Ísafold - 11.08.1909, Page 1

Komm út ýmist oinu sinni eða tvisvar i
viku. Vorð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis B kr. oBa 1 x/a dollar; borgist fyrir
mibjan júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD
Uppsögn (skrideg) bundin vib úramót, er
ógild nema komln só til útgefanda fyrir
1. okt. og aaupandi skuldlaus viö blaöib.
Afgreibsia: Austurstrœti 8.
Reykjavík miðvikudaginn 11. ágúst 1909.
52. tölublað
XXXVI. árg.
I. O. O. F. 908209.
Augnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—3 i spital
Forngripasafn opiö á v. d. 11—1.
íslandsbanki opinn 10—2 */a og 61/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 slöd. Alm. fundir fsd, og sd. 8x/a siöd.
Landakotskirkja. Gubsþi.OVa og « á helgidögum.
Landakotsapitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 10‘/a—21/*. P**akastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—8 og 6 -d.
Landsskjalasafnið á þiu., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12,
Náttúrugripasar'n (i landsb.safnsh.) á sd. I1/*—21/*.
Tannlækning ók. i Fósthúwstr. 14, l.og3.md. 11-
Péí I. Thorsteinsson
Lækjartorg
Reykjavík
kaupir gegn peningum íslenzkar vör-
ur, svo sem gotu, sundmaga og salt-
fisk nr. 1 af öllum tegundum, ýmist
fullverkaðan eða upp úr salti, einnig
dún, selskinn o. fl.
Iðnaðarmenn I
Munib ©ftir að ganga í Sjúkrasjóð iðnaðarmanna
— Sveinn Jónsson gjk. —
Heima kl. 6 e. m. — Bókhlöðustíg 10.
fer til
Borgarness ág. J9., 29.
Garðs og Keflav. ág. 16., 23.
Sandgerðis ág. 16., 25.
Samgöngusámninguriim
Samningur sá, sem ráðgjafi hefir
gert við gufuskipafélögin, Thorefélagið
og Sameinaða gufuskipafélagið, og getið
var um í símskeyti í síðasta blaði ísa-
foldar, verður vafalaust mörgum kær-
kominn.
Hann er, eins og^símskeytið skýrði
frá, gerður til 10 ára, samkvæmt heim-
ild síðasta alþingis.
Sameinaða gufuskipafélagið tekur að
sér millilandaferðirnar, að Hamborgar-
ferðum undanskildum. Millilandaferð-
irnar eiga að vera reglubundnar, því
nær vikulegar, 48 alls. Tvö skipin,
sem þær ferðir fara, eiga að vera með
kælirúmum.
Thorefélagið hefir Hamborgarferð-
irnar og heldur þeim uppi samkvæmt
skilmálum síðasta þings. Aðalstrand-
bátarnir verða nýir og báðir með kæli-
rúmum.
Auk þessa hefir frézt, að Thorefé-
lagið fái allan styrkinn, 60 þúsundir,
sem alþingi veitti, og auk þess 13
þúsundir af þeim 40 þúsundum, sem
lagðar eru til úr ríkissjóði Dana; en
Sameinaða gufuskipafélagið 27 þús-
undir. Sú fregn er ekki frá ráðgjafa
komin, og vér getum ekkert um það
fullyrt enn, hvort hún er rétt eða
ekki.
Þeim mönnum, sem sérstaklega er
hugleikið, að landið sjálft eignist gufu-
skipaútgerðiua að einhverju eða öllu
leyti — og þeir eru margir — þeim
þykir sjálfsagt þessi 10 ára samning-
ur tefja óþægilega lengi fyrir því, að
þessi hugsjón þeirra komist í fram-
kvæmd.
En við því verður ekki gert.
Meiri hluti neðri deildar vildi ekki
ráðast í útgerðina fyrir landsjóðs fé
að þessu sinni.
Og ókleift var að fá þær samgöng-
ur, sem þjóðin þarfnast og biður um,
nema með samningi til nokku^ langs
tíma. Það var síðasta alþingi Ijóst.
Þess vegna samþykti það 10 áraheim-
ild þá, sem er undirstaða þessa samn-
ings.
Vér fáum nú væntanlega vel hent-
ugar millilandaferðir. Vér höfum haft
þær margar síðustu árin. En þær
hafa verið svo óhentugar, að þjóðin
hefir haft þeirra tiltölulega lítil not í
samanburði við ferðafjöldann. Stund-
um hafa komið hingað 5 skip i einu,
eða því sem næst, og þá liðið langir
timar, áður en nokkurt skip hefir
komið aftur. Við þetta hefir ekki verið
unandi. Og úr þessu á nú að bæta
með reglubundnum, nær því vikuleg-
um ferðum Meðal annars ætti það
stórum að greiða fyrir ferðamanna-
straum hingað. Löngu millibilin á
sumrin hafa mjög aftrað honum.
Alþingi er það mikið hagræði að
þurfa ekki að brjóta heilann og þrefa
um þessi samgöngumál fyr en 1919.
Þau hafa jafnan verið því örðug og
vandasöm.
Og sennilega afstýrir það töluverðri
óánægju bæði í Danmörku og hér, að
Sameinaða gufuskipafélagið hefir náð
samningum áfram, og það einmitt um
þann hluta ferðanna, sem félagið hefir
vitanlega viljað halda í, en losnar við
þær ferðirnar, sem því hefir verið illa
við. Dönutn er ant um þetta mikla
félag sitt, sem von er. Og líklegast
hefðu þeir talið það bera vitni um
einhverja óvild til sín, ef ekki hefði
verið við félagið samið, fyrst einhverjir
þeirra gátu reiðst öðru eins og því,
að vér viljum fá beinar ferðir milli
íslands og Þýzkalands. Og þó að
naumast verði sagt með sanni, að fé-
lagið sé verulega vinsælt með alþýðu
manna hér á landi — þrátt fyrir þá
miklu kosti, sem það vitanlega hefir
— þá á það sér mikilsmetna formæl-
endur hér, sem jafnan hafa dregið
þess taum.
Svo að miklar líkur eru þess, að
þeir menn allir, sem ekki eru alveg
blindaðir af ofsíæki og flokksvonzku,
muni verða ánægðir með þessi úrslit
og þakklátir þinginu og ráðgjafa fyrir
það, að málið er loksins komið í gott
horf.
Aristide Briand
liinu nýl yflrráðgjafl Frakka.
Aristide Briand, hinn nýi yfirráð-
gjafi Frakka, er fæddur í Nantes 1862.
Hann er einn af fremstu og röskustu
forvígismönnum jafnaðarflokksins á
Frakklandi og ritari í miðstjórn jafn-
aðarmanna. Hann hefir urn nokkurn
tíma ráðið sjórnmálastefnu blaðsins
»La Lanterne*. Hann er þing-
maður fyrir Saint-Etienne og árið
1903 bar hann fram í þingsalnum
frumvarp um skilnað ríkis og kirkju.
Hann var kenslumálaráðgjafi í ráðu-
neyti Clémenceau’s. Bók hans, sú
er hann reit til útbreiðslu skoðunum
jafnaðarmanna, »L’action du parti socia-
liste au Parlement et dans le pays«,
er víða kunn.
Briand er einbver snjallasti mælsku-
maður með Frökkum. í stjórn-
málum er hann einbeittur gerbreytinga-
maður og jafnaðarmaður (radical sócia-
listi) og hefir átt góðan þátt í þeirri
menningarbaráttu móti kirkjunni, sem
franska lýðveldið hefir nú leitt til
sigurs. Hann er fylgismaður þeirrar
sfefnu mannúðar og umbóta, sern
Clémenceau kom af stokkum. Auk
þess er hann mikill friðarvinur, eins
og allur hinn franski jafnaðarmanna-
flokkur og orð hans geta vegið mik-
ið, eins og nú stendur á, til að halda
uppi friðnum í Evrópu.
Grasmaðkvir
hefir gert mikið tjón í sumar í nokk-
urum sveitum í Árnes-, Rangárvalla-
og Vestur-Skaftafellssýslum, sumstaðar
farið í túnin, sumstaðar stórspilt bú-
járhögum.
A víð og* dreif.
Góður vinur ísafoldar ritar oss á
þessa leið:
Mér þótti gaman að lesa greinar yð-
ar, sem þér nefnið: Skilnaðarmál kirkj-
unnar, í 50. tbl. ísafoldar. En hvernig
stendur á því, að þér minnist ekkert á
aðalmótbáruna gegn þjóðkirkjunni, rangs-
leitnina, sem í því er fólgin að láta
menn greiða fó til trúarbragðanna, þrátt
fyrir það, að þeir kunna að vera þeim
með öllu mótfallnir 1 Það er sú skoð-
un, sem langmest hefir hrundið af stað
fríkirkjuhugmyndinni. Og mér finst húu
alveg róttmæt.
ísafold mintist ekki á þessa mót-
báru af þeirri einföldu ástæðu, sem
hún tók líka fram, að ekki var til
þess stofnað að ræða öll atriði þessa
mikla og vandasama máls, en hún er
fús á að minnast á þessa mótbáru
nokkrum orðum nú.
Viðurkenni ríkið það, sem prófessor
Höffding og margir aðrir halda frarn,
að kirkjan hafi verið, sé enn og muni
um einhvern ókominn tíma verða eitt
af merkustu menningaröflum mann-
kynsins, þá er ekkert óeðlilegt að
menn séu látnir styðja hana með fjár-
framlögum, hverjar skoðanir sem þeir
kunna að hafa á kenningum kirkjunn-
ar að öðru leyti. Þetta kann að mega
telja neyðarúrræði. En því neyðarúrræð-
inu er beitt í svo mörgum öðrum
efnum. Nærri lætur, að þjóðfélögin
hangi saman á því neyðarúrræði. Fjöldi
manna í öllum löndum er með öllu
mótfallinn alþýðuskólum, að minsta
kosti eins og þeir eru yfirleitt reknir,
telja þá gera miklu meira tjón en gagn.
Um það ern einkar vandaðar ritgjörð-
ir i sumum helztu tímaritum heims-
ins, og á þeirri skoðun hefir töluvert
bólað hér á landi. Samt verða allir
gjaldskyldir þegnar þjóðfélaganna að
greiða til skólanna fé, beint eða óbeint.
Mikill fjöldi manna hefir engan skiln-
ing á háskólum né öðrum visinda-
stofnunum, og er þeim alveg andvíg-
ur. En þeir verða að greiða fé til
þeirra samt, beint eða óbeint. Hér á
landi hafa menn á hinum og öðrum
þingmálafundum verið að gera sam-
þyktir gegn öllum styrk til rithöf-
unda og listamanna og öllu því yfir-
leitt, sem fengið hefir nafnið bitlingar.
En þegar á þing kemur, reynist eng-
inn fulltrúi þjóðarinnar svo skamm-
sýnn né smásálarlegur, að hann vilji
að öllu fara eftir slíkum samþyktum.
Þar sem menn líta svo á, sem um
menningaröfl sé að tefla með þjóð-
unum, þar telja menn stuðning ríkis-
ins gagn og skyldu, ef þörf er á hon-
um.
En er kirkjan nokkurt verulegt menn-
ingarafl hér á landi? Á því veltur
auðvitað mikið í þessu máli. Vér vit-
um, að þeir eru til, sem efast um
það. Vér höfum heyrt haft eftir merk-
um gáfumanni, sem nýlega hefirferð-
ast um mikið af landinu, að fremur
sé í aðsigi skilnaður pjóðar og kirkju
en rlkis og kirkju. Hann sá kirkj-
urnar standa tómar á sunnudögunum,
jafnvel nýjar veglegar kirkjur í kaup-
túnum, sem menn virtust hafa komið
upp fremur af fordild en af nokkurri
göfugri þörf. Og hann gat ekki orð-
ið annars var, en að einhver mikill
hluti þjóðarinnar væri því alveg frá-
hverfur, sem með er farið í kirkjun-
um, sá að minsta kosti lítil eða
engin merki þess, að mönnum þætti
neitt vænt um það.
Kirkjan er um þessar mundir í til-
tölulega mjög litlum metum hjá þjóð-
inni. Á þvi er enginn vafi. Með því
skal ekkert um það sagt, hvort trúar-
brögðin eru það líka. Vér efumst um
það. Vér hyggjum, að þjóðin sé í
raun og veru betur kristin nú en hún
hefir nokkuru sinni áður verið. En
um það má deila. • Hitt getur naum-
ast verið deiluefni athugulum og al-
sjáandi mönnum, að fólki finst yfir-
leitt kirkjan fullnægja lélega and-
legum þörfum þess. Mikill hluti
prestanna hefir verið látinn sökkva
niður í fátæktareymd, eða þeim þá að
minsta kosti verið gerður nauðugum
einn kostur að verja öllum kröftunum
til ýmis konar veraldarhyggju, ef þeir
áttu að geta bjargað sér þolanlega.
Þeim hefir verið útþvælt í alls konar
arg, sveitarstjórnarstagl, kaupfélags-
snúninga og hitt og annað, sem ekk-
ert hefir komið starfi þeirra við. Þeir
hafa ekki átt þess kost að lifa menta-
lífi. Þeir hafa orðið viðskila við nýja
hugsanaframrás hins mentaða heims,
og fyrir því haft svo lítið að bjóða
öðrum. Þetta á auðvitað ekki við um
þá alla. En þetta er áreiðanlega rétt
um mikinn hluta þeirra.
Auðvitað verður prestunum að vera
annan veg farið, ef kirkjan á að geta
verið verulegt menningarafl til lengd-
ar. Þá þarf að halda á vel mentuð-
um hæfileikamönnum í þá stöðu,
mönnum, sem skilja sína samtíð,
mönnum, sem eru færir um að sam-
þýða trúarbrögðin nýjum hugsunum
og nýrri þekkingu og að taka þátt í
hinu æðra mentalífi og mannúðarhreyf-
ingum sinnar þjóðar.
Ekki erum vér í neinum vafa um
það, að það mundi margfaldlega svara
kostnaði að koma upp slíkri presta-
stétt. Vér höfum miklu meiri trú á
að það takist í þjóðkirkju en í frí-
kirkju. Og oss virðist þjóðkirkjufyrir-
komulagið eðlilegast, meðan allur þorri
þjóðarinnar telur sig hafa sömu trúar-
brögð. En komi upp sértrúarflokkar,
sem fái svo mikið fylgi, að þeir verði
teknir til greina, mælir vitanlega öll
sanngirni með þvi að þeir fái sams
konar vernd og stuðning eins og þjóð-
kirkjan, svo framarlega sem þeir verða
við þeim skilyrðum, sem ríkið kann
að sjá þörf á að setja, til þess að vernda
þjóðina gegn mentunarleysis-firrum.
Fríkirkjuhugmyndinni er nú hér á
landi áreiðanlega mestmegnis — þótt
ekki sé það eingöngu — haldið fram
af mönnum, sem eru trúarbrögðunum
andvígir. Fyrir þeim vakir ekki stojn-
un fríkirkju, heldur ajnám þjóðkirkju.
En þeir mega ekki gera sér í hugar-
lund, að þeir þurki trúarbrögðin út úr
þjóðinni með þeirri breytingu. Fengju
þeir því framgengt, sem þeir auðsjá-
anlega vilja, að trúarbrögðin séu látin
stuðningslaus og afskiftalaus af ríkis-
valdsins hálfu, er líklegt að þeir yrðu
fyrst varir trúarbragðanna að marki.
Og svo gæti farið, að þeir þættust
þá ekki hafa skift um til betra. í vor-
um augum er það hreinn og beinn
háski þessari litlu þjóð, ef sendir yrðu
á hana ómentaðir og ofstækisfullir
leikprédikarar, þekkingarlausir í þeim
fræðum, sem ráða hugsunum nútím-
ans, skilningslausir á vandamál manns-
andans, blindir á alt nema sínar eigin
kreddur. Nóg eru sundrungaröflin með
þjóð vorri, þó að ekki yrði gerður
slíkur leikur til þess að efla þau. Og
gegn slíkum ófögnuði er engin önn-
ur trygging en þær kröfur, sem ríkið
gerir til mentunar prestanna, og það
færi, sem það gerir þeirn á að verða
við þeim kröfum.
Konur á Englandi hafa staðið í
miklu stríði að undanförnu með kröf-
ur sínar um jafnrétti í stjórnmálum.
Þær þykjast sjá, að engu verði frarn-
gengt í því efni, nema málið sé sótt
af meira kappi en að undanförnu.
Annarr, komi menn ekki auga á það
í allri þjóðmálaþvögunni, og stjórn-
málamönnunum geti haldist uppi að
viðra það fram af sér. Svo miklu
kappi hafa þær beitt, að þrásinnis
hefir verið látið varða við lög, og
þær hafa lent í fangelsi. Stundum
hafa þeir varðhalds-dómar bersýnilega
verið rangsleitni ein, konurnar dæmd-
ar alveg saklausar, enda það fyrir
komið, að láta hefir orðið mjög bráð-
lega undan almenningsálitinu, og kon-
urnar verið látnar lausar næstu daga
eftir að þær hafa verið fangelsaðar.
Svo fór, til dæmis að taka, ný-
lega um eina mjög merka hefðarkonu,
frú Despard. Hún er ekkja, 65 ára
gömul, og hefir varið lífi sínu mest-
megnis í þarfir annarra. Hún hafðist
ekki annað að en það, að hún kom
að þinghúsdyrunum og bað um að
mega fá að tala við forsætisráðherr-
ann, til þess að færa honum bænar-
skrá. Lögregluþjónar vörðu henni
inngöngu, sögðu, að þetta gæti hún
ekki fengið, og skipuðu henni að fara.
Hún hélt áfram að biðja, stillilega og
kurteislega, um að sér yrði hleypt
inn. Þá tóku tveir lögregluþjónar
hana, hvor í sinn handlegg, og fóru
með hana á næstu lögreglustöð. Dag-
inn eftir var hún dæmd í 30 daga
fangelsi. Þegar fregnin um þennan
dóm barst út til þjóðarinnar, varð ó-
ánægjan svo megn, að stjórnin sá sér
ekki annað fært en láta konuna lausa.
En algengast er það, að konurnar
brjóta, af ásettu ráði, gegn hinum og
öðrum lögreglufyrirmælum til þess að
vekja sem víðtækasta eftirtekt á mál-
stað sínum. Þær ganga að þvi með
opnum augum, að fangelsishegning
sé fram undan. Og engin þeirra
hefir haft nein undanbrögð til þess
að komast hjá henni.
Margar þessara kvenna eru með
hinum fremstu konum Englands, bæði
fyrir sakir mannkosta, mentunar og
ættgöfgi. Þær koma út úr fangels-
unum með nýrri reynslu, aukinni
meðaumkun með olnbogabörnum lífs-
ins og staðfastari sannfæringu um það,
að þjóðfélaginu sé engin vanþörf á
aðstoð þeirra við að ráða fram úr
vandamálunum.
Ein þessara kvenna, Lady Constance
Lytton, hefir sagt átakanlega smásögu
úr fangelsisvist sinni. Hún var, ásamt
hinum föngunum, í kirkju fangelsis-
ins, og presturinn var að lýsa því,
hvað syndir þessa safnaðar væru herfi-
lega ljótar. Þá stóð alt í einu gömul
kona upp úr sæti sínu, og sagði eitt-
hvað, sem frúin heyrði ekki hvað var.
Konan var sýnilega að ávarpa prest-
inn, en talaði svo lágt, að ekki heyrðu
aðrir en þeir, sem næstir voru. Ög
hún var tafarlaust tekin af fangavörð-
um og farið út með hana, ef til vill
til þess að hegna henni fyrir þá trufl-
un, sem hún hafði valdið í kirkjunni.
Tárin streymdu ofan eftir kinnunum
á henni, meðan hún var leidd fram
kirkjugólfið.
Frúin spurði á eftir, hvað það hefði
verið, sem konan hafði sagt. Það
var ekki annað en þetta:
— Verið þér ekki svona harður við
okkur, prestur minn. Þér vitið ekki;
þér vitið ekki.
Margt segist frúin hafa séð í fang-
elsinu, sem mjög hafi fengið á sig.
Og hún segir, að það knýi sig til
þess að helga líf sitt af meiri alvöru
hér eftir en hingað til þeim sem bág-
ast eigi, lavort sem þeir séu taldir
illir eða góðir.
Þér vitið ekki; þér vitið ekki, sagði
konan. Nei, það er meinið, að menn
vita ekki. Meðal annars vita menn
ekki, hve mikinn þátt mannfélagið