Ísafold - 14.01.1914, Blaðsíða 3

ISAFO LD
15
Svar
til
hr. fjárræktarfræðings lóns Þorbergssonar.
»Sannleikurinn er sagna-
beztnr, en gangir þn fyr-
ir hvers manns dyr og
segir öllnm fullan sann-
leika, þá mnnt þú hverj-
um manni hvumleiðnr
verðau.
Jón H. Þorbergsson hefur svarað
ritdómi minum »Um hirðingu sauð-
fjárc í 97. tbl. ísafoldar f. á.
Fyrir því vildi eg biðja ísafold
fyrir eftirfylgjandi svar til J. Þ.
Jóni þykir það óhæfa mikil að
eg skuli vera svo djarfur að rita rit-
dóm um bók sem hann riti. Út af
þessari dirfsku minni eys hann yfir
mig skömmum, brigzlar mér um
þekkingarskort, »vöntun á upplagic,
miður gott innræti o. fl. o. fl. því
líkt.
Þegar eg las þetta »svar*, gerði
eg hvorttveggja, að vorkenna Jóni og
undrast yfir rithœttinum.
Eg vorkenni Jóni, að hann skuli
vera svo gerður, að þola ekki að
heyra annað en hól um sjálfan sig
og verk sín, og eg vorkenni hon-
um líka það, að hann skuli ekki
vera skapstiltari en það, að reiðast
af réttmætum aðfinslum og það svo
mjög, að hann gleymir sér og mál-
ejninu, en fer að gkammast við mig
persónulega.
Þó Jón skammi mig og brígzli
mér, þá er mjög fjarri því, að eg
reiðist honum fyrir. Honum er
ekki ætlandi að dæma um kunnáttu
mina og þekkingu, því til þess
brestur hann alt, en þó fyrst og
fremst kunnugleik.
Auk þess hefi eg porað að láta
aðra dæma um það áður, og dómi
þeirra haggar hvorki Jón né aðrir.
En í fréttaskyni gæti eg sagt Jóni
vini það, að eg hefi átt við fjárhirð-
ingu vetur, sumar, vor og haust, og
setið hjá ám, sem gefið var salt á
kvíaból. Eg gæti líka með nöfnum
nefnt ær, er faðir minn sál. átti, og
eg sat hjá, er fengu skitu af
kvíabólssalti. Samskonar dæmi gæti
eg líka nefnt austan úr Árnessýslu
og norðan úr Eyjafirði.
að vér þá fengjum fullar sönnur á,
að það er einmitt þetta, sem timans
börn sakna sárast og þrá heitast hið
innra með sér. En oss tekst það
ekki. Oss brestur einmitt þá náðar-
gjöf andans, sem til þess þarf.
Þetta tala eg ekki svo sem sá er
tekur sér dómsvald yfir bræðrum
sínum. Orð mín byggjast á sárri
reynslu margra ára prestskapar míns.
Að líkindum reynum vér á ýmsa
vegu að bæta úr því sem vér finn-
um að oss er ábótavant. Sumir
berja í prédikunarstólinn og fullvissa
hátíðlega um rétt-trúnað sinn. Aðrir
reyna að vekja athygli manna með
nýjustu nýjungunum úr verksmiðju
nútíma-guðfræðinnar. Enn aðrir grípa
til vakningameðala og starfsaðferðar,
sem önnum kafinn andlegleiki tím-
ans finnur upp til þess að safna
mönnum saman óg hafa áhrif á þá.
Þetta eru neyðarúrræði. Ekkert ann-
að en neyðarúrræði, sem gera enn
tilfinnanlegri og áþreifanlegri skort-
inn á sannarlegum anda.
Hvernig getum vér öðlast andann
í rikari mæli?
Til þess er að eins ein leið —
að eins ein. Og hún er sú, að sökkva
sér niður í fagnaðarerindið með bæn
til guðs. En meginskilyrðið fyrir
því, að þetta verði meira en ein-
tómur ásetningur og ráðagerð, er
það, að vér áreiðanlega séum oss
Jón langar til að eg færi meiri
rök fyrir því, að það sé lítill fróð-
leikur í bókinni, og fyrst hann lang-
ar til eg tíni til fleiri dæmi, held
eg, eg verði að gera það, þó eg
ekki ætlaði að tala frekar um það.
Á 12 stöðum segir Jón frá ann-
ara áliti, án þess að segja nokkuð
um, hvort það sé rétt eða rangt,
eftirbreytnisvert eða varhugavert. Þó
gott sé að fá álit og reynslu annara
á ýmsu, þá er þó betra að
fá að vita álit Jóns um leið, og sér-
staklega er gott að fá að vita hver
hefir réttara, þegar Jóni og >sum-
umc eða >nokkrumc ber ekki sam-
an.
Á bls. 14 stendur: >Bezt er að
hafa kvíar í túnjaðri, svo síður troð-
ist túnið. >Mörgum þykir hentugt
að hafa færikvíarc. Hvað læra menn
af þessu? Hvort er, eftir því sem
hér er kent, betra að hafa torfkviar
á túnjaðri eða færikvíar inn á tún-
inu.
A bls. 30 stendur: «Víða er
mjólkað tvisvar í mál. Eg veit ekki
hvort það hefur nokkra þýðingu«.
Hvað læra menn af þessu, hvort er
eftir því betra að mjólka tvisvar
eða einusinni? Um þetta eru þó til
á íslenzku og á prenti reikningslegir
samanburðir, og væri ekki óþarft, þó
Jón kynti sér þá og styddist við
næst þá hann ráðleggur um mjaltir.
«Mörg fleiri samskonar dæmi
mætti telja, en þess gerist ekki þörf,
því athugull lesari finnur þau sjálfurc.
Ekki vitðist Jón skilja orð min
um fóðureiningu og heyeiningu og
get eg ekki að þvi gert. En reyna
vil eg enn, og nú i síðasta skifti að
koma honum i skilning um það.
Eg vil, eins og þú Jón, láta nota
heyeininguna og hefi sjálfur notað
hana, en af því að aðrir nota »fóð-
ureiningc um aðra fóðurstærð, þá
tel eg óheppilegt að skýra heyein-
inguna um, og kalla hana fóður-
eining,
Ætli t. d. mönnum þætti ekki
illa viðeigandi að kalla «krónumynt-
ina okkar >mark?c Eg býst við
því, en hvorutveggja eru þó silfur-
myntir með misjöfnu verðgildi. Eins
er með »fóðureining« og «heyein-
meðvitandi andans örbirgðar vorrar.
Guð hjálpi oss til að losna við hina
andlegu íbygni, sem vill loða við
oss presta, og allan sérgæðingshátt-
inn, ásamt hinum íburðarmikla glamr-
anda, sem honum fylgir. Guð hjálpi
oss til að koma réttilega auga á vora
sönnu andans örbirgð, og gefi oss
einlægni til að kannast auðmjúklega
við hana. Það er mjói vegurinn,
sem liggur til andans uppsprettu. —
Eg lýk svo máli mínu með því
að draga saman á þessa leið það,
sem eg hefi hér viljað sagt hafa:
»Gömul trú« og »andlegt líf á vor-
um tímumc stendur nú hvað and-
spænis öðru og djúp staðfest á milli,
svo mikið, að við sjálft liggur að
hinar kristnu þjóðir — einnig vor
þjóð — séu teknar að fjarlægjast
fagnaðarerindi Jesú Krists.
Skilyrðið fyrir því, að þessari yfir-
vofandi hættu verði afstýrt, er það,
að trúin, — sem í sjálfu sér er ekkert
annað en barnslegt traust til guðs,
eins og það opinberast í Kristi —
endurnýist hið ytra, taki upp nýjan
guðfræðilegan búning, svo að hún
geti fullnægt þörfum hins andlega
Hfs á vorum dögum. En höfuðskil-
yrðið er þó það, að trúin endurnýist
hið innra fyrir anda Drottins, og
öðlist náðargjöf andans til að setja
sálum mann guð lifandi fyrir sjónir.
(J. H. þýddi úr «For Kirke og
Kulturc 1913, 9. h.).
ing«. Hvorutveggja eru einingar,
en í þeim er mismikið næringar-
gildi, eins og það er mismikið silfur í
marki og krónu,- og þeir peningar
mis-verðmiklir sem verzlunarmiðill.
Skilji Jón nú ekki hve óheppilegt
það er, að kalla heyeining fóður-
eining, þá býst eg ekki við, að eg
geti látið hann skilja það.
Allar hártoganir og útúrsnúninga
um vatnsgjöfina eða brynningar ætla
eg mér ekki að eíta, því sá rithátt-
ur lætur ekki mér, en ætti eg að
ráða Jóni heilt, þá væri það það, að
lesa einbverja almenna fóðurfræði,
enska eða danska (eða hans Her-
manns) og styðjast við hana, þegar
hann næst ritar um það efni.
Ekki finst Jóni tilhleypingar heyra
undir vetrarhirðingu sauðfjárins. En
mér finst það, og verður Jón að
virða mér til vorkunnar. En annars
fanst mér því meiri ástæða til að tala
um það, sem það einmitt er í því
efni, sem fjárræktinni á Suðurlandi
er allra mest ábótavant. En það er
eins og margir vita algengur letisiður
á Suðurlandi að sleppa hrútunum í
ærnar i byrjun fengitímans og láta
þá ganga i ánum úr þvi. Sunnlend-
ingar margir hverjir kunna þá alls
ekki að hleypa til; en Jón sem er
Þingeyingur, og þar að auki fjár-
ræktarfræðingur, kann það, og hefði
þurft að kenna þeim það. Óhrædd-
ur þori eg að fullyrða, að fjárræktin
kemst aldrei í sæmilegt horf, enn
siður gott, meðan letin og skeyting-
arleysið er svo ríkt hjá mönnum, að
þeir líða sjálfum sér og fjármönnum
sínum, að hleypa þannig til.
Gott þykir Jóni það að gefa fulla
garðana áður en fé er hleypt inn,
svo nóg slæðist og nógur verði
troðningur á jötunni. Þetta þykir
mér ekki, og sýnist okkur þá sitt
hvað.
Enn mætti bæði telja villur, sem í
bókinni eru og ónákvæmni, en eg
læt hér staðar numið.
Minni svo að endingu á það að
það er rétt sem eg sagði í 87. tbl.
ísafoldar f. á. að láta unglinga lesa
bókina. Þeim glæðist við það áhugi,
en aukinn fróðleik sækja þeir ekki
í hana.
Meira svara eg ekki Jóni, og það
sem hann i bræði sinni hnýtir i mig
fyrirgef eg honum fúslega. Fari
hann á stað aftur, mun eg engu svara
honum, nema hann sérstaklega mæl-
ist til að eg geri það; þá kann að
vera að eg tíni til fleiri dæmi úr
bókinni, því enn eru mörg ótalin,
ef timi minn þá leyfir.
Hvanneyri 1. janúar 1913.
Páll Zóphóniasson.
Um sandfok.
1.
Allir þeir, sem um landið ferðast,
sjá, hve landið er nú óbyggilegt á
mörgum stöðum. Á því eru stór
svæði hulin jöklum og hraunum.
Viða eru lika stór gróðurlaus svæði
sem annaðhvort eru roksandar, eða
uppblásnir eða örfoka svæði.
All viða eru þó frjósöm héruð með
ræktuðum blettum og blómlegum
bygðum.
Þessir byggilegu blettir, ættu að
vera oss íslendingum öllum jafn kær-
ir, því að við þá er tengd framtíð
vor. A arðsemi landsins grundvall-
ast framtiðarvelliðan meiri hluta is-
lenzku þjóðarinnar; þvi að af afurð-
um þess verða búar og bændalýður
að hafa sitt lífsuppeldi.
Virðist því að öllum hugsandi ís-
lendingum ætti að vera það áhuga-
mál, að rækta landið, enda hefir tals
verður áhugi vaknað á síðustu árum
í þá átt — en það er ekki nóg að
reyna í eitt sinn til að gera land
arðberandi. Máltækið hljóðar svo,
að ekki sé miuni vandi að gæta
fengins fjár, en afla þess og á það
ekki síður við ræktað land en annað.
Sorglegt er að sjá, og til þess að
vita, að roörg hin frjósömu héruð
eru stórskemd og liggja við eyðilegg-
ingu af sandjoki, ef ekki er að gert.
Nú er mikill fjöldi af jörðum alger-
lega eyðilagðar af sandfoki t. d. í
Landsveit og á Rangárvöllum í Rang-
árvallasýslu. Ank þess er bæði þar
og í flestum héruðum landsins mjög
margt af góðum jörðum, sem eru
hálf eyðilagðar og afdrif þeirra auð-
sæ, ef ekki er spornað við skemd-
unum með viðeigandi ráðum og
dugnaði.
Til þess að geta varist meinsemd-
um, þá þarf að þekkja þær, upptök
þeirra Og eðli.
Til þess að geta varist árásum
sandsins, þá þarf að gera sér grein
fyrir, af hverju sandfokið stafar,
hvernig það hagar sér, og byggja
svo á þeirri þekkingu, þau bjargráð,
sem helzt er hægt að nota, til þess
að verja landið.
Sem kunnugt er, þá er ísland eitt
eitt hið mesta eldfjallaland í heimi.
Eldgosin hafa haft mikil áhrif á
myndun jarðlaganna, því að af þeim
stafa hraun, vikur og eldfjallaaska,
sem oftast gætir mikið i þeim hér-
uðum, sem sandfok er mest.
Hekluhraunin (um 38 ferh. míl.)
eru undir miklum hluta þeirra hér-
aða, sem sandfok er mest á Suður-
landi, t. d. Landsveit, Rangárvöllum
að nokkru leyti og Skeiðum.
Vikurinn og askan berasr við eld-
gosin út yfir landið og fellur niður
á jörðina, eins og snjór. Eru vikur-
lögin og öskulögin stundum all þykk.
Náttúrlega fer það mes't eftir því,
hve mikið komið hefir af þeim efn-
um upp við eldgosið, og hvort hér-
uðin liggja langt frá eða nærri þeim
stöðum, sem eldgosið hefir verið.
Eðlilega verða þessi efni því mest
næst eldföllum.
Öskulög þessi má sjá viða í jarð-
lögum á Suðurlandsundirlendinu.
Víða þar sem jarðvegur er þykkur,
má sjá hvert vikur og öskulagið of-
an á öðru með moldarlögnm í milli,
sem sýna, að oft hefir liðið langt
milli þeirra eldgosa, sem mikið ösku-
fall hefir stafað af.
Af þessu leiðir að jarðlögin hafa
hækkað, orðið laus og gljúp og þeg-
ar við það bætist, að undir þessum
moldarblöndnu jarðlögum, kemst
oftast hraun, þá er það auðskilið að
vatn sígur fljótt i gegnum þau, og
slik jörð er oft þur með litlum
gróðri, eða næstum gróðurlaus.
Víðsst á íslandi eru miklar úrkom-
ur og .vatn því mikið á jörðu, þeg-
ar jarðlögin eru frosin, svo það get-
ur ekki sigið niður. í frostunum
frýs vatnið, sem þá fyllir allar hol-
ur og öll bil, sem eru milli vikurs
og ösku hraunanna í efstu jarðlög-
unum. Vatnið mylur þvi grjótið i
sundur og losar moldina.
Snjóvatnið þiðnar á yfirborðilands-
ins og rennur burtu. Við strauma
þessa skolast oft frjóefni burtu og
oft rifur það sár í grassvörðiun.
Oft ber líka við, að sár í gras-
sverðinum myndast á annan hátt t.
d. af umferð, götum, skriðum í fjalla-
hlíðum„ skógarhöggi, mosa og lyng-
rifi o. s. frv.
Vanalega eru þessi sár i gras-
sverðinum smá i fyrstu, og gefa
menn þeim lítinn gaum — enn þau
stækka oft fljótt. Vindurinn fer
með gapandi gini yfir landið og
sleikir úr hverri sprungu, geil og
rifu, sem hann finnur.
, Finni hann litla holu, rifur hann
moldar og sandkornin úr henni, svo
að hún stækkar. Úr götunum sóp-
ar vindurinn og vatnið rykinu, göt-
urnar stækka, dýpka og geilar koma
undir grasrótina. Hnausar falla nið-
ur og motdin fýkur yfir graslendið
framundan, það hækkar og börð
myndast. Umferð manna og fénað-
ar losar altaf moldina úr sárinu, hún
fýkur og altaf stækkar flagið. Sauð-
fé stendur undir moldarbörðunum
og nuggar sig við þau, Moldin
hrynur niður og graskekkir á eftir
og altaf stækkar sárið.
í leysingum og vatnavöxtum skol-
ast vatnsbakkarnir, (lækjarbakkar) burt
af vatninu. Vindurinn feykir ryk-
inu út yfir bakkann, bakkinn hækk-
ar, en mjókkar; flagið stækkar, gras-
ið minkar. Smátt og smátt fýkur
meira og meira, þar til skaðlegt
sandfok er byrjað.
Víða er þetta byrjunarsaga sand-
foksins — en svo kemur áframhald-
ið á eftir. Þegar vindur er, fýkur
moldin og sandurinn fjöllunum hærra.
Útsýnið hverfur, ekkert sést nema
kolmórauður reykmökkur og ill færð
er um þessi sandsvæði fyrir sandbyl.
Stóru sandkornin urgast oftast niður
við jörðina, en mold og smáu sand-
kornin fjúka upp í loftinu.
Gras, sem næst er flögunumr
og næst er sandfoksstefnuni fyllist
vanalega af sandi. Við það kafnar
grasið oft niður, rótin finnur og
nýtt svæði myndast, til þess að blása
upp. Sandur sezt oft svo mikiil í
ull á fé, að það á mjög örðugt með
að hreyfa sig. Öll skjól fyllast af
sandi og moldrykið smýgur innjjum
hverja gætt og rifu, svo að moldar
lag er yfir öllum húsgögnum á þeim
bæjum, sem næstir eru þessum voða-
legu sandbyljum. Menn eiga mjög
örðugt með að vera úti. Augu, eyru
munnur og nasir hálf fyllast af þessu
viðbjóðslega ryki og alt af brakar
undir tönn af sandkornunum, sems
i munninum eru.
Flestum þykir ótrúlegt, að hola,
götutroðningur, eða lækjarbakki geti
verið rótin að þessum ófagnaði —
en sé vel athugað, þá hafa slík smá-
atvik oftast orðið undirrótin til þess,
að stór svæði hafa eyðilagst, bæði
góð tún, engjar og beitilönd. Stund-
um hafa ein eða fleiri. jarðir lagst £
eyði og jafn vel heilum sveitum ver-
ið hætta búin.
Oft getur sandfok stafað frá vatni,
sjó eða ám. Sandurinn skolast þá
upp að ströndunum, þornar þar og
fýkur svo inn yfir landið.
Nl.
For Salg af prima hygiejniske Syge-
plejeartikler etc. til Private som
Bierhverv söges mod 50 pCt. Pro-
vision en dygtig Mand i hver By.
L. Nielsens Gummifabr. Köbenhavn F.
Minningarsjóður
Björns Jónssonar.
Tekið móti gjöfum í skrifstofu og
bókverzlun ísafoldar, pappírsverzlun-
inni Bjöm Kristjánsson og verzlun
lóns frá Vaðnesi á Laugavegi.
Reynið Boxcalf-svertuna
,Sun‘
og þér brúkið ekki aðra skósvertu
úr því.
Fæst hvarvetna á íslandi hjá kaup-
mönnum.
Buchs litarverksmiöja
Kaupmannahðfn.
Þeir kaupendur Isafoldar
hér í bænum, sem skift hafa um heim-
ili, eru beðnir að láta þess getið, sem
allra fyrst, í afgreiðslu blaðsins, svo
þeir fái blaðið með skilum.
/