Ísafold - 17.07.1909, Side 1

Kemm út ýmist eina sinni eíla tyisvar i
vikn. Verð úrg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða l‘|s dollar; borgist í'yrir
mifljan júl (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD
Uvpsögn (skrifleg) bandin við úramót sr
ógild nema komln sé til útgefanda fyrir
1. okt. og aaapandi skuldlaas við blabib.
Afgi eiðsla: Ansturstræti 8.
XXXVI. árg.
I. O. O. F. 907239.
Attgnlækning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—3 i spítal
Forngripasafn opið & v. d. 11—1.
íslandsbanki opinn 10—2 */* og 51/*—
K. F. U. M. Lestrar- og skritstofa frá 8 árd. til
10 siM. Alm, fundir fsd. og sd. 81/* síöd.
Landakotskirkja. Guösþj. 91/* og 0 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10 V*—12 og 4—5
Landsbankinn 10‘/s—2>/a. P>*nka8tjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—3 ogr 6 -d.
Landsskjalasafnið á þui., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12
Náttúrugripasam (i landsb.safnsh.) á sd. I1/* —21/*.
Tannlækning ók.i róathússtr. 14, l.og3.md. 11—
Pétuf I. Thofsteinsson
Lækjartorg
Reykjavík
kanpir gegn peningum íslenzkar vör-
ur, svo sem gotu, sundmaga og salt-
fisk nr. i af öllum tegundum, ýmist
fullverkaðan eða upp úr salti, einnig
dún, selskinn o. fl.
Iðnaðarmenn I
Munið eftir að ganga í Sjúkrasjóð iðnaðarmanna
— Sveinn Jónsson gik. —
Heima kl. 6 e. m. — Bóknlöðustíg 10.
Fanaiaifii IKGOLFIIII
fer til
Borgarness júlí 19., 26.
Keflavíkur og Garðs júíí 22.
Prestaskólinn.
Lögrétta gerir ráðstöfun stjórnar-
innar á 2. kennaraembættinu við
prestaskólann að umtalsefni, finnur
að þvi, að síra Har. Níelsson skuli
hafa verið settur til að þjóna því, en
ekki annar maður, sem um embættið
hefir sótt, og einhver »kjósandi« þar
ónotast yfir því, að síra Haraldur skuli
hafa tekið það að sér samhliða prests-
embættinu.
ísafold er sæmilega kunnugt um
málið. Og hún hyggur réttast eftir
atvikum öllum að segja sögu þess.
Aður en núverandi biskup slepti
embætti sínu við prestaskólann í haust,
sendi hann (29. sept.) stjórnarráðinu
umsögn um embættaskipun þar, þeg-
ar hann væri farinn frá skólanum.
Eftir er hann hefir bent á síra Jón
Helgason sem sjálfkjörið forstöðu-
mannsefni, segir hann í umsagnar-
skjali sínu:
Þá kemur til að setja mann í sæti
BÍra Jóns Helgasonar, og þar er maður-
inn til, að mínu leyti ákjósanlegastur,
guðfræðiskandídat frá háskólanum, Har-
aldur Níelsson, búsettur hér í bænum.
Hann er nú fertugur að aldri, tók hann
guðfræðispróf með 1. einkuun í ársbyr-
jun 1897, og hefir síðan verið aðalmað-
urinn við hina nyju þýðingu gamla
testamentisins. Með þvf hefir hann
unnið mjög svo þýðingarmikið verk fyr-
ir kirkju vora, og þori eg jafnframt að
fullyrða, að hann hefir leyst það verk
mæta vel af heudi. Önnur minni rit-
störf guðfræðisleg hafa og gert hann að
góðu kunnan, og hann hefir sýnt ágæta
hæfileika bæði sem kennari og pródikari.
Mór er kunnugt um að guðfræðis
kandidat Haraldur Níelsson vill fúslega
taka að sór þjónustu þessa embættis,
sem ráða þarf mann til, er nýr forstöðu-
maður verður settur við skólann, sá er
nú var nefndur, og er það virðingar-
fylst tillaga mín, að hinu háa stjórnar-
ráði megi þóknast að setja nefndan
kandídat 1. dócent við prestaskólann
við byrjun skólaársins 1. næsta mánaðar.
Ekki var það neitt leyndarmál hér
í bænum í haust, að þáverandi ráð-
herra, Hannes Hafstein, hafði hug á
að setja annan mann í 1. kennara-
embættið, síra Eirík Briem. En hann
hvarf frá því ráði, fór eftir tillögum
núverandi biskups og setti Harald Ní-
elsson til þess að þjóna embættinu til
Reykjavlk laugardaginn 17. júlí 1009.
45. tölublað
bráðabirgða. Oss er kunnugt um það,
að biskup og forstöðumaður presta-
skólans litu báðir á þá ráðstöfun sem
trygging þess, að sami maður fengi
að sjálfsögðu veitingu fyrir embætt-
inu, þegar að því kæmi.
Rúmum þrem mánuðum síðar (7.
jan.) var lokið umsóknarfresti um þetta
embætti. Tveir höfðu sótt: síra Ei-
ríkur Briem og síra Haraldur Níels-
son. Forstöðumaðurprestaskólans sendi
stjórnarráðinu umsögn sína um um-
sækjendurna 10. janúar. v
Hann talar fyrst um síra Eirík,
bendir á, að hann sé kandidat frá
prestaskólanum eftir að eins e i n s
árs nám þar, og að hann hafi ekki
verið skipaður í kennaraembætti við
prestaskólann vegna guðfræðiþekking-
ar sinnar, heldur aðallega vegna þess
að hann hafi verið álitinn þeirra hæf-
astur, sem þá var völ á, til þess að
takast á hendur kensluna í heimspeki-
legum forspjallsvísindum,- Aðalstarf
hans hafi líka alt af verið kenslan í
þeim, og hann muni hafa þá kenn-
arahæfileika, sem til þess þurfi að gera
forspjallsvísinda-námið nemendum arð-
berandi.
Þá víkur forstöðumaður prestaskól-
ans orðum sínum að hinum umsækj-
andannm á þessa leið:
Síra Haraldur Níelsson hefir síðan 1,
október í haust gegnt 'æðra kennaraem-
bættinu við prestaskólann sem settur
kennari. Hann er maður prýðilega gáf-
aður, lauk embættisprófi við Kaupmanna-
hafnarháskóla eftir 6 */2 árs guðfræðis-
nám með hærri lofseinkunn (1 a u d a b i 1 i s
í öllum námsgreinum) en nokkur annar
íslenzkur guðfræðingur, sem nú er á
lífi, og stundaði auk þessa sem kandídat,
um eins árs bil, guðfræðileg vísindi við
háskólana í Halle á Þýzkalandi og í
Cambridge á Englandi til undirbúnings
því hinu ágæta starfi, sem biblíufélagið
íslenzka hafði ráðið hann til, — starfinu
að nýrri og tímabærri þýðingu gamla
testamentisins úr fruinmálunum. Að
þessu starfi hefir hann unnið í samfleytt
11 ár, unz því með prentun hinnar nýju
þýðingar biblíunnar var lokið á næst-
liðnu hausti. Hve arðberandi jafn mik-
ilfenglegt starf og þetta hlýtur að vera
anda þess manns, sem um svo mörg ár
lifir í því og fyrir það, Iiggur í augum
uppi, ekki sízt þar sem vandvirknin og
hin vísindalega nákvæmni hefir verið
jafnmikil og hér gefur raun vitni, enda
er það sannfæring mín, bygð á nánasta
persónulegum kunnugleika, að í biblíu-
legum fræðum só nú engin honum lærð-
ari á landi hór. Um sjálft biblíuþýð-
ingarstarfið hefir biskupinn herra Þór-
hallur Bjarnarson í bréfi til stjórnarráðs-
ins frá 29. septbr. í haust farið þessum
orðum : »Með því hefir hann unnið mjög
svo þýðingarmikið verk fýrir kirkju
vora, og þori eg jafnframt að fullyrða,
að hanu héfir leyst það verk mæta vel
af hendi.<( Það mátti því teljast happ
fyrir prestaskólann, er jafn mentaður og
mikilhæfur maður og síra Haraldur er
var settur af hinu háa stjórnarráði, sam-
kvæmt tillögum fyrirrennara míns, til
að gegna æðra kennaraembættinu við
skóla vorn, enda hefir hann ekki aðeins
rækt starf sitt á skólanum með lofs-
verðri alúð, heldur og sýnt það berlega
að hann er gæddur ágætum kennara-
hæfileikum.
Þegar nú litið er til embættis þess,
sem hór liggur undir veitingu, æðra
kennaraembættisins við prestaskólann,
þá dylst mór ekki, að það er guðfræð-
isþekking umsækjendanna, sem fyrst og
fremst ber að líta á, þegar til veitingar*
innar kemur, þar sem guðfræðis-
kenslan hefir ávalt verið og er enn að-
alhlutverk 1. kennarans. Að svo hafi
verið litið á hingað til bæði af fyrir-
rennurum mínum í forstöðumannsem-
bættinu og af veitingarvaldinu frá því
er skólinn var stofnaður, er auðsætt af
því, hvernig skipað hefir verið í þetta
embætti, ekki sízt er það var veitt árin
1886 og 1894 og alveg eins stóð á og
nú, að heimspekiskennarinn sótti um
sððra kennaraembættið, enda gerir sjálf
ReglugjöíC prestaskólans frá 15. ág.
1895 ráð'fyrir því hinu sama, þar Bem
hún tekur það beint fram í 11. gr. um
tvær af prófgreinunum, að um þær
»skuli forstöðumaður og 1. kennari dæma
með biskupic, ákvæði, sem væri með
öllu meiningarlaust, væri þar ekki gert
ráð fyrir því sem sjálfsögðu, að guð-
fræðiskenslan só aðalhlutverk 1. kenn-
arans Eg fæ því ekki betur sóð en
að það beri að skoða sem fasta og ófrá-
víkjanlega frumreglu, að í æðra kennara-
embættið, ekki síður en í forstöðumanns-
embættið, sóu eingöngu skipaðir háskóla-
mentaðir kandídatar með góðri einkunn
fyrir lærdóm og vísindalegan þroska,
meðan nokkur völ er á slíkum mönnum.
Og frá þessari meginreglu álít eg, að
ekki beri heldur að víkja nú. Það er
nauðsynlegt vegna prestaskólans sjálfs,
eigi hann að geta haldið áliti sínu sem
æðri vísindastofnun, að til þess að hafa
á hendi guðfræðiskensluna veljist þeir
menn einir, sem hafa öðlast fullkomna
vísindalega guðfræðismentun, — en þetta
er þó sórstaklega nauðsynlegt á nálæg-
um tíma, þegar litið er til hinna feikn-
armiklu umbrota á svæði hinnar vís-
indalegu guðfræði: Guðfræðiskennarar
prestaskólans verða að vera svo vel
mentaðir menn, að full trygging sé fyr-
ir, að þeir geti fylgst með í vísinda-
grein sinni og gert þær nýjungar, sem
þar verða landfastar, arðberandi fyrir
prestaefnin, sem á skólann ganga.
Með hliðsjón á þessu, sem nú befir
verið tekið fram, get eg ekki verið í
neinum vafa um, að svo góðs maklegur
sem docent Eiríkur Briem er, beri þó
alla nauðsyn til þess að síra Haraldur
Níelsson sé hér látinn ganga fyrir og
leyfi mór því virðingarfylst að gera það
að tillögu minni, að honum verði æðra
kennaraembættið veitt.
Af þessu umsagnarskjali lektors má
sjá þau þrjú aðalatriði:
1. hann telur síra Harald Níelsson
sérstaklega vel hæfan til embættisins.
2. hann telur bráðnauðsynlegt, að í
embættið sé skipaður maður með vís-
indalegri guðfræðimentun;
3. hann sannar það, að eftir reglu-
gjörð skólans sé 1. kennara ætlað að
vera aðal-guðfræðikennarinn, annar en
forstöðumaður sjálfur.
Þrátt fyrir þessa skýru og ótvíræðu
umsögn lektors, veitir fyrv. ráðgjafi
sira Eiríki Briem embættið — og það
án þess að kveðja nokkurn tima lektor
til viðtals.
í þessu horfi er málið, þegar nú-
verandi ráðgjafi tekur við. Hann á
ekki að ráðstafa nema hinu óæðra
kennaraembætti, þvi embættinu, sem
heimspekikenslan hefir hingað til verið
tengd við.
Hann lítur svo á, sem með öllu sé
rangt að ráðstafa embættinu annan veg
en með hliðsjón á hinum væntanlega
háskóla. Þegar háskólinn tekur til
starfa, á að greina heimspekikensluna
alveg frá prestaskólanum. Og háskól-
inn getur komið eftir tvö ár.
Fyrir þyí virtist ráðgjafa langeðli-
legast, að embættið væri ekki veitt,
heldur maður s e 11 u r í það til bráða-
birgða, maður, sem búast mætti við,
að vel væri fallinn til að vera prófessor
í heimspeki við háskólann. Svo sem
kunnugt er, eiga íslendingar völ á
tveimur slikum mönnum nú, mönn-
um, sem fengið hafa þá heimspeki-
mentun, sem hvarvetna mundi . vera
talin góð og gild.
Ráðgjafi gekk að því vísu, að síra
Eirikur mundi hætta við heimspeki-
kensluna og fara að kenna guðfræði
eingöngu. Hann vissi það, sem allir
vita, að þess eru engin dæmi hér á
Iandi, að manni sé veitt embætti og
hann jafnframt leystur frá skyldustörf-
um embættisins og látinn gera annað.
Svo að hann færði í tal við for-
stöðumann prestaskólans þá tilhögun,
að sérstakur heimspekikennari yrði
settur til bráðabirgða, en guðfræði-
tímakensla yrði fengin'að, sem þv.
svaraði, er síra Eiríkur hefði kent ut-
an heimspekinnar, 6 stundir á viku.
En þar tók lektor af skarið, mót-
mælti þeirri tilhögun gersamlega, af
því að síra Eiríkur væri ekki fær urn
þá kenslu í guðfræði, sem honum
væri ætluð með því lagi. Enda voru
þau mótmæli í fullu samræmi við um-
sögn lektors, þá er getið er um hér
að framan.
Það varð þá að samningum með
ráðgjafa og lektor, að síra Eiríkur skyldi
íalda áfram heimspekikenslunni, en
síra Haraldur Níelsson skyldi settur í
embættið með hálfum launum sem
guðfræðikennari — þó með þeim fyrir-
vara, að lektor og 1. kennari tækju
að sér þriðjung kenslustundanna, sem
síra Haraldi væru ætlaðar. Hann treyst-
ist ekki að taka að sér meira en 8
stundir á viku meðfram prestsembætti
sínu.
Með þeirri tilhögun fæst því tvennu
framgengt:
a ð heimspekiskennara-embættið við
rrestaskólann er óveitt, og veldur eng-
um örðugleikum, þegar háskólinn tek-
ur til starfa; og
að sá maður er trygður presta-
skólanum til bráðabirgða, sem þeir
báðir, biskup og lektor, telja skólan-
um mestan feng að fá.
Þeim bráðabirgða-úrslitum virðist oss
að allir ættu að geta unað sæmilega.
Ekki ætti landsmönnum að
vera nein mótgjörð í þvi, að embætti,
sem þeir kosta, sé skipað þeim mann-
inum, sem færastur er, að dómiþeirra,
sem langmest vit hafa á þeim málum
biskups og lektors) — allra sízt, þeg-
ar þeir greiða ekki fyrir starfið nema
relming þess, sem þeim hefði annars
borið.
Ekki ætti söfnuðinum, sem
kosið hefir síra Harald, að vera neinn
ami að þvi, að prestaskólinn fái að
njóta lærdóms hans og kennarahæfi-
leika. Þá fyrst væri tilefni til óánægju,
ef söfnuðurinn misti nokkurs í fyrir
vanrækslu prestsins. En þeir sem
þekkja manninn gera ekki ráð fyrir
tilfinnanlegri vanrækslu af hans hálfu.
Og ekki hefir neinn u m s æ k j -
a n d i orðið fyrir neinni rangsleitni,
eins og Lögrétta er að sakast um.
Enginn getur átt tilkall til þessa em-
bættis, nema hann sé sérstaklega vel
til þess fallinn og öðrum fremri, sem
völ er á. Og að umsækjendunum með
öllu ólöstuðum, kemur víst engum
kunnugum til hugar — og þeim ekki
sjálfum — að halda þvi fram, að þeir
jafnist við síra Harald í þeim efnum,
sem sérstaklega koma til greina, þeg-
ar ráðstafa skal vísindalegu guðfræðis-
embætti.
Iiögreglustjóri
á siglufirði í sumar hefir verið sett-
ur yfirréttarmálfærslumaður Kristján
Linnet hér í bænum. Hann leggur
af stað norður eftir vikutíma.
Gasstööiu.
Eins og sjá má nákvæmar af
Reykjavíkur-annálnum hér í blaðinu,
var gasstöðvarmálinu ráðið til fullra
úrslita á bæjarstjórnarfundi í gærkveldi,
svo að rtú verður sjálfsagt tekið til
starfa. Úr mótspyrnu þeirri, sem
brytt hafði á gegn málinu, varð ekk-
ert verulegt. En kært hafði verið út
af lóðarkaupunum til stjórnarráðsins.
Gasnefndinni var falið að semja um-
sögn um það mál.
Sögusafnið.
Frönsku smásögunum, sem ísafold
hefir flutt neðanmáls undanfarið, er
nú lokið með þessu blaði. En ný saga
byrjar í næsta blaði eftir norska skáldið
AlexanderL. Kielland, sem góðkunnur
er hér á iandi sem víðar, þótt lítið sé til
eftir hann í íslenzkri þýðing. Af meiri
háttar skáldsögum hans er þessi styzt,
Elsa, en stórum vinsæl og ágætlega
sögð.
Síldarmatsmenn.
Síldarmatsmaður á Akureyri er skip'
aður^Jón Bergsveinsson skipstjóri í
Hafnarfirði, en á Siglufirði Jakob
Björnsson kaupmaður á Svalbarðseyri,
Tjóðernismetnaður
Og
skólarnir.
Nú liður vonandi ekki á löngu áður
hætta má að kvarta yfir kjörunum
þeim, er móðurmálið hefir átt um lang-
an aldur í æðsta mentaskóla landsins:
verið alger hornreka útlendrar tungu,
sem þar hefir átt sér öndvegissæti alt
fram á þennan dig — dönskunnar.
Móðurmál vort íslendinga hefir orðið
að þoka þar fyrir móðurmáli Dana.
Á því höfum vér orðið að læra flestar
greinir. Vér höfum numið á því og
hugsað, og töluð íslenzka og rituð
varð að gjalda.
Engum dylst, hve mentamenn vorir
rita fáir lýtalausa islenzku. Flest-
um dylst, að íslenzku-kenslan sjálf á
þar minsta sök. Hvað góður kennari
sem væri gæti ekki látið 4 íslenzku-
stundir á viku hamla neitt á móti
hinum 20—30, sem nemandinn býr
sig undir á dönsku. Enda verður
hann þess sorglega var. Sveitapiltur
f r. bekk gæti komist svo að orði;
Volga sprettur upp í Úralfjöllum; en
i 3. bekk hefði hún áreiðanlega upp-
tök sín í Úralfjöllunum. í 1. bekk
mundi hann segja að Gírondínar hefðu
verið kendir við bygðarlagið Gironde,
en mikið líklegt i 3. bekk, að þeir
hefðu fengið nafn sitt eftir héraðinu.
Frá kenslubókunum dönsku sprettur
það i upphafi, sem kallað er í skóla
að »vera slæmur í stílc, en í ritdóm-
unum að »skrifa hrognamálc, »vera
illa að sér í málinuc o. s.frv. Nem-
andinn lærir á dönsku. Og hann á
að segja frá á íslenzku. Frásögnin
verður grautur úr báðum málum.
Lítið af hádönskum orðum, urmull af
dönskum talsháttum og orðskipunin
aldönsk, eins og hann lærir hana.
Svona verður íslenzkan — það
er meinið; hún geldur.
Nú hefir síðasta alþingi loks ráðið
bót á þessu með fyrirmælum um, að
allar kenslubækur þar verði á íslenzku.
Það er þjóðernismetnaðurinn, sem
er orðinn viðkvæmari en áður.
Einmitt af þvf er ástæða til að minn-
ast á annað mál hér, sem verið hefir
á baugi: barnaskólastofnanir bæjarins
tvær hinar helztu, Barnaskóla Reykja-
víkur og Landakotsskólann.
Vér teljum Barnaskólanum þá sam-
kepni ekki nema holla. Til þess að
gera meira en að standast hana, verð-
ur hann að taka sér fram. Og hann
v e r ð u r að gera meira en að stand-
ast hana.
Samanburðurinn á skólunum veldur
deilum, sem ilt er að bræða í sam-
mála skoðun. Það er vegna þess að
boiið er saman það, sem verst er að
dæma um: kenslan í þeim. Getur
vel verið að hún sé betri í Landa-
kotsskólanum, að stjórnsemi og reglu-
semi sé þar meiri, eins og orð fer af,
að nemendum þyki þar vistin miklu
skemtilegri, o.s.frv. Það er ekki nema
ánægjulegt, og ýtir því meir undir
hinn skólann.
En aðal-munurinn er auðsær. Og
hann er þessi:
Annar skólinn er islenzkur.
Og hinn er d a n s k u r.
í öðrum skólanum fer öll kensla
fram á íslenzku.
í hinum skólanum fer öll kensla
fram á dönsku.
í öðrum skólanum eru allar kenslu-
bækur islenzkar.
í hinum öllum danskar.
%
Hér grefur um sig sama átumeinið
fyrir móðurmál nemendanna eins og
i Mentaskólanum. Þeir læra alt af