Ísafold - 27.05.1911, Page 1

Kem'ii At tyisvar l viku. Ver?) árg. (80
arkir minst) 4 kr. erlendi* 6 ki. eða 14/a
dollar; borgist fyrir mibjan júlí (erlondis
fyrir fram).
Unpsögn (skrifiog) bundin viö áramót, ex
ógiifl nema komln sé til útgefanda fyrir
1. okt. eg aaapandi skuldlaas viö blaöiö
Afgreibsla: Austurstrsti 8.
XXXVIII. árg.
Reykjavík 27. maí 1911.
34. tölublað
I. O. O. P. 925269
Bókasaín Alþ. iestrarfól. Pósthússtr. 14 5—8.
Forngripasafn opib si. þrd. og fmd. 1*2—2
íslandsbanki opinn 10—2 V* og 51/*—7.
K. F. U. M. Lestrar* og skrifstofa frá 8 árd. til
10 sðd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 */* sibdegis.
Landakotskirkja. öuösþj. 91/* og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10 */*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2 */*, 61/i-6i/a. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—8
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhiröir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafniö á þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsiminn opinn virka daga 8 árd. — 9 siðd.
helga daga 8—11 og 4—6.
Lækning ók. i læknask. þribjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opiö l1/*—2J/» á sunnudögum
Ókeypis eyrna-, nef- og hálslækning Pósthús-
stræti 14 2. og 4. fimtud. i hv. mánuöi, 2—8.
Stjórnarráösskrifstofurnar opnar 10-4 daglega.
Sýning gripa Jóns Sigurössonar í Safnahúsiuu
opin kl. 12—2 hvern dag.
Tannlækning ók. Pósth.str.14, 1. og 8. md. 11—1
TaxafíóaQufubáf. Ingóífur
fer til
Borgarness i., 8., 21. júni
Borgarness og Straumfj. 27. maí.
Keflavikur og Garðs 3. júní.
Sjálfstæðisflokkurinn
í efri deild
Ofl
ráðherra Kr. J.
I.
Mörgum mun það óljóst enn, eink-
um út um land, hvaða brögðum Sjálf-
stæðisflokkurinn var beittur í efri deild,
og hver það var sem vann þar slig á
honum, og hver orsökin var.
Þegar þing var sett voru 8 sjálf-
stæðismenn í efri deild, en 6 Heima-
stjórnarmenn, þeir konungkjörnu. Það
var því sýnilegt, að þrátt fyrir það,
þótt hinir 6 konungkjörnu sætu þar,
að margra dómi í fullu lagaleysi, þá gat
sjálfstæðisflokkurinn haft yfirtök, og,
haldið áfram í sjálfstæðisáttina, að
verja landið fyrir öllum innlimunar-
tilraunum.
Að vísu vissu menn, að einn af
þessum þjóðkjörnu þingmönnum, Krist-
ján Jónsson dómstjóri, hafði orðið fyrir
óþægindum af þáverandi stjórn, sem
hann kallaði óréttlát; en með þvi
hann hafði skotið því ágreiningsmáli
til dómstólanna, datt engum í hug,
að hann mundi sækja fast að gera
þann ágreining samtímis að aðalmáli í
þinginu, og með því stuðla að því,
að hans eigin flokkur misti yfirráðin
í deildinni, því vitanlegt var það, að
sjálfstæðismenn þar, vildu ekki halia
rétti Kr. J. í því máli, en hitt vildu
flestir i þeim flokki, að málið yrði
rannsakað hlutdrægnislaust, og að sá
fengi sökina, sem ætti hana.
í því trausti að Kr. J., sem enn
var í sjálfstæðisflokknum, gerði sig á-
nægðan með óhlutdræg úrslit í máli
þessu, fóru sjálfstæðismenn deildar-
innar fram á það við hann sem ær-
legan flokksmann, að hann kysi með
þeim forseta úr konungkjörna liðinu,
og hétu honum um leið, að þó sjálf-
stæðismenn yrðu í meiri hluta, þá
skyldi hann ’fá sinn rétt i bankamál-
inu, og bentu honum á, að sjálfur
gæti hann greitt atkvæði í því máli
eins og hann vildi, hver sem skoðun
flokksins kynni að verða. En Kr. J.
neitaði að ganga inn á þetta; hann
áleit sýnilega, að málstaður sinn væri
svo slæmur, að hann gæti ekki einu
sinni treyst sínuni eigin fiokkstnönnum
til að þvo sig hreinan af bankamál-
inu, og áleit sér því mest áríðandi,
að fjandmenn ráðherra B. J. og sjálf-
stæðisflokksins yrðu í meiri hluta í
efri deild, því þá gat hann verið viss
um að verða ofan á, hvernig sem mála-
vextir vcetu, en annars ekki.
Öll stjórnmálastefna hans sjálfs og
sjálfstæðisflokksins, sem hann taldi sig
til varð að víkja fyrir þessum per-
sónulegu þörfum hans sjálfs. Og enda-
lokin urðu þau, sem allir vita, að hann
kaus forsetann með heimastjórnarsveit-
inni konungkjörnu, án þess að blikna
né blána, og eftir það stóð taflið í
efri deild svo, að 6 konungkjörnir
urðu á móti 6 þjóðkjörnum og Kr.
J. sá 7., sem þó eigi var rekinn úr
flokknum að sinni, þótt þetta tiltæki
hans væri hið megnasta flokksrof.
Og sjálfsagt mundi hver annar en
Kr. J. hafa sagt sig úr flokknum, eft-
ir að hafa aðhafst þetta eingöngu í
eigingjörnum tilgangi, vitandi það, að
allir góðir menn í flokknum hlutu að
fordæma aðferð þá, er hann beitti. En
Kr. J. treysti því, að almenningsálitið
væri nógu veikt í þessu landi, að
höjðingjavaldið mundi sigra nú eins og
endranær, vegna skorts á almennri og
sterkri réttlætistilfinningu meðal al-
mennings.
Þegar Kr. J. var þannig búinn að
ná yfirtökum á efri deild, þá beið
hann ekki boðanna lengur með að út-
vega sér »sódaogsápu« til að þvo af
sér ryðið i bankamálinu.
Rannsóknarnefnd var skipuð, og af
því ekki þótti trygging fyrir að hægt
væri að fella nægan áfellisdóm yfir
fyrv. ráðh. B. J. eingöngu í banka-
málinu, þá var flúið til þess úrræðis
að láta rannsóknarnefndina rannsaka
alt, sem B. J., hafði framkvæmt sem
ráðherra, í von um, að eitthvað að-
finningarvert kynni að finnast í öðr-
um málum en bankamálinu, sem gæti
orðið til styrktar Heimastj., en B. J.
til áfellis.
Og hverir völdu svo rannsóknar-
nefndina í bankamálinu í efri deild?
Kristján Jónsson sjálfur, Eirikur Briem
sjálfur — báðir sakborningar— Stein-
grímur Jónsson bróðir Kr. J., Lárus
H. Bjarnason, margra ára gamall fjand-
maður Björns Jónssonar, og 3 aðrir
konungkjörnir.
Rannsóknin.
Hún hófst ekki um bankamálið eitt,
heldur um hitt og þetta, sem alls
ekki kom málinu neitt við.
Nú þótti Kr. J., sem búinn var að
kljúfa flokkinn og koma honum í
minnihluta í deildinni, bera nauðsyn
til að fá þvottinn áður en rannsókn-
arnefndin léti frá sér heyra, því á
laun hafði hann samið svo utn við
heimastjórnarmenn, að verða ráðherra,
en áríðandi að ráðherraskiftin gætu
farið fram sem fyrst á þinginu, svo
B. Jtt gæti sem minstri vörn fyrir sig
komið í bankamálinu og öðrum mál-
um. Því var það, að þessi merkilega
þingsályktunartillaga kom fram i efri
deild, að setja Kr. J. inn í bankann
aftur áður en Jarið var að rannsaka
bankamálið, og láta Landsbankann
greiða gæzlustjóranum laun í hér um
bil i.i/a ár, þótt bankinn væri búinn
að greiða öðrum löglegum gæzlustjóra
launin.
Og hverir setja svo Kr. J. inn og
ráða því, að Kr. J. eru greidd gæzlu-
stjóralaunin?
Hann sjáljur og konungkjörna sveit-
in, sem áður er nefnd.
Eg hefi oft verið á áheyrendapöll-
um þingsins, en eg man ekki til að
mér hafi nokkurn tíma blöskrað eins
óskammfeilnin: að sjá sjálfan sakar-
aðila, eða réttara sagt þá báða, kveða
upp sýknudóm yfir sjálfum sér í opin-
beru máli, sem lá undir úrskurði dóm-
stólanna, og tildama sjáljum sér Jé aj
almannajé.
Og sessunaut mínum, sem var út-
lendingur, er eg hafði sett inn í málið,
hnykti við, er eg sagði honum að
þetta væri hdyfirdóinari landsins, sem
þannig greiddi atkvæði, maður sem
átti að hafa hina næmustu tilfinningu
fyrir réttvisinni í landinu.
Það liggur nú i augum uppi, að
efri deild, eða þingið, gat ekki að
lögum, að órannsökuðu máli kveðið
upp þennan sýknudóm yfir gæzlu-
stjórunum, og þar sem máli þessu
var þegar skotið til dómstólanna, alla
eið til hæstaréttar, þá átti efri deild
eða hinir konungkjörnu þar með Kr.
J. í halanum eigi lítið á hættu fyrir
sóma sinn, ef svo færi að dómur
hæstaréttar á sínum tima, færi í þver-
öfuga átt, og ef til vill dyndi á á
óhentugasta tíma, rétt fyrir kosning-
arnar. 9
Það úrræði var því haft, að nota
embættisstöðuna til að afturkalla inn-
setningarmálið á laun við annan máls-
aðila þess, Landsbankann, og ofan í
lög og venjur, og gera það á síðustu
stundu, svo víst væri um, að aftur-
köllun málsins gæti ekki brugðist; þar
með var líka kipt fótunum undan
gæzlustjóralaunamálinu, sem einnig
hafði verið áfrýjað til hæstaréítar;
þar slegnar tvær flugur í einu höggi.
Þetta er í stuttu máli hinn sögu-
legi gangur málsins. En síðar mun
eg víkja að öðrum atriðum.
Auditor.
- -—i---
Forseta-minnisvarðinn.
Isajold hefir náð í mynd af líkneski
Einars Jónssonar af Jóni Sigurðssyni
— eins og það lítur út í leirnum.
Er það myndin, sem hér birtist.
Af henni er hægt að fá hugmynd um
Leirmyndin af forsetanum.
útlit styttunnar. Sjálf verður líkams-
myndin 4^ alin á hæð, en undir
henni stallur 4 álnir á hæð.
Ekki mun ennþá gengið frá fulln-
aðarályktun samskotanefndarinnar um
að setja myndastyttuna á skólabrúna.
Þeim fjölgar með degi hverjum er
kjósa heldur stjórnarráðsblettinn.
Botnyörpusektirnar og Danir
J. C. Christensen vill,
að Yalurinn hætti strandgæzlu
hór við land.
í blaðij. C. Christensens fyrv. yfir-
ráðh. Dana, Tiden, birtist nýverið (5.
maí) ritstjórnargrein um íslandsmál,
sem er margfaldlega þess verð, að
henni sé gaumur gefinn af oss —
ekki sízt þegar.þess er gætt, að hún
er sprottin frá þeim manninum, sem
einna mest á undir sér í stjómmálum
Dana um þessar mundir.
Greinin fjallar aðallega um tvö atriði:
1) mótmæli alþingis gegn stöðulög-
unum, 2) burtfelling botnvörpusekt-
anna og þingsályktunartillpgu neðri
deildar um að taka til íhugunar að
eggja fé til strandgæzlunnar, þegar
Danir viðurkenni, að landhelgin sé
óskoruð eign vor.
Að þessu sinni skulum vér athuga
seinna atriðið, en geymum hið fyrra
til næsta blaðs eða svo.
Hr. J. C. Christensen skýrir fyrst frá
aðdraganda þess, að ákvæði var sett um,
að 2/3 sektanna skyldu renna í ríkis-
sjóð Dana. Danir hafi 1906' smíðað
Valinn eingöngu í þarfir íslendinga
og því hafi þeim þótt sanngjarnt, að
eitthvað kæmi þar á móti. Hannes
Hafstein hafi gengið inn á það, komið
því inn í fjárlögin o. s. frv. — En
nú hafi þingið þvert ofan í fylgi fyr-
verandi ráðherra landsins felt ákvæðið
burtu enn af nýju.
Og hr. J. C. Chr. heldur áfram:
Rétta svarið við pessu væri, að Val-
urinn vœri kyrr í Kaupmannahöjn og
vér (Danir) létum oss nœgja að senda
pangað svo sem áður, hernaðarsnekkju
'Krydser) — og ef til vill verður end-
irinn sá; vér vonum að svo
verði.1) En hvað sem öðru líður já
Islendingar eigi bætt Jyrir sér með pings-
ályktun peirri, sem sampykt hefir verið,
pví ef Islendingar vilja láta skoða land-
helgina óskoraða eign sína, þá verða
þeir sjálfir að bera að öllu
ieyti kostnaðinn við iand-
helgisvörnína.1) Þvi er ástœðulaust
jyrir pá að œtla að taka til íhugunar
að leggja fé til verndar Dana við
strendur Islands, ej svo Jer, pví að,
pá kemur hún Dönum ekkert við.
Rétta svarið frá vorri hálfu íslend-
inga við þessum bollaleggingum hr.
J. C. Chr. og Dana er að voru áliti:
peir um pað. Og vitaskuld er það,
að ef svo fer, að við fáum landhelg-
ina viðurkenda óskoraða eign vora,
og Danir færast undan strandgæzlu-
kvöðinni — þá er að taka því. Ein-
hver ráð munu til þess að ldjúfa það
fyrirtæki — þegar þar að kemur, ef
hugur fylgir máli um sjálfstæðisvið-
leitni vora.
Ýms erlend tíðindi.
Kböfn, 16. mai 1911.
Standard Oil dæmt. Þess er getið í
ísafold fyrir eigi alls löngu, að verzl-
unarhringurinn Standard Oil, oiíufélagið
alræmda í Ameríku, hefir verið dæmt
til þess að hætt,a störfum sakir ólöglegr-
ar samkepni. Dómur þessi var staðfest-
ur í gær af hæstarétti Bandaríkjanna og
verður houum eigi áfr/jað. Fólaginu er
veittur 6 mánaða frestur, en eftir þann
tíma á það ekki að vera til lengur. Mál
þetta hófst 1906 og hefir málskostnaður
allur numið 36 miljónum króna.
Menn vissu þegar fyrir löngu hvernig
mál þetta myndi fara í bæstarótti, og
segja menn að fólagið muni rísa upp
óðara aftur í annari mynd.
Frá Danmörku. Þar hafa staðið vinnu-
deilur miklar undanfarið. Um 40,000
verkmönnum hótað verkbanni, en sáttá-
semjaranum í þess konar málum, Koe-
f o e d forstjóra hagfræðisskrifstofunnar,
tókst að afstýra því með því að miðla
málum milli verkamánna og vinnuveit-
enda. En utan við verkmannasamband-
ið standa 700 pjátursmiðir, og til þess
að miðlunin kæmist á, urðu þeir að
samþykkja hana. Þetta brást, og verk-
bann hófst í morgun. Þessir 40,000
menn voru gerðir atvinnulausir. En nú
í kvöld hóldu pjátursmiðirnir með sér
nýjan fund og samþyktu nú miðlunina.
Verkbannið er því úr sögunni eftir þenna
eina dag.
Á sunnudaginn var gerðust þau tíð-
indi, að Frakkinn P o u 1 a i n flaug frá
Khöfn til Hróarskeldu og sömu leið til
baka aftur. Er þetta mesta flug, sem
háð hefir verið hór í landi fram að þess-
um tíma.
ísland og Svíþjóð. Sænskum blöð-
l) Leturbreytingar blaðsins.
um hefir orðið tíðrætt um styrkveitingu
alþingis til beinna gufuskipaferða milli
óslands og Svíþjóðar. Telja þau víst,
að Svíþjóð muni einnig styðja fyrirtækið
með fjárframlagi úr ríkissjóði. Sumum
blöðunum þykir þó þessar 4000 kr. of
lítil fjárhæð, og segja, að ekki muni
veita af tífalt hærri fúlgu.
-----3SG-----
Þilskipaafli og botnvörpunga
í Reykjavlk og Hafnarfirði
á vetrarvertíð 1911,
Ur Reykjavík hafa gengið 34 þil-
skip alls og fer afli þeirra hér á eftir:
Skip H. P. Duus, Rvík.
Asa.............................49,5°°
Björgvin...................3 3,000
flákon..........................21,300
ho. . . 23,000
Keflavík........................30,000
Milly...........................3i,S°°
Seagull (Duus o. fl.) . . . 43,000
Sigurfari.......................29,000
Svanur ........................ 3S,S°°
Sæborg............................4M°o
341,500
Skip hlutajél. Sjávarborg (Edinborg).
Fríða.....................29,000
Guðr. Zoéga...............23,000
Geir......................44,000
Isabella..................17,000
Josephine.................23,000
138,000
Skip Th. Thorsteinsson.
Guðr. Sophie ..... 20,000
Margrethe.................28,000
Sigríður ekki á fiskiveiðum
48,000
Skip hlutajél. P. J. Thorsteinsson & Co.
Björn Ólaísson 33,000
Greta 27,000
Guðr. af Gufunesi .... 3S,°°°
Langanes 38,50°
Portland 25,000
Ragnheiður 34,5°°
Skarphéðinn 31,000
Sléttanes (Akorn) .... 21,000
Toiler 16,000
261,000
Skip J. P. T. Bryde, Rvík.
Niels Vagn 15,000
Valtýr 3S,°°°
S°,5°0
Ymissa eign.
Esther (Pétur Thorsteinsson) 20,000
Bergþóra (Guðm. Ól.) . . 26,000
Harald, ísaf. (L. Tang&Sön) 32,000
Haflari (Sig. Jónsson) . . . 34,000
Hafsteinn (Jón Ól. 0. fl.) . 30,000
Hildur (Jón Laxdal) . . . 40,000
Duus-skipin hafa aflað mest að meðal-
tali, )4,iyo, Edinborgar-skip 27,400,
Th. Thorsteinssons-skipin 24,000, skip
Miljónarfélagsins 29,000, Bryde-skipin
23,230.
Allur er aflinn á þessum 34 skip-
um 1,021,000, fiskjar eða 30,029 á
skip. Skipshöfn mun vera þetta frá
22 til 28 á skipi eða að meðaltali 2/
manns. Verður þá meðalafli á mann
rúm 1200 fiskjar eða nál. 10 skpd.
Hafnarfj.-þílskipin.
Skip hlutajél. Edinborg í Hajnarfirðn
Elín.........................9,000
Gunna.......................30,000
Himalaya....................18,000
Jón ekki á fiskiveiðum
Morning Star................32,000
Robert......................3S,°°°
Sjana.......................28,000
152,000
Skip E. Þorgilssonar kaupm.
Surprise ...................36.300
Alls hefir aflinn á þessum 7 skiþ-
um verið 188,500 eða 26,929 að
meðaltali á skip. Elin er smáskúta,
sem fór seint á veiðar; sé hún talin
frá, hækkar meðaltalið allmikið — upp