Ísafold - 15.03.1911, Síða 1

Komm út tvisvar l vikn. Verð árg. (80
arkir minst) 4 kr. erlendi» 5 ki o5a 1l/*
dollar; borgist fyrir mibjnn júli (erlendis
fyrir fram).
ISAFOLD
Unpsögn (skriíleg) bundin viO Aramót, er
ógiid nema komln sé til útgefanda fyrir
1. okt. eg aatipandi skaldlaas. vib blaMO
Afgreiósla: AaetnrptTmti 8.
XXXVIII. árg.
I. O. O. F. 923109
Bókasafn Alþ. lestrarfél. Pósthússtr. 14 5—8.
Forngripasafn opib si. þrd. og fmd. 12—2
íslandsbanki opinn 10—21/* og 51/*— 7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frA 8 árd. til
10 sód. Alm. fundir fsd. og sd. 8»/» sIMegis.
Landakotskirkja. Gubsþj. 91/* og 8 A helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10V*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-21/*, 6VÍ-81/*. Bankastj. vió 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. ÚtlAn 1—8
Landsbúnabarfélttgsskrifstofan opin trA 12—2
Landsféhiróir 10—2 og 5—Ö.
Landsskjalasafnib A þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsiminn opinn virka daga 8 Ard. — 9 siöd.
{Ihelga daga 8—11 og 4—6.
Lækning ók. i læknask. þribjd. og föstd. 11—12
NAttúrugripasafn opib i1/*—21/* A snnnndögnm
Ókeypis eyrna-, nef- og hálslækning Pósthús-
stræti 14 2. og 4. fimtud. i hv. múnnði. 2—8.
Tannlækning ók. Pósth.str. 14, 1. og 8. md. 11—1
Taxaflóagufubát. Ingótfur
fer til
Borgarness 16., 22. og 31. marz
Garðs 19., 25. og 29. marz.
heldur aðalfund laugardaginn i8.þ.m.
á Hótel ísland, vesturendanum uppi,
og byrjar hann kl. 4 síðdegis.
Dagskrá samkvæmt ir. grein fé-
lagslaganna. Þar sem hlutabréfaeign
félagsmanna hefir vitanlega breyzt mik-
ið, verða hluthaíar að sýna skilríki
fyrir hlutum sínum á skrifstofu félags-
ins og verða þeim þá jafnframt af-
hentir atkvæðaseðlar.
Atkvæðaseðlarnir eru aðgöngumiðar
að fundinum.
Reykjavík, 10. marz 1911.
Stjórnin.
Banatilræói við
þingræðið.
Konungur biður Kristiján
Jónsson taka við ráðherra-
dæmi þvert ofan í yfir-
lýstan vilja meirihluta
þjóðkjðrinna þing-
manna — og *
Kristján
þiggur.
Mánudaqur til mœöu! Svo segir
íslenzka máltækið.
Mánudagurinn 13. marz má heita
fullljóst sannindamerki þess. Ekki
ófyrirsynju fór þar saman mæðudagur
vikunnar og óheillatala mánaðarins.
Þá undir nónbil, er hæst stóðu um-
ræðurnar um bankafarganið í efri deild,
meðan á stóð ræðu Sigurðar Hjör-
leifssonar um hinar miklu ávirðingar
qœzlustjórans Kristjáns Jónssonar, barst
í hendur honum símskeyti frá kon-
ungi íslands um
að hann bœði Kr. J. að taka við
ráðherradcemi og setti honum i sjáljs-
vald, hvort hann vildi sigla til Khajnar
að svo komnu eður eigi.
Þessu símskeyti svaraði Kristján
Jónsson um hæl á þá leið, að hann
væri Jús til að taka að sér forustu
hins íslenzka ráðuneytis.
Hér voru þá mikil tíðindi orðin á
skammri stundu.
Þetta símskeyti konungs landsins
og svar Kristjáns Jónssonar hafði í
sér fólgið hvorki meira né minna en
banatilræði við það, er margur mað-
urinn telur fjöregg stjórnfrjálsrar
þjóðar:
banatilræði við íslenzkt þingræði.
Undanfari þessa banatilræðis er sá,
að í lok síðustu viku komu brot sjálf-
stæðisflokksins, sparkliðið svonefnt og
fylgismenn Björn Jónssonar sér saman
um, þrátt fyrir allar væringar, að
styðja Skúla alþingismann Thoroddsen
til ráðherrndæmis — til þess að firra
þjóðina þeim firnum að fá á hálsinn
ráðherra, sem Uppkastsberserkirnir,
innlimunarmennirnir frá 1908, ættu
hvert bein í, þótt eigi bæri þeirra
vörumerki utan d sér. Eti svo vissu
menn, að ástatt var um Kristján há-
yfirdómara. Samkotnulagið fekk svo
góðan byr, að á sunnudaginn gátu
þeir forseti sameinaðs þings og for-
maður sjálfstæðisflokksins á þingi sent
konungi íslands svofelt símskeyti, er
samþykt hafði verið á flokksfundi
þann dag:
Nítján af 24 þjóðkjörnum þing-
mönnnm sjálfstæðisflokksins hafa
tjáð sig meðmælta Skúla Thoroddsen
sem ráðherraefni. Auk þess eru
tveir ákveðnir flokksmenn og lætur
annar þeirra útnefninguna hlntlausa,
en hinn, ráðherrann, sem frá fer,
hefir lýst yfir því, að hann ekki
vilji steypa Thoroddsen á þessn
þingi. Þrír óvissir.
Enginn annar en Tlioroddsen get-
ur vænst stuðnings sjálfstæðisflokks-
ins, og þess vegna mælir flokknrinn
allranndirgefnast með honuin.
Meðal þessarra 3, sem eigi þótti
kunnugt um, var Kristján Jónsson,
sem þó var svo mikið kunnugt um,
að lýst hafði yfir hátíðlega á flokks-
fundi »sparkliðsins«, að hann mundi
eigi »Ieggja hálmstrá í veg-
inn fyrirSkulaThoroddsen«,
ef hann fenei meirihluta þjóðkjörinna
þingmanna með sér.
Þótti sjálfstæðismönnum nú sem
vonlegt var vænlega hafa úr ráðist
miklu vandamáli, og töldu nú víst,
að Skúli myndi til ráðherra kjörinn,
samkvæmt sjálfsagðri, viðurkendri þing-
ræðisreglu.
En það reyndist nú eitthvað öðru-
vísi, svo sem að ofan getur.
Konungsvaldið svarar með því að
fela þeim manninum ráðherrastöðuna, er
ekki getur haja hajt meira en í mesta lagi
13 aj 34 pjóðkjörnum pingmónnum d sinni
sveij (og mjög óvist hvort svo marga
hefir) og þessi maður svífist þess ekki
að gleypa við beiðninni tafarlaust og
umsvifalaust.
Það er rétt, sem Skúli Thoroddsen
tók fram á kjósenda-mótmælafundin-
unj í gærkveldi, að konungur hafi
rétt til að velja ráðherra eftir sinni
vild, en hinu má ekki heldur gleyma,
sem hann bætti við: Þessi t éttur hvílir
pó áábyrgð ráðherrans sjálfs.
Ef því konungur hefir hér brotið
þingræðisregluna, þá hvílir ábyrgðin
fyrir það ekki á honum, því að hann
er ábyrgðarlaus og jriðhclgur.
Nei, ábyrgðin hvílir á Kristjáni Jóns-
syni og á að lenda á honum.
Þingræði vort er ekki gamalt —
það fæddist fyrir 7 árum, árið 1904,
er Hannes Hafstein varð ráðherra, af
því að honum fylgdi meiri hluti þjóð-
kjörinna þingmanna.
Og þingræðisins hefir verið gætt
hingað til að því leyti, að ráðherrar
vorir tveir, þeir Hannes Hafstein og
Björn Jónsson létu óðara af völdum,
er meiri hluti þjóðkjörinna þingmanna
í neðri deild lýstn á þeim vantrausti.
Þeir gáfu þar fordæmið, sem ætla
mátti, að fylgt yrði áfram, úr því að
svo vel réðist í byrjun.
En á mánudaginn gerðist Kristján
Jónsson sá vargur í véum að verða
jyrstur Islendinga til að sýna hinu unga
pingraði voru banatilrceði.
Reykjavík 15. marz 1911.
16. tölublað
Og það sem verst er fyrir hann
sjálfan! Hann hefir enga afsökun.
Honum var sjálfum tjáð það á sunnu-
daginn, að Skúli Thoroddsen ætti að
baki sér verulegan meirihluta þjóð-
kjörinna þingmanna.
En eigi að síður kinnokaði hann
sér eigi við að háma í sig ráðherra-
tignina óðara en færið bauðst — og
gleypti við henni, án þess að »blikna
eða blána«, án þess að nokkuð stæði
í honurn þingræðisbrotið, sem hann
kingdi um leið.
Fyrir þetta voða-tiltæki fellur svo
þungur steinn á Kristján Jónsson, að
allar ávirðingar hans aðrar hverfa eins
og sandkorn á sjávarströndu — fyrir
þessari stóru, stóru ávirðingu, sem
æfinlega mun rist á minnisspjald sög-
unnar:
Kristján Jónsson varð Jyrstur ísJend-
inga til að brjóta á bak aftur — til
að drepa hið sdrpráða, nýjengna ping-
ræði hinnar íslenzku pjóðar.
Fyrsti steinninn fellur á Kristján
Jónsson sjálfan, en þó á hann ekki
einn sök.
Þeir menn, sem tælt hafa hann til
þessa flasfengna glapræðis,— þeir eiga
sinn hluta af sökinni.
Og hverir er það?
Það eru Heimastj(l)mennirnir, Upp-
kastsberserkirnir, innlimunarmennirnir
frá 1908.
Þeir eru það sem stappað hafa í hann
stálinu, þeir eru það, sem í ofsafengnu
hefndaræði til ráðherrans, sem nú er
að fara frá völdum, hafa eigi skirst
við að nota sér geðæsing hins virðu-
lega dómsforseta til að vinna þetta
fádæma-óhappaverk.
Um þá er sjálfsagt enn óskrifuð
löng saga. En annálarnir árin 1908
—1911 eru þegar fullkomnaðir. Og
mestu frægðarverkin þau árin blasa við
hverjum manni, svo fríð sem þau eru:
1908: Tilraun til að innlima ís-
land í hið sajnaða danska ríki.
1911: Tilraun til að drepa ping-
ræði hinnar islenzku pjóðar.
Fögur frægðarverk — og líkleg til
að hossa þeim herrum hátt i virðingu
og velgengni — hjá hinni íslenzku
þjóð við næstu kosningar I
blandið« o. s. frv. — — »eitt er
bræðra bandið«:
að verja pingræði vort.
Niður með gerræðið — 13. marz I
Vér mótmælum allir!
Ráðherraskiftin.
Konungurhefir í gær skip-
að háyfirdómara Kristján
Jónssou íslandsráðherra og
veitt Birni ráðherra Jóns-
syni lausn í náð með eftir-
launum; og er mér enn-
Gamall, reyndur þingmaður, sem
þetta ár heldur 25 ára þingafmæli sitt
sagði á mótmælafundinum í gærkveldi,
að pessir dagar væru hinir þyngstu og
og alvarlegustu þingæfi sinnar:
Og hann sagði það ekki ófyrirsynju.
Þingræðið brotið — fyrir tilstilli ís-
lenzkra manna og tilverknaðl
Hvenær hefir verið ástæða fyrir is-
lenzku þjóðina, ef ekki nú til að rísa
upp og taka sér í munn hin eilífu
orð Forseta — á þjóðfundinum 1851:
Vér mótmælum allir\
Sjálfstæðismenn á þingi haja gert
sína skyldu með því,
1. að reka Kristján Jónsson úr
jlokknum;
2. að bera Jram í tieðri deild van-
traustsályktun.
Reykvíkingar hafa og gert sína
skyldu, þeir gerðu það á mótmæla-
fundinum í gærkveldi 520 kjósendur
talsins — móti 2 — tveimur —.
Kjósendur höfuðstaðarins hafa þegar
gert insta efniviðinn í snjóbolta þann
sem nú á velta yfir alt landið og vaxa
og vaxa í hverju kjördæmi og verða
svo stór og mikill, að gnæfi yfir alt
landið, sem verða á mótmælanna
Öræjajókull gegn gerræði þvi, sem nú
er til stofnað við fjöreggið góða,
þingræði vort.
«Hvernig sem stríðið þá og þá er
Mótmæli
höfuðstaðarins
gegn
þingræðisbrotinu.
520 : 2 reykvískir kjósendur
mótmæla gerræðinu.
Mótmælaaldan gegn þingræðisbroti
því, er Kristján Jónsson hefir látið
hafa sig til að fremja, hófst í höfuð-
stað landsins í gærkveldi.
Skrifstofa sjálfstæðismanna boðaði
til kjósendafundar sjálfstæðismanna og
landvarnarmanna í Iðnaðarmannahús-
inu í gærkveldi kl.
Þangað komu nokkuð á 6. hundrað
kjósenda. Auk þeirra voru þingmenn
sjálfstæðismanna flestir boðaðir á fund-
inn. Fundinn sóttu af þeim: Þing-
menn Reykvíkinga báðir, Björn Krist-
jánsson, Sigurður Sigurðsson, Gunnar
Óiafsson, Þorleifur Jónsson, Björn
Þorláksson, Jón frá Hvanná, Benedikt
Sveinsson, Sigurður Hjörleifsson, Jósef
Björnsson, Hálfdan Guðjónsson, Björn
Sigfússon, Ari Jónsson, Skúli Thor-
oddsen, Sigurður Stefánsson, Kristinn
Danielsson, Bjarni frá Vogi og Sig-
urður Gunnarsson. — Fyrv. ráðh. B. J.
og síra Jens gátu ekki komið.
Sira Ólafur Ólafsson fríkirkjuprestur
setti fundinn. Var hann kosinn fund-
arstjóri með lófaklappi, en Árni Jó-
hannsson bankaritari fundarskrifari.
fíjórn Jónsson, hinn jrájarni ráðherra.
fremur, símar Krabbe skrif-
stofustjóri, veitt umboð til
að láta þess getið, að von
er á með næsta pósti eigin-
handarbréfi (til B. J.) frá
Hans Hátign.
Kristján Jónsson, hinn nýi ráðherra,
lýsti yfir útnefningu sinni í báðum
alþingisdeildum í dag. — Skúli Thor-
oddsen reis upp í neðri deild og
mótmælti pingræðisbroti pví, sem hér
væri Jramið.
Kristján kvaðst ætla að kappkosta
að styðja að friði í landinu(l) og vildi
láta stórmálin liggja i þagnargildi 2-3
ár. Hann sagði og, að hann hafi haft
ástæðu til að ætla, að hann hefði
stuðning 23 þingmanna (17 þjóðkj.
og 6 kgkj.). Loks lýsti hann yfir, að
þing yrði rofið, hvort svo sem stjórnar
skrárbreyting yrði samþykt á þinginu
eða ekki.
Þær bráðabirgðaathugasemdir viljum
vér gera, að mjög fer illa á friðaryfir-
lýsingu þessa nýja ráðherra — þar eð
hann klifrast upp í ráðherrasessinn
með því að mölbrjóta helgan dóm pjóð-
arinnar, pingræðið.
Þá segir hinn nýi ráðherra, að hann
hafi haft ástæðu til að telja sér stuðn-
ing 23 þingmanna.
En d sunnudaginn jór Sigurður SteJ-
ánsson heim til hans til að Já hans
undirskrijt undir tilneýning Skúla, svo
sem Kristján hajði lojað, og skýrði hon-
um pá jrá stuðning peirra 20—21
pjóðkjörinna pingmanna, er Skúla studdu.
Því er þetta ekkert annað en yfir-
drepsfullur fyrirsláttur hjá hinum nýja
ráðherra.
Hið eina nýtilega i yfirlýsingunni
var loforðið um pingroj. Það loforð,
ef haldið verður, mun fljótlega hrinda
af stóli fyrsta og væntanlega einasta:
pingræðisbrots-ráðherra Islands.

Látinn
er sagður Benedikt Blöndal umboðs-
maður frá Hvamnii í Vatnsdal — fjör-
gamall orðinn, sonur Björns Blöndals
sýslumanns, en bróðir Lárusar amt-
manns og þeirra bræðra.
Stutt ágrip af umræðunum:
Síra Ólafur Ólafsson hóf umræður.
Kvað hann fundarefnið vera skipun
ráðherrans nýja. »Landsrétt hefir guð
settan«. En landsréttur er — þjóðræði,
og það == þingræði. Hinn tilnefndi
ráðherra hefði ekki meiri hluta þjóð-
kjörinna þingmanna að baki sér. En
það er höjuðsynd hverjum þeim íslend-
ingi, sem tekst ráðherraembættið á
hendur, án þess að því skilyrði sé full-
nægt. Því gerræði eigum vér að mót-
mæla allir — ekki einn og einn á
stangli, heldur allir ainum rómi, hvort
sem vér erum sjálfstæðismenn, skiln-
aðarmenn eða landvarnarmenn—hverju
nafni sem vér nefnumst. Vér höld-
um nú aldarafmæli okkar langmætasta
þjóðmærings, Jóns Sigurðssonar, sem
í líkum kringumstæðum sagði á þjóð-
fundi 1851: Vér mótmælum allir.
Verðum allir samtaka í því.
Skúli Thoroddsen: Það er réttur
konungs að velja ráðherra, en sá réttur
hvílir þó á ábyrgð ráðherrans sjálfs,
og ráðherradæmi má enginn að sér
taka, nema hann hafi meirihluta þjóð-
kjörinna þingmanna með sér. Sím-
skeyti frá konungi 28. febr. bæri með
sér, að konungur hafi viljað fara að
vilja meiri hluta þingsins. — Hann
las því næst upp svarskeyti sjálfstæðis-
flokksins, sem prentað er annarsstaðar
i blaðinu. — Hér væri nú svo komið, að
þingræðið væri brotið; hinn nýi ráð-
herra styddist við Uppkastsmenn, og
þar á meðal hina kgkj. þiugmenn.
Þjóðarvilji og þingræði virt vettugi.
Dr. Jón Þorkelsson alþm. skýrði frá,
að þegar væri fram borin á þingi
vantraustsyfirlýsing til hins nýtilnefnda
ráðherra, sem dirfzt hefði að taka við
ráðherraembættinu þann veg, að styðja
sig við innlimunarmenn með kgkj.
sveitinni. Þessu ætti að mótmæla,
ekki einungis hér, heldur hvarvetna
um landið.
Þórður Sveinsson læknir sýndi fram
á, að þetta banatilræði við þingræðið
væri að miklu leyti að kenna hinum
konungkjörnu. Skúli væri Dönum
þyrnir í augum, eins og nauti væri
sýnd rauð dula. Þessi og þvílík til-
tæki af hálfu danska valdsins ættu að
verða til að sameina alla íslenzka
krafta. Framboð Kr. J. væri meins-
verk við sjálfstæðisflokkinn, þar sem
hann keppir við annan ákveðinn flokks-
mann, og styður sig við fjandmenn
hans. Heimastj.menn brennimerktu
sig á enni með innlimunarfrumvarpinu,
nú hafa þeir brennimerkt sig d brjósti
með pví að ginna ráðherra út í ping-
ræðisbrot.
Andrés Björnsson, lögnemi, furðaði
sig á ráðherraútnefningunni, þar sem
sagður hefði verið áreiðanlegur meiri
hluti þingsins, ekki einungis þjóðkj.,
með ráðherraefni sjálfstæðismanna. Það
þyrfti ekki einungis að segja, að svo