Ísafold - 11.08.1909, Qupperneq 2

206
ISAFOLD
sjálft á í yfirsjónum einstakling-
anna. Vafalaust eru þeir, sem þyngst-
ar bera byrðir sorgar og syndar, æfin-
lega að mjög miklu leyti að rogast
með sekt, sem heyrir öðrum mönn-
um til. Vér sjáum það sjálfsagt hvert
sinn sem vér athugum vandlega ein-
hverja yfirsjón eða einhvern langvinn-
an breyskleika. í engu máli er það
ljósara en því siðferðismálinu, sem
einna mest hefir verið rætt með þjóð
vorri um undanfarinn tíma, og kent
er við áfengið. Er sektin i raun og
veru hjá drykkjumanninum, sem læt-
ur undan freistingunni — ef til vil
bugaður af erfða-fargi margra kynslóða,
ef til vill af vonlausri baráttu fyrir
sæmilegum hag sínum og sinna, ef
til vill af háskalegum félagsskap, eða
þá af einhverju öðru? Eða er hún
hjá því mannfélagi, sem egnir fyrir
freistinguna, leyfir að búa til gryfjur
handa vegfarendum til að detta ofan
í, þegar mótspyrnuaflið er minst?
En sjaldnast athuga menn þau efni
vandlega, enda upptökin að öllum
jafnaði í meira lagi vandfundin. Menn
vita ekki. Og fyrir því eru menn
ósanngjarnir og ranglátir.
Og ekki bætir það úr skák í sam-
búð mannanna hvers við annan, hve
margir þeirra vilja ekki vita, og vilja
varna öðrum þess að vita. Eins og
öllum er kunnugt, sem nokkuð at-
huga það mál, er það að verða alltíð
bardagaaðferð hér á landi að loka
vandlega augunum fyrir öllu þvi, sem
andstæðingarnir hafa fram að færa
með sínum málstað, og reyna að fá
alla aðra til þess að loka þeim líka,
þegja um alla verulega vitneskju í
deilumálunum, rangfæra þá vitneskju,
sem með er komið, og jafnvel búa
það til, sem er ósannindi frá rótum.
Hvað þetta hlýtur að draga úr
vitsmunum mannanna — að vér nú
ekki nefnum sannleiksástina og sið-
gæðismeðvitundina I Hvað það hlýtur
að hauga upp miklu af illindum og
óvild og ranglæti í hugum mannanna.
Þér vitið ekki; þér vitið ekki, sagði
glæpakvendið í fangelsinu í Lundún-
um. Hið sama gætum vér sagt í
öllum vorum deilum og dómum hver
um annan. Og ef vér hefðum það
hugfast og hefðum einlægan vilja á
að bæta úr þeim skorti, þá yrði lífið
áreiðanlega margfalt veglegra og göf-
ugra en það er að jafnaði.
Erl. ritsímaíréttir
tiJ íiafold&r.
Khöfn 16. ágúst.
Friis er Jalið að stojna nýtt ráðu-
neyti.
Sláttuvélar.
Búnaðarsamband Suðurlands hefir
ráðið Jón Jónatansson plægingamann
til þess að leiðbeina bændum austan
fjalls í notkun sláttuvéla, þeim er þess
kynnu að óska. Margir höfðu lagt
drög fyrir að fá hann, bæði þeir sem
eiga sláttuvélar og ýmsir aðrir, er láta
reyna, hvort því verði við komið að
slá með vél.
Heyverfeunarkensla
fer fram hér sunnanlands í sumar
að tilhlutun Landsbúnaðarfélagsins, i
til 2 menn ráðnir í hverri sýslu, er
tekið hafa að sér súrheys- og sætheys-
gerð til fyrirmyndar og kenslu út frá
sér. Þeir ætla flestir að hafa þetta
með höndum 4 árin næstu að for-
fallalausu. Mennirnir eru: Guðm. Jóns-
son búfr., Ferjubakka, Mýrasýslu; Hall-
dór Vilhjálmsson skólastjóri, Hvann-
eyri, Borgarfjarðarsýslu; Eggert Finns-
son, Meðalfelli, Kjósarsýslu; Agúst
Helgason óðalsb., Birtingaholti og Sig,
Ólafsson sýslum., Kallaðarnesi, Ar-
nessýslu ; Grímur Thorarensen hrepp-
stjóri, Kirkjubæ, og Guðjón Jónsson
plægingam., Ási, Rangárvallasýslu;
Guðm. Þorbjarnarson hreppstj. Hvoli,
V.-Skaftafellssýslu.
Bókmentir og listir.
Skírnir,
83. ár 1909, 2. hefti.
í þessu nefti Skírnis er efni það,
er nú mun eg greina.
1. Pundið, kvæði eftir Einar Bene-
diktsson. Eg verð að játa, að eg er
eigi til þess fullfær, að dæma um kvæði
þetta, en eg þykist mega fullyrða, að
allmargir muni þeir vera, er eigi skilja
kvæðið til hlítar, og fyrir þá sök muni
almenn not þess minni verða en ósk-
andi væri. Eg hefi borið kvæðið undir
nokkura menn, þá er eg hugði að
gott skyn mundu bera á skáldskap, og
voru bæði lærðir menn og vitrir. Einn
kvaðst hafa komist aftur í mitt annað
erindið, og þá hætt við að lesa. Ann-
ar hafði lesið alt kvæðið, en taldi ýms
atriði og orðtök all-þungskilin. »Hvað
þýðir«, sagði hann: »kerjjötruð veröld
takmarks og tíma? Hver er sú ver-
öld, og hver er hugsunin í þessum
orðum ?« Margt annað mælti hann
af skynsamlegu viti, en eg gat engu svar-
að. Þriðji maðurinn, er eg átti tal við
um þetta efni, kvaðst skilja kvæðið
vel, — »eða skilur þú það ekki« ?
mælti hann. »Jú«, sagði eg, og roðn-
aði um leið, því að mér datt í hug
sagan um nýju fötin keisarans. Eg
hefi átt tal við ýmsa fleiri um kvæð-
ið, og er eg kominn að raun um, að
það sannast hér sem oftar, að »sínum
augum litur hver á silfrið*.
Eg hefi lesið kvæðið margsinnis, og
eg tel það ágætt að mestu. Það byrjar
glæsilega:
Sólbjarmans fang vefst um alt og alla;
æska og fegurð á loftbránni hlær.
Moldarundrið glitrar og grær,
gullbros af náð yfir jörðina falla o. s. frv.,
og sami tignarblær er yfir kvæðinu
öllu. Skáldið dottar aldrei. Kjarni og
kraftur er æ hinn sami. Skáldið lýsir
fyrst unaðsljóma hinnar ytri náttúru,
er
Ljósherrann breiðir á lífsins brautir,
liljuprýði og eikarþrótt —
en síðan kemur það, er gagnstæðilegt
er:
en myrkrið felur sig helkalt og hljótt
í hjarta mannsins með nagandi þrautir,
þar dagsins ásýnd er eins og gríma,
herfjötruð veröld takmarks og tíma.
Aðalefni kvæðisins kemur fram í 3.
erindinu:
Eitt skipbrotsJíf starir í sorgasæinn,
sökkvir augum í hjarta síns eymd,
þess auður er týndur, þess ákvörðun
gleymd.
Hann á ekki neitt, sem vermist við
daginn.
Skáldið ætlar að lýsa myrkri, sem
felur sig í hjarta mannsins, og þetta
tekst. Hann sýnir oss — ekki hálf-
rökkur, heldur — algert myrkur, hið
svartasta myrkur, er svo er komið, að
horfist í augu við svip sín sjálfs
og sór að eins skuggann af glataðri æfi.
Það yrði of langt mál, að taka hér
upp margt úr kvæðinu. Eg verð að
vísa mönnum á kvæðið sjálft, og biðja
menn að láta það eigi fæla sig frá
lestrinum, þótt fáein orð eða orðtök
virðist nokkuð kynleg eða lítt skiljan-
leg í fljótu bragði. Kvæðið er sett
saman af eintómum máttarviðum. Það
er djúphugsað og orð og efni fellur
vel saman. Það er hljómmikið og kveð-
andi fögur, og er það mikill kostur,
en það mun engum á óvart koma,
þeim er nokkuð þekkir kvæði eftir
Einar Benediktsson. Slíkt kvæði sem
þetta yrkir enginn mundangsmaður að
skáldlegri atgervi. Eg ræði eigi meira
um kvæði þetta, en minni að síðustu
á orð þau, sem höfð eru eftir Ben.
Gröndal: »Mitt er að yrkja, ykkar að
skilja*. Það er skylda vor, að fleygja
eigi frá oss kvæðum góðskálda, þótt
eitthvað í þeim sé myrkt eða þung-
skilið.
2. Um sjúkrasamlög, eftir Guðmund
Björnsson landlækni. Þessi grein er
að minni hyggju í alla staði einkar-
góð. Það efni, er hér ræðir um, er
mjög mikilsvert. Eg ætla að allir hljóti
að fallast á, að slíkur félagsskapur sé
næsta þarflegur, og mundi mjög gott
af Ieiða fyrir fátæklinga, er eigi geta
undir risið kostnaðinum, er sjúkdóma
ber að höndum. Það er satt, að sjúkra-
samlög verða einn beinasti vegurinn
til að bjarga persónulegu sjálfstæði
fjölda mannaoglétta af sveitaþyngslum.
Hér er eigi rúm til að ræða margt
um þetta mál, en eg vil að eins taka
upp þessi orð úr greininni: Eina lijálp-
in . . úr torjœrum lijsins, eini vegur-
inn til sjáljstaðis, er sá, að hver leiði
annan, allir leiðist saman. Við þessa
meginreglu styðjast röksemdir hötund-
arins. En einkunnarorð greinarinnar
er þetta: Berið hver annars hyrðar.
Greinin er Ijóst og skipulega samin
og fróðleg, að því er við kemur sjúkra-
samlögum í öðrum löndum. Eg get
vel ímyndað mér að mál þetta eigi
langt í land hjá oss, því að oss er
margt annað betur gefið en samtök
og félagsskapur, en eg vona, að hinn
heiðraði höfundur láti eigi letjast að
reyna að hrinda fram þessu máli eftir
megni, þótt árangur verði lítill fyrst
um sinn.
Hér á landi er ekki nema eití sjúkra-
samlag, það er »Sjúkrasamlag prentara
í Reykjavik«, stofnað árið 1897, og
hefir dafnað vel ár frá ári. Óskandi
væri að eigi yrði þess langt að lúða,
að fleiri yrðu sjúkrasamlögin á landi
voru.
Málið á grein þessari er gott, og að
stafsetning þarf eigi margt að finna.
3. Síðustu minningarnar, stutt saga
eftir Jóhannes Þorkelsson. Eigi fiast
mér mikið koma til smásögu þessarar,
og vænti eg betri sögu innan skamms
frá höfundinum.
4. Ur Jerðasögu eftir Helga Péturss.
Greinir þessar eru fremur skemti-
lega ritaðar, en í raun réttri er ekki
mikið á þeim að græða. Málið er
liðugt, en þó eigi svo gott sem ósk-
andi væri. Það eru lýti, hve komm-
ur eru settar víða reglulaust, að því er
virðist. Rangt er að rita jajn heið-
hjartur, jajn glœstur, jajn arðsamur,
jajn Járanlegur, jajn greinikgur, jajn
mikill í tveim orðum. Eg fæ eigi skilið,
hví svo er ritað. Hér er þó ritað jajn-
vel í einu orði, svo sem rétt er. Hér
er og ritað í einu orði, svo sem rétt
er: hráðjjörugur, allmikill, allsótugur,
alljátt, Jullsnyrtilegur, og er hér um
sams konar samsetning að ræða sem
í lýsingarorðum þeim, er byrja með
samstöfunni jajn. Ritað er aðal berg-
göngin, en á að vera annaðhvort eitt
orð eða tengt saman með bandi (aðal-
berggöngin). Ritað er allsstaðar, alls-
konar nokkurskonar, en þó líka alls
konar, nokkurs konar, og er það rétt-
ara miklu. Ritað er (hástig af hár)
hœzt. Hvaðan er sú z runnin ? Ritað
er ranglega ennpá, framá, uppejtir, en
þó Jram hjá. Talað er um djarjbygð-
ar brýr; jarðlagabygging; bygging =
hús; bygging = líkamsskapnaður. Mítur
er látið vera karlkynsorð. í orðabók-
um er orðið talið hvorugkyns-orð. Tel
eg þetta alt lýti, er auðvelt var hjá
að sneiða, og eigi ættu að vera í tíma-
riti, því er vel á að vanda.
3. Mœrin frá Orleans, alþýðuer-
indi, eftir Þóru Friðriksson. Greinin
er vel rituð, skemtileg og fróðleg.
Málið er gott og látlaust og stafsetn-
ingin lýtalaus. A einum stað er þó
ranglega að orði komist: sagðist . . .
mundi deyja í trú sinni; mundi er eigi
rétt hér; á að vera mundu (nafnh.
þál. tíma); sagðist hefir með sér nafn-
hátt.
6. Hitt og petta um drauma, eftir
Guðmund Friðjónsson. Þessa grein
tel eg all-skemtilega. Höfundurinn
segir frá nokkurum all-merkum draum-
um, er hann og aðra hefir dreymt.
Auðvitað skýrir hann eigi eðli drauma
og hefir eigi ætlað sér að gera það.
Útgefandinn hnýtir við greinina lítilli
athugasemd, »að höfundurinn hafi
eingöngu litið á málið frá alþýðlegu
sjónarmiði, og ekki tekið til greinar
rannsóknir á því, sem gerðar hafa
verið með vísindalegri nákvæmni«,
og heitir því, að »þegar tími vinst
til og rúm í Skírni, mur,i verða gerð
dálítil grein þess, hverjar ályktanir
skynsamlegt virðist að draga af þeim
athugunum«. Þessu verður gott að
taka, er það kemur.
Málið á þessari grein er all-gott.
Eg rek mig þó á þetta: »vill ekki
einu sinni rifja þá upp fyrir sér«;
man ekki einu sintá hvað hann dreym-
ir«; pví er haft sem spurnarorð, í
stað hví, og er það samkvæmt dag-
jegu tali. Eg vildi halda hví í riti.
Hér rek eg mig og á ritháttinn jajn
auðvelt, sem eg hefi minst á áður.
7. Grikkir og Páll postuli, þýtt
hefir Matthias Jochumsson. Greinin
hefir á sér hin venjulegu einkeuni,
er koma fram, er M. J. ritar sundur-
laust mál. Eg get eigi sagt, hvort
orðblærinn á grein þessari svarar til
þess málblæs, sem er á hinu enska
riti, en eg efast um að svo sé. Eg
vil láta menn fá ofurlítið bragð, með
þvi að taka upp nokkurar línur.
Á fjöllum þess (0: Grikklands) settu
frelsisins guðir hásæti sín, helguðu sór
hafsins öldur og blósu yfir þær ógn og
storkun móti harðstjóranna óvígu her-
fylkingum. Þar lóku við lýðinn listir
og íþróttir, er fyltu hús og heimkynni
hverskyns prýði, stráðu lífsveginn rós-
um, buudu um brár manna ljósgrænum
laufsveigum, smíðuðu lífræn líkneski,
skreyttu torg og tún mjallhvi'tum mar-
marahofum, fyltu skynfæri manna feg
urðarunaði og breiddu loks blæju friðar
og indælis á látinna leiði.
Þessi er blærinn á greininni allri.
Stuðlar eru í setningunum eins og
einhvers konar reginnaglar, og á slíkt
líklega að vera til fegurðarauka, en
um það mundi mega segja eitthvað
likt því, er í vísunni stendur:
»»Edda prýðir,« allir lýðir segja;
en hana’ að brúka of mjög er,
eins og tómt að jeta smér —« (Svb. Eg.),
og er þetta ekki annað en skortur á
tilfinningu fyrir þvi, er vel samir,
þótt vera kunni álög, er skáldgyðjan
hafi lagt á þýðandann. Finnur há-
skólakennari Jónsson segir um þýð-
inguna á Guðmundarsögu Arngríms
ábóta: »Oversætteren anvender bog-
stavrimede forbindelser í eti afskræk-
kende mængde* (Litt. Hist. III. 70).
Hvað mundi hann þá segja um rits-
hátt þann, sem kemur fram í þessari
þýðingu eftir M. J.? Málið er óeðli-
legt, sérvizkulegt og um of íburðar-
mikið og tilgerðarlegt. Er það harm-
ur mikill mörgum þeirra, er unna
»skáldinu af guðs-náð«, og vilja sóma
hans í öllu, og kannast við, hvílíkur
snillingur hann er á íslenzka tungu í
ljóðum sínum yfirleitt, að þessi skuli
blærinn vera á því, er hann ritar á
sundurlausu máli. En það hlægir oss,
að þessa muni enginn minnast, er
stundir líða, en hróður hans sem skálds
Jara með himinskautum um langan
aldur.
Um einstök atriði i þessari grein
mun lítt tjá að tala. Gaman væri að
fá að vita, hvað endanleg listasmlði er.
Eg hefi spurt ýmsa menn, og meðal
þeirra einn listasmið, en enga skýr-
ingu fengið. »Binda um brár manna
ljósgrænum laufsveigum« — er það
venjan, að binda um brár manna,
eða eru það stuðlarnir (binda — brár),
er hér ráða? »Að ganga gegnum
Aþenuborg í almætti hennar« — hví
er svo að orði komist? »Lífræn lík-
neski« — þá fer að vandast málið.
Eg hefi spurt marga: »Eru til lljrcen
líkneski« ? Allir hafa kveðið nei við
því.
8. Síðast eru erlend tíðindi, er skráð
hefir Þorsteinn Erlingsson. Eg vildi
óska, að höfundurinn tæki sögumál
vort hið gamla og góða til fyrirmynd-
ar, segði frá blátt áfram og tilgerðar-
laust, og eg þykist vita, að svo muni
honum sjálfnm þykja bezt fara.
Janus Jónsson.
* *
Dálitlar athugasemdir við ofanprent-
aðan ritdóm koma í næsta blaði.
Ritstj.
Skemtiskipið
Oceana kom hingað annað skiftið í
sumar á sunnudaginn var með hátt á
þriðja hundrað ferðamenn, þýzka flesta.
Hún stóð hér við sunnudaginn, með-
an ferðagestirnir skoðuðu bæinn og
nærhverfið. Samsöngur var haldinn
þeim í Bárubúð og kappreiðar á Mel-
unum, með fleira, er Thomsen kon-
súll sá þeim fyrir að vanda. Skipið
hélt héðan mánudagsnótt, ætlar að
koma við víðar á landinu.
Kvennaskölinn í Reykjav<k
og írú Th. Melsteð.
Meö því að kona sú, er ritir grein
með þessari fyrirsögn í s/Sasta tölublaði
Isafoldar, virðist vera ein af þeim mörgu,
sem lesa blaðagreinar eins og sagt er,
að fjandiun lesi biblíuna, þá verð eg
að biðja yður, herra ritstjóri, ab Ijá
stuttri leiöróttingu rúm í blaði yðar.
1 grein þeirri í Óðni, sem hún vi'sar
til, er h v e r g i sagt að frú Finsen hafi
s t o f n a ð kvennaskóla Reykjav/kur.
Mér er það fullkunnugt, að frú Th.
Melsteð átti með öllu hugmyndina um
þessa skólastofnun, og eg er ein af þeim
mörgu, sem dáist að lífsstarfi þessarar
merkiskonu, en þv/ skyldi eg ekki geta
einnig daðst að irú Finsen, sem svo
drengilega hljóp undir bagga með henui
til þess að koma þessari hugmynd /
framkvæmd?
í merkilegri bók stendur, að menn
eigi að gefa keisaranum það, sem keis-
arans er, og guði það, sem guðs er. í
stuttri blaðagrein um frú Finsen átti
ekki við að skýra frá öðru en því, sem
h ú n gerði fyrir kvennaskólann, og það
hefi eg gert eftir beztu vitund og eftir
þeim upplýsingum, sem þeir hafa látið
mór í tó, er kunnugastir eru þessu máli.
Eg er þess líka fullvís, að frú Melsteð
sjálfri er það ljúft, að frú Finsen,
þótt seint só, hafi fengið ofurlitla opin-
bera viðurkenningu fyrir, hvað hún vann
í þarfir skólans á hinum erfiðu upp-
vaxtarárum hans.
Eg skal ekki fetta fingur út f smá-
ónákvæmni í tilvitnun til orða eftir frk.
Friðriksson, með því að það kemur ekki
málinu neitt við, þótt æfinlega só það
óviðkunnanlegt þegar tilvitnanir eru
mishermdar. Öll er greinin fremur ó-
liðlega samin, bezti kaflinn er auðvitað
sá, sem þessi »eina« tekur orðrótt upp
eftir grein Steingríms rektors Thorsteins-
sonar 1 15. tbl. Skólablaðsins, þar sem
hanu útskýrir (!!) að nafn frú Finsens
hafi verið sett fremst undir ávarpið í
kurteisisskyni. Þysir mór vænt um að
fá tækifæri tii að þakka honum fræðsl-
una, þó að hr. rektorinn, sem þekkir
mig persónulega, muni fara nærri um,
að mór sóu nokkurnveginn kunnar hin-
ar einföldustu kurteisireglur. Auðvitað
var það ekki annað en sjálfsögð
kurteisi, að nafn æðstu konu landsiris
væri skráð efst á blaði — en »vandi
fylgir vegsemd hverri« og hin göfuga
og hámentaða stiftamtmannsfrú hlaut
að taka kurteisiua svo, að úr því að
nafn hennar væri f r e m s t, þá ætti
hún líka að vera f r e m s t til að hrinda
fyrirtækinu áfram, og það gerði hún
með heiðri og sóma.
Skólablaðið sá eg fyrst fyrir nokkur-
um dógum og sá þá einnig, að ritstjóri
þess hefir þegar fyrirfram svarað þess-
ari ísafoldargrein. Eg vona þv/, að
umræður um þetta efui sóu nú á, enda.
Þóra Friðriksson.
rleykjavikur annáll.
Aukaútsvar. Bæjarstj. samþykti á fundi
5. þ. m. að gefa bláfálækum ómagamanni
Einari Sveinssyni (frá Þjóðólfshaga) eftir
20 kr. af aukaútsvari hans 1908.
Barnaskólinn. Bæjarstj. ákvað 5. þ. m.
að stofna 2 ný kennaraembætti við skólann
með 1000 kr. launum hvort og 30 stunda
skyldukenslu á viku.
Laun Sigurðar kennara Jónssonar hækk-
uð upp í 1500 kr. á ári frá 1. okt. næstk.
að telja.
Brunabótavirðing á Mentasafnshúsinu,
195,984 kr., samþykti bæjarstjórn 5. þ. m.
Dáinn er Eiríkur Eiríksson málari, Lauga-
veg 24 B, kvæntur, fertugur. Dó 1. ág.
Fasteignasala. Sigurður E. Sæmundsson
kaupm. selur H. S. Hanson kaupmanni sinn
hluta í húseign nr. 29 við Laugaveg með
verzlun og útistandandi skuldum. Dags.
31. júlí, þgl. 5. ág.
Sveinn Jónsson trésmiður selur bæjar-
stjórn Reykjavíkur austurhluta Elsumýrar-
bletts 12293 ferálnir, fyrir 11063 kr. Dags.
6. júlí, þgl. 5. ág.
Lóðarnám. Nefnd kaus bæjarstjórn i
fyrra dag til að meta lóöir, er hún kaun
að þurfa að taka eignarnámi: Kl. Jónsson,
Kr. Jónsson og L, H. Bjarnason.
Skrautgarð leyfði bæjarstjórn Eiriki járn-
smið Bjarnasyni að gera fyrir sunnan ibúð-
arhús sitt og port á bogaldguðu svæði.
Vatnsveitan. A fundi bæjarstj. 5. þ. m.
var tilkynt bréf stjórnarráðs um heimild
til vatns'töku úr Gvendarbrunnum, I landi
landssjóðsjarðarinnar ílólms gegn bótum úr
bæjarsjóði, er greiða kunni þurfa ábúanda
Hólms eða öðrum.
Ennfremur tilk. bréf stjórnarráðs, 27. f,
m., um að Eggert Briem skrifstofustjóri
sé nefndur til að taka sæti i nefnd þeirri,
er meta á landspjöll af vatnsveitunni.