Ísafold - 25.03.1911, Blaðsíða 1

Komui út tyisvar í viku. Verö árg. (80
arkir minst) 4 kr. erlendi» 5 ki eöa 1 x/*
dollar; borgist fyrir mibjan júli (erlondis
fyrir fram).
ISAFOLD
Uppsðgn (abrifiog) bnndin viB Aramót, sr
ógila nema komln sé til útgsfanda fyrir
1. otrt. sg aaapandi sknldlaasj vib blabib
Afgreibsla: Ansturstræti 8.
XXXVIII. árg.
Reykjavík 25. marz 1911.
19. tölublað
l. O. O. P. 923319
Bókasafn Alþ. lestrarfél. Pósthússtr. 14 5—8.
Forngripasafn opib si. þrd. og fmd. 12—2
íslandsbanki opinn 10—2*/« og 5l/a—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 sbd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/* sibdegis.
Landakotskirkja. Gubsþj. 91/* og 6 á helgum
L&ndakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2 »/*, 6V.-61/*. Bankastj. vib 12-2
LandsbókasRÍn 12—8 og 5—8. Útlán 1—3
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafnib á þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsiminn opinn virka daga 8 árd. — 9 síðd.
Hhelga daga 8—11 og 4—6.
Lækning ók. i læknask. þribjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opib i V*—21/* á sunnudögam
Ókeypis eyrna-, nef- og hálslækning Pósthús-
stræti 14 2. og 4. fimtud. i hv. mánuði. 2—8.
Tannlækning ók. Pósth.str.14, 1. og 3. md. 11—1
Faxaftóagufubát. Ingótfur
fer til
Borgarness 31. marz.
Garðs 25. og 29. marz.
Stjórnarskrármálið
á þingi.
Glundroði og hrærigrautur.
Það er svo sem komið úr nefnd
núna, dálaglega burðugt!
Fjórklofin virðist nefndin vera —
sumir segja sexklofin — þótt ekki sé
beint nefndarálitið nema eitt að svo
komnu.
Hún %at verið ni-klofin, með því að
9 eru í henni höfuðin. Sjö til kjörin
að upphafi, en tveimur viðbætt síðar
að hinna kjöri.
Einn, dr. Jón Þorkelsson, gerir ráð
fyrir sérstöku minnihluta-álitsskjali frá
sér, og tveir vitna í væntanlegar
breytingartillögur sínar. Það eru þeir
Bjarni frá Vogi og Skúli Thoroddsen;
hann er »ósamþykkur bæði sumum
atriðum í frumvarpinu og í rökfærsl-
unni í nefndarálilinu o. fl.« — hvað
er þá mikið eftir? Þar d oýan —
ofan á alt þetta — »hefir einstaka
nefndarmenn greint á«, segir í nefnd-
arálitinu, — hvað eru þá margir eftir,
sem eru ekki ósamdóma?
fóni Ólafssyni hafa þeir valið fað-
erni að nefndarálitinu. Þeim bar eitt-
hvað i milli út af fráganginum, hon-
um og nafna hans Þorkelssyni, er málið
var borið fram í fyrra dag í neðri deild,
þ.e. frumvarpið frá nefndinni, og köst-
uðust þeir á svo óþvegnum kveðjum,
að grómteknari munu þær ekki heyrst
hafa þar (»lygi« o. s. frv.).
Nefndin hafði haft sem sé tvö
frumvörp til meðferðar, annað eftir
þá Jón Þork. og Bjarna frá Vogi, en
hitt eftir báða þingmenn Sunnmýlinga,
J. Ói. og J. Jónss., og hafði loks soðið
saman hið þriðja sjálf, upp úr hin-
um m. m.
Það er helzt frásagnarvert um frum-
varp þeirra dr. J. Þ. og Bjarna, að
þeir höfðu ekki hikað sér við að láta
fljóta þar með hin og þessi sambands-
laga-atriði, svo sem að hér skuli vera
þingbundin konungsstjórn og ísland
hafa konung sameiginlegan við Dan-
mörk, alþingi hafa löggjafarvald með
konungi í öllum málefnum landsins
(ekki sérmálum einum) m. fl. Ráð-
herrar skyldu vera þrir og hafa engin
lögmælt eftirlaun. Þingmenn allir
þjóðkjörnir, 40 að t0]Ui Qg dejjda.
skifting hin sama og nú. Þing hvert
ár og hefjist 1. júlí. Kosningaréttur
veitist öllum karlmönnum fullra 21
ára, með venjul. skilyrðum. Konum
skyldi mega veita með lögum sama
rétt með sömu skilyrðum (21 árs
aldri o. s. frv.). Kjörgengi bundið
við 25 ára aldur og konum fáanlegt
með lögum. Allir dómarar undan-
þegnir kjörgengi. Enginn maður á
landinu má bera neinar orður, sem
konungur og landsstjórn veita mönn-
um.
Þeir Jónarnir sunnmýlsku sjmda í
sinni stjórnarskrá vandlega framhjá öll-
um sambandslagafyrirmælum. Þeirra
nýmæli hið helzta er,að ráðherrum megi
fjölga með lögum — ætlast til ella,
að ráðherrann sé einn. Deildirnar nefn-
ist málstofur. Rjúfa má að eins neðri
málstofu, og alþingi eftir það stefnt
saman eigi síðar en næsta ár. Kosn-
ingarréttur til neðri málstofu og kjör-
gengi til þeirra beggja veitist öllum
körlum og konum (með venjulegum
skilyrðum) ekki yngri eti 21 árs, en
til efri 35 ára. Þingmenn til efri
málstofu séu kosnir til 12 ára, og fari
þriðjungur þeirra frá 4. hvert ár. Þar
eru hafðir varaþingmenn; þá skalkjósa
hlutfallskosningum um land alt, og
eins aðalþingmennina. Sameinað al-
þingi kýs 3 yfirskoðunarmenn. Um-
boð konungkjörinna þingmanna falla
úr gildi þá er kosið hefir verið til al-
þingis fyrsta sinn eftir að þessi stjórnar-
skrá hefir öðlast gildi.
Nefndnrfrumvarpið fer ntikið eftir
þessu frumvarpi þeirra naína. Það vill
þó, að raðherrar skuli vera þrír— ekki
láta ráðherraefnin, sem nú eru, vera
alla vonbiðla þeirrar tignar þangað til
þinginu þóknast að setja lög um það
einhvern ttmn og einhvern tfma. Það
vill og afnám konungkjörinna þing-
manna og að kosið sé til etri deildar
hlutfallskosningum um land alt. Seeir
að þá muni verða þar meira mannval.
Eitt nýmælið er, að forseti í samein-
uðu þingi megi kveðja til aukaþings,
ef þess krefst meiri hluti þittgmanna
hvorrar deildar.
Málinu var vísað til 2. umræðu í
fyrra dag.
Stjórnarskiftin
á Frakklandi.
Nýja ráðuneytið.
Heil tylft manna á þar sæti, og
heitir sá Monis, sem þar er efstur á
bekk og ráðuneytið er við kent. Hann
Monis yfirráðgjafi Frakka
stýrir og innanríkismálum, sem svo
eru nefnd. Hann er þingmaður í
öldungaráðinu, var dómsmálaráðgjafi í
Waldeck-Rousseaus-ráðuneyti og þykir
merkastur fyrir fyrirspurn er hann kom
fram með á þingi 1896 og varð til
þess að Bourgeois-ráðuneytið féll.
Fyrir utanríkismálum er talinn mað-
ur, er Cruppi heitir, fáþektur þó og
lítt reyndur. En það er vandamesta
Cruppi.
staðan í öllu ráðuneytinu. Og erjþar
meðal annarra við að kljást slíka garpa
sem Aehrenthal greifa í Vín og Kider-
len-Wáchter í Berlín hjá Vilhjálmi
keisara. Enda er haft fyrir satt, að
þeir stjórntaumar séu í raun réttri
ætlaðir Delcassé, er þá hafði í höndum
fyrir nokkrum árum, en þykir betur
henta að lítið beri á, fyrir þá sök, er
nú skal greina.
Það bar til 5. júní 1905, er Marokko-
málið var efst á dagskrá, að stefnt var
til ráðgjafafundar í París að ræða það
Delcassé f. utamHkisráðgjafi Frakka
á tali við herforingja.
mál. Þá stýr ði Delcassé utanríkismálum
og talaði áfundinum 1Y2 stund, skýrði
frá stjórnmálaaðferð sinni, samningum,
er hann hafði gert við England og
Spán að fornspurðum yfirráðgjafanum
Rouvier, látið England meðal annars
lofa Frakklandi, ef ófriður risi upp milli
þess og Þýzkalands, þá að ná á sitt
vald Vilhjálmsskurðinum og hleypa
100,000 manna á land í Slésvík og á
Holtsetalandi.
Rouvier taldi þessa aðferð um of
fjandsamlega Þjóðverjum. Þá svaraði
Delcassé: Fyrirgefið þér, eg er ráð-
gjafi á Frakklandi, eg á ekki að gæta
hagsmuna Þýzkalands. Þá sögðu hin-
ir ráðgjafarnir: En Þjóðverjar ráðast
á oss. Látum þá koma, svaraði
Delcassé; við getum borgað fyrir
okkur.
Þá stóð upp Berteaux, sem þá var
og nú er hermálaráðgjafi, og kvað
Frakkland með öllu óviðbúið að halda
út í ófrið; og svo fór, að Delcassé
stóð einn uppi með skoðun síua og
varð að fara fra.
Um þetta leyti var de Lacroix hers-
höfðingi staddur á Þýzkalandi til þess
að flytja heillaóskir Frakklands á brúð-
kaupsdegi þýzka keisaraefnisins. Vil-
hjálmur keisari fekk þá símskeyti um
fall Delcassé, og sýndi það Lacroix,
og hafði hann þá svarað: »Eg óska
yðar hátign til hamingju, eg óska
Frakklandi til hamingju, og eg óska
allri Evrópu til hamingju«.
Nú stýrir Delcassé flotamálum í orði
kveðnu.
Eftir þetta er ekki að furða, þó að
Þjóðverjar líti hornauga til hins nýja
ráðuneytis. Þýzk blöð rifja nú upp
þetta er gerðist fyrir nær 6 árum og
er heldur stutt i þeim.
Ráðuneytið hefir lagt fram stefnu-
skrá sína á þingi. Eitt hið merk-
asta í stefnuskránni er það, að stjórn-
in vill ekki láta afnema verkfallsrétt
járnbrautarmanna, svo sem Briand
vildi.
Stjórnin hlaut siðan traustyfirlýsingu
þingsins með 309 atkvæðum gegn 114.
Bankamálið í neðri deiid.
Innsetning Eiríks Briems.
Rannsólmarnefndin í neðri deild
hefir klofnað. Meirihlutinn (Jón Ól.,
Jóhannes og Hvannár-Jón) leggja til,
að E. Br. verði þegar settur inn í
gæzlustjórastarfið — gera sig að yfir-
hæstarétti í lögskýringum og tillög-
um. — Nefndarálit þeirra ber af Lár-
usar-skrifinu að því lej ti, að það er
kurteislega og sæmilega orðað, en rök-
semdahjómið er alveg hið sama.
Minnihlutinn (Hálfd. og Ben. Sveins-
son) mótmæla tillögu meirihlutans svo
sem hér segir:
Við höftim ekki getað orðið sam-
dóma háttv. meðnefndarmönnum okk-
ar um þingsályktunartillögu á þing-
skjali 43 um innsetning gæzlustjóra.
Tillaga þessi var borin fram snemma
á þingi, en fluttflngsmenn tóku hana
þá út af dngskrá. Nokkru síðar var
henni vfsað til bankarannsóknarnefnd-
ar Nd. — Þessi dráttur á því að taka
till. til meðferðar og úrslita í deildinni
teljum við að stafi af því, að heppi-
legra hafi þótt, að rannsókninni, sem
nefndin heflr með höndum, væri lengra
komið áður en deildin greiddi atkvæði
um tillögunna. Við lítum svo á, að
afdrif till. í deildinni standi i svo nánu
sambandi við rannsókn þessa, að rétt-
ara sé að fresta atkvæðagreiðslu um
hana að svo stöddu, cj tillögumeun
vilja ekki taka hana aftur. En það
þætti okkur eðlilegast eftir því, sem
skipast hefir um æðstu stjórn landsins
á síðustu dögum. Við lítum svo á,
að nú sé gersamlega ástæðulaust að
bera þessa tillögu fram Núverandi
ráðherra hefir krafist þess, áður en hann
tók við ráðherraembættinu, að stjórn-
arráðið setti gæzlustjóra Landsbankans,
er frá var vikið, inn í störf þeirra
aftur. Hefir hann sótt það mál fast
utan þings og innan. Getur því eng-
um dulist, hvað hann muni telja
stjórnarráðinu skylt að gera i því efni.
En þá virðist okkur aftur einkennilegt
og ástæðulaust og meira að segja ó-
viðfeldið að skora á hann að gera það,
sem hann mun telja skýlausa skyldu
sína, hvað sem háttvirt Nd. kynni að
vilja leggja til þeirra mála.
í annan stað viljum vér benda á,
að það er ekki rétt hermt í áliti meiri
hlutans, að stjórnin hafi ekki sýnt
dómstólunum hlýðni í því að gegna
fógetaúrskurðinum, því að þeim úr-
skurði hefir einmitt verið fullnægt.
Gæzlustjóri Ed. lét með fógetagerð
veita sér aðgang að húsum, bókum
og skjölum bankans, og þeirri fógeta-
gerð hefir verið hlýtt.
Enn er þess að gæta, að spurning-
in um það, hvort ráðherra hafi haft
vald til þess að víkja gæzlustjórunum
frá, liggur enn fyrir dómstólunum.
Jafnframt hefir annar gæzlustjórinn
höfðað mál gegn Landsbankanum til
greiðslu á launum sínum.
Mál þessi hafa að vísu bæði verið
dæmd í undir- og yfirrétti á þá leið,
að ráðherra hafi ekki haft vald til að
víkja gæzlustjórunum frá, lengur en
til 1. jan. f. á., en málin eru nú fyrir
hæstarétti og sýnist því sjálfsagt að
bíða þess dóms með frekari aðgerðir.
Því að ef deildin úrskurðar nú, að
ráðherra hafi ekki haft vald til þess-
arrar stjórnarathafnar, þá á hún á
hættu, að þeim úrskurði verði hrundið
af hæstarétti. Og ef hæstaréttardóm-
urinn gengur í þá átt, að frávikning-
in hafi verið lögmæt — en þingið
hefir úrskurðað gagnstætt því — þá
teljum vér virðingu þingsins stofnað
í stórhættu.
Okkur sýnist það því fiarstæða, að
býggja áskorun um innsetning gæzlu-
stjóranna á því, að frávikningin hafi
ekki átt við lög að styðjast, þar sem
það mál er einmitt óútkljáð fyrir
dómstólunum.
En um réttmæti frávikningarinnar
að öðru leyti verður ekkert sagt að
svo komnu,- með því að málið má
heita alveg órannsakað af nefndinni.
Þess vegna er það okkar tillaga, að
flutningsmenn taki tillögu sína aftur.
Alþingi, 20. marz 1911.
Háljdan Guðjónsson. Benedikt Sveinsson.
Málalok nrðn í gær i deildinni, þan er
segir frá hér síðar.
Nýjasta tízka.
Konur í pilsbrókum.
----- Kh. 10. marz’ 11.
Nýjasta tizka í kvenbúningum ern -pils-
brækur, líkt og tyrkneskar konnr bera nú.
Tizka þessi er nýkomin frá skröddnrunnm í
Paris og er nú óðum að færast út. Víða
í leikhúsum, meðal annars hér í Khöfn, eru
Hallgerður skammbrók.
konur komnar á þenDa húning. Snmstaðar
hefir þetta valdið uppþoti og ærsinm. Á
RÚ8slandi hafa leikhússtjórarnir sumir neyðst
til að banna konum þessum að koma i leik-
hús hjá sér.
• —as ■
Frá alþing’i.
Neðri deild. Hafnarnefndarálit
komið fram.
Oll nefndin telur brýna nauðsyn
hafnar í Reykjavík. Hún er talin
aðalsporið til að gera verzluu landsins
innhnda, auk ýmislegs hagræðis, er
að því verður að öðru leyti. Höfn-
in er og talin mundu verða til þess,
að útlendur varningur geti orðið hér
með sama heildsöluverði og í þeim
bæjum, sem nú er hann sóttur til.
Enn er höfninni talið til gildis, að
eftir komu hennar muni efnalitlum
kaupmönnum utanbæjar gert hægra
fyrir að birgja sig vörum héðan smátt
og smátt — hér yrði þá vörubirgða-
hús.
Nefndin leggur til, að til hafnarinn-
ar verði veittar 600,000 kr. úr lands-
sjóði og að landssjóður ábyrgist 1 mil-
jónar króna lán fyrir bæinn.
Stjórnarskrármálið. Svarraumrœður
urðu í neðri deild við framhald 3. um-
ræðu stjórnarskrárinnar — í fyrradag.
Jón Þorkelsson kvað frnmvarp sitt og
Bjarna frá Vogi ganga i þá stefnn, er talað
hefði verið nm á 1. flokksfnndi. — Sér
þœtti nóg hefting á þinginu, að efri deild
væri kosin af öllu þinginu. Vér viidnm
hér enga lávarðadeild hafa — aðrar þjóðir
kvarti yfir baga, sem þær valdi
Vitti mjög fráganginn á nefndaráliti því,
er Jón Ól. hefði samið, taldi npp allmarg-
ar rangar tilvitnanir 0. s. frv.
Jón Ol. mótmælti »dragsúgsrembingi þeim
og ósannindnm'«, er dr. Jón hefði frá sér lát-
ið. Taldi illa á honum sitja að gera sig
merkilegan yfir nefndaráliti sinu, því að
sjálfur hefði »dragsúgsþingmaðnrinn« sýnt
það i hókaútgáfnm sinum, að hann væri
ekki læs.
Jón Þorkelsson svaraði með því að
kalla Jóni Ól. »kaupahéðin, þingfífl og
glóp«, sem hefði borið sig »kusalega að«.
Taldi hann hafa »rangfært visvitandi« og
nefndarálitið vera illa samið, hlutdrægt og
handaskömm, eins ogþingmaðurinn»væri eigi
með öllnm mjalla.«
J. Ol. svaraði enn »þingmanninum út úr
horninu« — og kallaði þá J. Þ. fram í
ræðu hans, að J. Ól. færi með »haugalygi«
— en forseti sat við klukku sina og hringdi
i sifellu.
Er þessara umræðna hér getið til
þess að sýna mönnum, hvernig ekh
á að ræða stjórnarskrármálið, mikils-
verðasta mál landsins.