Ísafold - 23.01.1915, Page 3

IS AFOLD
Svona var nú hljóðið í sambands
strokknum í fyrrasumar. Nú er
komið annað hljóð í strokkinn. Nú
krefst miðstjórnin þess, að stjórnar-
skrárbreytingin verði staðfest, áður
en næsta reglulegt Alþingi kemur
saman; svo mjög liggur á réttarbót-
unum. Nú loks er flokknum orðið
málið áhugamál.
Öllum er kunnugt, að konungur
setti í fyrra haust skilyrði fyrir stað-
festingu stjórnarskrárbreytingarinnar.
Þau eru þessi:
1. Að um leið og stjórnarskrár-
breytingin verði samþykt, verði gef-
inn út konungsúrskurður, nafnsettur
af ráðherra íslands ásamt konungi,
um það, að íslenzk séxmál skuli hér
eftir sem hingað til borin upp fyrir
konungi í ríkisráðinu (danska).
2. Að jafnframt verði gefin út
konungleg auglýsing í Danmörku,
nafnsett af forsætisráðherra Dana með
konungi, um það, að enqin breytinq
qeti orðið á þessum konunqsúrskurði,
nema Alþinqi Islendinqa o$ Ríkisþing
Dana samþykki, og konungur staðýesti,
lög um ríkisréttarsamband laudanna,
par sem onnur skipan vœri gerð.
Þessum skilyrðum vildi Alþingi
ekki ganga að í sumar — ekki einn
einasti þingmaður, að undanskildum
fyrverandi ráðherra (H. H.) sem bú-
inn var að ganga að peim.
Þessum skilyrðum vildi núverandi
ráðherra (S. E.) ekki ganga að á ríkis-
ráðsfundinum, 30. nóvember s. 1. og
var þar í fullu samræmi við þing-
viljann.
En á þeim sama ríkisráðsfundi (30.
nóv. s. 1.) lýsti konungur yfir því,
að hann héldi ýast við skilyrðin og
yrði að gera pað framvegis.
Þrátt fyrir þetta telur Miðstjórn
Heimastjórnarflokksins »sjálfsagt að
krefjast þess, að stjórnarskrárbreyt-
ingin verði staðfest, áður en næsta
reglulegt alþingi kemursaman.* Með
öðrum orðum: Hdn telur sjálfsagt
að krefjast þess, að gengið verði að
skilyrðunum, sem alpingi vildi ekki
ganga að, sem ráðherra vildi ekki
ganga að, og sem flokksmeun hennar
sjálfir vildu ekki ganga að i sutnar.
En hvers vegna vildi Alþingi ekki
ganga að skilyrðunum ? Vegna þess,
að væri gengið að siðara skilyrðinu,
yrði ákvæðisvaldið um það, hvort
sérmál Islands skyldi borin upp fyr-
6
fáumst við veraldleg störf og við og
við — einu sinni á viku að minsta
kosti, eða ef til vill einu sinni á
dag — hugsum um þessi hin mikil-
fenglegri efnin. Hvort sem vér
gerum oss grein fyrir þeim eða
ekki, þá eru þau annaðhvort alt af
til, eða þau eru alls ekki til. Ef
þau eru alls ekki til, þá er Iíf vort
miklu snauðara en vér erum fúsir
að kannast við. Tii eru þeir menn,
sem fara um og þykir unun að vera
postular afneitunarinnar og segja
þér, í ekki ýkjamörgum orðum, að
líf vort sé snautt. Mannkynið sé
komið af moldu og muni hverfa
aftur til moldar, og að sá sé endir
lífsins. Eg veit eigi hvers vegna þeim
þykir unun að því, að fara um sem
postular slíkrar afneitunar. Eg trúi
aldrei, þegar menn prédika afneitun;
eg hygg, að það merki að eins það,
að þeir vita ekki. Ef einhver mað-
ur ^hefir frá einhverju ákveðnu að
skýra, þá má vera að vert sé að
hlusta á hann, því að vera má, að
hann sé að segja frá sinni eigin
þekking; en ef einhver maður neit-
ar einhverju, kann það að eins að
vera vottur vanþekkingar hans. Að
■{r konungi í ríkisráðinu (danska) eða
annarstaðar, lagt undir llikisþing
Dana. Því það (llíkisþingið) yrði að
samþykkja sambandslög, þar sem
önnur skipan yrði geið ; annars yrði
konungsúrskurðinum, sem um er
rætt í fyrra skilyrðinu, ekki breytt.
Uppburður sérmála Islands fyrir kon-
ungi yrði því ekki lengur sérmál Is-
lands, heldur sameiginlegt mál Islands
og Danmerkur.
Fyrirvarar Alþingis í sumar voru
líka allir stílaðir gegn þessu skilyrði.
í þeim öllum er aðal-áherzlan lögð
á það, að uppburður sérmála Islands
fyrir konungi sé alíslenzkt sérmál og
eigi að verða það ýramvegis.
Nú hefir konungur ekki viðurkent
það, að uppburður sérmálanna fyrir
honum sé eða eigi að vera sérmál
íslands. Hann hefir aðeins lýst yfir
því, að með pvi, sem gerðist á ríkis-
ráðsfundi 20. okt. 1913, hafi ákvæðis-
valdið um uppburð sérmála íslands
fyrir houum ekki verið lagt undir
löggjafarvald Dana eða dönsk stjórn-
arvöld. En hann hefir engu lýst
yfir um það, hvort hann álíti að svo
hafi verið gert áður eða ekki. Og
hann hefir engu lýst yfir um það,
hvort hann áliti, að svo yrði gert eða
ekki, ef ráðherra íslands gengi að
staðfestingar-skilyrðunum nú.
Og þegar ráðherra leggur áherzlu
á það — á ríkisráðsfundinum 30.
nóv. s. 1. — að hann geti ekki lagt
stjórnarskrárbreytinguna fram til stað-
festingar, >nema pað komi utn leið
Ijóslega og greinilega jram, að Island
haldi þessum sínutn gamla rétti«, (að
uppburður sérmálanna sé sérmál), þá
svarar konungur með því að rengja
orð ráðherra um afstöðu Alþingis til
staðfestingar-skilyrðanna, og lýsir yfir
því, að hanti haldi fast við pau tram-
vegis.
Hinu svarar hann engu, hvort ís-
land eigi nefndan rétt, eða haldi
honum, ef það á hann, þó gengið
sé að skilyrðunum.
Það er augljóst af umræðunum á
ríkisráðsfundinum 30. nóv. s. 1., að
konungur forðast að viðurkenna pað,
að uppburður sértnála Islands Jyrir
honutn sé íslenzkt sérmál. Og fyrst
hann forðast þetta, enda þótt ráð
herra leggi fast að honum að gera
það, er fullkomin ástæða til að álíta,
að skoðun hans á málinu sé alveg
gagnstæð skoðun Alþingis á þvi, að
hann álíti málið ekki sérmál og ekki
eiga að vera pað.
7
minsta kosti finst mér það vera fá-
tæklegt fyrirtæki, að vera að reyna
að taka hjartað úr mönnum. Það
minnir mig á dæmisöguna hans
Esóps um refinn skottlausa; hann
hafði mist skottið í dýraboga og
fór svo eftir það um og sagði, að
það væri ekki tizkunni samkvæmt
að haia skott, og réð öllum refum
til þess að losna við skottið.
Eg segi þá það, að það, sem er
satt utn þennan alheim, er algerlega
satt og tnerkir allmikið. Það verð-
ur ekki að engu fyrir vanþekking
vora " né blindni vora, og það verð-
ur ekki til fyrir það, að vér fullyrð-
um að það sé til.
Hlutverk visindanna er að komast
eftir, hvað sé satt. Það er ekkert
gagn að því, að vér blekkjum sjálfa
oss. Það er hvergi til nokkur sá
visindamaður, er verðskuldi það nafn,
sá er leitar nokkurs anuars en sann-
leikans. Menn segja stundum: »Ö,
já, þú prédikar þetta, af þvl að þig
langar til að það sé satt.« Það er
hlægilegt. Ef þú gætir framleitt það
með því að óska þess, þá væri öðru
máli að gegna. En þú hefir engan
hugsanlegan hagnað af því að blekkja
Á slíkum grundvelli gat ráðherra
ekki, og getur enginn ráðherra, lagt
til, að stjórnarskrárbreytingin yrði
eða verði staðfest, nema með þvi
einu móti, að virða að vettugi ein-
dreginn Alþingis-vilja — ýalla jrá
íslenzku skoðuninni á málinu, en að-
hyllast og viðurkenna dönskti skoðun-
ina.
En á pessum grundvelli telur Mið-
stjórn Heimastjórnarflokksins nýja
sjálfsagt að krefjast pess, að stjórnar-
skráin verði staðfest. Með því tel-
ur hún sjálfsagt að krefjast þess, að
uppburður sértnála Islands fyrir kou-
ungi verði ekki ýramvegis skoðaður né
viðurkendur sérmál lslands.
Svo langt er hún leidd, miðstjórn
flokksins, sem hóf þá kenningu. að
rikisráðsákvæðið væri dregið inn á
sérmálasvið Islands með því að taka
það upp í stjórnarskrána 1902, og
alt til þessa hefir haldið henni fast
fram. Nú telur hún sjálýsagt aðkreýj-
ast pess, að lslendingar ýalli ýrá pess-
ari kenningu og viðurkenni skoðun
Dana á tnálinu.
Hversu margir fylgja miðstjórninni
að þessu, er óséð enn. En furðu
gegnir, ef þeir verða margir.
En meira en þetta felst í kröfu
miðstjórnarinnar.
Eigi stjórnarskrárbreytingin aðverða
staðfest, áður en næsta alþingi kem-
ur saman, verður einhver ráðherra
að bregða skjótt við til að flytja
hana á ný fyrir konungi.
Óhugsandi er það, að sáráðherra,
er lagt hafi stöðuna í sölur, vegna
þess að hann vildi ekki ganga að
staðfestingar-skilyrðunum 30. nóv. s.
1., verði til þess að flytja málið á ný
fyrir konungi, áður en næsta þing
kemur saman.
Mjög óliklegt er það einnig, að
nokkur þeirra þingmanna, sem gaf
atkvæði einhverjum ýyrirvara á þing-
inu í sumar, vilji gerast ráðherra til
að ganga að staðfestingarskilyrðun-
um, þvert ofau í atkvæði sitt, ein-
dreginn Alþingis-vilja og þjóðarvilja.
Ekki er það heldur sennilegt, að
nokkur utanþingsmanna vilji ráðast
í þetta, undir slikum kringumstæð-
um. Eða hvar ætti hann að vænta
stuðnings til slíks?
En hver sem til þessa fengist,
hlyti að gera það i fullkominni óþökk
Alþingis og alls þorra þjóðarinnar.
Hann yrði pvi að virða að vettugi
pingrœðisreglur og pjóðarvilja. Það
8
sjálfan þig. Þú getur ekki látið eitt-
hvað verða satt. Þitt er að komast
að, hvað er satt, og því næst verður
þú að segja öðium frá því, þegar
tími er til kominn; hlutverk vort er
að komast að staðreyndunum og
skýra frá þeim.
Að líkindum eru einhverjir þeir
meðal áheyrenda minna, sem trúa
þvi ekki, sem eg hefi verið að segja.
Þeir halda, að ekkert æðra sé til í
alheiminum en maðurinn, að þessi
pláneta hafi framleitt hann og hann
hætti að vera til með þessari plánetu,
eða réttara sagt, hætti að vera til, þá
er lífi hans lýkur á þessari plánetu;
að tilvera hans sé mjög skammvinn,
að enginn sé til að gæta hans, eng-
inn til, sem skilji alheiminn betur
en hann gerir; að hann skilji hann
að öllu leyti, að hann hefði getað
búið hann til, ef honum hefði verið
falið það, og að hann sýni oss há-
mark framþróunarinnar — eins og
hann í raun og sannleika er hámark
framþróunarinnar á þessari jörð nú
sem stendur — og að þess vegna
geti ekkert æðra verið til en hann.
En þessir menn lifa í raun og
veru á löngu liðinni menningarleys-
væri slíkt ofbeldisverk, að ódæmum
sætti. Og hver, sem fremdi það,
hlyti að verða dreginn fyrir lands-
dóm og sakfeldur þunglega.
Þessa telur Miðstjórn Heimastjórr-
nrflokksins sjálfsagt að krefjast af
einhverjum. Hún telur sjálfsagt að
krefjast þess, að pingraðið sé einskis-
virt, að pjóðarviljinn sé einskisvirtur
og að einhver verði látinn vinna sér
sekt fyrir landsdómi.
En hver á að gera þetta ? Hver
vill verða til þess?
Vonandi verður enginn til þess;
ekki einu sinni maður úr Miðstjórn
Heimastjórnarflokksins nýja.
Vonandi sér »Miðstjórnin«, að í
þetta sinn hefir hún krafist þess, sem
hvorki hún sjálf né aðrir, sem hafa
tekið í sama streng, vilja að sé fram-
kvæmt.
Þvi »íslendingar viljum vér allir
vera*.
Eeða er ekki svo?
Karl Finnbogason.
(Eftir Austra).
Svar.
Út af hinni frámunalegu óþokka-
skapargrein ritstj. Vísis í minn garð
í gær, skal eg taka þetta fram:
Sunnudag. j. jan. skýrði Vísir frá
þvi, að »Blaðamannafélag íslands*
væri stofnað, stjórn kosin og i það
gengnir undir 20 manns.
Miðvikudag 6. jan. hringir hr. Ein-
ar Gunnarsson til min í síma og
spyr hvort eg vilji vera með i þess-
um félagsskap. Eg tjáði honum
þegar, að eg teldi mér móðgun
gerða með því að mér hafi eigi- verið
boðið að eiga þátt í stofnun félags,
sem átt hefði að vera alment blaða-
mannafélag og hefði og orðið þess
áskynja, að hér væri aðallega að tefla
um »skeytafélag«, en ekki alment
blaðamannafélag íslands. Taldi eg
þetta tilboð um að vera með aðeins
málamynda-afsökunartilboð eftir á —
og er sannfærður um það eni;, að
svo var. En sú skoðun mín, að
hér væri um »skeytaféiag» að tefla
staðfestist við yfirlýsing eins stjórn-
andans, að ritstjóii mánaðarblaðs
hefði ekkert í félagið að gera, af
þvi það væri stofnað vegna skeytanna.
í næstu ísafold eftir að þetta gerð-
ist, benti eg á, að þessi félagsskap-
9
is öld, þótt þeir viti eigi af því.
Trú þeirra á heima á þeim tíma, þegar
jörðin var talin miðdepill alls, þegar
jörðin var alheimurinn, og það sem
var æðst á 'jörðunni var æðst i al-
heiminum, þegar allir aðrir hlutir,
svo sem stjörnur og sól, voru að-
eins viðaukar við jörðina og mjög
litilvægir. Það var skoðunin, sem
ríkti áður en visindin komu til sög-
unnar. En vísindin hafa visað öllu
þessu á bug, gert slíka skoðun óskyn-
samlega, fráleita. Nú vitum vér, að
til eru aðrir hnettir og að það kunna
að vera til verur á þeim hnöttum. Og
eru þetta allar þær verur, sem til
eru? Er það líklegt, að allar vits-
munaverur i alheiminum hljóti að vera
likar oss, hafi efnislíkami eins og vér ?
Það er ekki liklegt, að nein slík tak-
mörkun sé til; að minsta kosti er
engin slík takmörkun sönnuð, Vér
getum haldið þvi fram sem hugsan-
legu, en vér getum ekki sett fram
neinar lærdómssetningar um það. Ef
þú fullyrðir nokkuð í þá átt, þá ertu
kominn út fyrir takmarkalínu vís-
indanna og farinn að halda fram nei-
kvæðum trúarsetningum. Því að
hvað sýna vísindin oss? Þau sýna
3
ur væri rangneýndur »blaðamannafé-
lag íslands* og benti á viljaleysi
stofnenda til að vera alment blaða-
mannafélag íslands, er lý'-ti sér í þvi,
að livoíki ritstj. í;.if. eða Moryunbh
heiði verið »ger kostur á að taka
pátt í stoýnun pess«.
Hvað skeður svo ?
Ritstj. Visis lýsir þessi sannanlega
réttu ummæli ísafoldar *vísvitandi
ósannindu.
Þessum svívirðilega, ósanna áburði
svaraði eg með all-harðorðri Heiðrétt-
ing«, er eg sendi ritstj. Vísis.
í stað þess að taka hana, kemur
Lann heim til mín og biður mig tala
við sig um þetta mál. Segist hann
kveinka sér við að taka svo fiarðorða
leiðrétting i blað sitt, tjáir mér
hversu leiðinlegt sér þyki af ýmsum
ástæðum að eiga i deilum við mig,
lýsir þvi fögrum orðum að hann sé
friðsemdarmaður o. s. frv. — yfir-
leitt gerir alt til að ýriðmælast. Býðst
til að taka vægara orðaða leiðrétting
með þeirri athugasemd, að hann birti
hana með ánægju og að ummæli
sin i minn garð hafi veiið á misskiln-
ingi bygð. Eg lét þetta gott heita
og trúði manninum, að hann talaði
nú af hreinskilni. í viðtalslok rétti
hann mér hendina með þeim orðum,
að hann skyldi aldrei ráðast á mig;
aftur að fyrra bragði. Kom okkur
svo saman um, að hann skyldi koma
með athugasemd sína og eg orða
mina leiðrétting, er eg hefði séð haaa.
Næsta dag kemur hann með athuga-
semd þá, er birt var í Vísi og læt-
ur þess getið, að hann vilji gjarna
láta þau orð ein standa, að Vísir
taki leiðréttinguna »með ánægju*.
Eg var upptekinn þá i svipinn, en
kvaðst skyldi senda honum leiðrétt-
ing mina og umsögn um athuga-
semd hans seinna um daginn. Þetta
gerði eg og lét um mælt, að eg
óskaði, að hann aftan við »ánægju«-
yfirlýsinguna léti fylgja, samkvæmt
loforði frá deginum áður, yfirlýsing
um, að áburður Vísis væri á mis-
skilningi bygður — og þar með
búið. En í stað þess að standa við
loforð sín, birtir ritstj. hina upphaf-
legu athugasemd, með allri þvælunni
um, að svo og svo hefði mátt skilja
orð ísafoldar, vandræða yfirklór,í stað
þess að kannast við frumhlaupið!
Þessa aðferð vítti eg í næstu ísa-
fold, þó mjög hógværlega, eftir hegð-
an ritstj. Vísis gagnvart mér.
Þakkirnar eru svo hinn óþokka-
10
oss mikilfengleg lögmál og niður-
röðun i einni veröldinni eftir aðra.
Það, sem vér sjáum á himninum,
gefur oss hugmynd um þá tign til-
verunnar, sem vel getur verið að
vér hefðum mist sjónar á að öðrum
kosti. Það er mjög fróðlegt að
minnast þess, að ef svo hefði viljað
til, að gufuhvolfið hefði orðið ógagn-
sætt — eða öllu heldur hefði stöð-
uglega verið lítið eitt ógagnsærra en
það nú er — þá mundum vér ekki
hafa vitað neitt um neina aðra hnetti.
Til allrar blessunar höfum vér séð
nokkuð af óendanleik sköpunarverks-
ins. Eg ætla ekki að fara mörgum
orðum um staðreyndir stjörnufræð-
innar; þær eru yður kunnar. Þær
eru feikilegar, ef þér reynið að gera
yður þær ljósar. Hugann svimar og
skilningur yðar kemst í þrot, er þér
reynið að skilja til hlítar óendanleik
rúmsins og gera yður Jgrein fyrir, að
á því er enginn endir, og að senni-
legasta hugmyndin, sem vér getum
gert oss um alheiminn, sé sú, að
veraldir taki við eftir veraldir tak-
markalaust i hið óendanlega, og að
allar stjórnist þær af lögmáli, allar
séu þær stiltar eftir sömu lögum