Ísafold - 24.01.1914, Blaðsíða 2

ISAFOLD
22 -
lendingar að ganga í sameiginlega
ábyrgð með alt að 10°/o lá-ni
sínu eins og pað er á hverjum tíma,
en danskir jasteignaeiqendur bera
sameiginlega ábyrgð á ollum lánum
lánsjlokks þess, þar sem þeir eru' lán-
talcendur, með illu sinu veði.
2. Samkvatmt 2. lið eiga þessir
dönsku fasteignamenn að greiða
minst 2% í várasjóð af láninu um
leið og það er tekið, en íslendingar
að eins helminginn, 1%.
3. Þessa auka niðurjöfnun upp í
1 °/0, er þessi liður ræðir um, verða
danskir fasteignaeigendur að borga,
en islenzkir lántakendur alls ekkert
tilsvarandi gjald, pví pá tekur lands-
sjóður við skellinum, ej hann verður,
sem rikissjóður Dana vill ekki gera
jyrir sína fasteignamenn, eða telur
sig ekki hafa ráð á að gera.
4. Sá liður, sölugjaldið, er ná-
kvæmlega eins í báðum löndunum,
1% gjald í varasjóð af láninu eins
og það er, er sala fer fram.
5. Skatti þeim, sem Danir greiða
fyrir skifti á bréfum, er alls eigi
gert ráð fyrir i veðdeildarlögunum,
sem þó hefði verið ástæða til.
6. Það ákvæði, að lánsdeildin geti
greitt lán sín í peningum í staðinn
fyrir í bankavaxtabréfum þeim, er
iánsdeildin gefur út, um leið og hún
veitir lánið, er í beggja lögum eins,
enda óhjákvæmilegt ákvæði, því
annars gætu lánsfélögin eða veð-
deiidin, eigi samið um sölu bréja
sinna jyrirjram. Hiin verður að
eiga víst að geta eignast þau bréf,
er hún hefir samið um að selja. Og
slik fyrirframsala tryggir lántakendum
að geta jengið lin hjá lánsstojnuninni.
Ldn getur veðdeild ekki veitt, nema
hán geti samhliða selt tilsvarandi
skuldabréj á sjálta sig, sem við köll-
um bankavaxtabréf, pvl hún hefir
ekki annað veltujé. en petta lánsjé,
sem jast jyrir bankavaxtabréfin, eins
og áður er sagt.
7. Loksins verða Danir að greiða
stimpilgjald i°/0 af allri sölu-upphað-
inni, er sala fer fram, sem vér erum
lausir við. Þrátt fyrir þessi dönsku
lánskjör og sölukjör, sem fasteigna-
salamir hér mundu telja hörð, er
fyrirkomulag lánsfélaganna dönsku
heimsfrægt, og tekið til fyrirmyndar
um allan heim.
Menn, sem hafa heyrt eða lesið
staðhæfingar fasteignasalans, munu
segja: Þetta hljóta að vera ósann-
indi. Hann, fasteignasalinn, tók
munninn svo jullan, að engum datt
annað í hug, en að hann færi með
hreinan sannleika, og þessvegna var
tillagan samþykt á, fundinum um
daginn, um að skora á þingið að
breyta veðdeildarlögunum á næsta
þingi. Þeim, sem er í efa um hvor
sannara segir, þeim vil eg benda á
dönsku reglugerðina, er eg hefi vís-
að til.
Aðrir, sem ekki leggja trúnað á
þennan bækslagang fasteignasalans
munu spyrja:
Hvers vegna leggja þessir dönsku
fasteignamenn þessar gífurlegu kvaðir
á sig, er þeir útvega sér lánsfé,
miklu, miklu pyngri kvaðir, en vér
leggjum á oss eftir hinum nýju veð-
deiUarlögum ?
Svarið liggur opið fyrir:
Aj pví, að peir vilja tryggja sér
sem mest og sem ódýrast lánstraust,
óg sem hæst verð fyrir skuldabréf
sin. Þeir vita, að. ef þeir fylgdu
fasteignasalanum að málum, þá fengju
þeir annaðhvort ekkert lán eða, ej
þeic fengju það, eða gætu selt verð-
bréfin, er lánsdeildin gefur út, þá
seldust bréfin með peim ajföllum,
sem eigi vari viðunandi.
Þetta sér fasteignasalinn ekki, eða
vill ekki sjá, þessvegna minnist
hann ekki á nema aðra hliðina,
útlánshliðina. Hann virðist ekki vilja
minnast á, að fyrst purfi að afla sér
peninga, i dður en farið er að lina,
og að peir pnrfi að vera hafilega
dýrir.
í þessu sambandi er rétt að
minnast á, að hve miklu leyti láns-
félögin dönsku njóta ódýrari lána en
vér fyrir þessar tniklu pyngri kvaðir
sem^þeir leggja á sig en vér, til
þess að fá hagkvæmt fasteignarlán;
er því meiri ástæða til þess, sem
óvinir Landsbankans og Landsbanka-
stjórnarinnar hafa það mjög á odd-
inum, að það sé svo sem eftir öðru,
að Landsbankinn ekki geti keypt
eða selt bankavaxtabréf veðdeildar-
innar, nema fyrir 94 %, þar séu 6
krónur tapaðar af hverjum 100 krón-
um. Rétt finst mér að taka verð-
bréf dönsku lánsfélaganna til saman-
burðar, sem gnldnir eru aj sömu vextir
4 V2 % °g v^r greiðum af banka-
vaxtabréfum vorum, og tek eg sam-
anburðinn eftir blaðinu »Börsen« 30.
des. f. á. Þar er boðið i bréf láns-
félags þess, sem eg hefi borið veð-
deildarlögin hér saman við 95 l/i0/0,
og af húseignalánsfélaginu 94 %.
Verðið á þeim bréfum er nákvæm-
lega það sama, og Landsbankinn hefir
getað haldið bankavaxtabréfunum í,
til þessa.
Það ætti þó að vera æði mikið
örðugri aðstaða hér, að geta haldið
verðbréfum vorum í sæmilegu verði,
þar sem vér verðum að sakja alt jéð
í hendur Dana út á verðbréf, sem
ékki eru eins vel trygð eins og verð-
bréj dönsku lánsfélaganna.
Það væri því ekki nema eðlilegt,
að bankavaxtabréf vor væru í miklu
lægra verði í Danmörku en peirra
eigin bréj, sem goldnir eru af sömu
vextir. Og þar í liggur, að banka-
vaxtabréj vor haja ekki heldur gengið
par út l mörg ár, jyrir viðunaníegt
verð. Til þess að þau gengju þar
út, yrði tryggingin að minsta kosti
að vera eigi lakari en trygging sú,
er felst í hinum nýju veðdeildarlög
um, og vextirnir sennilega að vera
% % hærri, aj pví meðal annars,
að trygging vor er lakari en Dana.
Og þetta er eðlilegt þegar þess
er gætt, að Danir sjálfir eiga í mestu
örðugleikum með að geta selt sín eigin
verðbréf.
Sala verðbréfa á útlendum
markaði.
Hér kemur margt til greina, fleira
en eg get talið hér fram. En drepa
vil eg á þetta, að land pað, sem selja
vill skuldabréj (verðbréj) upp á sjáljt
sig, verður að haja jult traust pess
lands, sem pað selur skuldabréj sín til,
og eftir þessu trausti jer verð bréj-
anna og vaxtakjör.
Til þess að geta notið þessa trausts
verður:
1. Stjórnarfarið í landinu að vera
í bezta lagi. Stjórnin verður að
vera jull tryggilega útbúin, svo að
erlendir fésýslumenn treysti henni.
Eg hefi bent á það í öðrum fyrir-
lestri, er eg hefi nýlega haldið, að í
eins manns stjórn, hvers flokks, sem
hún er, felst engin trygging, sem er-
lendir fésýslumenn geti borið nægi-
legt traust til.
2. Til þess að njóta góðs og
ódýrs lánstrausts í öðrum löndum,
þarf stjórn landsins að verja miklum
kröjtum og fé til pess að gera landið
kunnugt, par sem lánstrausts parf að
leita.
Úllendir fésýslumenn þurfa meðal
annars að fá að vita um stjórnarjar-
ið, hag landssjóðs, búnaðarástandið,
jrampróun sjávarútvegsins, verzlunar-
magn landsins, jramleiðslu í einstöknm
greinum, útlendar parfir landsins,
ástand sparisjóða og banka, líkamlegt
heilsufar þjóðarinnar, og síðast en
ekki sízt um siðmenningu þjóðarinn-
ar yfir höfuð, ekki sízt siðmennilegt
ástand í viðskijtum o. s. frv.
Landsstjórnin hefir ekki, mér vit-
anlega, alt til þessa dags, gert neitt
til þess að útbreiða þekkingu um
þessi efni i öðrum löndum.
3. Það segir sig sjálft, að það
getur haft mikla þýðingu fyrir sölu
bankavaxtabréfa Landsbankans, að
minsta kosti i Danmörku, hvernig
blöð landins, og þá ckki sízt stjórn-
arblöðin tala um Landsbankann, veð-
deild hans og stjórn.
Allir munu kannast við aðfarir
aðalstjórnarblaðsins »Lögréttu« í garð
Landsbankans, þenna látlausa elt-
ingaleik árum saman, og nú síðustu
árásir blaðsins fyrir sinn munn og
fasteignasalans, sem eru hrein óhæfa
og sem ekkert gott getur hajt í jór
með sér, en margt ilt, þar á meðal
að spilla fyrir sölu bankavaxtabréja
vorra á dönskum markaði, að minsta
kosti.
f Það virðist því vera kominn timi
tií, að landsstjórniu grípi jyrir kverk-
arnar á pessum ósóma, að hann komi
ekki fram i blöðum þeim, sem styðja
bana, og hún styður. Geri hún það
ekki, er hætt við að menn telji, að
árásirnar séu runnar undan hennar
rifjum. Þess vænti eg að hún geri,
og þess munu allir sannir Islendingar
vænta, ekki sízt þeir, sem hug hafa
á að fá lán til þess að hnnda áfram
til framkvæmda arðvænlegum fyrir-
tækjum.
Fundur fasteignasalans.
Ekki dettur mér i hug að eltast
við alt, sem trúverðugir menn, sem
voru á fundinum, höfðu eftir hon-
um, og sem að nokkru leyti hefir
komið lagað og endurbætt í blaðinu
»Vísi«. Það flaug eins og eldur i
sinu um alla borgina daginn eftir,
að fasteignasalinn hélt ræðu sina, að
svo lítið hugsaði Landsbankastjórnin
um lánsþörf almennings, að hún víl-
aði ekki fyrir sér að lána Dönum
800 þús. kr., eða meira þegar henni
sýndist, fyrir 2 %—3 %, en skildi
landsmenn eftir i peningasvelti.
Lik árás var gerð á bankann í sum-
ar, á Alþingi, en þar lýsti eg þvi
greinilega, hvernig inneign Lands-
bankans erlendis væri varið, og
hversu stutt hún venjulega stæði;
geta menn lesið um það i C-deild
þingtíðindanna, bls. 645. En fyrir
þá, sem ekki ná til þeirra, vil eg þó
taka upp skýrsluna hér, sem þar
stendur, sem sýnir hvað inneign þessi
stóð lengi. Skýrslan er á þessa leið:
Til góða hjá Landmandsbankanum:
1912. 1. jan. . . kr. 821,011,11
— 1. febr.. . — 4S3,715,06
Skuld hjá Landmandsbankanum:
1912.
— 1
1. marz.
1. apríl .
1. maí .
x. júní .
1. júlí .
1. ágúst
1. sept..
okt. .
nóv.
kr.
12,932,87
83,050,38
230,655,59
366,180,15
594,814,02
371,419,01
345,43r,73
300,484,34
212,431,20
Til góða hjá Landmandsbankanum:
1912. 1. des. . . kr. 694,393,77
Af þessari skýrslu geta menn séð,
að inneign Landsbankans erlendis
lækkaði á 1. mánuði ársins nálega
um helming, þvi í þeim mánuði er
leyst inn mikið af bankavaxtabréfum
veðdeildarinnar og vextir greiddir,
og þegar x. marz eða eftir 2 mán-
uði, er hann kominn í skuld þar,
og skuldar meira og minna fram
undir desember. En 1. desember
átti hann inni erlendis rúmar 694
þús. krónur.
Til þess að gera almenningi grein
fyrir hvcrnig á því stendur, að bank-
inn getur ekki komist hjá að eiga fé
erlendis rétt um áramótin, vil eg
taka fram:
1. að í sambandi við Landsbank-
ann er stofnun, sem heitir veðdeild,
sem tíðrætt er um; hefir veðdeildin
alveg aðskilinn fjárhag frá Landsbank-
anutn, og á sig því sjálf. Ollu því
fé, sem innborgast til veðdeildarinn-
ar, verður samkvæmt lögum hennar
að verja til þess, að leysa inn skulda-
bréf (bankavaxtabréf) veðdeildarinnar
árlega og gjalda vexti af óinnleyst-
um bankavaxtabréfum. Það fé, sem
bankinn hefir því í vörzlum sínum
frá veðdeildinni um hver áramót,
er geymslujé, sem taka verður til
þegar eftir áramótin, 2. janúar, er
innleysa á bankavaxtabréf eða greiða
vexti af þeim. Þetta Jé er pví ékki
hcegt að lána, nema til skyndilána,
sem áreiðanlega koma ajtur í tækan
tíma. Nú greiðast veðdeildarafborg-
anirmest aflar í október, nóvember og
desember, en á þeim tíma árs er
ekki hægt að lána fé að mun til út-
gerðar eða verzlunar um stuttan
tíma, því þá liggur viðskiftalífið í
dái eins og menn þekkja.
1. janúar 1912 átti veðdeidin i
geymslu hjá Landmandsbankanum kr.
620.722.00 mismuninn af innieign-
inni ertendis kr. 200,289.11 átti
Landsbankinn sjáltur. Og út úr
þeirri inneign ( gerir fastelgnasal-
inn þetta smáræðis veður, segir að
Landsbankinn láni Dönum fé fyrir
2%—3%, 800 þús. kr. Nú eru það
þar á ofan hrein ósannindi að bank-
inn fái ekki nema 2%—3% fyrir
fé sitt erlendis. Hann hefir mér vitan-
lega aldrei fengið þar svo lága vexti.
Ofaná þetta veðdeildarfjár að-
streymi á baustin bætist það, að fé
streymir að úr öllum áttum, það ligg-
ur í því, að aðalviðskiftin fara fram
á sumrum, og pá parf ié að vera
handbœrt til útlána.
Veðdeildin óþðrf.
Blaðið »Vísir« 15. janúar skýrir
frá því, að fasteignasalinn hafi hald-
ið því fram, »að engin ástæða hefði
verið til þess, að smíða þennan van-
skapning (veðdeildarlögin), því árið
1913 hefðu veðdeildarflokkarnir þrír,
sem nú eru, átt inni í Landsbankan-
um ársfjórðung hvern 371.924 kr.
66 aura, svo þær stæðu sig vel, og
31. des. 1911 hefði varasjóður þeirra
verið alls 155.022 kr. 65 au.«
Þessi ummæli verða ekki skilin
öðruvísi en svo, að fasteignasalinn
álíti, að eigi hefði legið á, að stofna
nýjan flokk veðdeildar, þar sem fyrri
flokkar áttu svona mikið handbært
fé, sem lána matti út á Jasteignir.
Sýnir þetta enn á ný áþreifanlega,
hversu lítinn skilning fasteignasalinn
hefir á þessu máli, og að hann hefir
ekki einu sinni lesið reglugerð veð-
deildarinnar.
í 16. gr. veðdeildar 1. flokks
stendur þetta:
»Afborgunum þeim og endurborg-
unum, er greiddar eru í peningum á
hverjum gjalddaga skal varið til þess
að innleysa bankavaxtabréf þau, er
veðdeildin hefir gefið út.«
Sama gildir einnig um innborgað fé
annarra veðdeildarflokka og öðruvísi
getur það heldur ekki verið.
Fasteignasalinn getur því ekki gef-
ið bankastjórninni neina ávísun á
handbært fé fyrri veðdeildarflokka, til
að lána út, hvorki varasjóð, sem stend-
ur og á að standa í verðbréfum sam-
kvæmt lögum, né annað fé veðdeild-
arinnar.
í sambandi við þetta get eg ekki
leitt hjá mér að benda á ósamkvæmni
fasteignasalans. Hann gerir sér far
um að reyna að gera sem mesta
grílu út úr þessari >o% samábyrgð,
hversu mikil hætta geti af henni
stafað fyrir lántakendurna. En í
hinu orðinu er hann að lýsa hversu
afarvel veðdeildin standi sig, með-
al annars eigi hún varasjóð 155 þús.
krónur. Þegar vér nú höfum þegar
þá reynslu i 13 ár, eða síðan 1900,
að veðdeildin hefir orðið fyrir svo
litlu tapi, að hún hefir getað safnað
sér þessum varasjóð, þá er það sönn-
un þess, að mjög ólíklegt er, að
nokkurntíma þurfi að taka til þessar-
ar 10% samábyrgðar. Fasteignasal-
inn sannar þetta bezt sjálfur með
þessum ummælum sínum, og peim,
að hann telur nóg veð fyrir veðdeild-
ina að hafa fasteignaveðin ein sem
tryggingu fyrir bankavaxtabréfum veð-
deildarinnar. En sú nægjusemi er
sprottin af þvi, að hann man ekki
eftir því, að veðdeildin parj að ná
sér í veltujé, áður en hún byrjar á
því að lána öðrum.
10% samábygðin er því aðeins á
pappírnum, til þess eins sett, að gera
bankavaxtabréfin seljanlegri á útlend-
um markaði.
Trygging of mikil.
Þá kvað fasteignasalinn hafa gætt
fundarmönnum á þvi, að trygging
fyrir verðbréfum veðdeildarinnar nýju
vari oj mikil og valdi þvi, að er-
lendir menn missi tiaustið á fasteign-
um landsins og bankavaxtabréfunum.
Fyr má nú vera endileysan og van
þekkingin, eins og menn geta séð
af tryggingum þeim, er dönsku láns-
félögin setja, og af því hversu banka-
vaxtabréf vor hafa verið óseljanleg,
eins og sýnt er fram á að framan.
Til dæmis um það, hvernig menn
er vit hafa á líta á þetta, hefir Land-
mandsbankinn í Kaupmannahöfn,sem
er afarsterk stofnun, ekki getað látið
fasteignarveðin nægja tíl tryggingar
veðdeild sinni, heldur hefir hann
auk peirra sett trygging fyrir vaxta-
bréfum sínum ^/g i verðbréfum.
Annars held eg að það sé örðugt
að fá fólk til, að trúa pví, að traust-
ið á verðbréfum minki eptir því sem
tryggingin fyrir þeim er meiri.
Hvert varasjóður rennur.
Fasteignasalinn hefir í fyrri skrif-
um sínum lagt mikla áheizlu á það,
að lánsfélögiti dönsku ættu sinn vara-
sjóð sjálj. Hann ættu lántakendur
ekki samkvæmt þessum veðdeildar-
lögum að eignast. Ef hér stæði eins
á, þá mætti segja að komið hefði
þó fyrir, að fasteignasalinn hefði
haft rétt fyrir sér; en það er held-
ur ekki í þessu falli, því eins og
tekið er fram áður bera danskir fast-
eignalántakendur samábyrgð á öllum
lánum lánsflokks þess, er þeir eru
við riðnir, með öllum hinum veðsettu
eignum sínum upp í topp, en sam-
kvæmt veðdeildarlögunum eiga lán-
takendur að eins að hafa samábyrgð
af 10% af láninu, eins og það er á
hverjum tima, en landssjóður á að
bera ábyrgðina á 90%, Samábyrgð
lántakenda hér getur þvi orðið hæst
5% af virðingarverði fasteignarinnar,
því aldrei er lánað meira en helming-
ur virðingarverðs, en samábyrgð Dana
100%, það er öll e-ignin þeirra
stendur í samábyrgð, eins og hún er
virt, og það svo lengi sem nokkuð
er eftir af láninu, af því rikissjóður
Dana tekur enga ábyrgð á skuldum
lánsfélaganna.
Það er þvi ekki nema alveg eðli-
legt að veðdeildin sjálf eignist vara-
sjóðinn hér, eða almenningur, þar
sfem almenningur, landssjóður, legg-
ur til mestan hluta tryggingarinnar.
Annars er þessi varasjóðseign lán-
takanda lánsfélaganna ekki mikils
virði, því hann fær ekki sinn hluta
greiddan, er hann hefir greitt lán
sitt að fullu, heldur er, um leið og
hann greiðir upp lán sitt, reiknað
hvað honum beri af varasjóðnum, og
fær hann ekki greiddan, fyr en allur
lánsflokkurinn, er lántakandinn var við
riðinn, er að fullu greiddur, og öllum
ábyrgðarskijtum þess flokks við aðra
flokka lánsfélagsins er lokið. Hluti
lántakanda í varasjóðnum verður því
að standa áfram, hver veit hvað
lengi, og jær hann enga vexti aj
honum (sjá 22. gr. reglugerðar þeirr-
ar, er eg hefi vísað til hér að fram-
an.)
1 % ffjaldið við sölu.
Af því mér er kunnugt um, að
þetta gjald hefur hleypt öllum þess-
um vindi á stað, og að menn hafa
misskilið það vegna rangra skýringa,
þá vil eg bæta við nokkrum orðum
um það atriði.
Sumir hafa skilið það svo, að
greiða ætti 1 % til veðdeildar af
söluverði fasteignarinnar, en svo er
ekki, heldur af veðdeildarláns ejtir-
stöðvunum, sem á eigninni hvílir,
þegar salan fer fram.
Setjum svo, að eign sé 5000 kr.
virði, lánað sé út á hana i veðdeild
2500 kr., svo sé eignin seld þegar
eftir að lánið var tekið, þá verður
að greiða veðdeildinni 25 krónur.
En selji eigandinn hana ekki fyr en
búið er að borga lánið ofani t. d.
1000 kr., þá þarf ekki að borga
veðdeildinni nema 10 krónur. Og
mjög oft mun standa svo á, að tölu-
vert er búið að borga af láninu, er
sala fer fram, pegar eignirnar ekki
knda í braski. En auðvitað getur
þetta litla gjald munað talsverðu,
ef dýr eign lendir i höndum brask-
ara, og er seld vikulega eða daglega
eitis og hér kemur stundum fyrir.
Eg vona nú að hver sem athugar
grandgæfilega, það sem eg hér hefi
sagt, sjái, að árásir fasteignasalans á
veðdeildarlögin og Landsbankastjórn-
ina eru fullkomlega ástæðulausar.
Tvö blöð af ísafold í dag,
pr. 6 og 7.