Ísafold - 09.04.1910, Blaðsíða 1

Kcmui út tvi?var l viku. Verí) árg. (80
arkir minst) 4 kr., erlondi» E* ki eöa 1 */*
dollar; borgist fyrir miftjan júli (erlendis
fyrir fram).
Uppsögn (akrifleg) bundin vib úramót, or
ógild nema komxn sé til út.gefonda fyrir
1. oirt. ng aaupandi skuldlaas vib blabib
Afgreibsla: Auaturstrœti 8.
XXXVII. árg.
Reykjavík laugardaginn
9. apríl 1910.
21. tðlublað
I. O. O. F. 914881/,____________________
Forngripasafn opib sunnud., þrd. og fmd. 12—2
íslandsbanki opinn 10—2 x/i og 6 */*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstoía frá 8 árd. til
10 sibd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 V* sibdegis
Landakotskirkja. Guðsþj. 91/* og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10V*—^
Landsbankinn 11-2 4/«, 51/*-©1/*. Bankastj. viö 12-2
Landsbókasaín 12—8 og 5—8. Útlán 1 3
Landsskjalasafnið á þrd. fmd. og ld. 12 1
Lækning ók. í læknask. þriöjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opiö 1 »/*—21/* á sunnudögum
Tannlækning ók. Pósth.str. 14, 1. og 8. md. 11—1
Lárus Fjeldsted
yfirréttarmálafærslumaður
Lækjargata 2
Heima kl. n—12 og 4—5.
Skærur í Austurlöndum.
Rússland, iapan og Kína.
---- Kh. 2S/a 1910.
Nú upp á síðkastið eru alt af við
og við að heyrast sögur af herbúpaði
og vopnabraki í Austur-Asiu og
stjórnmálamönnnm á Rússlandi stend-
ur stuggur af fapönum. Menn eru
hræddir um, að nýr ófriður gjósi upp,
þegar minst vonum varir og það
mun sanni næst, að við honum hefir
verið hætt þá og þegar eftir friðar-
samninginn i Portsmouth 1905 þá
er lyktaði stríðinu milli Rússa og
Japana, því að báðir aðilar voru
óánægðir yfir úrslitunum. Rússar
mistu völd sín í Austur-Asiu og auk
þess varð vegur þeirra í augum heims-
ins fyrir þungu áfalli. Japanar fengu
Liaotangskagann, tækifæri til þess að
leggja undir sig Kóreu og stórum
meiri fótfestu í Mantschuríinu, en
upp í herkostnað fengu þeir ekki eyri.
Fjárhagur landsins er hinn örðugasti
og nú vilja þeir leggja út í nýjan
ófrið til þess að vinna nýjan sigur.
Hvorirtveggja, Rússar og japanar hafa
verið að hervæðast síðan 1905. Rúss-
ar eiga nú 200,000 manns undir
vopnum í Austur-Asíu og geta aukið
hann upp í 300,000 á skömmum
tima. Wladivostok hefir verið gerð
að rambygðum kastala með föstu setu-
liði. Rússneska þingið hefir veitt
stórfé til þess að lúka við Austur-
Asíujárnbrautina — og á fám árum
verða Rússar búnir að koma sér upp
herskipaflota. Japanar hafa í annan
stað 250,000 undir vopnum, á ófrið-
timum 550,000 og ef vel er leitað
geta þeir haft eina miljón manna á
að skipa. Flota eiga Japanar mikinn,
bæði gamla flotann og skip þau, er
þeir tóku frá Rússum og auk þess
hafa þeir smíðað sér allmörg stórskip
á síðustu árum. Það er gert ráð fyr-
ir að landið eigi eftir 2 ár fjórða
mesta flotann í heimi, næstan í röð-
inni eftir Englandi, Þýzkalandi og
Bandaríkjunum.
En hversvegna hafa Japanat ekki
sagt Rússum stríð á hendur? Þar
munu miklu ráða fjárkröggur landsins
og auk þess afstaða þess gagnvart
öðrum ríkjum. Milli Bandaríkjanna
og Japans er urgur mikill, mest út
af gróðavegum þar eystra og auk
þess er kynhatrið mikið milli þjóð-
anna. >að er þvj við, að Banda-
menn láti það ekki viðgangast, að Jap-
anar nái frekari uppgangi en orðið
er og hefjist því handa áður en mik-
il brögð verða að því. >ar að auki
búast Japanar ekki við, að Evrópurík-
in, sízt England og Þýzkaland, verði
jafnafskiftalaus í nýjum ófrið eins og
raun varð á síðast.
En Japanar geta búist við að eiga
einn hauk í horni — og það eru
Kínverjar. Samkomulagið milli þeirra
frændþjóðanna hefir þó oft þótt all-
skrykkjótt og ekki er þar alt með
feldu enn. Endurbótahreyfing sú, sem
hafin er í Kína á síðustu árum og
stjórnað er af stórvitrum foringjum,
snýr broddinum að Japönum engu
síður en Evrópumönnum. Hreyfing
þessi hefir fyrir markmið, fyrst og
fremst að steypa úr völdum keisara-
ætt þeirri, er nú ræður ríkjum í Kina
og þar hefir setið að völdum síðan
um 1650, en ætt þessi er ekki af
óblönduðum kínverskum uppruna. Til
þess að ná þessu takmarki hefir end'
urbótaflokkuriun unnið að því af
kappi að skapa sameiginlega kínverska
þjóðarmeðvitúnd, og er nú sagt ?ð
þetta hafi tekist. En svo hefir verið
ástatt þar í landi, að Norður-Kína og
Suður-Kína hafa átt í langvinnum deil-
um, því að Sunnlendingarnir hafa
þózt vera hinir sönnu Kínverjar. En
nú er þetta tekið að jafnast með aukn-
um viðskiftum. Nú er konungsættin
tekin að hallast á umbótasveifina og
alt bendir á, að Kínverjar séu í hinum
mesta uppgangi. Sem stendur er
gott á milli Kínverja og Japana og
þvi ekki ólíklegt, að þeir gerist fóst-
bræður í væntanlegum ófriði — og
þar fá Japanar öfluga stoð, sem Kín-
verjar eru. Eftir ófriðinn við Japani
1894—95 hafa Kínverjar unnið að
því af alefli að koma nýju skipulagi
á herbúnað sinn að dæmi Evrópu-
manna. Þeir hafa náð sér í nýtízku-
vopn (einhverstaðar hafa þeir náð í
þau, 'þó að það sé bannað með lög-
um frá alþingi að flytja vopn frá Is-
landi til Kína!) og komið aga á her
sinn. Það er gert ráð fyrir, að Kín-
verjar hafi árið 1912 360,000 útlærðra
manna undir vopnum og á skömm-
um tíma eiga þeir að geta komið sér
upp og æft um 1 miljón hermanna.
Þessir menn yrðu auðvitað í dreifð-
um hersveitum, en nú fjölgar járn-
brautum óðum í landinu og jafnframt
skilyrðum til þess að safna hersveit-
unum á einn stað. Flotalausir eru
Kínverjar með öllu, en það á ekki
að gera þeim neitt til í ófriði við
Rússland ef þeir eru í sambandi við
Japana. Hinsvegar er þetta þjóðinni
til mikillar fyrirstöðu e£ hún vill beita
sér gegn Japönum. Þó eru Kinverj-
ar nú á síðustu árum teknir að reisa
virki með ströndum fram.
Það eru miklir fjörkippir uúna í
gula kyninu og ekki ólíklegt, að það-
an heyrist tíðindi áður en langt um
líður.
Heimsskautsfundur
Pearys.
---- Kh. i®/g 1910.
í þinginu í Washington kom ný-
lega fram frumvarp um að gera Peary
að admíráli í heiðursskyni fyrir þrek-
virki hans. Nefnd sú, er skipuð var
í málið óskaði þess, að Peary léti sér
í hendur athuganir sínar til rannsókn-
ar áður en honum yrði sýndur þessi
sómi. Þessu hefir Peary neitað og
ber fyrir sig samning við forleggjara
sinn.
Út af þessu eru menn farnir að
efast um, að Peary hafi komist á pól-
inn. Einn af nefndarmönnum (í
þessari nefnd, er sett var af þinginu
til þess að íhuga frumvarpið um að
sýna Peary • viðurkenningu) Macon að
nafni, efast sterklega um, að Peary
hafi verið á heimsskautinu og ber það
fyrir sig, að síðustu dagleiðir hans til
og frá pólnum eru taldar í ferða-
skýrslu hans langtum lengri en aðrar,
eða 26.4 enskar mílur á dag að með-
altali (stundum alt upp í 44 mílur)
frá því er hann skildi við síðasta hvíta
förunautinn, Barílett. Macon benti á
að 10—12 mílna dagleið (Shakleton
o. fl.) væri það, er hraðast yrðikom-
ist á heimskautsisnum. Ennfremur
segir Macon forleggjara Pearys ekkert
hafa við athuganir hans að gera og
Því sé það ekki nema fyrirsláttur að
neita að láta þær af hendi þess vegna.
Flestir trúa þó enn á Peary og
telja ástæður Macons veigalitlar og
samanburður við för Shackletons ekki
réttur, því að Peary hafði hunda, en
hinn ekki og svo sé það og eðlileg't
að förin hafi gengið betur þá er sleð-
arnir fóru að léttast. Annars þykir
mörgum ekki nema eðlilegt að þingið
heimti sannanir.
Otto Sverdrup, norski norðurfarinn,
sem nú er staddur í Ameríku trúir á
Peary, en þykir þó sanngjarnt, að
þingið fari fram á sannanir eftir
reynsluna með Cook. Annars sagð-
ist hann ekki enn hafa mist alla trú
á Cook. Kvaðst hann ætla að hafa
tal af John Bradley, þeim er styrkti
Cook til fararinnar og jafnvel halda
til Etah síðar til þess að ná í vitnis-
burð Eskimóanna tveggja, sem með
Cook voru.
Bæjarstjórnarkosningin.
Stjórnarráðið úrskurðar hana gilda,
en viðni’kennir, að lögleysa hafi
verið frainin við undirbúning hennar.
I Hinn 31. f. mán, kvað stjórnarráð-
ið upp úrskurð út af kæru þeirri
yfir síðustu bæjarstjórnarkosningu, er
nokkrir kjósendur höfðu áfrýjað þang-
að eftir það, að bæjarstjórnin hafði
engu viljað sinna henni.
I úrskurði stjórnarráðsins segir svo:
(Leturbreytingar gerðar af ritstj.):
»A kjörskrá þá fyrir Reykjavikur-
kaupstað, er samin hafði verið af þar
til nefndri kjörstjórn til undirbúnings
bæjarstjórnarkosning á öndverðu ári
1910 og lá frammi almenningi til
sýnis eins og lög mæla fyrir dagana
12.—24. jan., reyndist vanta oll vinnu-
hjú í bœnum.
Skrdin hajði með oðrum orðum ver-
ið samin alveg eins og ekki vceri til í
Bgum nein heitnild Jyrir kosningarrétti
vinnuhjúa peirra, er greiða %jald í
bæjarsjóð. En slík lög, dagsett 30.
júlí 1909, voru þá nýlega gengin i
gildi, sem sé 1. janúar 1910.
Þetta ber hið framlagða kjörskrár-
frumrit svo greinilega með sér, sem
framast má vera. Að öðrum kosti
gat ekki öllum vinnuhjúum hafa ver-
ið slept þar.
Til þess að bæta úr þessu var það
ráð tekið, að tind voru saman eftir
niðurjöfnunarskrá nöfn svo margra
vinnuhjúa, er kosningarréttur ber eft-
ir áminstum lögum, sem hægt var
yfir að komast, og kært fyrir kjör-
stjórninni, að þeim væri íanglega
slept á kjörskrá, og nam tala þeirra
4—500. Þessa málaleitun, sem var
dagsett 18. jan., tók kjörstjórnin að
miklu leyti til greina með úrskurði
24. janúar, eftir að kærufrestur var
útrunninn, og lét setja nöfn þeirra á
aukaskrá, er svo var nefnd, ásamt
fleiri ranglega sleptum kjósendanöfn-
um, er kæra mun hafa gerð verið
um. Þessi aukaskrá var prentuð og
eftir henni farið þegar kosið var, 29,
janúar, jafnhliða aðalskránni.
Framangreind lögleysa: að ganga
alveg Jram hjá dllutn vinnuhjúum, er
kjdrskrá var satnin, eins og ekkert
peirra hefði kosningarrétt, var kærð
fyrir bæjarstjórn, ásamt fleiri göllum
á undirbúningi bæjarstórnarkosningar-
innar 29. janúar.
En bæjarstjórn úrskurðaði kosning-
una gilda (17. febr.).
Þeim úrskurði hefir síðan verið
áfrýjað til landstjórnarinnar«.
Stjórnarráðið telur það þó ekki
nægilega upplýst, að kosningarúrslit-
in hefðu orðið önnur þótt undirbún-
ingurinn hefði verið lögmætur; endá
muni flest hjú, þau er kosningarrétt
áttu, hafa verið sett á hina svonefndu
aukaskrá, og þeim ekki meinað að
kjósa, er þau gáfu sig fram til þess.
Og fyrir því lætur það kosninguna
standa óhaggaða.
En væntanlega vinst það á við
kæruna, að kjörstjórnin man eftir
hjúunum næsta skifti.
Eftirlit meö embættismönnum.
Embættisstéttar lífsúbyrgðarfélag.
Húnvetningur einn ritar í síðustu
Fjallkonu nokkur orð um það mál á
þessa leið:
Alþýða manna hefir lengi fundið til
þess, að embættismönnum hefir hald-
ist flest uppi. Ofmargir af þeim hafa
fengið að slæpast í embættum til að
hirða launin, þó þeir afgreiði seint
og illa fjölda mála, sem almenning
varða. Menn hafa vitað, að ekki var
til neins að kvarta, etnbcettismenn eiga
i hlut; þeir hafa verndarengla, hærra
setta embættismenn, sem halda fyrir
þeim skildi. Kvartanir alþýðu bara
»goluþytur«, sem að engu er hafandi.
í stuttu máli: Alþýða finnur vel,
að hún hefir lengi staðið réttlítil gagn-
vart embættisvaldinu. Embættisstéttin
er nokkurs konar líjsábyrgðarjélag, sem
bara sér um sig — sín laun.
Sú landstjórn, sem breytti til, —
skerpti ejtirlitið — auðvitað réttlátlega,
mundi vinna hið mesta þjóðþarfaverk
og verða þakkað um síðir. Vegna
viðbrigðanna — óvanans — yrði hún
auðvitað óvinsæl í fyrstu, af embætta-
lýðnum og þeim, sem hægt væri að
æsa í svip. En — sagan og þjóðin
mundi þakka á sínum tíma, og þaö
eins og engu síður fyrir því, þótt það
yrði stjórninni að falli.
Svona eru hugleiðingar margra um
þessar mundir, frá »almennu sjónar-
miði,« en ekki frá embættis-sjónar-
miði, og líklega ekki frá reykvísku
sjónarmiði.
Franskur Alberti,
Svik Duez.
Þegar gerðar voru upptækar kirkju-
og klaustureignir á Frakklandi fyrir
nokkrum árum, skipaði stjórnin vissa
umboðsmenn til þess að telja saman
og reikna út kirkjueignirnar. Meðal
þessara manna var Duez, er eitt sinn
hafði verið innanbúðarmaður hjá kaup-
manni einum, en síðar komið sér
áfram fyrir kunningsskap við máls-
metna menn. Honum voru faldar
stóreignir til þess að reikna saman og
koma í peninga fyrir ríkið. Fyrir 2
árum fór menn að gruna, að ekki væri
alt með feldu í reikningum Duez. Það
komst til orða að setja hann frá em-
bættinu, en hann hafði þá sagt því
af sér áður, í marz 1909, og var þá
um leið veittur ákveðinn frestur til
þess að leggja fram reikningana. En
Duez tókst með allskonar vífilengjum
að draga tímann og fresta því að sýna
reikningana þangað til á dögunum, að
hann varð að meðganga, að hann hefði
svikið ríkið um 4 miljónir franka.
Hann var þegar handtekinn og situr
nú í fangelsi. Er nú verið að fara
yfir reikninga hans og kanna sjóðinn,
og telst mönnum nú svo til, að svikin
muni nema um 10 milj. franka.
Mál þetta hefir vakið athygli mikla
og er ilt fyrir stjórnina að verða fyrir
þessu áfalli svona rétt á undan kosn-
ingum. Það hefir verið ætlun þeirra
manna, er nú sitja við völd á Frakk-
landi, að ná inn fyrir kirkju- og klaust-
ureignir stórfé til þjóðþrifa, almenns
elhstyrks o. fl. En úr þessu stórfé
hefir orðið minna en stjórnin ætlaði
og stórfjárhæðir farið í súginn upp í
kostnað. — Og ofan á þetta bætast nú
svik Duez.
Mál þetta hlýtur að verða til stór-
hnekkis baráttunni gegn kirkjunni og
klerkavaldinu og gott augnabliksvopn
í höndum andstæðinganna við kosn-
ingar þær, er nú fara í hönd á Frakk-
landi.
Frávikning
bankastjórnarinnar.
Dönskum fjármálamönnum fullkunnugt
um réttmæti hennar.
Prá Khöfn er ísafold skrifað 26. f. m.
Nú hefir yfirlýsing dönsku banka-
stjóranna birzt í blaðinu Politiken
og vekur hún hér allmikla athygli,
þó að árangurinn af rannsókrv þeirra
hafi raunar þegar verið mörgum
kunnur hér við heimkomu bankastjór-
anna, þá er Glúckstadt birti yfirlýs-
ingu sína um, að Landmandsbankinn
héldi áfram að skifta við Landsbank-
ann eftir sem áður. Þá vissu fróðir
menn hér að sú yjirlýsing átti eigi að
skiljast á pann veg, að ekkert væri at-
huqavert í bankanutn, heldur hið gagn-
stceða.
Það var sem sé kunnugt hér meðal
fjármálamanna, að stjórn Landmands-
bankans hafði átt fund með sér áður
en bankastjórarnir voru sendir af stað
og samþykt þá að slíta viðskiftum við
Landsbankann, ef rannsókn sendimann-
anna leiddi í ljós, að bankinn væri
ekki gjaldfær (solvent), og einnig, ef
stjórnmálajiokkslegar eða persónulegar
hvatir hejðu ráðið ajskijtum stjórnar-
innar aj bankanum, þ. e. frávikning
bankastjórnarinnar.
Yfirlýsing dönsku bankastjóranna
kom því eigi öllum á óvart, því að
fjármálamönnum hér, sem þetta vissu,
var hin fyrri yfirlýsing (sem sé Land-
mandsbankans) fullnægjandi. — —
Hér er því sama sem fengin yfir-
lýsing Landmandsbankans um það
tvent,
að sendimönnum hans, dönsku
bankamönnunum, hafi reynst Lands-
bankinn vera gjaldfær, þrátt fyrir alt
ólagið á stjórn hans; og
að þeir hafi sannfærst um, að frá-
vikning bankastjórnarinnar stafaði alls
ekki af neinum óréttmætum hvötum.
Hefði slíku verið að gegna, öðru
hvoru eða hvorutveggja, mundi eftir
þessu Landmandsbankinn hafa þegar
slitið öllum viðskiftum við Landsbank-
ann, samkvæmt þar um fyrir fram
gerðri ályktun, þ. e. áður en banka-
mennirnir voru hingað sendir.
Alt, sem talsmenn hinnar fráförnu
bankastjórnar hafa smíðað í gagnstæða
átt, er því markleysa, átyllulaus heila-
spuni eða vísvitandi ósannindi, til þess
eins saman sett, að verja illan mál-
stað eða fegra hann í fáfróðra manna
augum eða ókunnugra.
Erfðaskrá
Kristjáns laknis Jrá Armóti birtir
Lögberg 17. f. m.
Kristján hefir samkv. henni gefið
lceknaskólanum hér l Reykjavík lcekna-
áhdld sín oll og bókasajn.
Tveim sjúkrahúsum i Clinton hefir
hann gefið 1000 dollara hvoru, og
dönskum söfnuði þar í sveit 500 doll-
ara.
Aðrar eignir hans námu 50000 doll-
urum (c. 180,000 kr.) og eiga 3/4
þeirra, eða 135000 kr., að renna til
systkina hans þriggja hér á landi, þeirra
frú Helgu Zoega, síra Halldórs á
Reynivöllum og Sigurjóns verzlm. hér
í bæ, enj/ú (45,000 kr.) til skrifara bans,
Miss. Eckström.
Gunnsteinn Eyólfsson
vesturíslenzki rithöfundurinn og tón-
skáldið, er dáinn. Hann lézt i sjúkra-
húsi vestur í Rochester í Minnesota
eftir holskurð, sem á honum hafði
verið gerður vegna gallsteinaveiki.
Gunnsteinn varð tæpra 44 ára (f. 1.
apríl 1866). ísafold minnist hans ef
til vill frekar síðar.
Landar erlendis.
Formannaskifti eru nýorðin í
fólögum íslendinga í Khöfn. Formaður
Stúdentafólagsins er nú Guðm. Skúlason
Thoroddsen, en íslendiugafélagsins Jón
Sigurðsson frá Kallaðarnesi.