Ísafold - 28.11.1914, Qupperneq 2

ISAFOLD
3ö6
Sjöí, svarí Ulíarfíauií
og mikið af alls konar
Vefnaðarvörum
kom nú með Vestu og Sterling.
Yerzl. Björn Kristjánsson.

B
t
Pappírs & riffangaverzf.
V. B. K.
fekk mikið af ýmsum rifföngum með
seinusíu skipum. Einnig skóíatöskur
mikið úrval, eí einhvern skyldi vanta.
Yerzl. Björn Kristjánsson.
§
B
§
B
við svo á, að ekki væri nú heppi-
legur tími til slíks ferðalags, búast
mætti við ótíð mestu á þessum
tíma o. s. frv.
Ef stjórnarráðið óskar frekari
upplýsinga en þeirra sem felast í
framangreindu, erum við reiðubúnir
til að veita þær, að svo miklu leyti
sem í okkar valdi stendar.
---------«■>■;<«.------
Indriði Einarsson
og bankaseðlarnir.
Eftir Björn Kristjánsson.
Niðurl.
Hr. I. E. talar um tvcer stejnur.
Aðra stefnuna telur hann vera þá,
»að fækka seðlunum, tryggja þá meir
með gulli, draga úr lánstraustinu og
liggja eins og farg á framtakssemi
manna*. Hin stefnan sé »að fjölga
seðlunum, eftir því sem viðskifta-
þörfin krefur*. Þetta hljómar nógu
vel, en það er ekki þar eftir hald-
gott. Og alveg var hr. I. E. óhætt
að bæta þriðju stefnunni við, sem sé
hans stejnu, að geja ótakmarkað út
aj seðlum og lœkka gulltrygginguna
sem mest, eins og hann áleit 1905
að gera mætti, og sem eitt út af
fyrir sig gerir það óhugsandi, að
seðlaútgáfuréttur íslandsbanka sé auk-
inn. Sjálfur setti hr. I. E. þannig
slagbrandinn fyrir 1905.
Til þess að sýna hvað stefna ann-
ara landa er pveröjug við stefnu hr.
1. E. vil eg setja hér meðaltal af
gullforða helztu seðlabanka erlendis
árin 1908—1912, í prósentum miðað
saman við enska kaupmenn, og var
þar oft harður atgangur. Má til
dæmis nefna, þá er bannið var gefið
út 1425, þá kendu Englar Þjöðverj-
um um og varð af því fjandsskapur,
svo að Englar réðu á Hansamenn
úti á Islandi 1474. Og oftar börð-
ust þeir, svo sem í Hafnarfirði 1518.
Hröktu Þjóðverjar þá Engla úr þeirri
höfn og héldu henni síðan. ^) Og
enn börðust þeir 1532. Þá höfðu
enskir kaupmenn (fón Breiði (fohann
Breye]) farið með ofbeldi í Grinda-
vík og gert sér þar vígi. Fóru þeir
þá að þeim, hirðstjórinn og Þjóð-
verjar, og tóku Jón Breiða og fleiri
menn af lífi2). Og jafnvel fyrr,
árið 1468, kvarta Englar bæði ýfir
samkeppni Þjóðverja og eigi síður
hinu, að þeir hjálpi íslendingum. —
Þeir komust og í ósátt við Engla-
konung, hinir þýzku kaupmenn. Má
þar til nefna, að 1425 tók konung-
ur þessi af Hansamönnum ýms
réttindi, sem þeir höfðu áður haft,
því að hann kenndi þeim um bann-
ið. Og eftir bardagann í Grindavík
lenti í þverúð milli Hinriks VIII.
J) Þorv. Thoroddsen, Landfræðis-
saga íslands, 130.
2) Þorv. Th., Ldfrs 130.
34
við seðla pá, sem voru í umjerð pessi
árin:
1908 1909 1910 1911 1912
Englandsbanki 129 128 130 133 184°/o
Bank France 81 89 81 76 75o/o
Ríkisbankinn þýzki 71 70 69 71 69°/o
Ansturr.-Ungv.banki 80 85 81 75 69°/o
Banka d’ Italíana 81 82 79 77 750/o
Rikisb. Rússlands 113 121 127 120 U50/0
Finnlandsbanki 116 122 111 122 1130/0
Svissneski Þjóöb. 72 71 66 68 670/0
Brotum úr prósentum er hér slept.
Þetta er tekið eftir »Ekonomisk
Tidsskrift* 1913, sem gefið er út í
Svíariki.
Eins og menn sjá, er þessi gull-
forði miklu hœrri en lögin ákveða að
hann eigi að vera minstur. En
það liggur í því, að banki sem hefir
rétt til að gefa út innleysanlega seðla,
álítur sig ekki tryggan, nema hann
hafi einnig gulljorða jyrir pví Jé, sem
lagt er inn í bankann, ýmist upp á
vexti eða vaxtalaust, sem. kalla má
ejtir fyrirvaralítið eða Jyrirvaralaust,
líkt og sparisjóðsjé Islandsbanka. Aðrir
seðlabankar, sem taka við minna fé,
sem kalla má eftir fyrirvaralaust, og
sem auðvitað reka ekki heldur nein
sparisjóðsviðskijti, svo sem Norður-
landa seðiabankarnir, geta haft gull-
forðann lægri í hlutfalli við seðlaum-
ferðina. Gullforði þeirra var þannig
árin 1908—1912.
1908 1909 1910 1911 1912
Noregsbanki 63 63 62 66 610/0
Rikisbankinn sœnski 52 58 58 61 60°/o
f»jóðbankinn danski 59 60 66 54 540/0
Samt sést að gullforðinn er alt af
hærri, en lögin' leyfa að hafa hann
minstan, og liggur það í því, að
bankar þessir hafa ávalt allmikið fé
á hlaupareikningi, sem kalla má eftir
án fyrirvara,
Eg vona nú, að hr. I. E. og vinir
hans, sem hann skrifar fynr, fari nú
að átta sig á þessu gulltryggingar-
atriði, og eflaust munu útlendu bank
arnir hafa þetta svona, þangað til
og Hamborgara og Friðriks I. Dana-
konungs. En því lauk með sætt,
sakir þess, að málið var vandlega
rannsakað og sannaðist að Englar
áttn upptökin. Hamborg og Bremen
komust því óskemdar úr þeirri
deilu.
Þá fjandskapaðist konungur ís-
lands oft og einatt við þýzka kaup-
menn. — Verzlunarbann 1294 og
1425 var áður nefnt. Þegar Hans
tók við konungdómi hét hann því,
1483, að banna Hansastöðunum
verzlun á íslandil). Og þeim til
meins leyfir hann þá Hollendingum,
einkum Amsterdam, að verzla þar
(1490) og um sama leyti leyfði hann
Englum verzlunina um 7 ára skeið. 2)
Þó er í Piningsdómi gert ráð fyrir
að þeir megi verzla með konungs-
leyfi, en ekki hafa vetursetu 8). Og
enn fyrirbýður Kristján II. Ham-
borgurum og öðrum Hansaborgum
verzlun á íslandi, og var það að undir-
lagi Liibeckborgar, því að sú borg
skifti mjög mikið við Björgvin, og
var það því hennar skaði, þegar
menn sigldu beint til íslands og
fluttu vörurnar heim til sín. Arið
*) DI VI. 689. 2) DI IX. 41.
3) DI VI. 702—705.
35
hin nýja stefna hr. I. E. er orðin
heimsfræg.
»Seöilaukningin«.
Hr. I. E. gerir mér upp, að eg
sé honum samþykkur um, »að seðil-
auki, sé fremur gerður vegna við-
skiftanna en vegna bankans, sem
gefur þá út*. Þetta er alveg rang-
Jcert, og gripið út úr sambandi, sem
yrði of Iangt að skýra hér; leyfi eg
mér því að vísa til ritgjörðar minn-
ar »Bankaseðlar«, i kaflann: «Gjald-
miðilspört Islands«, sem hr. I. E. er
að snúa út úr. En ráðvönd rit-
menska er það ekki, að hafa þannig
vísvitandi rangt eftir.
Herra I. E. gerir lítið úr áliti
Þjóðbankans danska um það, hvað
peningaþörfin hér á landi hafi verið
um 1901, og gefur í skyn, að eg
hafi bygt á áætlun bankans þá, sem
sé 50 kr. á mann. En svo er ekki,
eg gerði hana 40 krónur á mann.
Eg hefi hvergi heldur áætlað við-
skiftaþörfina 3,250,000 krónur eins
og hann segir, heldur nokkru meira,
enda hefi eg hvergi sagt neitt
ákveðið um hver hún mundi vera.
Auðvitað er eigi hægt að segja á-
kveðið um verðmiðilsþörfina á með-
an ýmsar nauðsynlegar skýrslur
vantar, og eigi er það heldur á-
hlaupaverk, að ákveða það með ná-
kvæmni og vissn.
Va miljón i Þjóðbankaseðlum.
Herra I. E. lepur upp sömu firr-
una og »Skallagrímur« fór með í
Lögréttu um daginn, að það væri
sönnun fyrir seðlaaukningarþörf ís-
landsbanka, að bankarnir hér hafa
»viðað að sér« yfir V2 miljón í
Þjóðbankaseðlum.
Til þess að þessir herrar gætu
fengið nokkra stoð í því atriði, yrðu
þeir, meðal annars, að leiða rök að:
1. að íslandsbanki hafi orðið að
taka þessa dönsku seðla að
láni.
2. að hann eigi láni útlendum verzl-
unarhúsum fé bankans, sem
að réttu lagi ættu að hafa
bankalán i sínu eigin landi,
þar sem þau eru búsett, i
staðinn fyrir að seilast eftir
bankalánum á íslandi, og
3. svo framarlega, sem bankana vant-
ar starfsfé, þá þurfa þeir lika að
að leiða rök að, hvort landið
1547 bannaði konungur enn þá
Þjóðverjum verzlun áíslandi, því að þá
leigði hann Kaupmaunahöfn verzlun-
ina til xo ára. Þá kom yfir ísand
Kristjána-öldin, Kristjáns skrifara og
Kristjáns III. Og árið 1550 bregður
Kristján þriði Hamborg um sam-
vinnu við fón Arason, og fjand-
skapast þá við þá enn á ný. Þeir
verzla þó í óleyfi hans, en þá tek-
ur konungur það ráð að einoka fyrir
sjálfan sig ýmsar vörutegundir, fyrst
brennistein (1560) og síðan (1562
og næstu ár) lýsi hesta, skinn, refi,
bjarnarfeldi og rostungstennur. Loks
reyndi konungur að hræða út úr
þeim stórfé, Hamborgurum, því að
1563 heimtaði hann af þeim 30,000
dali í heimanmund handa systur
sinni, en kveðst að öðrum kosti
fyrirmuna þeim gjörsamlega alla
verzlun við ísland.
Þessi mótspyrna konungs gegn
Þjóðverjum og allri frjálsri verzlun
var af því sprottin að þeir höfðu
ísland fyrir mjólkurkú, og voru
hræddir um að nytin kæmi eigi til
skila. En aldrei kom þeim til hug-
ar að líta á hag íslendinga, ekki
einu sinni svo mikið sem hygginn
bóndi á hag kúanna, að þær séu í
mjólkurfæru standi. Þess má geta
36
vanti bankaseðla, eða raunveru
legt veltufé.
Við skulum nú athuga hvern lið-
um sig:
1. Herra I E. sagði í Isafold 8.
ágúst, að íslandsbanki ætti þá inni
erlendis 1.400 pús. krónur, og þessa
umsögn enduruýjar hann nú. Af
því er það ljóst, að bankann vantaði
ekki starjsjé, heldur þurfti hann
að eins að Jœra pað tír stað, frá út-
löndum til íslands. Og það sýnir
sig, að hann átti miklu meira Jé
handbcsrt erlendis, en þessa x/2
miljón, sem þessir fjármálamenn
fárast yfir, að flytja hafi orðið fiá
útlöndum.
2. Það er fullkunnugt, að íslands
banki gerir sér far um, að lána
útlendum verzlunarhúsum sparisjóðsfé
manna, seðlana og hlutafé sitt, verzl-
unarhúsum, sem álíta verður að Is-
landi sé enginn hagur að að lána fé,
með því bankalánstraust þeirra á að
vera í heimalandi peirra, en ekki hjá
íslenzkum bönkum. Dæmi eru nóg
um það, að íslands banki hefir teygt
sig eftir slíkum viðskiftum, þar sem
hann látiaði t. d. einu einasta útlendu
verlunarhúsi CP. J. Thorsteinsson &
Co., sem svarar á ári alt að helmingi
allrar seðlafúlgunnar.
Ef slík útlend lán eru dregin frá
seðlaþörfinni, þá hlýtur hún að minka
stórum. En því neita eg ekki, að
bankinn sjáljur hafi hag af þvi, að
fá þjóðina til þess að leggja sér til
seðla ótaktnarkað, og parmeð láns-
traust hennar, til þess að geta veitt
útlendingum slík lán, þar sem þau
eru arðvantegri fyrir bankann en
innlend lán, ef útlendu lánin eigi
tapast.
að sekkjagjöldin voru fyrst að eins
útflutningstollur af íslenzkri vöru.
En er Englar og Þjóðverjar tóku að
verzla hér, hefir þetta gjald og verið
lagt á aðfluttar vörur. Er auðsætt að
sú fyrirskipun er fyrr framkomín
en 1463. Því að þá skrifar Kristján
I. Íslendíngum 8. júlí og bannar
þeim að verzla við útlendinga fyr
en þeir hafi borgað sekkjagjöld. Hér
getur eigi verið að ræða um út-
fíutningsgjald, því að enginn gat
vitað fyrirfram, hve mikið hver
mundi kaupa. Sbr. 12 manna dóm
á Alþingi 1500. *) Hér við bættust
síðar hafnargjöld 2) 20 gyllini á skip.
Má af þessu marka, hvert ódæmafé
konungur hefir sogið út úr íslend-
ingum með framferði sínu í verzl-
unarsökum.
Þriðja ófriðarsvæðið út úr verzlun
Þjóðverja hér á landi voru sjálfir
Hansastaðirnir, því að þeir deildu
um hana innbyrðis og einkum við
Hansakaupmanninn í Björgvin. Hann
kærir Hamborgarana 1482, sakir
þess að verzlun þeirra dró frá hon-
um. A sömu sveif hallaðist þá og
alþýðan í Hamborg, því að hún
í) DI VII. 495—497.
2) Dl IX. 134—135.
37
3. Herra I. E. hefir eðlilega ekki tek-
ist að leiða rök að því, að landið hafi
þörf fyrir að gefa út meiri seðla.
Niðurlag.
Eg hefi nú þegar svarað helztu
atriðunum í grein herra I. E. Lítið
hirði eg um dylgjurnar um það, að
Landsbankinn hafi of lítinn sjóð til
þess að standast greiðslur úr spari-
sjóðnum. Það virðist eiga illa við,
að fjármálaráðgjafi landsins, einn af
vörðum og verndurum Landsbank-
ans samkvæmt stöðu sinni, skuli
koma með slíkar ástæðulausar dylgjur.
Eins er það alveg ástæðuiaust, að
blanda þvi inn í þetta mál, að Dan-
ir gefa út krónu seðla og Englend-
ingar pundsseðla, því eg hefi aldrei
verið að skrifa um seðlaútgáfu á
stríðstímum í hernaðarlandi, heldur
um hæfilega seðlafúlgu á Islandi
undir venjulegum kringtimstaðum. Alt
skraf um það er því ein blekkingar-
tilraunin.
Það getur verið, að hr. I. E. hafi
fundist eg vera þungorður með
köflum, en það stafar af þvi hvað
glögt eg finn til þess, hvað slíkt er
með 'óllu óviðeigandi, að háttsettir
embættismenn, og það jafnvel fjár-
málaráðgjafinn, skuli taka að sér að
gerast opinber talsmaður fyrir hags-
munapólitik prívat félaga eða stofn-
ana.
Embcettismenn landsins verða að
bera hötuðið hœrra, ej pjóðfélagið á
að geia treyst peirra jorsjá.
Bj'örn Kristjánsson.
------------------------
vildi eigi láta flytja korn úr landi.
Ráðið neyddist þá til að ákveða:
Lokið skal íslandsferðum og skulu
eigi framar verða farnar úr landar-
eign borgarinnar. Ráðið vill sjá um
það eftir mætti, að í landi hennar
verði engi skip þangað fermd. En
kaupmenn fóru í kringum þetta
bann og létu skip sín ganga frá
Vismar (1484). Hansaþingið skipar
þá að hætta. Voru síðan sifeldar
kærur, en Hamborgarar héldu þó
uppteknum hætti. Arið 1489 lofa
lofa 6 Hansaborgir að hætta Islands-
ferðum, ef Hamborg hætti. Þessar
borgir voru: Liibeck, Wismar, Ro-
stock, Stralsund, Ltineburg og
Bremen. Má á þessu sjá, hversu al-
mennar Islandsfarir Þjóðverja hafa
verið. Haldið var enn áfram að
verzla á íslandi, því að árið 1538
deila Líibeck og Hamborg enn um
þessa verzlun. Síðara hlut 16, aldar
tók koungur upp þann sið, að leigja
hverja höfn sérstaklega. Var því
síðustu 30—40 ár aldarinnar kapp-
híaup milli Hamborgar og Brima
um nálega hverja höfn.
En þótt mikill gustur stæði af
þessari verzlun erlendis, þá var hún
ætíð með friði hér og landsmönnum til
hinna mestu hagsmuna. Enda sézt
38