Ísafold - 31.07.1909, Síða 1

Kemui út ýmist oina sinni eöa tvisvar i
vika. Verö árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eöa 1 x/a dollar; borgist íyrir
mibjan júli (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (skrifleg) bandin viö áramót, er
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og aaapandi skaldlaas vib blaöiö.
Afgreibsla:* Aastarstrœti 8.
XXXVI. árg.
Reykjavík laugardaginn 31. júlí 1909.
49. tölublað
I. O. O. F. 90869. ________________________
Aagnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—3 i spít.al
Porngripasafn opið á v. d. 11—1.
íslandsbanki opinn 10—2 ll% og ö1/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 siöd. Alm, fundir fsd. og sd. 8 */a siöd.
Landakotskirkja. Gtuösþj.91/* og 6 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 10 V*—21/». F-ukastjórn við 12—1
Landsbókasafn 12—8 og 6 -d.
Landsskjalasafnið á þi*u, fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripasafn (i landsb.safnsh.) á sd. 1 */a—21/*.
Tannlækning ók. i Tósthússtr. 14, l.ogS.md. 11-
Pétuf 1. ThorstÉsson
Lækjartorg
R eykjavík
kaupir gegn peningum íslenzkar vör-
ur, svo sem gotu, sundmaga og salt-
fisk nr. 1 af öllum tegundum, ýmist
fullverkaðan eða upp úr salti, einníg
dún, selskinn o. fl.
Iðnaðarmenn I
Muniö eftir aö ganga í Sjúkrasjóö iönaðarmanna
— Sveinn Jónsson gjk. —
Heima kl. 6 e. m. — Bókhlöðustíg 10.
Fanaflilfii IMSOLFUR
fer til
Borgarness ág. 3., n., 19., 29.
Garðs og Keflav. ág. 5., 8., 16., 2ý
Sandgerðis ág. 8., 16., 25.
Alt staðfest.
Anægja og vonbrigði.
Ritsíminn færði oss þá gleðifregn
í gær, að öll lög síðasta alþingis,
þau er ekki höfðu verið staðfest áður,
hefði konungur nú staðfest — auð-
vitað að sambandslögunum undan-
teknum, sem ekki hefði verið unt að
staðfesta nú, þó að Danir ætluðu sér
að gang^ að þeim.
Það vekur áreiðanlega mikla ánægju
út um alt land hjá öllum þorra manna.
En til eru þeir menn, þvi er nú ver,
sem finna til óánægju og vonbrigða
út af því — eins og fregnin í síðasta
blaði um, að landsjóðslánið væri fengið,
var þeim lika vonbrigði. Þeir eru fáir.
En til eru þeir.
Það sýnir bezt, út á hve viðsjár-
verða glapstigu sumir eru að komast,
að þeir v o n a það, að lög þingsins
verði að engu, að annaðhvort verði
þeim synjað staðfestingar af konungs-
valdinu, eða þau geti ekki komist í
framkvæmd fyrir erlenda mótspyrnu.
Þeir vona, að landi og þjóð farnist
sem verst.
Til eru þeir menn, sern vonuðu,
að landinu mundi verða synjað um
lán það, sem síðasta alþingi veitti
heimild til að taka, vonuðu það svo
fastlega, að þeir töldu sjálfum sér og
öðrum trú um, að svo færi áreiðan-
lega, og að e k k i rættist neitt fram
úr peningavandræðum landsmanna.
Sú hrakspá var flutt og fullyrt úti um
alt land, nteð öruggum tilstyrk land-
símans.
Og til eru þeir menn, sem vonuðu
og unnu að því af mætti, að fjárlög-
in yrðu ekki staðfest. Þeir reyndu
að fyfla Dani vonzku út af tveimur
atriðum fjárlaganna: viðskiftaráðu-
uautnum og sektum fyrir ólöglegar
fiskiveiðar útlendinga, sem eiga hér
eftir allar að renna í landssjóð, eins
og þær gerðu þangað til 1906. Svo
bagalítið sem það ætti að vera Dön-
um, að vér kostum mann í útlöndum
til þess að fræða aðrar þjóðir um
landið okkar, og svo sjálfsagt sem það
ætti að vera, að enginn geti bannað
okkur annað eins, þá reistu menn á
þessu miklar vonir um staðfestingar-
synjun. Og svo gersamlega ástæðu-
laust sem það er, að vér greiðum
meira fyrir strandvarnirnar en þau
miklu hlunnindi Dana að mega veiða
hér í landhelgi — hlunnindi, sem Fær-
eyingar meta afarmikils og aðrar þjóðir
mundu fúsar á að greiða stórfé fyrir
— þá gerðu menn sér líka vonirum,
að konungur mundi setja þvert nei
við f járlögunum fyrir það, að feld var
burt greinin um það, að 2/3 sektanna
skyldu renna í rikissjóð Dana.
— Fjárlögunum verður synjað stað-
festingar. Við v i t u m það. Þá verð-
ur að stofna til nýrra kosninga, sögðu
þeir.
— Og saa skal De se Löjer! sögðu
þeir, sem tamt er að nota dönskuna.
ísafold feykti allri þeirri tilhlökkun
út í buskann, þegar hún kom, 10. þ.m.,
með fregnina um það, að fjárlögin,
ásamt 24 öðrum lögum, væru staðfest.
Samt hættu mennirnir ekki að vona,
að einhver vandræði hlytust af.
— Hafið þið ekki heyrt, að hér
fylgir böggull skammrifi? sögðu þeir.
Vitið þið ekki um bráðabirgðalögin ?
— Nei. Hvaða bráðabirgðalög ?
— Þau, sem nema úr gildi ákvæð-
ið um viðskiftaráðunautinn.
Og þeir töidu sig þess sæla að vera
þetta fróðari öðrum mönnum, sem
hlógu að bráðabirgðalögunum.
Þá kom næst fregnin um, að við-
skiftaráðunautur væri skipaður. Svo
að af þeirri hnútu var ekki annað að
kroppa en jagið út af því, hver fyrir
kjörinu hafði orðið.
Allar vonirnar voru nú reistar á
áfengisbannlögunum. Fyrir löngu
hafði verið búin til sú hræða og bor-
in út meðal lýðsins, að þau riðu bág
við samninga, sem Danir hefðu gert
við Frakka um viðskifti vor — auð-
vitað þá í algerðu heimildarleysi.
Dönum var skrifað um brotið á samn-
ingunum, í því skyni að æsa þá.
Og margsinnis hefir það verið borið
út hér um höfuðstaðinn, ekki að eins
að áreiðanlegt væri, að áfengislögun-
um yrði synjað staðfestingar, heldur
og að sú staðfestingarsynjun vœri peg-
ar um garð gengin.
Svo máttugar voru vonirnar.
Og í gær urðu þær allar að engu.
Alt er staðfest — áfengisbannlögin,
ein merkustu lögin, sem nokkurum
þjóðhöfðingja Norðurálfunnar hefir
auðnast að staðfesta, og háskólalögin,
jafnt og lög um mestu smáræðin.
Mikill meiri hluti þjóðarinnar sam-
gleðst Birni Jónssyni út af þvi, sem
hann fekk framgengt þennan heilla-
dag, 30. júlí 1909.
Prcstaskóliim.
Lögrétta hefir svarað grein vorri
með því nafni, sem stóð i 45 Lfl.
Isafold skyrir að sjálfsögðu enn ná-
kvæmara frá því máli. En réttast
virðist eftir atvikum, til þess að frá-
sögnin verði sem nákvæmust, að fresta
þeitn umræðum, þar til er ráðgjafi
kemur heim aftur. Hann hefir með-
al annars sjálfur talað við forstöðu-
mann prestaskólans um þá ráðstöfun,
sem hér er urn deilt.
Astandið á Kiisslandi
og Englendingar.
Þess var getið fyrir nokkuru í sím-
skeytum og öðrum útlendum fréttum
safoldar, að hörð mótmæli hefðu
romið fram á Fnglandi gegn því að
Rússakeisari kæmi þangað í sumar og
fengi þar glæsilegar viðtökur, eins og
til stóð að sjálfsögðu, ef hann kæmi
á annað borð.
Mótmæli þau stöfuðu af þeim hörm-
ungafregnum, sem heiminum hafa bor-
ist af ástandinu á Rússlandi, kúgun-
inni og harðneskjunni, sem þar er
beitt af hálfu ríkisstjórnarinnar. Mörg-
um Englendingum finst sem um í-
skyggilega afturför sé að tefla með
stjórn sinni í afskiftum af frelsismál-
um veraldarinnar frá því er áður gerð-
ist, þegar Bretar sendu flota sinn til
Grikklands í frelsisstríði Grikkja, eða
regar John Russell lávarður tók í
strenginn í frelsisbaráttu ítala. En á
síðari árum hafa Englendingar horft að-
gerðalausir á ódáðaverkin, sem Tyrkja'
soldán hefir látið frernja í Armeníu og
Makedóníu, og mótmæli þeirra gegn
aðförunum í Congo hafa enn orðið
að árangurslausu hjali. Þetta svíður
þeim Englendingum, sem mestan sam-
hug hafa með öðrum þjóðum. Og
þeim finst óþolandi, að yfirmanni
rússnesku stjórnarinnar sé tekið með
fagnaðarlátum á Englandi, án þess að
minst sé rieitt á þá óhæfu, sem þeir
telja þá stjórn vera að fremja í ýms-
um efnum. Urslitin virðast eiga að
verða þau, að Rússakeisari kemur ekki
á land á Stórbretalandi, en að hon-
um verður veitt viðtaka á skipum úti,
enda telja sumir það ráðlegast.
Krapotkin fursti, mestur merkis-
maður Rússa, þeirra er nú eru í út
legð, stórfrægur vísindamaður og rit-
höfundur, hefir nýlega skýrt frá fang-
elsunum á Rússlandi í einu Lundúna-
blaðinu. Hann hefir þar farið eftir
vitneskju, sem fram hefir komið á
rússneska þinginu, mestmegnis frá
fyrv. þingmönnum, sem hafa verið,
eða eru enn, í fangelsum.
Eftir því sem Krapotkin segist frá,
er fangelsum Rússlands ætlað að taka
90 þúsundir manna. Fyrir fjórum
ámm var meðalfjöldinn í fangelsunum
daglega 85 þúsundir; 1906 var hann
kominn upp í 111 þús.; 1907 138
þús.; síðastliðið ár 170 þús.; og í
febrúar í vetur var mannfjöldinn þar
orðinn yfir 180 þúsundir. í fangels-
unum eru, með öðrum orðum, 2
menn í því rúmi, sem einum var
ætlað að jafnaði. í sumum fangels
unum eru þrisvar og jafnvel fjórum
sinnum fleiri en til var ætlast. Menn-
irnir sitja þar í óumræðilegum óhrein-
indum, fæðið er skemt og mjög lítið,
og almennum heilbrigðisreglum er
nær því ekki sint.
Nýlega var lögð fyrir rússneska
þingið skýrsla um fangelsið í Moskvu.
Þar eru 1,300 sakamenn, sem dæmd-
ir eru til hegningarvinnu, helmingur
þeirra fyrir afskifti af stjórnmálum.
Hvert herbergi er 12 álna langt og
fimm álna breitt, og í því eru 25
fangar. Þeim er ekki leyft að vera
úti undir beru lofti nema fjórðung
stundar á hverjum degi. Af sjúkling-
um þar eru 65 af hndr. sjúkir af
skyrbjúg. Þeir eru látnir vera innan
um hina fangana, allir hafðir í hlekkj -
urn og eru þrásinnis barðir af fanga-
vörðunum. Þegar búið er að berja
þá, eru þeir settir í myrkvastofu. Frá
einum manni er sagt, sem hafði verið
barinn 7 daga samfleytt; þá varð hann
brjálaður og dó þrem dögum síðar,
Dagana frá 15. til 20. febrúar í vetur
lágu 70 af bandingjunum í þessu fang-
elsi i taugaveiki. Og fullyrt er, að
engu betur sé ástatt í fangelsunum
yfirleitt
Korolenko heitir nafnkendur rúss-
neskur rithöfundur. Hann hefir skýrt
frá meðferð á sjúkum bandingjum, sem
hann hefir sjálfur horft á, og frásögn
hans hefir verið tekin upp i Lund-
únablöðin. Mennirnir voru sjúkir at
taugaveiki.
»Eg sá komið með tvo vagna inn
í garðinn,« segir hann. »Hermenn
fylgdu þeim. í vögnunum voru tauga-
veiki-sjúklingar, sem verið var að flytja
í bandingja-sjúkrahúsin úr fangelsinu.
Mennirnir voru allir meðvitundarlaus-
ir, Iágu eins og trjábútar í vagninum,
og höfuðin lömdust við fjalirnar. Menn
höfðu jafnvel ekki stungið hnefafylli
af hálmi undir höfuðin. Mennirnir lágu
nær þvi hver ofan á öðrum. Sumir
voru í andarslitrunum. Tveir þeirra
önduðust einni eða hálfri annarri stund
síðar. Allir voru þeir í hlekkjum. Eg
sá líkin borin í kappelluna — þau
voru bæði í fjötrum. Verðirnir höfðu
vanið sig á að berja fangana, og þeir
héldu því áfram í sjúkrahúsinu, svo
að yfirvöldin urðu að skerast í leik-
inn; en eg er hræddur um, að það
hafi orðið árangurslaust. Þeir héldu
áfram sama athæfinu eins og í fang-
elsinu, en voru ekki eins stórvirkir.*
Pyndingum er mjög beitt í fangels-
unum, einkum í því skyni að fá menn
til að játa á sig glæpi. Tennur fang-
anna eru oft brotnar. Járn eru skrúf-
uð inn í hendurnar á þeim. Og sak-
lausir menn og sekir eru hýddir
hræðilega. Þeim pyndingum er með-
al annars beitt við börn, til þess að
fá þau til þess að koma upp um
foreldra sína. Ungar konur eru af-
klæddar að fullu, áður en lögreglu-
mennirnir hýða þær, og nokkur dæmi
vita menn þess, að þær hafi orðið
brjálaðar af þessari óskaplegu með-
ferð. Sjálfsmorð eru tíð. Fangarnir
hengja sig og taka inn eitur, til þess
að losna við hörmungarnar, og eitt
dæmi vita menn þess að minsta
kosti, að maður, sem tekinn hafði
verið fastur fyrir stjórnmál, kveikti í
rúminu sínu og brendi sig til ösku.
Meðal sjálfsmorðingjanna hafa verið
14 ára drengir. Ein 22 ára stúlka
hengdi sig í hári sínu, og önnur enn
yngri réð sér bana með því að skera
sig með glerbrotum.
Líflátsdómar verða ekki kveðnir upp
á Rússlandi eftir almennum hegning-
arlögum; til þess að taka menn af
lifi þarf herdóm. En svo mikið hefir
því valdi verið beitt síðustu fjögur
árin, að í því efni hefir verið sann
kölluð ógnaröld á Rússlandi. Sam-
kvæmt lögregluskýrslum, sem lagðar
hafa verið fyrir þing Rússa, hafa af-
tökurnar verið 2118 síðustu 3 árin;
en menn eru sannfærðir um, að í
raun og verú hafi þær verið miklu
fleiri. Þær skifta þegar mörgum
hundruðum síðan um nýjár í vetur.
Margar fara þær fram eftir skipunum
fylkisstjóranna, án þess að nokkur
réttur sé settur. í einni sveit voru
konur líflátnar fyrir að hafa hýst ræn
ingja.
Fylkisstjórarnir hafa líka vald til
að láta flytja menn í útlegð til Síberíu
eða annarra staða, án dóms og laga.
Mennirnir, sem gerðir hafa verið út-
lægir með þeirri réttaraðferð, eru sagð-
ir vera 74 þusund að tölu. Og hörm-
ungarnar, sem þeir lifa við í útlegð
inni, enn óumræðilegar; meðal ann-
ars er það tekið fram, að mat fái
þeir fyrir 1 penny (nál. 7 aura) á dag.
Það virðist ekkert undarlegt, þó að
Englendingar hafi ekki geð til þess
að taka keisara með tiltakanlegri ástúð,
þegar slíkar sögur eru sagðar af stjórn
hans.
Raddir tímanna.
Sérstaka athygli vakti það á um-
ræðufundi um bannlögin, sem hér
var haldinn í vetur, að þar tóku til
máls tveir læknar og lýstu mjög gagn-
stæðum skoðununr á notagildi, eðli
og áhrifum áfengis.
Annar þeirra var roskinn maður og
farinn að grána fyrir hærum, upp-
gjafalæknir og — »úr hinum eldri
skóla«.
Hann hélt því fram, að áfengi væri
ekki skaðlegt; pað vceri ekki eitur_
Ef til vill mætti neyta þess í svo
stórum skömtum, að það »yrði eitur*.
En það eitt væri eitur, sem skaðlegt
væn í smáskömtum, svo sem morfín
eða ópium, og ekki væri þó talað
um aðflutningsbann á þeim tegund-
um. Það væri og hinn mesti barna-
skapur að vitna í hagfræðiskýrslur um
áhrif og afleiðingar áfengisnautnar,
ekkert á þeim að byggja í því efni,
og með öllu rangt að kenna áfenginu
um glæpi og annan misverknað.
Maðurinn virtist mæla af sannfær-
ingu. Og tilhlýðileg virðing var hon-
um sýnd, gráhærða öldungnum. Allir
störðu á hann, og dauðaþögn varð í
fundarsalnum. Það var sem lesa mætti
á svip áheyrendanna þessa hugsun:
Vér könnumst við hjáróma rödd hins
liðna tíma; hún minnir oss á svo
margar sorglegar raunir og afglöp
liðinna kynslóða. En horfum ekki í
villumyrkrið að baki oss, heldur á
bjarma þess ljóss, sem fram undan er.
Hinn læknirinn var maður á bezta
aldurskeiði.
Hann dirfðist að andmæla öldungn-
um. Hélt því fast fram og með rök-
um, að áfengið vari eitur. Um það
væri ekki skiftar skoðanir lækna nú
á tímum. Og hann beiddi öldunginn
að nefna lyfjaskrá, þar sem áfengi (Al-
kohol) væri talið annarstaðar en í flokki
eiturtegunda. Orsökin til þess, að ekki
hefði verið risið upp gegn ópíum og
morfíni, væri auðvitað sú, að hér
hefði ekki bólað á tilhneigingu til að
vanbrúka þær tegundir, svo sem á-
fengiseitrið. Það væri og viðurkent
fullkomlega réttmætt, að telja áfeng-
inu til saka þann misverknað og glæpi,
sem framdir væri undir áhrifum þess,
og að hinn mentaði heimur þekti
engan öruggari grundvöll að byggja á
dóma sína en hagfræðiskýrslurnar; í
þeim væri að finna kjarnasafn dýr-
mætrar reynslu og nákvæmustu þekk-
ingar.
Áheyrendurnir væntu andsvara öld-
ungsins; en — hann var þá horf-
inn.-----------
En skoðun öldungsins er ekki með
öllu undir lok liðin. Hún birtist sem
sé í Ingólfi 22. þ. m., í öllum sínum fár-
ánlegu uppgjafa-reifum.
Nú þykir þó ekki hlýða að »þrátta
um það við bannmennina, hvort á-
fengi sé eitur eða ekki«. En hitt er
víst, segir þar, »að afleiðingainar af
nautn þess eru töluvert aðrar en af
morfíns- og ópíum-nautn«.
Og því er þá ekki bannaður inn-
flutningur á þeim eiturtegundum ? —
er spurt.
»Á morfíni og ópíum geta menn
drepið sig á svipstundu, að kalla, ef
menn taka nógu stóran skamt.« En
»til þess að drepa sig á áfengi þarf
að minsta kosti mörg ár eða áratugi,
og þó altaf vafasamt, hvort það hepn-
ast« I — »Með áfengi er ómögulegt
að drýgja dráp eða morðU
Svona stendur það í blaðinu —
svart á hvítu, þótt ótrúlegt kunni að
þykja.
Er það ekki sem oss virðist: —
er ekki þetta ómur af rödd liðinna
tíma? Eða misskiljum vér samtíð vora,
að hún sé í raun réttri komin tölu-
vert langan spöl fram hjá þessum
vegarmerkjum og horfi í aðra átt, en
hér er stefnt?