Ísafold - 25.03.1911, Blaðsíða 2

74
ISAFOLD
Gísíi Sveinssoti og
Vigfús Einarsson
y f i’ríd ómslögmenn.
Skrifstofutfmi II1/,—I og 5—6.
Þingholtsstrœti 19. Talsimi 263
Fjárlögin eru til framhalds i. um-
ræðu í neðri deild í dag. Eldhúsdegi
verður naumast úr, fremur en á sið-
asta þingi. Gamla stjórnin búin að
fá sitt úti látið, vantraustsályktunar-
daginn og þingræðisbrotsstjórnin sitt
á laugardaginn var.
Fjárlaganefnd hefir umturnað fjárl.
frv. stjórnarinnar æði mikið. Þessar
breytingar m.a.: Tiilag til Borgarfj.-
brautar hækkað árið 1913 úr 10,000
upp i 20,000, til Rangárbrúar veittar
45,000 kr. Gert ráð fyrir brúm á
Hrútafjarðará, Rangá i Tungu og
Austurá i Sökkólfsdal. Til Hvamms-
tangavegar 2300. Stykkishólmssíma
vill nefndin láta leggja frá Búðardal í
stað Borgarness. Tvo vita vill hún
reisa láta á Skagatá og Kálfshamri, en
leggja niður Flateyjarvita.
Kvennaskóla Rvíkur vill nefndin
veita alt að 7000 kr. styrk, en lækka
Flensborgarskólastyrk um 1000 kr.
Stefáni oddhaga vill nefndin veita
1200 kr. styrk og jungfrú Ingibjörgu
Brands 400 kr. til ieikfimiskenslu.
Upp er tekinn eldri styrkur til Good-
templarafél. og Bindindissameiningar
Norðurlands. Lækkaður styrkur dok-
toranna Helga J. og Pjeturss. niður
í 1200 kr. Jón Ól., Agúst magister
og Sighvatur Gr. Borgf. teknir upp í
Fjárlögin með eldri styrk. Guðm.
Hjaltasyni bætt við með 400 kr.
Heiðurslaun Torfa Ólafsdal ákveðin
1200 kr.
Viðskiftaráðunauts -fjárveitingu vill
nefndin fella.
Til bryggjugerðar á Húsavik ætlaðar
3000 kr. 1913 og til matreiðsluskóla
Jónínu Sigurðardóttur 1000 kr. hvort
árið.
Þetta eru helztu nýmæli nefndar-
innar — en ósagt hvaða náð finna
fyrir deildar augum.
Efri deild. Brú á Jökulsá á
Sólheimasandi hefir verið til íhugunar
í nefnd í efri deild. Nefndin leggur
til, að samþykt verði lög um að brúa
ána, þegar landssjóður fái efni til þess
þ. e. þegar veitt verður fé til þess i
fjárlögum.
Háyfirdómnr neðri deildar
í bankamálinu.
Samábyrgðin sækir meira i bankann.
Eirík Briem má ekki gera afskiftan,
hinn gæzlusíjórann. Hann verður að
fá sitt, sínar 13—1400 kr. úr bank-
anum. Við tökum það hershöndum.
Við d æ m u m honum það og d æ m-
u m hann inn i bankann, hvað sem
hver segir, hvað sem hæstiréttur dæm-
ir rétt vera í hinu málinu. Við e r-
u m háyfirdómur í s v o n a máli.
Hann, sem er okkar gæzlustjóri!
Þetta var það sem þeir héldu fram,
samábyrgðar-nöfðingjarnir í neðri deild
í gærkveldi og fengu meiri hluta
deildarinnar til að samsinna. Það
voru minnihlutamennirnir 9 og Hauka-
gils-Jón hinn 10., — hann stássar með
því að látast vera utan flokka, en
fyllir Hafsteinsliðið hvenær sem það
vill nýta hann. En þar við bættist
af sjálfstæðismönnum þessir 4: Bjarni
frá Vogi, Jón á Hvanná, Ólafur Briem
og Sigurður ráðunautur.
Þeir sem vildu vernda bankann fyr-
ir þessari háyfirdómsherför í fjárhirzlu
hans og synjuðu samþykkis við »inn-
setning« Eir. Briem, voru:
Ben. Sveinsson, Björn Jónsson,
Björn Kristjánsson, Björn Sigfússon,
Björn Þorláksson, Hálfdan Guðjóns-
son, Jón Þorkelsson, Magnús Blön-
dahl, Sigurður Gunnarsson og Þor-
leifur Jónsson.
En þeir voru ekki nema 10, og
hinir 14, — meira að segja 15 að
Skúla Thoroddsen meðtöldum, sem
greiddi ekki atkvæði í pað sinn og
lét telja sig með meiri hlutanum.
Hann, Skúli Thoroddsen, hafði þó
gert tilraun til að firra deildina þess-
um glapræðisvítum með því að bera
upp svofelda dagskrá:
Með því að nefnd sú, er neðri deild
alþingis skipaði til þess að rannsaka
Landsbankamálið, hefir enn ekki
lokið störfum sínum, og ekki sízt þar
sem máli þessu víkur nú eftir ráð-
herraskiftin alt öðru vísi við en þeg-
ar þingsályktunartillagan var borin
fram — tekur deildin fyrir næsta mál
á dagskránni.
En hún var feld með sama atkvæða-
mun, nema hvað Skúli var hinn 11.
með henni, en 14 móti (io-J-4).
Ræður stóðu kl. 5—7^/2» mikið
spaklegar, með því að nú var ekki
konungkjörna ofsamennið með i leik.
Það var ráðherrann nýi (Kr. J.), sem
helzt var nokkur hiti í.
Með innsetn. Eir. Br. töluðu auk
ráðherra þeir nefndarframsögumaður
Jón Ól., Jóh. Jóh. og Pétur Jóns-
son; en nióti Björn Jónsson og Ben.
Sveinsson, auk þess sem Skúli Thor-
oddsen talaði með dagskrá sinni og
þar með óbeinlínis móti innsetning-
unni.
Ben. Sveinsson talaði samkvæmt
rannsóknarnefndaráliti sínu.
Bj'órn Jónsson (f. ráðherra) kvað hér
koma tvent til greina : 1., hvort stjórn-
in (hann) hefði haft lög fyrir sér, er
hún vék frá gæzlustjórunum og lét
þá frávikning standa fram yfir áramót,
eða eftir það er nýju lögin gengu í
gildi (1. jan. 1910), og 2., hvort hún
hefði haft góðar og gildar ástæður til
þess.
Fyrra atriðið kvað hann vera dóms-
mál, er alþingi hefði ekkert atkvæði
um.
Hinu síðara ætti umboðsstjórnin ein
úr að skera, með venjulegri embættis-
ábyrgð, er alþingi gæti að sjálfsögðu
komið fram með lögsókn fyrir lands-
dómi á hendur ráðherra, en hefði að
öðru leyti ekkert atkvæði um þetta mál
annað en að því (þinginu) hlýddi að
lýsa velþóknun sinni á þeirri stjórnarat-
höfn eða vanþóknun, sem gæti af sér
leitt áskorun um að gera bragarbót og
setja gæzlustjórana inn aftur. Að
skipa ráðherra það hefði þingið ekkert
vald til, né heldur hins, að fyrirskipa
Landsbankanum að veita gæzlustjór-
unum viðtöku. Það yrði að fara bón-
arveg að báðum, ráðherra og Lands-
banka, bónar veg eða áskorunar, sem
væri nokkurn veginn hið sama, er vald
brysti til að skipa. Hér skæri sjálf
stjórnarskráin úr, er hún mælti svo
fyrir, að framkvæmdarvaldið væri hjá
konungi einum (með ráðherra og öðr-
um umboðslegum embættismönnum
hans), en hvorki.hjá alþingi né dóm-
endum. Enda veitti engin lög alþingi
neitt framkvæmdarvald, er til bankans
kæmi eða þeirra, er honum ætti að
veita forstöðu; því bæri að lögum að
eins að kjósa menn í gæzlustjórastöð-
una. Að því verki afloknu ætti það
ekkert yfir þeim að segja, smátt né I
stórt. I
Svo lagaða áskorun til ráðherra, sem
nú var mælt, væri því deildinni heim-
ilt fram að bera að rannsökuðu máli.
En hún hefði óhæfu í frammi og
gerði sér minkun, ef hún gerði það
að órannsökuðu máli. Auk þess væri
þess að gæta, að eins og nú stæði á,
gerði hún sig hlægilega með slíkri
áskorun, með því að henni og öði-
um væri fullkunnugt af ummælum
manns þess, er nú værí orðinn ráð-
herra, í efri deild um daginn, að hann
þyrfti alls ekki slíkrar áskorunar, held-
ur teldi sjálfsagða skyldu sína að setja
gæzlustjórana í sína fyrri stöðu i
bankanum, er þeir ætti að hans dómi
skýlaust tilkall til. Deildin misbyði
virðingu sinni, ef hún færi að sam-
þykkja slíka áskorun, í tómri þarfleysu.
Ræðum. kvaðst neita þvi, sem ráð-
herra Kr. J. hélt fram, að alþingi hefði
nokkurt vald til að úrskurða, hver
væri löglegur gæzlustjóri. Það lægi
undir dómstólana úr því að skera, ef
um það risi deila, eins og úr öðrum
ágreiningi manna á milli. Löggjafar-
þing mætti þar ekki nærri koma.
Það hefði löggjafarvald (með konungi),
en ekkert dómsvald. Það væri og
hégómi, að vilja gera gæzlustjórana
trúnaðarmenn alþingis, er stjórnin
hefði ekkert eftirlitsvald yfir. Eftir-
litsvald með þeim fælist í eftirlits
valdi hennar með bankanum. Það
væri óframkvæmanlegt ella.
Hann mótmælti og þeirri frásögn
ráðh. Kr. J., að hann (B. J.) hefði
sagt sér sjálfan frásetningardaginn, að
frávikningin ætti að vera fyrir fult og
alt. Hann (Kr. J.) hlyti að hafa rangt
fyrir sér um það, með því að hann
(B. J.) hefði að sjálfs hans sögn, Kr. J.,
verið að hugsa um að setja þá (gæzlustj.)
inn aftur, alt til þeirrar stundar, er
hinir dönsku bankastjórar bentu á,
hvílíkur háski bankanum gæti af því
staðið í erlendum viðskiftum. Ennfrem-
ur mótmælti hann þeirri sögusögn
sama (Kr. J.), að stjórnin hefði verið
að hugsa um sakamálshöfðun gegn
bankastjórunum fyrir jólin 1909; enda
vissi hann sjálfur, að sakamálshöfðun
gæti ekki komið til orða öðru vísi en
að undangenginni dómara-rannsókis.
Að eigna eða helga hvorri deildinni
sinn gæzlustjóra væri markleysishjal,
með því að þeir störfuðu hvorugur
fyrir aðra deildina hinni fremur, ekki
fremur en ef sameinað þing kysi þá
báða í sameiningu, sem vel mætti
vera, jafnt sem hin aðferðin. Kosn-
ingin ein kæmi þinginu við; annað
ekki.
Mesta fjarstæða væri það, sem J.
Ó. hafði haldið fram, að alþingi væri
hinn rétti dómstóll f ágreiningsmálum
um gæzlustjórana. Þingið hefði ekki
fremur neitt dómsvald en framkvæmd-
arvald. Og tilbúningur væri það hjáj.
Ó., að frávikning gæzlustjóranna hefði
fram farið áður en allar ástæður til henn-
ar voru kunnar. Þær hejðu allar kunnar
verið þá stjórninni (ráðh.), þær er máli
skifta. Að bera sjálfstæði gæzlustjór-
anna saman við sjálfstæði alþingisfor-
setanna milli þinga væri afar-villandi
vegna þess, að gæzlustjórarnir væri
meðstjórnendur stofnunar, sem lands-
sjórninni væri beint falið eftirlit með,
en um forsetana væri ekki neitt i
þann veg slíku máli að gegna.
Við þeirri aðfinslu Skúla Thorodd-
sen, að verið hefði óviðfeldin aðferð-
in að bankarannsókninni hjá ráðherra
í upphafi, benti ræðumaður á, að
hann hefði aldrei fyrirskipað né ætl-
ast til, að hún færi fram öðruvísi en
í kyrþey; það hefði verið fjandmenn
sínir, er komu henni í hámæli
og gerða þann voðahvell og ófrið úr
henni, sem kunnugt er. En hvort
hún hefði verið óþörf, sæist á því,
sem uppvíst hefði orðið um stórkost-
legt ólag á stjórn hans og starfrækslu
Málverkasýning
Ásgríms Jónssonar
er opin daglega frá kl. 11—5
& i Vinaminni f ,
með þar af leiðandi voða-tapi, er gerði
frávikning bankastjórnarinnar á síðan
alveg nauðsynlega, að dómi skyn-
bærustu og óháðustu manna, meðþvi
að bankinn hefði ella sokkið dýpra og
dýpra í fenið. Og þó að bankastjórinn
hefði haft eða átt að hafa aðalábyrgðina
á stjórn bankans, þá sæi allir, að bank-
inn hefði ekki getað beðið þetta voða-
tjón af stjórnleysi hans og óreglu, ef
gæzlustjórarnir hefði rækt eftirlits-
skyldu sína í nokkru lagi. Það væri
og rangt með mál farið hjá Sk. Th.,
að aðalástæða til frávikningarinnar
hefði verið það, hve bankastjórnin hefði
tafið fyrir rannsókn bankans og hefði
átt ekki að standa lengur en til þess
er henni var lokið; nei, hún hefði
verið aðeins ein af mörgum. Samt
sem áður mundi frávikningunni hafa
verið aflétt í áramótin, ef ekki hefði
komið til viðvörun dönsku bankastjór-
anna um, hver háski erlendum við-
skiftum bankans gæti af því staðið,
ef þeim væri hleypt að aftur.
Loks sýndi ræðum. fram á rang-
hermi hjá J. ÓI. um mikla töf fyrir
nefndinni nú í deildinni, vegna tregðú
að afhenda henni gerðabækur stjórnar-
rannsóknarnefndarinnar.
Reykjavikur-annáll.
Aðkomumenn: Björn Bjarnarson Dala-
sýslumaðar. Gisli Johnsen kongúll frá
Vestmanneyjnm.
Ásgrims sýning er nú að fjara út. Síð-
ustu forvöð til að sjá skinandi fallegar is-
lenzkar myndir — i dag og á morgun. —
Engan mun þess iðra — þangað að fara
og teiga listina, sem þar er á boðstólum.
Dáin: Guðrún Nikulásdóttir ekkja Laugav.
25, 67 ára. Dó 21. marz.
Guðsþjúnusta á morgnn:
í frikirkjunni kl. 10 sira Bj. J.
kl. 1 sira Ól. Ól.
kl. 4 sira Jóh. Þork.
(Fassiusáimar).
Hjúskapur: Eicar Bjarnason járnsm. (frá
Túni i Flóa) og ym. Guðrún Asgeirsdóttir
í Viðey. Gift 19. marz.
Hringurinn, kvenfélagið, efnir til sjónleika
i næstu vikn — og mun ágóðanum varið
til styrktar fátækum berblasjúklingum. —
— Leikendur eru nngar blómarósir bæjar-
ins. Þegar alt þetta fer saman, er eigi
hætta á öðru en að fólkið flykkist i leik-
húsið.
iðni Sigurðssyni miðar vel áfram bjá Ein-
ari Jónssyni. Leirmyndin verður fnllger i
vikulokin næstu. — Ef samskotnnum mið-
aði jafnvel — væri vel fariö. En ástæða
mun til að hafa orð á, að landinn hefir
um of gert sig sekan um tómjæti i þvi máli.
Leiðara en tali tekur væri það, ef flýja
þyrfti á náðir fjárveitingarvaldsins um fé
til þessa minnisvarða.
Lehmann, sá er aliir er i kvikmyndahúsið
koma, þekkja frá gamanmyndunum, er ný-
lega dauður af slysförum. Var að leika
eitt gamanhlutverkið og féll úr lofti, stór-
meiddist og dó npp úr þvi.
Skipaferðir. Vesta kom loks i morgun.
Fjöldi farþega: Magnús Torfason bæjar-
fógeti, Helgi Sveinsson bankastjðri, Bærent-
sen kanpm. frá Skagaströnd, C. F. Möiler
agent 0. fl. 0. fl.
Skúlahátfð. Nemendnr mentaskólans —
skólapiltar hétu þeir áðnr meir — héldu
hina árlegu skólahátið i gærkveldi með
dansskemtun i Hótel Reykjavik. — Skóla-
hátiðin er — þvi miður — búin að missa
mikið af sinnm gamla ljóma. Áður á dög-
um tók i rann og vern allnr bærinn þátt i
skólahátiðinni beinlinis og óbeinlinis, — en
nú er öldin önnur.
Veðrátta. Bliðviðri á degi hverjum hér
um slóðir — svo að alla snjóa leysir og
alla isa þiðir — i ndttúrunnar riki.
Þessi vetur, sem nú er að ganga úr garði
hefir verið einhver minsti isavetur nm árabil.
Botnvörpungsstrand.
A mánudaginn bættist einn botn-
vörpungur í tölu þeirra, er á landi
liggja austur með ströndum. Það var
botnvörpungurinn Volante frá Grims-
by. Strandaði austanvert við Kúðaós.
Mannbjörg varð. Geir, björgunarskip-
ið, er fyrir austan sem stendur til þess
að freista að ná honum út.
Fordæmið — fortlæmið!
Þingræðisbrjóturinn i ráðherrasæt-
inu lýsti yfir því i ræðu sinni til varn-
ar þingræðisbrotinu, að hann teldi hina
konungkjörnu pingmenn alveg jajngilda
hinum pjóðkjörnu til stuðnings stjórninni.
Þetta eru hættuleg orð.
Hvar væri þjóðræði voru komið, ef
mark ætti á þeim að takai
Hvílíkt þingræðisskrípi yrði hér i
landi, ef fara ætti eftir þeim eftirleiðis
— þótt svo hrapallega tækist til um
daginn, að eigi varð þingræðisbrjótn-
um þá pegar hrundið af stóli!
Þingræðisbrjóturinn hefir sýnt það
í orði og verki, að hann telur rétt
og sjálfsagt, að mikill minnihluti pjóð-
kjörinna pingmanna, með ej til vill
nauðalítinn hluta kjósenda að baki, ráði
lögum og lojurn í pinginu og i landinu,
ef þeim fylgir að málum konung-
kjörna sveitin.
Afleiðingiti af kenningu þingræðis-
brotsráðherrans hefði t. d. árið 1908
orðið sú, að Hannes Hafstein, að hans
dómi, hefði þá átt að hafa fullan rétt á
*— það hefði verið sjálfsagt af hon-
um — að demba uppkastinu yfir höf-
uð þjóðinni, ej hann hejði getað krækt
í 6 pingscetum Jleira en raun varð á,
sœti ij pjóðkjörinna pingmanna í stað 9.
— Hannes Hafstein hefði þá, að dómi
þingræðisbrjótsins, átt á því fullan rétt,
að Iklæða íslenzku þjóðina uppkasts-
serknum, þótt uppkastinu hefði verið
fylgjandi að eins þeir 15 þjóðkj. þing-
menn, er fæst fengu atkvæðin við
kosningarnar þá.
Þau atkvæði voru samantalin 2037.
En alls féllu þá rúm 12,600 atkv.
á frambjóðendur í öllu landinu (Skúli
Thor. þó ótalinn).
Þessi er þá laukrétt ályktun af kenn-
ingu þingræðisbrjótsins i ráðherrasæt-
inu:
Uppkastið hefði verið sjáljsagt að
berja Jtam á pingmu, pótt pví Jylgdu
að eins pessir ij fulltrúar, sem að baki
sér áttu tapan l/o aj greiddum atkvœð-
um kjósenda í landinu, af pví að kon-
ungkjörna eða réttara Hajst.kjörna sveit-
in Jylgdi uppkastinu. Atkvaði konung-
kjörnu sveitarinnar sjáljsagt að rneta
meira en 5/6 hluta kjósenda!
Hér skal ekkert um það sagt, hvort
H. H. og hans menn hefðu hagað sér
svo sem nú er bent á, 1908. Það er
ekki með öllu ólíklegt, sbr. aukaþings-
farganið í sumar, er þeir vildu láta
ráðherra hlíta áskorun 13—14 þjóð-
kjörinna þingmanna -j- 6 konungkj.
En ef Kristján þingræðisbrjótur fóns-
son hefði þá staðið í sporum H. H.
mundi hann eigi hafa vílað það fyrir
sér — eftir orðum hans í neðri deild
um daginn.
Það voru hættuleg orð.
Það var hættulegt fordæmi, sem
hinn æðsti valdsmaður landsins þá
gaf.
Það fordæmi á öll þjóðin að for-
dæma.
Þingræðisbrjótnum verður sem fyrst
að hrinda af stóli.
Ef þjóðin gerir það eigi við kosn-
ingar þær, er fram fara í haust, gerir
hún sér skömm til handa, auglýsir að
þingræðis-ástin margjátaða hafi verið
orðagaspur eitt á vörunum, án þess
hugur fylgi máli.
Ef þjóðin purkar hann eigi af sér,
hinn nýja ráðherra, gerir hún sig
samseka honum um glapræðið hans
mæðu-mánudaginn 13. — þrettánda —
marz.
Þjóðin verður að fordæma það for-
dæmi.
Karl i koti.
Loftskeytin.
Þeir Forbergsímastjóri og Vilh. Fin-
sen loftskeytamaður hafa allmjög skifzt
á pmiískeytum um loftskeytamálið.
Forberg sendi alþingi prentað skjal í
fyrradag, er réð mjög frá loftskeyta-
sambandi, en Vilh. Finsen var eigi
seinn til svara, heldur dembdi óðara
vörn fyrir loftskeytin inn á þingið.
í næsta blaði verður vikið nánara
að því máli. Grein frá Forberg 0. fl.