Ísafold - 16.01.1915, Síða 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða IV2 dollar; borg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
ísafoldarprentsmiðja Ritstjóri: Ólafur Biörnssun. Talsími nr. 455
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi skuld-
laus við blaðið.
XLII. árg.
Reykjavík, laugardaginn 16. janúar 1915.
7. tölublað
Alpýðufél.bókasafn Templaraa. 8 kl. 7—9
Borgaratjóraskrifstofan opin virka daga 11 -8
og B—7
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og l -7
Bæjargjaldkerinn Lanfásv. B kl. 12—8 og i
íslandsbanki opinn 10—21/* og B1/*—7.
K.P.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8Ard,—10 >iðd.
Alm. fnndir fld. og sd. 81/* siðd.
Landakotskirkja. Gnðsþj. 0 og 6 A helpum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-21/*, B1/*—01/*. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—8 og B—8. ÚtlAn 1—8
LandBbúnaðarfélagsskrifstofan opin frA 12—2
Landsféhirðir 10—2 og B—6.
Landsskjalasafnið hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
NAttúrngripasafnið opið l1/*—21/* A snnnnd.
Pósthúsið opið virka d. 9—7, snnnnd. 9—1.
SamAbyrgð Islands 10—12 og 4—8
StjórnarrAðsskrifstofnrnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Heykjaviknr Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifilstaðahælið. Heimsóknartimi 12—1
Þjóðmenjasafnið opið sd., þd. fmd. 12—2,
Hjortur Hjartarson yhrdóms-
iögmaður, Bókkl.stíg io. Simi 28.
Venjul. heima 12^/2—2 og 4—5x/a-
Skrifstofa
Eimskipafélags Islands.
Landsbankanum (uppi).
Opin daglega kl. 5—7.
Talsími 409.
Að kyssa á hnefann
Eitt af kjarnatriðunum í lands-
réttindum vorum er uppburður sér-
málanna. Stjórnmál vor um langa
tíð sýna þetta. Á ekkert mál hefir
verið lögð eins mikil áherzla og
þetta, og aðgerðir síðasta þings sýna
þetta betur en nokkuð annað. Allir
fyrirvararnir í þinginu, fyrirvari sam-
bandsmanna, fyrirvara sjálfstæðis-
manna og fyrirvari fóns á Hvanná
benda allir í sömu átt, allir i þá átt,
að uppburðurinn sé sérmál og eigi
að vera sérmál, sem breyta megi
eftir reglunum um sérmál. Jafn
skýr og afstaða þingsins er til máls-
Börn hinnar yfirgefnu
munu fleiri verða.
Ræða flutt í dómkirkjunni i Reykjavik á
gamlárskvöld 1914
af Haraldi prófessor Nielssyni.
Bæn: Miskunnsami faðir! Vúr ernm
saman komnir hér i nætnrkyrðinni til þess
að ákalla þig og þakka þér og biðja nm
blessun þina á þessnm mikilvsegu áramót-
nm. Gleði og þakklæti fyllir brjóst vor,
af því að þú hefir veitt málefni vorn mik-
inn sigur. Vér komum ekki til þess að
hreykja oss yfir aðra né til að storka
þeim, sem ern annarar skoðnnar en vér,
heldnr til að vegsama þig og þakka þér
veitta hjálp þina. Vér komnm með auð-
mjúknm hug og oss er full-ljóst, að vér
höfnm oft verið ónýtari og sjálfselskari
en vér hefðum átt að vera i svo alvar-
legu máli. Oss er það dýrsta fagnaðar-
efnið, að þú hefir notað oss og vilt enn
nota oss sem verkfæri í hendi þinni til
þess að koma þvi fram, sem er og verð-
nr öðrum hörnnm þinum til hlessnnar;
hrósunarefni vort skal vera það eitt, að
vér heyrðum, er þú kallaðir menn og
konnr til að hæta úr einu Bárasta höli
þjóðar vorrar. Lát oss ætið meta það
mest af öllu að gera þinn vilja, og ger
oss enn hljóðnæm fyrir röddn þinni,
ins, jafn skýrt er og það að frá
danskri hlið er þetta skoðað sem
sammál. Aðrar og fleiri sannanir
fyrir því, að á þetta sé rétt Jitið, en
þær, að konungur neitar að staðfesta
stjórnarskrána á islenzkum sérmála-
grundvelli, þarf ekki. Sú sönnun
er svo ótviræð, að merkilegt má
þykja, að nokkur hugsandi maður
skuli ætla, að hann geti komist fram
hjá henni. Ráðherrann biður kon-
ung um að staðfesta stjórnarskrár-
málið á islenzka grundvellinum,
konungurinn getur það ekki, en
er hins vegar fús á að staðfesta
frumvarpið á þeim grundvelli, sem
lagður var 20. okt. 1913, sem ná-
lega alt þingið taldi ósamrýmanlegan
sérmálaskoðuninni. Og víst má það
telja, að flokksmenn H. Hafsteins
hefðu ekki að gamni sínu komið
með fyrirvara gegn því, sem foringi
þeirra gerði i ríkisráðinu 20. okt.
1913, ef þeir hefðu ekki talið, að
landsheillin ætti að standa ofar
flokksfylginu. í fyrirvara þeim, sem
samþyktur var á þinginu og sam-
bandsmenn flestir roru að efni til
sammála, var ekki byrjuð nein ný
stjórnmálastefna. Nei, þar er að
eins haldið áfram gamalli stefnu,
þeirri, að vér viljunt ekki verzla með
landsréttindi vory að vér ekki viljurr.
sleppa kjarnatriði í landsréttindum
vorum, þó í boði væru réttarbætur
í stjórnarskrárfrumvarpinu. Og hver
getur láð oss, litlu þjóðinni, sem þó
óneitanlega hefir skrifað nafn sitt i
menningarsögu heimsins, þó vér
viljum vaka yfir landsréttindum vor-
um ? Eins og sjálfstæði einstaklings-
ins, andlegt og efnalegt, er skilyrði
fyrir framþróun hans, eins er það
skilyrði fyrir framþróun hverrar
þjóðar, að hún fyrst og fremst vaki
yfir sjálfstæði sinu, því ef hún vakir
ekki yfir þvi, þi vakir enginn yfir
þvi. Og ef sú kenning, að ríkis-
ráðskreddur og þvi um likt séu
deiluefni, sem litlu eigi að skifta,
því að það er vegsemd vor aö vera sam-
verkamenn þinir.
Blessaðn þjóð vorri það framfarasporið^
er hún stígnr. nú við áramótin. Lát nú
læknast mörg særð hjörtu og milt hros
fagnaðar fserast yfir mörg augn, er oft
hafa verið tárvot út af drykkjuskaparhöl-
inn. Yeit ölinm þeim með þjóð vorri ný-
jan styrk, er halloka hafa farið fyrir á-
fengisástriðunni.
Gef landstjórn vorri og löggjafarþingi
visdóm og mátt til þess að vernda lög
þan, er vér nú höfum eignast, svo að þau
verði þjéð vorri til mikillar hlessunar.
Lát mannúð og kærleiksþel fara sivax-
andi með þjóð vorri, og hjálpa henni til
þess að taka framförum i sönnu siðgæði.
Gef henni gleðilegt ár !
Bænheyr oss í hons nafni, sem banð
orr að fara að dæmi hins misknnnsama
Siiinverja. Amen.
Fagna þú, óbyrja, sem ekki hefir
fætt! Hef upp gleðisöng, lát við
kveða fagnaðaróp, þú sem eigi hefir
haft fæSingarhríðir! Því að börn
hinnar yfirgefnu munu fleiii verða
en giftu konunnar, segir Drottinn.
Yíkka - þú út tjald þitt, og lát þá
þenja út tja'ddúka búðar þinnar,
meina þeim það ekki; gjör tjaldstög
þín löng og rek fast hælana (Jes.
Ö4, 1-2). __
Brjóst spíimannsins, sem þetta
ritaði, hefir verið fult af fögnuði.
Hann skorar á þjóð sína að hefja
gæti læðst inn í íslenzkar sálir, og
gert þær andvaralausar, þá væri hún
skaðlegri en Lögréttu, og þann sem
þar vefur silkivefinn um dönsku
skoðunina, dreymir um.’
Af hverju halda Danir svo fast
við sína skoðun í þessu máli?
Af því einu, að þeir álíta að í
henni felist nægilega sterk hnapphelda
á islenzku þjóðina. Annað mál er
það, að danska hnappheldu-pólitíkin er
afn skaðleg Dönum sem oss. Þessi
danska þrá, sem K. Berlin á allan veg
reynir að styrkja með skrifum sínum,
þessi danska árvekniyfir því,að ekki sé
linað neitt á böndunum milli Dan-
merkur og íslands, er í raun og veru
vottur um djúpt skilningsleysi á því,
að sterkustu böndin milli tveggja
landa, þau ein bönd, sem framtíðin
getur ókviðin horft á, eru bönd
vináttujnar. Og það merkilega er,
að i raun og veru er sjálf danska
þjóðin svo skapi farin, að ef hún
væri ekki afvega leidd af þessum
óholla þjóðmálaskrumara, þá hyggjum
vér að henni væri kærust samúðin
millli landanna.
En nú er annað uppi á teningnum.
Vér íslendingar höfum með stillingu
og gætni óskað þess að vér, samfara
staðfestingu stjórnarskrárfrumvarps-
ins, mættum halda óskertum forn-
um rétti vorum. —
Vér íslendingar höfum með still-
ingu og gætni óskað þess, að vér
fengjum ákveðna liti og gerð fána,
sem oss var lofaður, vér höfum að
visu eindregið óskað að vér fengjum
bláhvíta iánann, en þó jafnframt
sagt, að ef vér fáum hann ekki, þá
viljum vér í hans stað taka öðrum
litum. Um alt hefir verið neitað.
Og hvað sú neitun muni vera oss
sár, geta menn ímyndað sér 0: hversu
sárt það muni vera fyrir litla þjóð
að láta grafa svo framtíðaróskir sinar.
En hvað segja dönsk blöð við
öllu þessu?
Þau blása eins og hvalir yfir þeirri
upp gleðisöng og láta fagnaðaróp
við kveða.
Það viljum vér líka gera á
þessum merkilegu ára- og tíma-
mótum.
Vér höfum verið að kveðja
gamalt ár og gamla tíma. Vér
heilsum nú nýju ári og nýjum
tímum.
Við sérhver áramót er sem vér
stöndum á sjónarhól eða fjalls-
tindi. Og þetta sinn er sjónar-
hóllinn hærri en vanalega, því að
þessi áramótin munu marka dýpra
spor í sögu þjóðar vorrar en ára-
mótin vanalega gera. Og nú bið
eg yður nota augu andans og
horfa langt út i sjóndeildarhring
liðins tíma, til þess að þérskiljið
sem bezt ritningarorðin, sem eg
hefi valið mér að umtalsefni.
ísraelsþjóðin situr í útlegð aust-
ur í Babýlon. Þangað hafði hún
verið herleidd. Hún var eigi orð-
in nema lítið brot af því, er hún
eitt sinn hafði verið. En þótt
ástand hennar væri slíkt, biður
spámaðurinn hana að hefja fagn-
aðaróp vegna þeirrar hamingju,
er fram undan sé. Hún sé nú að
dæmalausu ósvífni okkar að vér
skyldum halda fast við fornan rétt
vorn, að vér skyldum krefjast þess,
að loforð standi órofin. Og Knútur
Berlín syngur sigursöng yfir, að nú
séu Danir farnir að taka tillit til sín.
Og dönskn blöðin syngja lofsöng
yfir sinu eigin skilningsleysi á rétt-
mætum kröfum lítillar þjóðar, sem
engar kröfur gerir aðrar en að mega
lifa í friði og mega ná sem mest-
um líkamlegum og andlegum þroska,
svo hún geti eins og hingað til lagt
sinn skerf inn i menningu nútimans.
En Lögrétta ? Því syngur hún
sömu tónana eins og dönsku blöðin ?
Þvi vefur hún silkiþræðina um dönsku
skoðunina? Þvi rennur henni ekki
blóðið til skyldunnar þegar danska
fylkingin stefnir móti landsréttindum
vorum ? Því gengur hún yfir í dönsku
fylkinguna? Þvf tekur hún undir
danska háðið? Hvað sér hún fyrir-
litlegt í þvi, að vér verjum landsrétt-
indi vor? Er ástæða til þess að
fyrirlita oss fyrirþað, þó vér ekki ná-
um rétti vorum hjá þeim, sem sterk-
ari hafa hnefann. Nei, engin þjóð
bakar sér fyrirlitningu þó hún geti
ekki komið málum sínum fram gegn
þeim, sem sterkari er, en ef hún
kyssir á hnejann og sleppir réttinum,
þá kemur — fyrirlitningin.
Eimskipafélag íslands.
Arsafmæli á morgun.
Á morgun er liðið eitt ár frá stofn-
degi Eimskipafélags íslands. Allir
minnast þess, að um þetta leyti í
fyrra var naumast um annað talað
en stofnun félagsins. Áhuginn var
einstakur, en misjafnlega sagði mönn-
um hugur um hversu ganga mundi
hlutafjár-greiðslan og margt annað
um þetta fyrirtæki.
vísu sem óbyrja, eins og barnlaus
kona, eins og Sara eða Hanna
eitt sinn voru; en bráðlega muni
fjöldi barna umkringja hana. Því
að börn þjóðarinnar í útlegðinni,
sem nú sé eins og yfirgefin kona,
munu fleiri verða en giftu kon-
unnar, þ. e. a. s. lýðsins fyrir
herleiðing, lýðsins eins og hann
áður var, þá er hann var búsett-
ur heima í landi sínu. Þegarhún
nú fiytjist aftur heim og setjist
að í hinum fornu átthögum sín-
um, muni barnafjöldinn verða svo
mikill, að hún verði að stækka
tjald sitt, láta þenja út tjalddúka
búðarinnar, lengja tjaldstögin og
reka fast hælana. Israel hafði
lengi verið hirðingjaþjóð og því
vanur því að búa í tjöldum. Þaðan
var líking spámannsins tekin og
fyrir þvi skiljanleg allri þjóð-
inni.
Lítum nú i alt aðra átt. Vest-
ur í Ameríku mynda örfáir menn
og að líkindum fremur umkomu-
litlir, nokkurir prentarar, félags-
skap með sér árið 1850 til þess
að vinna bug á einu mesta böli
En allar hrakspár hafa reynst mark-
ausar, enn sem komið er. Lands-
menn hafa sýnt það mjög eindregið,
að undir bjó meira en orðin tóm.
?eir hafa efnt loforð sín — einnig
á borði. Hlutaféð, sem lofað var
austan hafs, hefir greiðst inn svo vel,
að naumast munu þess dæmi um
nokkurt annað félag, og hlutafjárlof-
orð Vestur-íslendinga eru óðum að
komast í framkvæmd. Helmingur
hlutafjárloforða þeirra er þegar greidd-
ur, og helmingur þess sem eftir er,
er nú á leiðinni"og siðasti hlutinn
verður greiddur 1. júní næstkomandi.
Að öðru leyti virðist og heill hafa
ýlgt þessu »óskabarni« hinnar ís-
enzku þjóðar. Hagkvæmir samn-
ingar náðust um smíði skipanna, og
tiltölulega góð lánskjör út á skipin.
Norðurálfu-styrjöldin, sem ella hefir
valdið hinni mestu truflun í viðskift-
um, hefir mjög litið tafið framkvæmd-
ir á skipasmíðinni og svo mætti
fleira telja, er bendir á, að margt
verðijhamingjuEimsk.fél.ísl. að vopni.
Svo langt er nú komið Suðuriands-
skipinu, að búist er við, að það hlaupi
af stokkunum einhvern þessara daga.
Um nafn þess veit enginn enn, ut-
an Eimskipafélagsstjórnarinnar, frekar
en um það, er Óðinn hvislaði i eyra
Baldurs. Verður það eigi opinskátt
gert fyr en skipið fer á flot, en til-
ætlunin mun að láta eiuhverja ís-
lenzka konu i Khöfn framkvæma
skirnina. — Norðurlandsskipið verð-
ur nokkuð síðbúnara.
Skipshöfnin á báðum skipum verð-
ur islenzk að mestu leyti. Skipstjóri
á Suðurlandsskipinu er ráðinn Si%-
urður Pétursson frá Hrólfskála og
stýrimaður Jón Erlendsson, sem nú
er á Sterling. En á Norðurlands-
skipinn verður Júlíus Júliniusson skip-
stjóri. Var hann áður skipstjóri á
Austra, en undanfarið stýrði hann
skipi Thorefélagsins, TnqolJ, sem orð-
ið heflr tundurduflunum i Norður-
sjónum að bráð. Var Július ráðinn
af Ingólfi til Eimskipafélagsins þ. 21,
des., en 23. des. hélt Ingolf í sína
heimsins: ofdrykkjunni og yfir-
leitt áfengisnautn mannanna. Upp
úr þeim félagskap verður Góð-
templar-reglan til. Hún setur
sér það markmið þegar í upphafi:
alger útrýming áfengra drykkja
úr rikinu eða landinu.
Flestum fanst þetta fáránleg
hugmynd þá; hugmyndin sú —
sögðu menn — væri að sjálfsögðu
fædd óbyrja og mundi aldrei nein
börn eignast, ekki fá neina áhang-
endur. Er ekki svo oftast
látið um hvern nýjan sannleik,
hverja nýja framfarahugmynd ?
Virðist ekki fjöldanum, sem held
ur fast í venjur liðins tíma, hinn
nýi sannleikur æfinlega vera
óbyrja, er enga niðja muni eign-
ast? En er það ekki ávalt ein-
hver spámaður, sem ber hið nýja
fram ? og sér hann ekki æfinlega
lengra fram í tímann? Og hvað
sér hann? Æfinlega þetta: að
börn óbvrjunnar, hins nýja sann-
leiks, munu fleiri verða en giftu
konunnar, viðurkendu venjunnar
og þess, er um langt skeið hefir
hlotið samþykki fjöldans og fyrir
því verið talið sannleikur. Þegar