Ísafold - 31.07.1909, Side 2

194
ISAFOLD
Vér spyrjum samferðamennina til
beggja handa. Og þeir eru oss sam-
dóma allflestir. Erum vér þá allir
viltir ?
Vér leitum lengra, leitum til er-
lendra visindamanna, heimsfrægra
lækna og annara merkismanna og heyr-
um hvað þeir segja um þessi efni.
Og vér viljum mega treysta því, sem
mælt er og staðhæft, að þeir reisi
dóma sína á hinum kostgæfilegustu
og öruggustu rannsóknum, sem föng
eru á, og láti ekki annað ilppi en það,
sem reynsla og vísindi haja sannað
með ómótmalanlegum rökum.
Og hvað segja slíkir menn um
notagildi og eðli áfengisins og af-
leiðingar af nautn þess? Eru þeir
samdóma öldungnum, þeim er nefnd-
ur var?
Doktor M. Helenius hinn finski
segir (í bók sinni: »Alkoholspörgs-
maalet«, sem hér er vitnað til),
að Kroepelin prófessor í Heidel-
berg haji sannað pað með margítrek-
uðum rannsóknum, að jafnvel örsmáir
skamtar af þyntu áfengi (Alkohol)
deyfi andlega hæfileika mannsins, og
það stafi af eitrun taugakerfisins. —
Er þetta ósatt?
Pippingskjöld prófessor, finskur
háskólakennari í læknisfræði fer svo-
feldum orðum um þá menn, er dag-
lega neyta áfengis »/ hóji<a: »Mætti
þeim auðnast það látnum, að vera við
vísindalega rannsókn á lifrum þeirra,
mundu þeir flestir sannfærast um, að
þeir hefðu stytt sér aldur; og þeir
mundu að líkindum bregða við og
hvisla að sonum sínum þeim lifsregl-
um, er þeir höfnuðu sjálfir í lifanda
lífi. c -
Dr. Helenius segir, að eitursöjnunin
í iikama þess manns, er áfengis neyt.
ir, valdi ákveðinni breytingu á tauga-
kerfi hans. Breytingin sé að vísu
hægfara hjá þeim, er áfengis neyta
»í hófi«, en hún fari þó smám saman
vaxandi og valdi ákveðinni veiki. »Þess
vegna ryður sú sannfæring sér æ ineir
og meir til rúms meðal lækna, eftir
þvi sem þeir athuga þetta mál vand-
legar, að það eru ekki ofdrykkjumenn
einir, sem verða fyrir skaðlegum á-
hrifum áfengisins, heldur og fjöldi
þeirra manna, er taka mundu það
illa upp, ef nefndir væru því nafni.« —
Sé hér ekki um hégómamál að ræða,
þá er það auðsætt, að »hófsemdar-
mennirnir* fara glapstigu.
Sænskur vísindamaður, Selden að
nafni, gefur þessa eftirtektarverðu skyrslu
um afleiðingar áfengisnautnar: »Ef rann-
sakaðar eru smáæðar á líki manns, sem
lifað hefir án áfengis og við góða heilsu,
má sjá, að þær eru teygjanlegar, mjúkar
og jafnar og láta undan, ef við þær er
komið; þegar tekið er á þeim, eru
þær hálar, slímkendar og snerpulaus-
ar. En í drykkjumanninum eru þær
aftur á móti óteygjanlegar, harðar við-
komu, ójafnar og hrukkóttar, eins og
börkur. Hver verður nú afleiðingin,
þegar blóðið rennur hægt og seint
um þessar óteygjaniegu og ójöfnu
æðar frá máttlausu og útslitnu kvap-
hjarta ? Það getur þá auðveldlega
komið fyrir, að litlar blóðagnir festist
í hrufunum; og þegar blóðkornin eru
ekki hál og slétt eins og þau eiga að
vera, heldur hrufótt og ójöfn, er hætt
við að þau loði saman á göddunum,
eins og kambar. Smám saman bæt-
ast fleiri við, þangað til blóðkökkur-
inn er fullger — blóðaðin stíjluð. —
Og þetta er ajilangt meiu. Þvi að þegar
æðin er stífluð, gerist eitt af tvennu:
Annaðhvort yfirvinnur hjartað þessa
mótspyrnu og sprengir aðina, en það
getur valdið hættulegum blóðmissi; —
ef slík æð springur í heilanum, er
sagt að sjúklingurinn deyi af slagi;
springi hún i lungunum eða magan-
um, deyr maðurinn af blóðspýju. —
Þetta var annar möguleikinn. En sitji
blóðkökkurinn í æðinni og sé hún
nógu sterk til að standast þrýsting
hjartans, þá lýist hjartað að lokum
og drykkjumaðurinn deyr aj hjarta-
bilun.« —
Mikils væri um vert að fá það
sannað, ef lýsing þessi er röng i veru-
legum atriðum. Sé hún hinsvegar
rétt — og það efum vér ekki —,
ætti hún að vera alvarlegt íhugunar-
efni þeim mönnum, er telja áfengið
holt og háskalaust og berjast með
oddi og egg gegn útrýming þess.
Það virðist óþarft að lengja þennan
pistil með þvi að skýra frá því, hve
afarmikinn þátt áfengið á i glæpum
og misverknaði, að dómi hins ment-
aða heims. Enda má hvarvetna finna
skýrslur um það efni. Og útkoman
er þar alt önnur en hjá lækninum
gamla.
Urkynjunin er þó talin ein hin allra
skuggalegasta hlið áfengismálsins.
Fjöldi vísindamanna hefir komist að
þeirri niðurstöðu, að mikill meiri hluti
drj kkjumanna hafi orðið það að meira
eða minna leyti vegna erjðaspillingar.
Börn drykkjumannsins eru oft geð-
veil eða fábjánar frá móðurlífi.
Legrain, frægur frakkneskur læknir,
segir, að barn drykkjumannsins sé
úrkynjað, veiklað, vínsýrt og geðveilt.
»Og fyrir þá sök ber að skoða áfeng-
ið megin-orsök úrkynjunar, tálmun á
eðlilegri mannfjölgun, mannfélagsvoða,
og uppsprettulind ónauðsynlegra út-
gjalda.*
Prófessor Bunge í Austurríki fer
um þetta svofeldum orðum: Sé faðir-
inn drykkjumaður, þá missir dóttirin
atgervi til þess að geta nært barn á
brjóstum sér, og það atgervi er þá
horfið öllum afkomendum hennar.
Og við það magnast úrkynjunin frá
einni kynslóð til annarar.
Þrátt fyrir þetta er enn verið að
berjast við að halda fram þeirri löngu
úreltu kenningu, að áfengið sé ekki
eitur, það sé óskaðlegt með öllu, jangt
að eigna því nokkurn þátt í misverkn-
aði, glæpum eða nokkuru mannfélags-
meini o. s. frv.
Wolseley lávarður taldi áfengisnautn-
ina skæðasta óvin Bretlands.
Andrew Clark, liflæknir Viktoríu
drotningar og yfirlæknir við sjúkrahús
Lundúna, lýsti því yfir eitt sinn, er
hann hafði rannsakað sjúkdómsorsakir
sjúklinga sinna, að sér væri skapi næst
að leggja niður embætti sitt, leggja af
stað í krossferð og flytja heiminum
þennan boðskap um áfengið: Varið
yður á pessum skaða óvin kynslóðar
vorrar.
Friðrik Vilhjálmur IV. Prússakon-
ungur taldi það hina mestu heill og
blessun, er hlotnast gæti á ríkistjórn-
arárum hans, ef takast mætti að losna
við áfengisbyrðina. Og Óskar kon-
ungur I. sagði eitt sinn, að hann
vissi ekki af neinu, sem hann væri
ekki fús að leggja í sölurnar til þess
að frelsa sænsku þjóðina frá þeirri
spillingu, sem af áfengisnautninni
stafar.
Þann veg mætti lengi halda áfram
að vitna í skýr rök og ákveðna dóma,
þar sem áfenginu er ekki einungis
skipað í röð með öðru skaðvænu eitri,
heldur er og talið meginþáttur hins
argasta böls og spillingar, sem heim-
urinn þekkir.
Og petta er einmitt hin bjarta hlið
málsins: að augu manna eru óðum að
opnast og peir að Jesta sjón á pessum
sannleika.
Það er gleðiefnið mikla.
Og þeim mönnum, er þetta sjá,
þeim blandast ekki hugur um, að
stífla beri áfengiselfina umsvifalaust og
svo rammlega, sem föng eru á. Sjálfs-
afneitunin, sem í því felst fyrir þá,
hún er þeim gleðileg nautn, því að
hún bætir þó ofurlítið brot af fyrrj
yfirsjónum. Og hin hjartfólgnasta ósk
þeirra er sú, að allir fái séð þetta og
reynt, — öllum verði ljúft að skipa
sér um hina björtu hlið málsins, þar
sem ljós samúðarinnar og sannleikans
nær til að verma, svo að enginn þurfi
að úrkynjast eða verða að steingjörv-
ingi undir skuggahliðunum.
Á. Jóhannsson.
Veðrátta
vikuna frA 25. til 31. júli 1908.
Rv. íf. Bl. Ak. Gr. Sf. Þk.
Sunnd. 9.4 8.0 Hfi 6,8 6,0 8,2 10,0
Mánnd. 10,3 9,3 8,0 7,8 6,8 7,5 9,6
Þriðjd. 11,0 12,0 10,7 10,7 0,4 7,0 8,6
Miðvd. 10,1 10,4 12,0 15,0 12,2 6,6 7,7
Fimtd. 10,0 10,0 11,6 13,0 11,2 7,7 7,6
Föstd. 11,0 12,0 96 9,2 110 8,5 9,1
Laugd. 11,0 10,1 9,8 8,5 9,7 10,0
Ev. = Reykjavlk! lf. = Isafjðrður J
Bl. = Blðnduós; Ak. = Akareyri; j
Gr. = Grimsstaðir; Sf. = Seyðisfjörðar;
Þh. = Þórshðfn 1 Fœreyjum.
Erl. ritsímafréttir
til íssfúldar.
--- Khöfn 31. júlí.
Flogið yfir Ermasund.
Breriot, franskur maður, hefir fiogið
yfir Ermarsund; öðrum hefir mistekist
það.
Upphlaup á Spáni.
A Spáni er upphlaup út af Afríku-
ófriðinum.
Dðnsk blöð reið.
Dönsk blöð eru stórreið út af skipa-
göngunum til Bamborgar, áfengisbann-
lögunum og viðskiftaráðunautnum.
Stjórnarskifti i Danmörk.
Neergaard yfirráðgjafi segir bráðlega
af sér.
Samfagnaðar-símsbeyti.
Svofelt samfagnaðarsímskeyti út af
bannlagastaðfestingunni i gær er ráð-
herra íslands sent í dag frá stórstúku
Svía:
Visby 31. kl. 96 órd.
Hin sænska stórstnka Goodtemplar-
reglunnar sendir stjórn Islands og pjóð
sína virðingarfylsta og hjartanlega ham-
ingjuósk ítilejni aj staðjesting á aðjlutn-
ingsbanninu.
Lagastaðfestingar.
í gær, 30. júlí, staðfesti konungur
þessi lög.
1. Um stofnun háskóla.
2. Um laun háskólakennara.
3. Um brt. á 26. gr. 1. lið í Jög-
um nr. 46, 16. nóv. 1907 um laun
sóknarpresta.
4. Um meðferð skóga og kjarrs
og friðun á lyngi o. fl.
5. Um stofnun vátryggingarfélags
fyrir fiskiskip.
6. Námulög.
7. Um breyting á ákvæðum laga
19. febr. 1886 að því er kemur til
lýsinga (birtingar) á undan borgara-
legu hjónabandi.
8. Um aðflutningsbann á áfengi.
9. Um lífsábyrgð fyrir sjómenn á
íslenzkum þilskipum.
10. Um breyting á lögum um
fræðslu barna 22. nóv. 1907.
11. Um tvo vígslubiskupa.
12. Um skipun læknishéraða o. fl.
13. Um kosníngarrétt og kjörgengi
í málefnum kaupstaða og hreppsfé-
laga.
14. Um námsskeið verzlunarmanna.
15. Um girðingar.
16. Um friðun silungs í vötnum.
17. Um undanþágu frá lögum nr.
18, 8. júlí 1902 um breyting á lög-
um 6. apríl 1898 um bann gegn
botnvörpuveiðum.
18. Um breyting á lögum nr. 34,
16. nóv. 1907 um skipun læknishér-
aða o. fl.
19. Um breyting á lögum nr. 34,
16. nóv. 1907 um skipun læknishér-
aða o. fl.
20. Um breyting á lögum nr. 3,
4. febr. 1898 um aðgreining holds-
veikra frá öðrum mönnum og flutn-
ing þeirra á opinberan spítala.
21. Um viðauka við lög nr. 80,
22. nóv. 1907.
22. Um löggilding verzlunarstaða.
23. Um verzlunarbækur.
24. Um breyting á lögum um inn-
heimtu og meðferð á kirknafé 22.
maí 1890.
25. Um löggilding Dalvíkur.
26. Um sóknargjöld.
Þá eru öll lög síðasta alþingis stað-
fest, að sambandslögunum undanskild-
um.
Guðsþjónustnr i dómkirkjnnni á morg-
nn:
Sira Haraidur Níelsson, á hádegi.
Sira Jóh. Þorkelsson, síðdegis.
Hvert stefna prestarnir?
Herra ritstjóri I
Má eg biðja Isafold fyrir þessar
linur?
Rétt í þessum svifunum rakst eg
á ísafold frá 7. þ. m. Þar er allítar-
leg skýrsla um gjörðir prestastéttar-
innar, sem haldin var á Þingvelli á
dögunum. Mér brá svo við það sem
þar stóð, að eg greip til pennans og
ætla að reyna ná í póstinn, þótt seint
sé, og verður því að virða mér til
vorkunnar, þótt þetta verði flýtisverk.
Það þarf, sem betur fer, ekki að
fara að byrja á því, að sanna það,
að til eru fríkirkjumenn heima, og
þeir margir, né heldur ástæður þeirra
fyrir skoðun sinni.
Það þarf ekki annað, en að vísa til
þess, sem einn fundarmanna sagði
þar (síra Kjartan Helgason). Eg leyfi
mér að endurtaka það hér, sem ísa-
fold hafði eftir honum: »Eg er þess
ekki fullviss«, sagði hann, »að hér sé
svo miklu meira saman komið af
mannviti, en á öllum þeim fundum,
sem samþykt hafa skilnaðinn, að við
eígum að líta smáum augum á þær
samþyktir. Menn finna, hvar skórinn
kreppir; menn finna hver hörmung
kirkjan er að verða sumstaðar á land-
inu. Kirkjurnar standa tómar hér og
þar ár eftir ár. Þess vegna vilja
menn fá breytingar. Surnir vilja
fækka prestunum. Aðrir segja: Burt
með þál —«
Allir vita að þetta er satt, og marga
grunar að ástæðurnar, eða orsakirnnr
til skilnaðarhreyfinganna séu bæði
fleiri og alvarlegri, en dugleysi prest-
anna, sem þessi prestur vill skella
allri skuldinni á. Og hitt grunar
menn ekki siður, að drjúgum fleiri
muni vera skilnaðarmenn inn við
beinið, en þeir sem bera það utan á
sér. Hvað ætli þeir séu margir af
þeim, sem ekki vilja aðflutningsbann-
ið, sem þöra að rísa gegn því opin-
berlega? Hvað margir skyldu vera
sannarlega evangelisk-lútherskir, af
þeim, sem taldir eru þeirrar trúar í
manntalsskýrslunum ? Hvað margir
þora yfirleitt að segja sannfæringu
sina, þegar gömul eða ný tízka er
annars vegar? Þetta vita prestarnir
líka, ekki síður en aðrir, og það er
fróðlegt að taka eftir því, hvað þeir
leggja til málanna.
Þar sem eg þekki til, hafa prestar
sjaldan tekið illa á skilnaðinum í við-
tali við menn. Hafa líklega kveinkað
sér við að játa vanmátt kirkjunnar til
þess að lifa stuðningslaust, og skort
rök á móti skilnaði. En hins vegar
voru þeir í smalamensku fyrir sjálfa
sig til þess að komast á landssjóðinn.
Þeir áttu hægt með að sýna mönn-
um fram á það, hve illa þeir voru
settir, að þurfa að heimta inn gjöld
sín sjálfir, en allir sjá, hvort þetta var
spor í skilnaðaráttiua.
Þá kom nú þingið 1907, og þar
mátti kalla að prestunum væri selt
sjálfdæmi. Þar var hreint og beint
gerður aðsúgur að einum manni (G.
B. landlækni), sem ekki þótti sýna
þeim og áhugamálum þeirra tilhlýði-
lega lotningu. Þetta sjálfdæmi not-
uðu þeir svo til þess að hlaða upp
fjallháírti launalagabálk (m. m.), og
var ekki skilnaðarbragur á þeim þá,
þótt vel megi vera að þeir þykist
eigi hafa gengið í berhögg við þá
hugmynd svona í orði.
En nú hafa prestarnir látið til sin
heyra, og það greinilega.
Prestafundurinn á Þingvelli hefir
nú lýst yfir því, að hann vill halda
sambandinu, en engan skilnað gera.
Og ekki nóg með það. Hann treyst-
ir ekki alþingi meira en svo til þess
að stjórna kirkjumálunum, en vill að
kirkjan eignist sitt þing út af fyrir
sig, og þótt ekki sé farið fram á að
það verði löggjafarþing beinlínis, þá
má þó ráða í það, að ætlast er til
þess, að alþingi geri svo vel að fara
að tillögum þess, þar sem máli þykir
skifta. Manni verður það ósjálfrátt,
að minnast þess, hvernig katólska
kirkjan fór að berjast til valda á mið-
öldunum, og árangursins af þeirri
baráttu. Jafnhliða þessu gerir hann
kröfu til meira landsfjár í þarfir kirkju-
málanna (sjá samþ. um undirbúnings-
mentun presta og kirkjuþing). Til
þess að menn verði nú ánægðir með
þetta og hætti að rella um skilnað,
á svo að stinga þeirri dúsu upp í
fólkið, að söfnuðirnir eiga að geta
afsagt þá presta, sem þeir geta á eng-
an hátt tætt við, og er þó ekki ætl-
ast til að það gangi greiðlega heldur.
En svo gera þeir ráð fyrir því
versta, klerkarnir. Því nefnil., að
fólkið þekki ekki sinn vitjunartima,
og vilji ekkert annað en skilja ríki
og kirkju, og þá ætla þeir sér heldur
en ekki sjálfdæmið um skilmálana
fyrir þeim skilnaði. Þeir hafa þegar
sagt upp dóminn, og skilmálarnir eru
þessir: Fyrst og fremst á enginn
skilnaður að fást, nema yfirgnæfandi
meiri hluti landsmanna (3/6 greiddra
atkv.) heimti hann; svo á kirkjuþing-
ið fyrirhugaða að undirbúa skilnaðar-
málið; þar liggur sjálfdæmisfiskurinn
undir steini, alþ. á að fara eftir tillög-
um kirkjuþ., með öðrum orðum kirk-
jan á að ráða ein í skiftum sínum
og ríkisins. Og svo er mönnum
sýnt í síðasta skilmálanum, hvernig
ætlast er til að kirkjan noti sér sjálf-
dæmið: Ríkið á ekki að fá einn eyri
af þeim eignum, sem það, að fróðra
manna sögn, hefir eignast eftir kaþólsku
kirkjuna og lánað síðan eftirkotnanda
hennar, í sinni þjónustu og sambandi
við sig.
Nú er margs að spyrja í senn.
Hvar er biskupinn og allir þeir prest-
ar, sem talist hafa og taldir hafa ver-
ið hlyntir fríkirkju? Að vísu voru
3—4 atkv. á móti sumum samþykt-
unum, en er það alt og sumt? Skilst
mér það rétt, að allur þorri íslenzkra
presta þykist nú vel niður kominn
við landssjóðsjötuna og ætli sér nú að
berjast í fylkingu gegn aðskilnaði
ríkis og kirkju og storka þar á ofan
ríkinu með vaxandi fjárgræðgi og
valda fyrir kirkjunnar hönd? Eg get
ekki skilið fundarsamþyktirnar á ann-
an veg. Og ef þetta er rétt, þá vil
eg ekki einungis spyrja þá, er fylgja
fram aðskilnaði ríkis og kirkju, held-
ur og hina, er ekki hafa látið það
mál til sín taka, en unna þó frelsi
og réttsýni: Hvernig lízt ykkur á
þetta atferli prestastéttarinnar ? Er
ráðlegt að láta þá eina um að skýra
þetta mál, önnur eins tök og þeir
hafa á því, að halda sínum skoðun-
um að alþýðunni? Er ekki mál að
hefjast handa áður en búið er að
naga ræturnar undan þessu velferðar-
máli þjóðar vorrar? Hver vill bera
Iram merkið? Margir munu fylgja
því fast.
Khöfn 17. júlí 1909.
A. B.
[fsafold muu siður minnast & efni þess-
arar greinar. — Ritstj.].
Símskeyti til konungs
og ráöherra.
Stórstúka íslands (Ó. R. G. T.)
sendi konungi eftirfarandi símskeyti
í gær:
Til konungs, Kaupmannahöfn.
Fyrir hönd allra bindindisvina og
hinnar íslenzku þjóðar þökkum vér
Yðar Hátign, Friðrik konungur áttundi,
hjartanlegast staðfesting bannlaganna,
og samfögnum jafnframt Yðar Hátign
út af því, að þér hafið orðið fyrstur
allra þjóðhöfðingja í Norðurálfu til
þess að gefa þegnum Yðar Hátignar
lög, sem eru jafn-blessunarrik og heilla-
vœnleg fyrir land og Jjjóð,
Þ. J. Thoroddsen, Halldór Jónsson,
stórtemplar. stórkanzlari.
Indriði Einarsson,
fyrv. stórtemplar.
Ráðherra sendi Stórstúkan líka þetta
samfagnaðarskeyti:
Bravó, ráðherra !