Ísafold - 10.09.1910, Side 1

Komui út tviuvar i viku. Verft Arg. (80
arkir minst) 4 kr., erlendie ð ki oða 1 </i
dollar; borgist fyrir miðjan jdll (erlendis
fyrir fram). _______________
ISAFOLD
Cpp«0rxi (sJSTÍfleg) bnndin viO Aramót, er
ógiii nema komln sé til útgeí'anda fyrir
1. oBt„ rg kAnpttadi sknlðlans viO blaOiO
AfereiOslar Au»tnrstr«Qti 8.
XXXVII. árg.
Reykjavík laugardaginn 10. september 1910.
59. tðlublað
l. O. O. F. 939169
Olafur Þorsteinsson
háls- nef- og eyrnalæknir
Vonarstræti 1 (Iðnskólinn).
Heima kl. n—i alla virka daga.
Lárus Fjeldsted
yfirréttarmálafærslumaður
Lækjargata 2
Heima kl. n—12 og 4—S-
Faxaílóagufubáturinn Ingólfur
fer til Borgarness 11. 14.
og 17. sept.
-----Keflavíkur og Garðs 20.
og 30. sept.
-----Sandgerðis 20. sept.
Viðvörun.
Umboðsafturköllun bankastjóranna
við Landsbankann, með yfirskrift »Við-
vörun* í 57. tölubl. ísafoldar, verður,
að því er umboð dagsett 11. sept. f.
á., framselt mér 19. s. m. snertir,
svarað með nýrri málshöfðun. En
meðan hvorki bankinn eða Bænda-
verzlunin hafa greitt mér laun mín,
eru og verða bækur, skjöl og skilríki
tilheyrandi verzlunarfélaginu i mínum
vörzlum, þar til því verður ráðstafað
á annan hátt. Að því er sjálfa við-
vörunina snertir, virðist margt benda
til þess, að bankastjórarnir muni hafa
treyst því, að hvorugur þeirra væri
það merkur maður, að mér gæti staf-
að atvinnutjón af henni og verður því
það atriði látið liggja fyrst um sinn.
Einar M. Jónasson,
yfirréttarmálafærslumaður.
Franz Jósef keisari áttræður.
Franz Jósef Austurríkis-keisari og
konungur Ungverja varð áttræður í
fyrra mánuði (18. ág.). Hann er elzt-
ur þjóðhöfðingi í Norðurálfu; hefir
ráðið ríkjum siðan 1848.
Franz Jósef er af Habsborgarættinni.
Sú ætt hefir setið á veldisstóli síðan
árið 1273.
Franz Jósef hefir, flestum þjóðhöfð-
ingjum framar, fengið á því að kenna,
að það er sitthvað gæfa og gengi.
Hann getur tekið sér í munn orð
skáldsins: Mínar eru sorgirnar þung-
ar sem blý.
Franz JóseJKkeisari.*
R [Einkasonur hans dó voveiflpga fyrir
mörgum árum. Elísabet drotning
hans var myrt fyrir nokkurum árum.
Bróðir hans, Maximilian konungur,
var drepinn i Brasilíu o. s. frv.
Hér við bætast megnar innanríkis'
deilur og samkomulagsleysi milli ríkja
hans.
Franz Jósef er sagður maður skyldu-
rækinn og starfsmaður mesti — en
enginn gáfumaður.
Mikið var um dýrðir og fagnað í
ríkjum keisarans á áttræðisafmæli hans.
Hann á lýðhylli mikilli að fagna —
en því er spáð, að ekki muni ríki
hans hanga lengur saman en hans sjálfs
nýtur við.
-SS6-
ísland og Danmörk.
Svo heitir grein sú, er hr. Arne Moller
lýðháskólastjóri hefir ritað i danska blaÖið
Politiken fyrir skömmn — og getið var nm
i siðasta blaði. — Hingað eru komnir 2
kaflar af greininni — verða sjálfsagt fleiri.
— Þessi grein er svo ólik þeim greinnm
nm os8, sem vér eignm að venjast i dönsk-
nm blöðnm, að ísafold langar til að flytja
lesendnm sinnm drjúga kafla úr henni i
lauslegri þýðingu:
Eg var með I stúdentaförinni til ís-
lands sumarið 1900, segir hr. Arne
Möller, og í sumar hefi eg aftur átt
kost á að kynnast landinu, og eg varð
mikillega var við framfarirnar. Ánægju-
legt að þreifa á því, hversu margt hef-
ir braggast síðan.
Nokkur dæmi: Reykjavikurbær hef-
ir nærri tvöfaldast. Þar eru nú 11000
íbúar; bærinn nærri óþekkjanlegur frá
því sem var; — búið að gera mörg
ný stræti og húsin fegurri og álitfegri
að ýmsu leyti. Einkum ber safnahús-
ið fallega við, þegar siglt er inn á
höfnina.
Fyrir 10 árum kauptún — nú dá-
lítil borg.
Upp til sveita fer þeim þverrandi
gömlu, lélegu bæjunum — og aðrir
nýir bústaðir heilnæmari eru komnir i
staðinn. Timburhúsunum fjölgar
og upp á siðkastið hafa bæzt við stein-
steypuhús. Eg fór norður i land úr
Rvík og fekk góða gistingu allstaðar
• hjá bændum og prestum.
Vegabætur hafa tekið framförum.
Aðdáunarvert hve mikið hefir verið
gert af vegum í svo litlu landi og fá-
mennu. Nokkurnveginn akvegur er
t. d. 100 rastir austur í sveitir frá
Rvík. Flutningur á hestum, — sú
flutningsaðferð mun enn eiga sér langan
aldur, — gengur betur og öruggar
vegna hinna mörgu brúa, sem komn-
ar eru yfir straumhörðu fljótin.
Strandferðirnar hafa batnað að sama
skapi. Og simastaurarnir gnæfa upp
úr auðninni inni í landinu og kváðu
hafa orðið til að vísa viiluráfandi veg-
farendum til bygða í blindbyl á fjöll-
um uppi. Símakerfið hefir dregið land-
ið inn i nútíðarstrauminn.
En þó eru framfarirnar, sem orðn
ar eru smáar, bornar saman við það,
sem getur orðið á íslandi. Sjórinn
kringum strendurnar virðist ótæmandi
— og ræktuðu reitirnir enn aðeins
óverulitlir smáblettir af því, sem rækta
má.
Höf. minnist á Flóa-áveituna — og
bendir á, að í Flóanum mundu allir í-
búar landsins geta lifað. Kostnaður-
inn við hana sé áætlaður nál. 1 milj.
króna.
í þessu efni — svo sem öðrum á
íslandi — skortir fjármagn og fólk.
Þegar þetta hvortveggja er fengið, virð-
ist ekki um of að hugsa sér gerða
höfn í Rvík og járnbraut lagða austur
Ef hægt verður að koma þessum —
á íslenzkan mælikvarða — stórvægi-
legu endurbótum á flot í bráðri fram
tíð — verða eigi getur að því leiddar,
hve mjög hagur þjóðarinnar mundi
breytast og fólkinu fjölga.
Jafnhliða þessarri verklegu framþró-
un hefir og átt sér stað framþróun í
sjálfstrausti þjóðarinnar og einkenni-
legri menning.
Bezti vottur þess eru bókmentirnar
islenzku.
í listum og söng er enn aðeins um
að tefla mjóan vísi, frá síðasta áratug,
en bókmentirnar eru svo rosknar, að
þær eiga sína gullaldarhöfunda.
»íslendingar eru sjálfsagt mesta bók-
mentaþjóð heimsins.* — Höf. bendir
á bókaupplögin íslenzku t. d., að af Of-
urefli E. H. hafi verið gefin út 2500
eintök og eitthvað líkt af kvæðum
Þorst. Erl. — Gg hann bendir lönd-
um sinum á, hve stór bókaupplögin í
Danmörku með 2»/a milj. íbúa ætti
að vera, ef þau væru tiltölulegs eins
stór. — Brezkum bókavini, segir höf.,
hefir talist svo til, að á íslandi sé gefið
út tiltölulega 25 sinnum meira en á
Bretlandi.
Höf. fárast yfir því, hve lítt þektar
íslenzkar bókmentir séu í Danmörku
og eggjar landa sína lögeggjan að
kynna sér þær, »svo mikils virði eru
þær norrænum bókmentum*.
Og höf. heldur áfram:
Vér vitum svo litið um hagi ís-
lands hvort heldur er í andlegum
skilningi eða verklegum. Norðurpóls-
»ferð«, sem mjög er undir hælinn
lagt, hvers virði er, setur alt á tjá og
tundur í Kaupmannahöfn. En þegar
um er að tefla einkennilega nútíðar-
menning og daglegt starf þjóðarinnar,
sem oss er tamt að kalla »þjóðfrænd-
ur« og isöguþjóðina* og miklumst af
að láta telja oss í ætt við á pappírn-
um — þá yppum við yfirleitt öxlum:
Hvað ætli það komi oss viðl
Ætli »smámenska« Danmerkur lýsi
sér annarsstaðar betur en gagnvart ís-
landi.
Hið alls eina, sem almenna eftir-
tekt getur vakið, og þó reyndar að-
eins í svip eru »slys«; — upp á síð-
kastið — eftir hin sviplegu afdrif Upp-
kastsins — einkum stjórnmála-kviksðTg-
ur um »skilnaðarfýsn« íslendinga. Það
eru naumast nokkur endimörk á því,
hvað hægt er að segja oss og fá oss
til að trúa — einmitt vegna þess hve
mjög oss skortir raunverulega þekk-
ingu á íslenzkum efnum.
Tæplegamuntilvera nokkur viti-bor-
inn maður í nokkurum stjórnmálaflokki
meðal íslendinga, er þráir ríkissam-
band við önnur ríki en Danmörku, (en
að hinu leytinu eru auðvitað mjög
skiftar skoðanir um, hvernig samband-
inu béri að haga). Eigi að síðurhafa
ýmsir meðal vor þotið upp til handa
og fóta út af kviksögum um, að ís-
lendingar þrái samband við Noreg.
Hér er haft hausavíxl á menningar-
sambandi og stjórnmála-sambandi. Það
er ekki nema eðlilegt, að Islendingar
finni meira til skyldleikans við Norð-
menn, vegna tungu sinnar og bók-
menta — en við Dani —, en þar af
leiðir alls ekki, að þeir þrái ríkis-
breytingar (Statsforandringer). Ef is-
lenzkir stúdentar eða íslenzk ung-
mennafélög leita sambands við Noreg
— kveður jafnan við hjá Dönum
»skilnaður« (Lösrivelse). — Höf.
bendir á i þessu sambandi, að sam
komulag »frændanna«, Norðm. og ísl.
sé heima fyrir á íslandi ekki altaf
sem hjartanlegast.
Óhæft og mjög óhyggilegt er það,
segir höf., að i dönskum blöðum skuli
sjást fyrirsagnir, svo sem: »Dana-
hatur«, eða »íslenzkur Macchiavell-
ismi«. Danir, sem sýna virðingu
hinu einkennilega þjóðlífi íslend-
inga, eiga visar hinar beztu viðtökur
og verða varir við, að íslendingar
vilja fylgjast vel með þvi, sem er að
gerast í Danmörku. — Engan Dana
þarf að furða á því, að til sé á ís-
landi sjálfbyrgingslegt þjóðskrum—, en
eigi að gera upp reikninginn, gælir
þess eigi mikið hjá vanþekkingu Dana
á íslenzkum efnum og yfirlætisbelg
ingi þeim, sem íslendingar eiga svo
oft að mæta af Dana hálfu.
Æskilegt væri, að þau hin dönsku
blöð, sem bregðast við fokreið, ef
einhver íslenzkur stúdent er að leika
sér að því að gera ríkjabreytingar,
eða ókurteis ummæli í Dana garð
detta úr penna íslenzks blaðamanns
— gerðu sér grein fyrir, hvað á því
vinst að eggja Danmörku til vopna
gegn íslandi.
Þessar kviksögur, sem koma fram
og eru blásnar út, eru oftastnær aðeins
ætlaðar sem vopn í flokkabaráttunni.
— í II. kaflanum snýr hr. A. M.
sér meira að stjórnmálunum •— og
gerir þar ýmsar skynsamlegar athug-
anir — svo sem t. d., hve harla mis-
viturt sé að vera að fitja upp á jarls-
hugmyndinni. — Munum vér i næsta
blaði segja gerr frá þeim kafla.
-----------------------------
SyndirHafsteinsflokksinsl^ guðs VQQUttí
í hinu opna stjórnmálabréfi, sem
hr. A. J. Johnson hefir ritað dr. Sig.
Júl. Jóhannessyni, og áður hefir verið
getið hér í blaðinu, telur A. J. J. meðal
annars nokkurar syndir Hafsteins- eða
gæsarlappa-heimastjórnarflokksins:
Þegar Hafstein og stjórn hans var
búin að sitja við völd rúmt missiri,
var sýnt fram á það, — og það hefir
ekki verið hrakið með rökum, mér
vitanlega, segir A. J. J. — að hún þá
þegar væri búin að drýgja 6—7 stórar
syndir. ... Út af þessum syndum var
hún kölluð »gaddavírsstjórn«, ef eg
man rétt.
A. J. J. reiknar upp nokkurar syndir,
sem flokkurinn hafi drýgt síðan:
1. Hann beitti öllum kröftum til að
fá þjóðina til að samþykkja inn-
limunar-uppkastið, þ. e.: innlima
ísland í danska ríkið. — Það tel-
ur hann höfuðsyndina.
2. Hækkun embættislauna og viðhald
eftirlauna er önnur syndin.
Hann æsti upp hégómagirnd manna
með krossa- og nafnbóta veitíngum,
sem hverjum ærlegum manni ætti
að vera andstygð; enda skriðu engir
fiatari fyrir honum en flestir af
þessum krossuðu mönnum.
4. Eftirlitsleysi með undirmönnum,
5. Heldur úti öðrumeins blöðum og
Lögréttu, Reykjavík o. s. frv.
6. Fjárbruðlun »með uppskafningslegu
tildri* í konungsförinni, eins og
einn Dananna1) i þeirri för komst
að orði.
7. Hlutdrægni í embættaveitingum,
sbr. meðferðina á Páli heitnum
Briem, Guðmundi Finnbogasyni og
Haraidi Níelssyni — og veiting
bankabókarastöðunnar um árið.
8. H. H. tók embættismenn hvað eftir
annað frá embættum sínum um
aðal-embættisannatímann til að láta
þá þjóna sér sem flokksmenn.
9. H. H. og flestir leiðtogar þess
flokks (nema L. H. B. og J. M.)
vilja halda áfenginu í landinu —
berjast gegn bannlögunum. 9 af
15 þingmönnum flokksins á síð-
asta þingi greiddu atkvæði gegn
bannlögunum — að eins 2 af hin-
um flokknum (25).
10. Flokkurinn hefir gert bandalag við
sjálfstæðisfjendur vora meðal Dana
— rægt meiri hluta þjóðarinnar í
blöðum Dana.
11. Lét Dani hafa 2/8 af botnvörpu-
sektunum.
12. Fótum tróð þingræðis- og þjóð-
ræðisreglur, — er H. H. sat marga
mánuði, eftir að hann var kominn
í minni hluta hjá þjóðinni.
Hið opna stjórnmálabréf endar A,
J. J. með þessu
niðurlagi:
Hér hefi eg þá sýnt þér Hafstein
og hans flokk, í þeim spegli, er búinn
er til i sjálfum herbúðunum. Myndin
er ekki falleg. En hún er sönn, þ.
e. a. s., hún er alveg eins og H. og
flokkurinn er, og hefir verið í verk-
inu. Gerist þess þörf, get eg til enn
frekari röksemdaleiðslu tilfært i hvaða
tölublöðum í blöðum flokksins (ásamt
fleiri ritum) er hægt að finna svörtu
svivirðublettina, er lýst hefir verið hér
að framan. Eg hefi ekkert sagt, nema
það sem eg hefi sannað og get sann-
að með því, er stendur svart á hvít
um pappírnum, og það nálega. ein-
göngu í blöðum flokksins sjálfs. Og
eg hefi sagt þessa sögu, rakið þenna
feril vegna þess, að farið var að reyna
að verja þennan flokk hér vestan hafs
En eg þykist viss um, að það var
gert af ókunnugleika. Því getur nokk-
ur ærlegur maður — sem vel þekkir
til — varið aðra eins framkomu og
frammistöðu og hér hefir verið lýstf
‘) J. C. Christensen? — Ritstj.
hin heimsfræga skáldsaga
Björnsfjerne Björnson’s
er komin út
í íslenzkri þýðingu
eftir Bjarna Jónsson frá Vogi.
Fæst hjá öllum bóksölum.
Verð: Heft: kr. 3.00,
í skrautbandi: kr. 4.50.
Bezta fermingar-
oq afmæfisgjöf
Forngripasafn opib hvern virkan dag 12—2
íslandsbanki opinn 10—2 V* og 61/*—7-
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstota frá 8 árd. til
10 síM. Alm. fundir fsd. og sd. 81/* síMegis
Landakotskirkja. öuösþj. 91/* og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2 V*, öVí-61/*. B^ankastj. vib 12-2
Landsbókasaín 12—8 og 6—8. Utlán 1—8
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsfébiróir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafnið á þrd. fmd. og ld. 12—1
Lækning ók. i læknask. þribjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opiö l1/*—21/* á sunnudögum
Tannlækning ók. Póstb.str.14, 1. og 3. md. 11—1
Eg fæ ekki skilið það. Og er það
ekki ósegjanlega mikið og alvarlegt í-
hugunarefni og dbyrgð, að styðja að
því, að svona grautfúinn flokkur kom-
ist til valda hjá þjóð sinni? Liggur
það ekki nær öllum ærlegum dreng-
jum að benda honum á, að þessi að-
ferð dugi ekki, ef hann vill nokkurn
tíma ná trausti og áliti þjóðarinnar?
Hann verði að breyta til. Strika yfir
ósannindin, blekkingarnar, hlutdrægn-
ina, ódrengskapinn, róginn m. fl.
Setjum svo að einhverir væru sam-
þykkir flokknum í því, að óráð hafi
verið að hafna Uppkastinu. En getur
nokkur verið honum samþykkur að
því er bardaga-aðferðina snertir?.......
Þú, minn kæri doktor, eða ef til
vill einhver annar, segir sem svo:
Svona mætti nú fara með þinn flokk
líka. En eg staðhæfi, að það sé ó-
mögulegt. Ábótavant kann honum
að vera, að sumu leyti, en að hann
komist í námunda við þær svivirðing-
ar, er lýst hefir verið hér að framan,
því harðneita eg. Og eitt má benda
á, og það er, að bæði eg og aðrir
flokksmenn þess flokks hafa fundið
að og gagnrýnt — og það hispurs-
laust — þegar einstakir menn úr
flokknum hafa hlaupið gönuhlaup; og
er það meira en hægt er að segja um
einn einasta Hafsteins-liða, austan hafs
eða vestan. Það munu engin dæmi
til, að einn einasti þeirra hafi fundið
að eða gagnrýnt framkomu hans, eða
flokksins, hversu fráleit sem hún hefir
verið. Að sjálfsögðu eru þeir hér
undanskildir, er voiu Hafsteins-menn
á fyrri árum, en hafa ekki séð annað
fært en að skilja við hann fyrir fult
og alt, — að minsta kosti þangað til
hann bætir ráð sitt.
Að sjálfsögðu er það líka meðfram
vegna þess, að alt af var öllu sungið
lof og dýrð af Hafsteinsku hjörðinni,
að flokkurinn og H. H. er jafndjúpt
sokkinn og raun ber vitni um. Og
ráðið til að bæta flokkinn og fram-
komu hans er ekki það, að mæla
honum bót, eins og hann er nú, eða
verja hann og taka málstað hans,
heldur einmitt hitt, að láta hann vita
það afdráttarlaust, að þessu framferði
sé veitt eftirtekt, og það sé forsmáð
og lítilsvirt. Taki hann ekki sinna-
skiftum með þessum hætti, þá er
víst, að hann gerir það ekki með því,
að alt sé varið »í líf og blóð«, því
þá er eðlilegt, að hann álíti ekkert
athugavert, eða þó hann finni það
sjálfur, þá lætur hann ekkert á því
bera. Hver einasti okkar ætti að
telja það skyldu sína, að gagnrýna,
þegar út yfir rétt eða sæmileg tak-
mörk er farið, og það alveg jafnt, þó
að í hlut eigi manns eiginn flokkur
eða flokksmenn. Mér er nær að
halda, að þú hefðir aldrei lagt út í
að vinna þetta »skylduverk« (þ. e. að
verja Hafsteins-flokkinn), ef þú hefðir
þekt hann eins og hann er.