Ísafold - 17.01.1914, Blaðsíða 3

I S A F 0 L D
19
Fánum vafinn er bærinn í dag —
til virðingar við afrnælisbarnið: »Eim-
skipafólag Islands«.
íslenzkan fána má hvergi vanta á
stöng.
Væntanlega verður einnig frí í skól-
unum frá hádegi.
Fisksalan til Englands. A p r í 1
hefir n/iega selt afla sinn fyrir 630 £
(11.340 kr.).
Messnr: í dómkirkjunni kl. 12síra
Jóh. Þork., kl. 5 síra Bj. J.
í fríkirkjunni ki. 12 síra Ól. Ól.
Skipafregn Ceres 'fór frá Leith
14. þ. mán. kemur væntanlega á mánu-
dag.
Sigurðnr ráðnnautur er nú í bún-
aðarfélagsráðanuuts-erindum austur um
sýslur, kjórdæmi sitt og Rangárvalla-
s/slu.
Um sandfok.
II. Nl.
Spurningin verður þá, hvað sé
bægt að gera til þess að verjast sand-
foki?
Því er vandi að svara, því að sitt
á við í hverjum stað; fer það eftir
staðháttum, t. d. veðráttu, landslagi,
jarðmyndun o. s. frv.
Gefa skal samt nokkrar bendingar
sem að gagni geta komið, sé vel
með þær farið.
Sé sandfok í byrjun af einhverj-
um greindum orsökum, og sé land-
brot farið að myndast, þá þarf að
skera niður börðin, slétta þau svo
vei út, að halli sé ekki meiri en
20—300. Hlaða skal upp í öll skörð
og þekja vandlega yfir sárið með
einhverju haldgóðu efni, t. d. lyngi,
torfi, þara eða grjóti; hafa svo ná-
kvæmt eftirlit með að ekki skemm-
ist það, sem gert hefir verið.
Þar sem sandar eru flatir og jarð-
lög þétt, þá er oft hægt að nota
vatn til að stöðva með sandfok —
en víða er það ekki hægt, vegna
þess að hraun eru undir söndunum,
sem vatnið tapast i, sandarnir eru
ósléttir, svo vatnið kemur ekki að
notum nema í lægðunum, og svo
er viðast mjög örðugt að leiða vatn-
ig um slík sandsvæði, því að allir
skurðir vilja fyllast með sand. Sé
sandsvæðið orðið nokkuð stórt og
lítið fé er fyrir hendi, verður að
legra, sem heil þjóð getur eigi leit-
að réttar sins að lögum, en það
geta þó einstaklingarnir, jafnvel þótt
það geti verið nokkrum örðugleikum
bundið, þá er höfundur »níðsins« er
í öðru landi.
En nú veit það hver maður, sem
kunnugur er viðskiftalífi voru um
síðasta mannsaldur, að alt þetta fleip-
ur séra Friðriks eru staðlaus ósann-
indi, svo að ekki sé harðara að orði
kveðið.
Hve mörg stórfeld fésýslufélög
íslenzk hafa á síðasta mannsaldri far-
ið á höfuðið fyrir órdðvendni stjórn-
ar sinnar? Getur séra Fríðrik til-
greint mörg af þeim? Væntanlega
þó eitthvert? Vitaskuld hafa sum
fyrirtæki, t. d. Gránufélagið, liðið
undir lok á endanum og hlutafé tap-
ast. En lengi stóð það og gott gagn
vann það á sínum tíma. Og or-
sakirnar til ófara þess á endanum
voru sumar ósjálfráðar. T. d. hafði
félagið algerlega ónægilegt stofnfé
frá upphafi, en þörf landsmanna til
verzlunarbóta þá svo brýn, að félag-
ið neyddist til að færast meira í fang,
en það hafði efni til, og af því leiddi,
að það varð að taka of mikið lán
og verða lánardrotnum sínum of háð.
Magnús Th. S. Blöndahl.
Skrifstofa og sýnishornasafn.
Lækjargata 6 B (uppi).
Selur að eins kaupmönnum og
kaupfélögum.
Sig*íús Blöndahl
Rödingsmarkt 57, Hamburg 11.
Inn- & utflutningsverzlnn.
Umboðsverzlun.
Allar íslenzkar vörur seldar
hæsta verði.
Símnefni: Blöndahl. — Hamburg.
reyna, eftir að búið er að skera börð-
in niður og hlaða upp í eða jafna
skörðin, að setja skjólgarða yfir sand-
svæðið þvert, við aðal vindáttina. —
Sé stefna skemdanna frá norðri til
suðurs, þá eru garðarnir látnir snúa
frá vestri til austurs.
Bezt er að garðarnir séu sem þétt-
astir, t. d. 30—50 metra millibil.
Sé grjót til á staðnum, mun vera
bezt að gera þá úr grjóti. Eru þeir
þá einhlaðnir og annaðhvort þakið
undir neðsta steinlagið eða fylt svo
vel með undirstöðusteinunum, að
vindurinn nái sér ekki milli þeirra,
þvi að þá fýkur sandurinn undan
brúnum þeirra, svo að þeir raskast
og garðurinn feilur.
Sé nú grjót lítið, þá er bezt að
nota í garðinn timbur. Virðist mér
þá bezt að gera þá þannig, að tvö
borð séu höfð á rönd, hvert yfir
öðru; þau eru fest á tvo stólpa,
sem hvor er alt að meter á lengd.
Séu borðin 4 metrar að lengd er
bezt að stólparnir séu einn meter á
hvorum enda þeirra og 2 metrar á
milli stólpanna. Bil er látið vera
milli borðanna, svo að hægt sé að
koma þar hendi í gegn. Gæta verð
ur þess að reka stólpana svo vel
niður að vindurinn nái sér ekki undir
borðarandirnar. Sandurinn fýkur nú
að þessum görðum, er þá timbur-
görðunum lyft upp, þó ekki svo að
vindurinn uái sér undir borðin, því
að þá getur allur sá sandur sópast
burt, sem safnast hefir. Altaf eru
þessir timburgarðar dregnir upp eftir
því sem að þeim fýkur. Myndast
við það alda. Þegar hún er orðin
nægilega há og þykk, þá er timbrið
tekið burt og grjóti hlaðið í öldu-
hrygginn, til þess að ekki skafi úr
Að hagsýni og sparsömi hafi verið
of lítil hjá sumum verzlunarstjórum
þess, skal eg ekki neita. Fram-
kvæmdarstjóri féiagsins var því nær
alvaidur, og hann var lengst af
Tryggvi Gunnarsson. En að hann
eða aðalstjórn félagsin hafi auðqað
sis; á kostnað félagsins, það hefir enn
þá engum manni dottið í hug eða
látið sér um munn fara, og það vita
allir, að þegar Tryggvi Gunnarsson,
sem jafnan hefir verið persónulega
sparneytinn maður sjálfur, fór frá
stjórn félagsins, þá var hann ekki
að eins bláfátækur maður, heldur al-
gerlega félaus. Kom það af því, að
því sem hann hefði getað sparað af
kaupi sína, eyddi hann til hagsmuna
landi sinu og landsmönnum. Utlend
fésýslufélög, sem hér hafa verið stofn-
uð og stjórnað að mestu af útlend-
ingum, og farið hafa hér á höfuðið,
verða, hvað sem um þau kynni mega
segja að öðru leyti, ekki réttilega tal-
in íslendingum til syndar. Hinsveg-
ar er enginn hörgull á innlendum
fésýslnféiögum, all-stórum fyrirtækj-
um eftir vorum efnahag, sem vel
hafa blessast og því væntalega verið
stjórnað með ráðvendni, hagsýni og
sparnaði. Gæti eg nefnt þeirra eigi
honum að ofan. Má svo setja timbr-
ið niður á öðrum stað.
Garðarnir gera mjög mikið gagn.
I fyrsta lagi varna þeir að landið
lækki og grafist niður og stöðva á
þann hátt sandfok. í öðru lagi safn-
ast að þeim mikið af sandi og er
það mest grófgerður sandur, sem
mest kæfir grasið niður, ef hann nær
að breiðast yfir landið, og í þriðja
lagi myndast við þá öldur, sem gefa
skjól, og er því oftast hægt að koma
við sáningu í lautunum á miili þeirra.
Sáning á bersvæði er vanalega gagns-
laus, því að þá byrjar blása að frá úr
jöðrunum og svo heldur áfram, þar
til alt er eyðilagt. Auk þess hlýfa
garðar oft jörðinni á graslendi, sem
er að skemmast, eins og sjá má af
tilraunum þeim, sem hr. Eyólfur
Guðmundsson í Hvammi hefir gert.
Þá er að minnast á sáningu i
sandi. Það má um hana segja, að
hún er mjög örðug og ekki fengin
næg reynsla fyrir henni, enn sem
komið er. Nokkrar tilraunir hafa
verið gerðar, og virðist svo, að
fræið komist hæfilega langt niður i
sandinn t. d. 10 cm. Þær sáningar-
tilraunir, sem mest hafa verið reynd-
ar eru melgresissáningar og sáning
á útlendri (jóskri) tegund, sem Dan-
ir nefna Klittag, en sem nefnt hefir
verið af sumum hér á iandi hjálm-
gras. Þessum tveim tegundum nfl.
mel (Elmus arenávius) og Klittag
(Ammaphila v. Arundo arenaria) hef-
ir verið reynt að sá á þrjá vegu: 1.
beiðsáning og herfað yfir 2. raðsán-
ing, þá sáð í plógför 3. að sá öxum
þannig að gera holnr fyrir þau.
Fyrsta aðferðin hepnast ekki nema
svo sé umbúið að sandurinn geti
ekki fokið frá rótunum. Ókostur-
inn við þá aðferð er aðallega sá, að
fræið fer ekki nógu langt niður, er
því mjög hætt við, að blási frá rót-
um plantanna og visni svo upp.
Raðsáning hefir þann kost að þar
kemst fræið nægilega djúft niður og
þegar grasið kemur upp, þá myndar
það ofurlitla skjólgarða, sem sandur-
inn safnast að, og er þá síður hætt
við að blási frá rótunurn. Sé óxum
sáð, þá er hætt við að það verði
kraftlitlar plöntur, sem upp af þeim
koma, vegna þess að kornið í öx-
unum er oft of mikið til þess að ræt-
ur allra þeirra plantna, sem upp af
þvi kemur geti fengið næga nær-
ingu.
Á flestum stöðum hér á landi
all-fá dæmi. Hér skal eg láta nægja
að minna á íshúsfélagið, og þá ekki
síður á botnvörpuútgerðarfélögin.
Þau eru nær undantekningarlaust,
stofnuð af tómu lánsfé, eða því sem
næst. Þau hafa nálega undantekn-
ingarlaust borgað sig ágætlega; og
það svo, að brezk botnvörpungafé-
lög gefa yfirleitt ekki nærri því eins
mikinn arð eins og hin íslenzku.
Eg ætla nú ekki að fara lengra út
i neinar upptalningar að þessu sinni,
En eg held mér sé óhætt að bjóða
séra Friðriki út upp á það, að fyrir
hvert eitt íslenzkt fésýslufélag í stærri
stýl, sem hann getur réttilega nefnt
til að farið hafi á höfuðið fyrir óráð-
vandan fjárdrátt stjórnenda á siðustu
þrjátiu árum hér á landi, skal eg
nefna honum að minsta kosti fjögur
til fimm jafn-stór eða stærri, sem
ráðvandlega hefir verið stjórnað og
vel hafa blómgast.
Þá er iangt gum um, hve Eng-
lendingar standi framar öllum öðr-
um þjóðum um fésýslu. Eru sízt
brigður á það berandi, einkum ef
höf. hefði sagt »Bretars, í staðinn
fyrir Englendingar, því að Skotar
standa þar Englendingum framar.
En þetta vita landar höf.s hér heima
hagar svo til, þar sem um sand-
græðslu er að ræða, að nauðsynlegt
að girða sandfokssvæðin, til þess að
fá þau friðuð. — En friðunin er
fyrsta skilyrðið til þess að nokkuð
sé hægt að gera til gagns. Allir
sem kynst hafa sandsvæðum vita að
ef raki er í sandinum, þá grænkar fyr í
sandinum en annarsstaðar. Af því
leiðir að allur fénaður sækir mjög
að söndunum, einkum er það þá
sauðféð. Það bítur gróðurnálarnar
að vorinu jafn ótt og þær koma í
ljós — og ekki nóg það, féð grefur
djúpar holur í sandinn, til þess að
ná í rætur sandjurtanna, við það
rífur það glassvörðin sundur og losn-
ar sandurinn, svo að uppblásturinn
verður meiri. Auk þess sporast alt
í sundur af umferð fénaðarins.
Sé landið friðað fá plönturnar næði
til að vaxa. Þær binda þá jarðveg-
inn, mynda hlíf yfir sandinum, sem
gerir það að verkum að hann hitnar
ekki eins mikið mikið og heizt rak-
inn lengur í honum — en rakinn
er fyrsta skilyrðið til þess að plönt-
ur geti vaxið og sé hann rakur, þá
fýkur hann minna, Auk þess sáir
grasið út frá sér og hjálpar á þann
hátt til með gróðurinn, Þegar það
svo fellur, þá eru frjóefni í því, sem
einnig styður að eflingu gróðursins.
Sé gróður á útjörðum sandsins,
þá er nauðsynlegt að friða hann.
Altaf má búast við áframhaldi af
sandfokinu, og sé grasbekkur eða
víðigróður í kringum sandinn,
þá stöðvast mikið meira af foksand-
inum, ef grasið er mikið og víðirinn
hár, heldur en ef alt er nakið og
bert, þá berst sandurinn lengra út
og er þá verri við að eiga. Ait
sem unnið er að sandgræðslu verð-
ur að stefna að því að minka yfir-
ráð hans, sporna við því, sem auðið
er að hann breiðist út. Að sandur
safnast þangað, sam gras er mikið
sér maður svo glögt þar sem mel-
gróður er í söndum. Af þeim or-
sökum myndast melahólarnir, sem
svo stundum er hætt til að blása
upp aftur — en sjáist að hólarnir
ætli að blása upp, þá kemur vana-
lega geil neðst í hólinn, yið rætur
hans, myndist þar sár þarf að þekja
það með haldgóðu efni svo það ekki
blási upp. Einnig er gott að kippa
upp melgresisplöntum og gróðursetja
þær aftur á slíkum stöðum. Eru
þá plöntnrnar settar í raðir þvert
við þá vindstöðu sem hætran stafar
aðallega frá. En gæta verður þess
eins vel og hann. En þeir vita það
líka, sem hann sýnist gleymt hafa,
að af Bretum má líka betur læra fé-
glæfra og óráðvendni, en af flestum
þjóðum öðrum. Þá má eins nefna
til viðvörunar eins og til eftirdæm-
is. Hvergi í heimi er árs-árlega
stofnaður annar eins urmull af hrein-
um og ómenguðum svikafélögum
og pretta eins og þar.
Hér á íslandi streymir, sem betur
fer, talsvert meira af flóði enskra
(brezkra) hugmynda, enskrar (brezkr-
ar) menningar, enskra (brezkra) lífs-
skoðana inn yfir landið á síðari ár-
um, en séra Friðrik dreymir um.
Það er ekki í verzluninni einni sam-
an, að viðskifti vor við Breta fara
vaxandi ár frá ári. Prédikun séra
Fr. B. um þetta efni er því óþörf,
og svo er hún stofnun eimskipafé-
lagsins með öllu óviðkomandi, enda
hér ekki annað en órökstutt orða-
glamur út í loftið.
Sama má segja um fimbulfambið
um, að »ísland eignist lánstraust á
Englandi*. Á hann við einstaka fé-
sýslumenn (eða fyrirtæki)? Sé svo,
þá hygg eg að vér njótum þar alls
þess lánstrausts, sem vænta má og
vér eigum skilið, eða vel það. Eða
að á rótum melgressins eru liðir
og verður einn liðurinn að fylgja
plöntunni, ef plantan á að geta gró-
ið. Út frá rótarliðunum koma nfl.
ný rótarskot og nýir blaðsprotar
upp, en séu ekki rótarliðir á plönt-
unum þá deyja þær út.
Að kenna mönnum að græða sanda
eða að hugsa sér að skrifa svo, að
að menn geti einungis lært af þvi
að lesa ritgerðir um það efni, býst
eg ekki við að sé mér framkvæman-
legt, enda var það ekki meiningin
með línum þessum. Heldur var
það meining mín að benda mönn-
um á hvernig skemdirnar byrja oft,
og reyna með þvi að fá þá til að
taka eftir því, sem gerist fyrir aug-
um þeirra. Reyna að vekja hjá þeim
hugmyndir um að hætta sé á ferð-
um, svo að þeir ekki horfi á þegj—
andi og aðgerðalausir að frjósöm
lönd og góðar bygðir eyðileggist, eins
og hér á landi hefir átt sér stað. Sé
gert við skemdirnar strax í byrjun
kostar það vanalega mjög lítið —
en getur kostað, ef það er dregið,
marga tugi þúsunda og stundum
geta skemdirnar verið alveg óviðráð-
anlegar, þegar sandfokssvæðin eru
orðin stór.
Munum eftir að litill eldneisti get-
ur skapað stórt bál og litið flaq qet-
ur skapað stórar auðnir. Vonandi er
að löggjafar þjóðarinnar taki sand-
græðslumálið til nákvæmrar íhugun-
ar, því að það er mjög þýðingar-
mikið fyrir landið og þjóðina og á
ekki minni þátt í að skapa lífskjör
manna hér á landi — en sumt af
þeim stjórnmálum, sem fylla blöð
vor, og taka tíma og fé frá mönn-
um en verða þó aldrei annað en
pappirsmál.
Gunnl. Kristmundsson.
Eftirmæli.
Elínborq Hansdóttir Hojjmann and-
aðist i Landakotsspitala 31. des. s.l.
Hún var dóttir merkishjónanna Hans
P. Hoffmanns og Ingunnar Jóns-
dóttur í Bakkafit á Búðum i Snæ-
fellsnessýslu. Hoffmann sálugi var
mesti dugnaðar og ráðdeildarmaður,
og kona hans engu siður í sinni röð,
enda báru börn þeirra af öðrum börn-
um þar um sveitir; einhver menn-
ingarbragur var á heimili þeirra hjóna,
á hann við landssjóðinn? Það hefir
oft orðið stærri þjóðum og sjálf-
stæðari í orði kveðnu en vér er-
um, skotaskuld úr því að afla sér
ríkisláns í útlöndum. En hvað sem
um það er, þá sér hver maður, að
eitt eða tvö gufuskip (litil eftir ensk-
um mælikvarða), sem eru eign ein-
staks félags, mundu engu þar um
þoka til eða frá.
Þá reynir höf. að spila á strengi
Danahatursins. Hann heldur víst að
það falli hér í góðan jarðveg. En
hér lifir, sem betur fer, ekkert Dana-
hatur, nema hjá flónum eða hugs-
unarlausum vindbeigjum. Þorri hugs-
andi íslendinga veit, að Danir eru
einhver jafnmentaðasta þjóð hér í
álfu, og i rauninni yfirleitt góðir
menn og drenglyndir — eftir því
sem þeir hafa pekkin^u til. Hitt er
annað mál, þó að vér viljum halda
rétti vorum gagnvart þeim. En þeg-
ar þeir eru oss erfiðir í peitn við-
skiftum, þá kemur það vafalaust al-
ment til af skorti d réttri pekkin^u,
en alls ekki af mannvonzku, nema
ef til vill hjá Knúti íslandshata.
Lán þau sem þeir hafa veitt lands-
sjóði, hafa án efa verið Aeitt undir-
hyggjulaust, enda með ágætum kjör-