Ísafold - 08.05.1915, Síða 1

Kemur út tvisvar
í viku. Yerð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða l‘/8 dollar; borg-
ist fyrir miðjan júli
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.

Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi skuld-
laus við blaöið.
XLII. árg.
Reykjavík, laugardaginn 8. mai 1915-
33. tölublað
AlþýönfóLbókaaafn Templaras. 8 kl. 7—9
Borgar8tjóraskrifstofan opin yirka daga 11—8
og 6—7
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og -7
Bœjargjaldkerinn Laafásv. 6 kl. 12—8 og >
íslandsbanki opinn 10—21/* og 61/*—7.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 fbd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* slbd.
Landakotskirkja. GnT'sþj. 9 og 6. á hel. x»
Landakotsspitali f. sjákravitj. 11—1.
Landsbankinn U-21/*, 61/*—8l/t. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarfólagsskrifstofan opin frá ?2-2
Landsfóhirbir 10—2 og 6—6.
Landaskjalasafnió hvern virkan dag kl. 12 • 2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka dttga
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúrngripasafnib opió l1/*—21/* á snnnr 1.
Pósthúsió opib virka d. 9—7, snnnnd. 9—1.
Samábyrgb Islands 10—12 og 4—6
Stjórnarrá6s8brifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjaviknr Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifilstaðahælió. Heimsóknartimi 12—1
Þjóómenjasafnió opib sd., þd. fmd. 12—2,
Fyrir hönd systra og annara vanda-
manna Guðjóns sál. Sigurðssonar úr-
smiðs þakka eg innilega öllum hinum
mörgu sem á ýmsan hátt hafa sýnt
hluttekning við fráfallog jarðarförhans.
P. t. Reykjavik, 7. maí 1915 *
Vigfus Bergsteinsson
frá Brúnum.
í»orst. í»orsteinsson
yfirdömslögm. Miðitrati 4 uppi.
Heima kl. 2— 3 og 7—8. Sími 515.
Stjórnarskrármálið
og
alþingi
Ut af ýmsum kviksögum, sem
ganga hér um bæinn, vill ísafold
skýra frá því, að hún getur fullyrt,
að það er ekki ásetningur ráðherra
Einars Arnórssonar að staðfesta
stjórnarskrána, án þess að fulltriiar
þjóðarinnar h.ifi áður átf kost á að
kynna sér málið til fullnaðar, og
segja álit sitt um það.
Yfirlýsing.
Út af yfirlýsingu 7 alþm. í Ingólfi
7. þ. m. um að vér höfum lýst því
yfir við þá, að samningagrundvöllur
sá, sem vér höfðum meðferðis, full-
nægði eigi fyrirvara alþingis, þá skul-
um vér undirritaðir taka það fram,
að þessi utnmæli vor eru slitin lit
lir samhengi og annarra ummæla
vorra, er vér höfðum i þessu sam-
bar.di, ekki getið. Skýrsla þessi gef-
ur því ranga hugmynd um ummæli
vor og álit.
Vér getum ekki annað en látið í
ljósi undrun vora yfir £ví, að svo
merkir menn skuli gefa þannig lag-
aða skýrslu, sem hlýtor að gefa al-
menningi ranga hugmynd og felur
f sér beina blekkingu. Nánar get-
um vér ekki skýrt þetta mál að sinni
vegna þagnarskyldu vorrar.
Á öðrum stað í sama blaði stend
ur þessi klausa:
»Eftir bréfum frá Khöfn er það
sannfrétt, að konungsgestirnir hafi
sjálfir beðist eftir, að tilboð Dana
væri leyndarmál. Þeir vildu geta
bnndið hendur mótstöðumanna sinna
með þögninni, meðan þeir væri að
afla sér fylgis*.
Þetta eru bein ósannindi, sem enginn
fótur er fyrir, heldur einmitt hið
gagnstæða. »Sannfréttin« sem blaðið
getur um, hlýtur að vera tilbúin
sem vitanleg ósannindi.
Reykjavík 8. maí 1915.
Einar Arnórsson. Sveinn Bjórnsson.
Hvað það snertir hvort fyrirvar-
anum væri fullnægt eða ekki talaði
eg fátt og þarf því ekki að taka
neitt sérstaklega fram um það fyrir
mitt leyti. Um bitt er mér full-
kunnugt, að því fer fjarri að nokkur
okkar hafi óskað eftir því að tilboðin
væru leyndarmál.
Guðm. Hannesson.
Fólkið á Lundarbrekku.
Mér hefir borist 2j kr. qjöj til
Heilsuhalisins >ýrá fólkinu á Lundar-
brékku* í Bárðardal. Gjöfinni fylgdu
þau ein ummæli, að því þætti gott
að fá að vita að húu kæmist til
skila.
Eg kann Lundarbrekku-fólkinu
alúðarþökk fyrir gjöfiua.
Og svo mörg eru þau heimili á
landi hér, sem vel gatu gefið 25 kr.
í þjóðarþarfir, að ef þau létu sér
þetta dæmi verða nú í ár i þetta
eina sinni, þá myndi sá fjárfengur
nægja til þess, ef landið tekur að
sér reksturinn að Heilsuhalisýélugið
gati í samfleytt fimtn ár (1916—1920'
borgað alt meðlagið (álíka hátt og nú'
fyrir alla bágstadda sjúklinga, svo
marga sem Hælið rúmar. Þá myndi
víst líka öllum framtíðarkvíða létta
af þjóðinni, því að þá myndi henni
skiljast að hún getur miklu meira
en hún heldur, að alt tekst sem al-
þjóð vill.
Þegar ilt árferði kreppir að öllum,
þá er óhætt að segja að brjóstum-
kennanlegastir eru þeir brjóstveiku,
því öll lífsvon þeirra er í Hælinu,
en fátæktin bannar þeim björgunina.
Þó býst eg við að enginn fáist ti
að trúa þvi, að fólkið á öllum hin-
um bæjunum muni nú fara að dæmi
fólksins á Lundarbrekku, »það er
eins og hver önnur fjarstæða*, munu
menn segja. En eg get ekki að því
gert, sjálfur trúi eg á þessa fjarstæðu
og ekki beint út í bláinn, heldur af
þeim ástæðum, sem eg nú vík að:
Við íslendingar höfum í margar
aldir lifað í blindri þjóðtrú á alvalda
örlaganorn, sem við höfum kallað
>lslands óhamingju«, og það hefir
býsna lengi verið íslenzkur barnalær-
dómur að »íslands óhamingju verði
alt að vopni«.
Samt er nú svo komið, að margir
íafa kastað þessum átrúnaði á óham-
ingjuna og tekið upp nýjan átrúnað
á ihamingju Islandst. Og það er
íverju orði sannara, að eg hefi heyrt
margan mann ympra á þvi i vetur,
að hér sé ekkert að gera við ískyggi-
egustu ófriðarvandkvæðunum, við
verðum bara að treysta á hamingj-
una, og hún muni sjá um alt —
aamingja Islands — sú heilladis, og
óþarfi fynr neinn að hugsa um ann-
að eu sjálfan sig. Þessi nýja ham-
ingjutrú elur upp í mönnum eigin-
girni og fyrirhyggjuleysi, alveg eins
og gamla óhnmingjutrúin.
Það sjá jafnt skygnir sem óskygn-
ir, að þesssar tvær örlaganornir, sú
gamla og sú nýja, ganga ljósum
logum í orðum manna og — að-
gerðarleysi.
Og þó eru þær báðar á fallanda
fæti — því Heiisuhælið og síðan
Eimskipafélagið bera þess ljósan
vott, að nú erum við loksins ofur-
hægt að smámjakast í skiining um
það, að hamingja Islands er engin
Urð, Verðandi eða Skuld, er ekkert
annað en pjóðrakni Islendinga.
En sönn pjóðrakni er blátt áfram
sjdlfsafneitun — til hagsmuna fyrir
land og lýð; hún lýsir sér ekki í
stóryrðum og stærilæti og stífni
upp á réttinn sinn, heldur á þann
hægláta hátt, að menn taka að haga
sér við ættjörð sfna eins og góð
börn við gamla móður, skerða sina
eigin hagsmuni henni í vil, til heilla
fyrir land og lýð, langt fram yfir
lagaskylduna, af frjálsum vilja, ýmist
með fjárframlögum eða vinnu, sem
ekkert gefur af sér.
Þessi sending frá fólkinu á Lund-
arbrekku styrkir mig í trúnni á upp-
risu íslenzkrar þjóðrækni — trúnni
á íslands einu sönnu hamingju.
»Fjarstæðurnar okkar í dag verða
feginsráð á morgun*, sagði einn
franskur spekimaður.
Og nú gerist margt á hverjum
næturfresti.
Það er trúa min, að vel geti svo
farið á þessu ári, að þjóðræknin
brjótist til valda á öllum íslenzkum
heimilum og kunni þá að segja til
sín á líkan hátt og á Lundarbrekku
í Bárðardal. Sú trú er fjarstæða i
dag — það »vita allirc, en hvort
hún verður fjarstæða að ári um þetta
leyti — það veit enginn.
Sjáum til. Það var dæmalaust
fallega gert af fólkinu á Lundar-
brekku að hugsa til Heilsuhælisins
og senda því þessa heimilisgjöf, pví
mun enginn neita; pað er enginn
fjarstæða. Nú er eg að vona að
fólkið á öllum hinutn bæjunum geri
þjóðinni þvílíkan dæmalaust fallegan
greiða. Þá er nóg sagt.
G. Bjornsson.
Ráðherra
Einar Arnórsson verður daglega
til viðtals í stjórnarráðinu frá. kl.
I—V
Að Hkindum siglir hann á kon-
ungsfund um miðjan mánuðinn með
frumvörp stjórnarinnar og til þess
ennfremur að koma uppástungum
þeim, er þrímenningarnir fluttu til
lausnar stjórnarskrárdeilunni — i
endanlegan búning.
Fyrirvarinn
og
stjórnarskrárstaðfestingin.
Herr.r ritstjóril
Þar sem eg hefi áður komið nokk-
uð við »fyrirvaramálið«, sem nú um
hrið hefir verið á dagskrá í landinu,
og með því líka, að eg hefi dálitið
sérstaka aðstöðu í því, eins og mál-
inu er nú komið, vil eg leyfa mér
að leggja r okkur orð í belg umræð-
anna.
Að vísu munu þeir, sem lesið
hafa greinar þær, er eg skrifaði í
»Ingólf« i fyrra um þetla mál, fara
nærri um skoðun mina í þessu efni.
Og sjálfstæðismönnum í Reykjavik
er hún kunn af umræðum þeim, er
fram hafa farið á félagsfundum í
vetur, síðan er atburðirnir gerðust
30. nóv. síðastl. En nú, er »lausnc
málsins ef til vill stendur fyrir dyr-
um, er bæði rétt og skylt, að þeir,
er nokkuð hafa komið héc nærri,
láti uppi álit sitt fyrir öllum lands-
mönnum, hvernig sem það annars
kann að vera.
Frjálsar umræður eru hentastar
öllum mikilsvarðandi málum. —
Til síðustu kosninga gekk Sjálf-
stæðisflokkurinn undir »andlegri«
forustu Einars Arnórssonarprófessors,
núverandi ráðherra, er þá bauð sig
fram til þingmensku í fyrsta skifti,
í Árnessýslu. Út af þeim formála,
sem konungsvaldið hafði haft í rik-
isráði 20. okt. 1913, um væntanlega
staðfesting stjórnarskrárbreytingarinn-
ar, hafði Einar, eins og kunnugt er,
komið fram með þá kenningu, að
peitn fortrála yrði undir öllum atvik-
um að afstýra, þ. e. með honum
mætti ekki ganga að staðfestingunni,
ef landsréltindum vorum ætti að vera
borgið. Meiri hluti Sjálfstæðisflokks-
ius hallaðist að þessari skoðun með
Einari, þótt nokkrum (þar á meðal
mér) fyndist helzti djúpt tekið í ár-
inni hjá honum að ýmsu leyti, því
að málinu væri ekki að eins hægt,
heldur og ætti að bjarga, prátt ýyrir
konungsformálann; að gera það væri
kleift með nægilega öruggum ýyrir-
vara af hálfu þingsins, er trygði það,
að landsréttindin yrðu að engu skert,
þótt tekið yrði við staðfestingunni.
— í þingbyrjun 1914 kom fram sú
yfirlýsing frá þáverandi ráðherra (svo
sem liklega af hálfu konungsvalds-
ins), að hin umþráttuðu ummæli
um »óbreytileikann«, sem opna bréf-
ið frá 20. oktbr. 19x3 gat um að
fylgja ætti konungsúrskurðinum um
flutning íslandsmála framvegis i rík-
isráðinu, — þau ættu ekki að standa
i þeim úrskurði, eins og menn höfðu
áður alment ætlað, heldur ætlaði kon-
ungur að eins að gefa út auglýsingu
þar um, til Dana. Með petta fyrir
augum þóttust sjálfstæðismenn á al-
þingi geta farið fyrirvaraleiðina, og
vita menn, að nærri allur þingheim-
ur sameinaðist um fyrirvara þann,
er afgreiddur var og nú er alkunnur
orðinn. Einar Arnórsson, er ráðið
hafði stefnu flokksins við kosningarnar
— hversu heppileg eða óheppileg
sem hún var, þá náði flokkurinn
meiri hluta valdi með henni —,
íann var framsögumaður stjórnar-
skrármálsins á þingi og samdi fyrir-
varann (vitanlega í samráði við ýmsa
aðra).
Þótt Einar Arnósson væri nýr af
nálinni á þingi, þá er þó gefið, eftir
rétt skildum stjórnmálareglum, að
hontim átti flokkurinn að skipa að
ara með stjórnarskrármálið og fyrir-
varann á konungsfund, sem ráðherra;
honum bar nú, með framkvæmd
fyrirvarans, að leysa þann hnút, er
hann hafði sjálfur riðið, og standa
eða falla með þeirri lausu. Að sínu
leyti var líkt ástatt hjá flokknum nú
eins og 1909 — þá átti Skúli Thor-
oddsen að verða ráðherra, ef rélt
»pólitik« hefði ráðið, hvernig sem
það hefði blessast. En þá varð ann-
ar það eins og nú.
Það er sannast að segja, að það
kom flatt upp á alla, er Sig. Eggerz
varð ráðherra. Hann hafði enga
stjórnmálafortíð, er réttmætt gæti
það val, enda mun það alt hafa verið
tilviljun, er stjórnaðist af ýmsum
atvikum, sem þessu atriði átti að
vera óviðkomandi. Að pessu leyti
verður þetta ekki borið saman við
það, sem gerðist 1909, því að Björn
fónsson var alþektur stjórr.málafor-
kólfur. Og rétt afleiðing þingræð-
isreglunnar er það, að þeir — for-
kólfarnir — verði ráðherrar, og aðrir
ekki, meðan til vinst. Þess bar Sjálf-
stæðisflokknum, sem þingræðisflokki,
einnig að sjálfsögðu að gæta, og skal
eg fyrir mitt leyti játa það, að mér
stendur nákvæmlega á sama, hvað
maðurinn heitir (hvort heldur Einar,
Sveinn eða Björn o. s. frv.) og á
»góðmenskuna« lít eg heldur ekki
afskaplega, að m. k. ekki fyrirfram,
með því að eg tel líklegast, að mað-
urinn sýni sig þá fyrst óhæfan til
starfans, er hann hefir fengið að
spreyta sig við hann, með öðrum
orðum: Standi eða falli á sínum eig-
in verkum.
Þar sem nú fyrir ráðherrakjöri
síðasta þings varð maður, sem að
skoðun margra í raun réttri er eng-
inn sijórnmálamaður — þetta er ekki
sagt Sigurði Eggerz til miska —,
einmitt á viðsjártíma í stjórnmálum
vorum, gengu kunnugir þegar út frá
því sem alveg gefnu, að hvorki ráð-
herrastörf hans né ráðheriatíð myndi
verða til frambúðar. Sú hefir og
eðlilega raunin á orðið. Stjórnarskráin
og fánamálið »strandaði« í ríkisráð-
inu og Sig. Eggerz varð að segja af
sér ráðherraembætti. Þarf ekki að
rekja það mál, sem öllum er kunnugt.
Hversu Einar Arnórsson, er nú
tekur við af Sigurði, reynist í ráð-
herrastöðunni, veit enginn. En eng-
inn getur neitað þvl, að mörg skil-
yrði hefir hann til þess að verða
nýtur, og málsvari íslendinga, hinn
lærðasti, er vér eigum, hefir hann
um hríð verið gegn Dönum. Við
það er ekkert athugavert, að hann
tekst þetta á hendur milli þinga.
Hinn gat ekki haldið áfram — og
aðeins rúmur mánuður til þings, svo
að ekki er hundrað i hættu, ef það
vill þá gera honum önnur skil. Tið
ráðherraskifti eru að sönnu ekki