Ísafold - 07.07.1909, Blaðsíða 1

*
Kemui út ýmist eina sinni eöa tvisvar l vikn. Verö árg. (80 arkir minst) 4 kr., er- londis 5 kr. e5a l1/* dollar; borgist fyrir mibjan júl (erlendis fyrir fram). ISAFO] L1 D
UppMÖgrn (skriflop) hundin viö Aiamót ar
ÓRÍld noma korum eé til útgefanda fyri*
1. okt. og ^aapnndi skuldlans vih blahih.
A fgreibsla: Austurstrœti H.
XXXVI. árg.
Reykjavík miðvikudaginn 7. júlí 1909.
42. tðlublað
l. O. O. F. 90799.
Augnlœkning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—3 i spital
Forngripasafn opið á v. d. 11—1.
íslandsbanki opinn 10—2 4/a og 6 x/a—7.
K. F. U. M. Lostrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 siM. Alm, fundir fsd. og sd. 8 x/a siód.
Landakotskirkja. öuösþ). 9x/a og 6 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10x/a—12 og 4—5
Landsbankinn 10 */a—2 x/a. F**nkastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—8 og 6 -8.
Landsskjalasafnið á þw., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i lroknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrngripasafn (í landsb.safnsh.) á sd. I1/*—2x/i.
Tannlækning ók. i Pósthússtr. 14, l.ogð.md. 11-
Pétur I. Thofsteinsson
Lækjartorg
R eykj avík
kaupir gegn peningum íslenzkar vör-
ur, svo sem gotu, sundmaga og salt-
fisk nr. 1 af öllum tegundum, ýmist
fullverkaðan eða upp úr salti, einnig
dún, selskinn o. fl.
Iðnaðarmenn 7
Munið ©ftir að ganga i Sjúkrasjóð iðnaðarmanna
— Svoinn Jónsson gjk. —
Hoima kl. 6 e. m. — Bókhlöðustíg 10.
Faiafiinfl IHGOLFIIIl
fer til
Borgarness júlí 12., 16., 19., 26.
Straumfj. og Akra júlí 12., 16.
Keflavíkur og Garðs júíí 9., 14., 22.
Prestastefnan á Tingvelli.
Inngangur.
Flestir munu hafa gert sér góðar
vonir um þessa prestastefnu. Málin
voru svo mörg, og þá ekki síður mikil-
væg, sem biskup hafði sett á dagskrá.
Og mönnum var kunnugt um áhuga
hans sjálfs og ýmissa fundarmanna á
því, sem til umræðu átti að koma.
Og vonirnar brugðust ekki. Sam-
koman var hin virðulegasta og merki-
legasta. Málin voru rædd fjörlega og
kappsamlega, en jafnframt bróðurlega
og frjálslyndislega. Skoðanir voru
nokkuð skiftar, að sjálfsögðu. Guð-
fræðilegrar og kirkjulegrar ihaldssemi
kendi nokkuð hjá sumum; en fram-
sóknarandinn kom fram hjá miklu
fleirum.
Tíðindamaður ísafoldar varð áhug-
ans greinilega var þegar kvöldinu á
undan fundi, í Valhöll. Hann hafði
hlotið herbergjafélag með einum af
merkispróföstum landsins. Annar pró-
fastur kom þar inn um háttatímann,
og þeir embættisbræðurnir ræddu af
kappi fram eftir nóttunni, hvort um
þjóðkirkjuna væri liörmulega illa eða
viðunanlega ástatt, hvort prestar henn-
ar væru yfirleitt vaxnir sínu starfieða
ó'tækir, hvort nú væri nokkuð annað
tiltækilegt en skilnaður ríkis og kirkju
o. s. frv. Agreiningur var mjög á-
kveðinn með þeim. Annar þeirra sofn-
aði ekki fyr en kl. 4 um nóttina, sum-
part fyrir umhugsun um það, sem
hann, hafði verið að tala um, sumpart
vegna stöðugs umgangs og hávaða í
húsinu, sumpart vegna kulda í rúm-
inu.
Margir kvörtuðu um, að þeim yrði
ekki svefnsamt. Og einn prófastur
varð að fara af prestastefnunni eftir
einn dag, hafði ekki sofnað nokkurn
dúr um nóttina, enda fengið eitt af
úrgangsrúmunum, og engin von um
rúm á bæjunum í sveitinni. En alt
gerði fólkið í Valhöll, sem það gat,
til þess að gera dvölina þar sem við-
unanlegasta.
GudsþjónuNta og fundarHetning.
Einni stundu fyrir hádegi 2. d. júlí-
mánaðar var gengið til kirkju á Þing-
völlum. Kirkjan er lítil, og var full,
mest af prestum og Reykjavíkurfólki.
Þar var meðal annarra dr. Jón Þor-
kelsson og hlustaði síðar á fyrirlestra
og umræður af mikilli athygli. Og
þangað var kominn, gangandi, stór
hópur ungra stúlkna úr Ungmennafé-
laginu í Reykjavík.
Biskup prédikaði og lagði út af Jóh.
17, 20.—23. Auðheyrt var það á
umræðum manna síðar á prestastefn-
unni, að þeir höfðu ekki að eins hlust-
að á orð hans með gaumgæfni, held-
ur höfðu þau líka sér til leiðbeining-
ar. Hvað eftir annað var á prédik-
unar-ummæli hans minst, þegar um
það var rætt, að aðalatriðið sé ekki
lúterskan, heldur hitt, að mennirnir
verði kristnir og »allir eitt«.
Að guðsþjónustugjörð lokinni var
gengið til Miklaskála. Biskup setti þar
prestastefnuna með nokkrum orðum.
Sagði meðal annars, að sér hefði fund-
ist eitthvað þurfa að gera til þess að
komast út úr margra ára fellingum
þessarar samkomu, og að meðfram
hefði hann fyrir þá sök stofnað til
hennar á Þingvelli. Kveðju flutti hann
fundinum frá Hallgr. biskupi Sveins-
syni og símskeytis-árnaðarósk frá
kirkjuþingi Vestur-Islendinga. Margar
mjög hlýjar kveðjur kvaðst hann og
hafa fengið í bréfum frá prestum, sem
ekki hefðu getað komið. Þá mintist
hann og á kirkjulega viðburði síðasta
árs, og taldi þar merkilegasta hina
nýju biblíuþýðingu, sem út hefði kom-
ið, en fór jafnframt nokkrum orðum
um kirkjuleg nýmæli frá síðasta þingi
og þingsályktun neðri deildar um að-
skilnað ríkis og kirkju. Ut af vígslu-
biskupalögunum gat hann þess, að sá
skilningur væri um rétt til biskups-
kosningar, að hann hefðu þjónandi
prestar, kapelánar og prestaskólakenn-
arar. Atkvæðabréfin opnar biskup í
votta viðurvist 6. sept. næstkomandi.
Vigsla Skálholtsbiskups á að fara fram
á þessu ári, en Hólabiskup verður
vígður að ári. Prestseknasjóðurinn
nam í árslok 1908 kr. 27,706,40
(1907 kr. 27,286,08). Tillög og gjafir
á árinu höfðu verið kr. 191,64 (1907
kr. 248,08). Tillögur lagði biskup
fram um skifting 900 kr. milli upp-
gjafapresta og prestsekna, og vOru
þær síðar á fundinum samþyktar með
einhverjum breytingum.
Skrifári prestastefnunnar var sírajón
Helgason.
Þessir prófastar og prestar sóttu
prestastefnuna, flestir viðstaddir í fund-
arbyrjun:
Af Austurlandi: Sigurður P. Sívert-
sen, Hofi.
Af Norðurlandi: Björn Jónsson,
Miklabæ; Eyjólfur Kolbeins Eyjólfs-
son, Melstað.
Af Vesturlandi: Ásgeir Ásgeirsson,
Hvammi; Böðvar Bjarnason, Rafns-
eyri; Magnús Þorsteinsson, Patreks-
firði.
Af Suðurlandi: Eggert Pálsson,
Breiðabólsstað; Einar Pálsson, Reyk-
holti; Gísli Skúlason, Stóra-Hrauni;
Halldór Jónsson Reynivöllum; Har-
aldur Nielsson, Reykjavík ; Jens Páls-
son, Görðum; Jóhann Þorkelsson,
lleykjavík; Jóhann Þorsteinsson, Staf-
holti; Jón Helgason, Reykjavík; Jón
Sveinsson, Skipaskaga; Jón Thor-
steinsen, Þingvöllum ; Kjartan Einars-
son, Holti; Kjartan Helgason, Hruna;
Kristinn Daníelsson, Útskálum ; Magn-
ús Bjarnarson, Prestsbakka ; Magnús
Helgason, Reykjavík; Magnús Þor-
steinsson, Mosfelli; Ólafur Briem,
Stóra-Núpi; Ólafur Finnsson, Kálf-
holti; Ólafur Magnússon, Arnarbæli;
OLafur Ólafsson, Reykjavik; Óíafur
Sæmundsson, Hraungerði; Skúli Skúla-
son, Odda; Stefán Jónsson, Staðar-
hrauni; Valdemar Briem, Stóra-Núpi;
Þorsteinn Benediktsson, Landeyjar-
þingum.
Vér setjum hér á eftir mál þau,
sem prestastefnan fjallaði um i þeirri
röð, sem ályktanir voru í þeim gerðar.
SbllnaOur ríkis og kirk.jn.
Sira Böðvar Bjarnason tók að sér
að vera þar málshefjandi. Hann taldi
3 aðalástæður tilfærðar með skilnaði.
Ein sé sú, að þjóðkirkjufyrirkomulag-
ið hefti trúarfrelsi manna. En ekki
sé hún á rökum reist. Öllum sé heim-
ilt að dýrka guð eftir samvizku sinni.
Önnur sé það ósamræmi, að söfnuð-
um sé heimilað að kjósa presta, en
ekki að segja þeim upp. En til lag-
færingar á því þurfi ekki skilnað ríkis
og kirkju. Þriðja ástæðan sé sú ó-
sanngirni þjóðkirkjunnar, að til efling-
ar henni séu teknir peningar af ókirkju-
lega sinnuðum mönnum. Ástæða sé
til að hugleiða vandlega, hvort ekki
sé kominn tími til að lagfæra þetta.
Það má gera án skilnaðar. Tillaga
hefir komið fram á héraðsfundum um,
að þeir, sem ekki játa sig kristna eða
ekki heyra til lút. kirkju, verði undan-
þegnir slíkum gjöldum. En þetta hafi
menn ekki viljað aðhyllast annan veg
en þann, að gjaldið yrði þá greitt til
skóla í stað kirkju, segja, að margir
mundu annars nota færið til að losna
við gjöldin. En við slíka menn væri
kirkjunni gott að losna. Enginn krist-
inn maður fer að afneita trú sinni til
þess að losna við lítilfjörlegt gjald.
En þessi breyting væri réttlát og kirkj-
unni holl.
| Ræðum. taldi einkum eftirfarandi
ástæður mæla gegn skilnaði: Kristni-
haldi yrði með honurn teflt í hættu i
fátæktinni, fámenninu og strjálbygð-
inni hér á landi. Fátækir og fámennir
söfnuðir mundu verða prestslausir.
Auðvitað skifti miklu, hvernig fjár-
hagsskilnaðurinn yrði. En ræðumað-
ur hafði ekki trú á því, að kirkjan
mundi fá ö 11 sín efni í hendur, ef
skilnaður færi fram. Þá áleit hann og
ekki. þjóðina vilja skilnað, og alveg
fráleitt að rasa að slíkri breytingu í
blindni. Fríkirkjuraddir séu að tölu-
verðu leyti frá þeim, sem vilji losna
við alla kirkju og kristindóm, en ann-
ars muni þeir vera miklu færri, sem
vilji skilnað. Vestra hefir hann fundið
eins og komið við hjartað í mörgum,
þegar fregnin kom um ályktun neðri
deildar í málinu, og þeir töldu hrapal-
legt, ef þetta væri alvara.
Einstöku raddir hafasagt: Þið spill-
ið fyrir ykkur, prestar, ef þið verðið
á móti þessu máli. Þið eigið þess
vegna að vera með því. En þetta er
lokaráð. Það er ekki ráðlegt gagn-
vart sjálfum sér né guði að berjast
með neinu, sem menn eru ekki sann-
færðir um að sé til góðs.
Reynslan sýnir, að frjáls andi get-
ur verið í þjóðkirkju, alveg eins og í
fríkirkju. Og hún sýnir líka að ófrelsi
getur verið i fríkirkju, alveg eins og
í þjóðkirkju. Það er ekki ný föt, sem
kirkjan, móðir okkar, þarfnast, heldur
nýtt líf. Og séu prestarnir lifandi,
hlýtur að kvikna eitthvert líf kringum
þá. —
Nefnd var kosin til að íhuga málið:
Böðvar Bjarnason, Gísli Skúlason, Jón
Sveinsson, Kjartan Einarsson, Ólafur
Magnússon. Hún lagði degi síðar fram
eftirfarandi nefndarálit.
Vór höfðum fyrir oss nefndarálit neðri
deildar alþingis 1909 um aðskilnað ríkis
og kirkju. Ver könnumst við það, að
nokkurt undanfarið árabil hefir talsvert
verið ritað um aðskilnað ríkis og kirkju
og það mál enda nokkuð komið til um-
ræðu einkum á þingmálafundum og þar
jafnaðarlega verið samþyktar tillögur
um þetta efni; en hinsvegar dylst oss
það ekki, að á slíkum fundarályktunum
er fremur lítið að byggja, þar sem öll-
um þorra þeirra, er atkvæði greiða, er
naumast fullljóst, hverjar afleiðingarnar
yrðu, ef til framkvæmdanna kæmi. Og
að minsta kosti er það víst, að meiri
hluti vor nefndarmanna hefir aldrei
heyrt á þetta mál minst innan safnaða
vorra í þá átt, að þar í lægi ósk um
að fá því framgengt — þvert á móti.
Og það, að »verulegar raddir« — eins
og nefndarálit alþingis kemst að orði —
ekki hafa komið fram gegn aðskilnaðar
málinu, er án efa vegna þess, að söfn-
uðirnir hafa álitið málið svo fjarri þv;
að koma til framkvæmda, að ekki þyrfti
að hefja mótmæli.
Vór getum eigi helditr viðurkent, að
þjóðkirkja só óeðlilegt fyrirkomulag.
Svo framarlega sem þjóðin viðurkennir
þann sannleika, að siðgæði borgaranna
só þýðingarmesta atriðið í hverju mann-
fólagi og að trúin só öflugasti þáttur-
inn í að efla það, þá er það ekki nema
sjáifsagt, að hið opinbera styrki trúar-
félögin og þá fyrst og fremst evangelisk
lúterska kirkju, sem lang-mestur hluti
þjóðarinnar nú telst til. Hitt er rétt
athugað, að alþingi ætti engin afskifti
að hafa af kirkjunnar málum, en því
má kippa í lag með stofnun kirkjuþings.
Vór erum í engum efa um, að sú
skoðun alþingis-nefndarinnar er alveg
röng, að ríkið geti með réttu lagt
eignarhald á kirkjueignirnar. Því þótt
mest af þeim hafi gefið vérið til hinnar
katólsku kirkju, á meðan hún var þjóð-
kirkja hér á landi, þá er það auðskilið,
að tilgangur gjafanna var sá, að efla
kristnihald í landinu, en tim afira trú
en hina katólsku var þá ekki að ræða.
Vór sjáum því ekki, að nokkur vafi geti
á því leikið, að sú kirkjudeild, er á
hverjum tíma hefir flesta áhangendur í
landinu, só réttur arftaki katólsku kirkj-
unnar að eignum hennar. Og að því
er sölu kirkjuhúsanna snertir, þá getur
varla komið til mála að taka þau af
söfnuðum, er þegar hafa á löglegan hátt
fengið þau til eignar og umráða.
Af framangreindum ástæðum leggjum
vér það til:
að kirkjan sé frjáls þjóðkirkja í sam-
bandi við ríkið.
Að öðru leyti leggjum vór til, að
prestastefnan lýsi yfir því, að hún só
algert mótfallin aðskilnaði rikis og kirkju.
En ef skilnaður reyndist óhjákvæmileg-
ur, þá verði hann þó að eins framkvæmd-
ur með þeim skilyrðum, er hór greinir:
1. Að skilnaðurinn se borinn undir
atkvæði þjóðarinnar, þar sem öllum 15
ára að aldri só gefinn kostur á að greiða
atkvæði, og a/5 hlutar greiddra atkvæða
samþykki skilnaðinn.
2. Að skilnaðarmálið só undirbúið af
kirkjuþinginu.
3. Að öllum eignum kirkjunnar sé
varið til viðhalds og styrktar kristnum
trúarfólögum í landinu eftir ákveðinni
tiltölu.
Hinn naumi tími leyfir oss því miður
ekki að taka meira fram þessu máli
viðvíkjandi, svo mikil nauðsyn sem þó
hefði á því verið að íhuga þar margt
og mikið. Vór höfum aS eins bent hór
á aðalskekkjuna í nefndaráliti neðri
deildar og tekið fram í aðaldráttum þau
atriði, er oss virðist prestastefnan ekki
mega víkja frá. Þó viljum vór að síS-
ustu taka það fram, að vór fáum ekki
séð, að þjóðkirkjufyrirkomulag í sjálfu
sór þurfi að hafa deyfandi áhrif á
kirkjulífið í laudinu, só því viturlega
Og frjálslega beitt, og þeir menn fái
um kirkjuunar mál að fjalla, er mestan
áhuga hafa á þeim. Og vór höfum
heldur ekki sannfærst um, að fríkirkju-
fyrirkomulag hafi þá kosti fram yfir
þjóðkirkju, að það só eftirsóknarvert
fyrir oss. Og þótt það fyrirkomulag
hafi gefist allvel, t. d. í Ameríku, þar
sem kirkjan hefir frá því fyrsta starfað
án sambauds við ríkið, þá er það ekki
víst, að það gæfist vel hór á landi, þar
sem þjóðkirkjufyrirkomulagið er jafn-
gamalt kristninni og staðhættir og allar
kringumstæður svo gagnólíkar; enda
virðast þær tilraunir í fríkirkjuátt, sem
gerðar hafa verið í sveitum hór á latidi,
ekki hafa gefist vel. Það er og jafnan
varhugavert að breyta því fyiirkomu-
lagi, sem orðið er jafu samgróið þjóð og
þjóðlífi, eins og þjóðkirkjan er hér á
landi.
Við umræðurnar um þetta nefndar-
álit kom það fram, að töluverður
meiri hluti prestanna var beiní mót-
fallinn fríkirkju. Ekki samt nærri
allir. Sumir vildu heldur fríkirkju
en það fyrirkomulag, sem nú er. En
nay því allir vildu að minsta kosti
sætta sig við þjóðkirkjufyrirkomulagið,
ef kirkjuþing það fengist í þjóðkirkj-
unni, sem getið verður um síðar.
Sumir höfðu litla von um, að það
fengist, alþingi mundi telja slikt fyrir-
komulag »ríki í ríkinu«. En aðrir
bentu á, að fríkirkja yrði engu sfður
ríki í rikinu, ef hún gengi undan
ríkisvaldinu með allar eignirnar. Þá
var það og tekið fram, og presta-
stefnan sýnilega þar öll sammála, að
ef leitað yrði atkvæðis þjóðarinnar,
yrði að leggja málið fyrir hana eitt,
út af fyrir sig, eins og áfengismálið,
en ekki mætti láta sér nægja það,
sem kæmi fram við altnennar kosn-
ingar efrir stjórnarskrárbreytingu.
Síra Eggert Pálsson bar fram svo-
hljóðandi breytingartillögu við álykt-
unarorð nefndarálitsins:
Á eftir orðunum »frjáls þjóðkirkja í
sambandi við ríkið« komi: Só það fyrir-
komulag ekki fáatilegt, telur fundurinn
ekki annað fyrir hendi en að ríki og
kirkja skilji, þó með þeim skilyrðum,
er bér greinir.
Þessi tillaga var feld með öllum
þorra atkvæða. Prestunum þótti sýni-
lega með henni fríkirkjuhugmyndinni
gefið of mikið undir fótinn.
Þá voru ályktunarorð nefndarálits-
ins borin upp í tveim liðum. Fyrri
liðurinn (um að kirkjan verði frjáls
þjóðkirkja) var samþyktur með 25:
atkv. gegn 2. Síðari liðurinn (skiln-
aðar-skilyrðin) með 22 atkv. gegn 4.
Uppsagnarvald safnaða.
Um það urðu ekki sérstakar um-
ræður. En á það var minst einbeitt-
lega í umræðum um önnur mál:
kenningarfrelsi presta (sjá síðar) og
skilnaðarmálið.
Síra Har. Níelsson vakti máls á því,
að vald safnaða til þess að segja prest-
um sínum upp væri bein r.fleiðing af
kenningarfrelsi, auk þess sem fleira
mælti með því valdi. En hann vildi
ekki gera söfnuðunum kost á að
hrapa að því að beita slíku valdi.
Biskup yrði að fá tækifæri til þess að
leita um sættir, og presturinn yrði
að fá tíma til þess að jafna málin
við söfnuðinn, ef þess væri kostur.
En það væri ekki nema sjálfsagt, að
færi presturinn að flytja kenningar,
sem söfnuðurinn þýddist ekki, þá
ætti hann að eiga rétt á að losna við
prestinn.
Síra Kjartan Helgason tók það fram
í ræðu, sem hann hélt í skilnaðar-
málinu, að sér fyndist nefndarálitið
gera of lítið úr þeim kröfum um
skilnaðinn, sem fram hefðu komið
hjá þjóðinni. Eg er þess ekki full-
vís, sagði hann, að hér sé svo miklu
meira saman komið af mannviti, en
á öllum þeim fundum, sem samþykt
hafa skilnaðinn, að við eigum að líta
smáum augum á þær samþyktir. Menn
finna, hvar skórinn kreppir; menn finna
hver hörmung kirkjan er að verða
sumstaðar á landinu. Kirkjurnar standa
tómar hér og þar ár eftir ár. Þess
vegna vilja menn fá breytingar. Sum-
ir vilja fækka prestunum. Aðrir segja:
Burt með þá! Þetta kemur af því,
að prestarnir duga svo lítið. Oánægj-
an með þjóðkirkjuna er vantrausts-
yfirlýsing til prestanna, eins og neyð-
aróp frá þjóðinni út af lélegum prest-
um. Eg vil, að við reynum að mæta
þessum kröfum með nærgætni. Eg
vil, að við sýnum þá nærgætni okk-
ar með því að samþykkja uppsagnar-
vald safnaðanna. Mér finst vel við
eiga, að við verðutn fyr til að bjóða
það, en fjandmenn kirkjunnar til að