stjórnina hefði verið.
Það er alkunnugt, að minnihlutamenn
hafa nú hvorki viljað hafa hann í
bæjarstjórn né láta hann bjóða sig til
þingsetu fyrir þá sök eina, að elli-
mörkin eru farin að verða svo auð-
sæ. Enda bendir öll sú aðstoð, sem
Landsbankinn hefir orðið að fá frá
íslandsbanka á síðustu tímum —
stofnun, sem Tr. G. barðist á móti
af því ofurkappi, sem flestum er
kunnugt, — á það, að bankastjóra hafi
verið um megn að reka erindi bank-
ans svo, sem hann mundi sjálfur hafa
bezt kuunað við. Svo að það er
meira en óliklegt, að hinn fráfarni ráð-
herra hafi hugsað sér hann til fram-
búðar v'ð bankastjórn úr þessu, þó
að hann hefði haft yfirráðin.
Og rneð þeirri breytingu, sem nú
er væntanleg á bankanum, er slíkt
enn fjær sanni. Hvorki mundi Tr.
G. sjálfum hafa orðið ánægjulegt að
sæta þeirri breytingu, né heldur lík-
legt, að fáanlegur væri nokkur sam-
verkamaðui með honum, samkvæmt
fyrirmælum bankalaganna frá síðasta
þingi, sá er núverandi stjórn hefði
komið til hugar að skipa í þann sess.
Illindi út af þessari ráðstöfun við
bankann væru skiljanleg, ef skilið
væri við Tr. G. með einhverri harð-
neskju, þegar hann lætur af störfum
sinum. Slíkt verður naumast sagt
með santii. Hann hefði 1300—1400
kr. eftirlaun, ej bankastjórastaðan
væri eftirlaunaembætti, samkvæmt
núgildandi eftirlaunalögum — sem hún
er ekki. En hann á að fá 4000 kr.
Fáir af embættismönnum landsins fa
jafn-mikil laun fyrir starfa sinn eins
og hann fær, einhleypur, tii þess að
njóta ellihvíldarinnar.
Ekki svo að skilja, að vér lítum
svo á, sem þetta eigi eftir að telja.
Tr. G. hefir alla sína æfi verið starfs-
maður mikill. Og hann hefir vafa-
laust ávalt viljað þjóð sinni alt hið
bezta, þó að dómarnir hafi stundum
verið misjafnir um árangurinn af starfi
hans, eins og gengur. Það á að vera
öllum gleðiefni, að hann geti lifað
elliár sín áhyggjulaus.
Hitt er með öllu fráleitt að láta
svo, sem eitthvað illa sé með hann
farið.
Afengisyerzlun og áfengissiðir.
Stjórnmálamaður og háyfirdómari frá Nýja
Sjálandi segir sina skoðun.
Sir Robert Stout er talinn einn af
allra mestu mönnum Nýja Sjálands,
ef ekki mestur maður þar. Og Nýja
Sjáland er eitthvert mesta framfara-
land heimsins, það landið, sem jafn-
vel Bandaríkjamenn líta á sem fyrir-
myndarlandið í mörgum greinum. Hug-
sjónir nútímans um ýmsar hliðar mann-
félagsskipunarinnar hafa betur komist
þar í framkvæmd en í nokkru öðru
landi.
Sir Robert hefir verið ráðgjafi þar,
forsætisráðherra,setturlandstjóri, og nú
síðast háyfirdómari. Það er hann enn.
Öllum þessum embættum þykir hann
hafa gegnt með viturleik og skör-
ungskap.
Hann er í Englandi um þessar mund-
ir. Mr. Stead ritar um hann langa
grein í Review og Reviews. Hann segir
þar meðal annars frá samræðu, sem
hann hefir átt við hann í síðasta mán-
uði, og eitt af því, sem á góma hefir
borið, er ájengismdlið.
Stead heldur því fram í tímariti
sínu, að eini vegurinn til þess að létta
að einhverju leyti af Brelum áfengis-
bölinu sé eftir atvikum sá, að ríkið
leggi undir sig áfengisverzlunina. Hann
ber þetta undir Sir Robert Stout.
— Eg er á móti því, svarar Sir Ro-
bert, algerlega á móti því. Eg vil
enga samninga og ekkert vopnahlé
við eitursöluna, ekkert fremur fyrir
það þó að sett sé á eitrið einkennið
djengi. Eg sé, að Halsbury lávarður
hefir verið að rita í Times um það að
umbætur þurfi að gera á veitingahús-
unum. Einu réttu umbæturnar eru þær
að koma áfengisdrykkjunum alveg út
úr þeim. Hitt, að gera umbætur á veit-
ingahúsunum, án þess að varpa út áfengis-
drykkjunum, verður ekki til annars en
að fjölga önglunum, sem draga aum-
ingjana að áfenginu. Nemið burt á-
fengið, og enginn maður mun vera
fús til að gera gagngerðari ráðstaf-
anir en eg vil gera, til þess að full-
nægja félagslífs-þörfum lýðsins.
Stead kveðst hafa dirfst að vekja
máls á því, hvort hann héldi ekki,að
svo væri um þetta mál sem önnur
umbótamál, að betra sé hálfur hleifur
en enginn.
— Getur verið, sagði hann. Það
sem hér er þörf á er gagngerð breyt-
ing á siðum þjóðarinnar. Það er ekki
annað en vitleysa, þegar verið er að
segja, að samkvæmislíf geti ekki þrif-
ist vínlaust. Þegar eg varð forsætis-
ráðherra á Nýja Sjálandi, var mér
sagt, að eg yrði að halda uppi risnu,
og að eg kæmist ekki hjá því að veita
gestum mínum vín og sterkara áfengi.
Eg svaraði, að ekki vildi eg fyrir nokk-
urn mun reynast ógestrisnari en fyrir-
rennarar mínir; en að með öllu væri
ókleift að koma mér til þess að veita
gestum mínum áfenga drykki. Og
svo fór, að mér varð að trú minni. Við
héldum alls konar samkvæmi — mið-
degisverði, dansleika, hljómleika, mót-
tökusamkomur, en veittum aldrei nokk-
urn dropa af áfengi. Fólkhafnaði ekki
boðunum vegna áfengisleysis hjá mér,