Ísafold - 08.05.1915, Qupperneq 2

2
IS AFOLD
heppileg, en stundum geta þau verið
nauðsynleg. Sem eðlilegt er, þykir
mörgum súrt í brotið, ej dugandi
maður er ráðherra, að hann sé rifinn
frá áríðaudi störfum, og sumir sjá í
kostnaðinn. £n ekki ætti eftirlauna-
spurningin að koma til greina nú,
þar sem jrájarandi ráðherra hefir,
að sögn, skuldbundið sig gagnvart
fiokki sínum, að taka ekki ejtirlaun.
Hins vegar er ekki nema mannlegt,
þótt sá sé gramur, er frá fer, ef
Jumn þykist eiga að sitja lengur! —
Það hefir nú verið mfn skoðun
frá upphafi þessa máls, að >auglýs-
ing< sú hin alræmda, er konungur
vildi gefa út og Sigurður hnaut á,
hafi ekki á nokkurn hátt getað orð-
ið þess megnug að skaða oss eða
landsréttindi vor. Hún hefði i raun
rétfri orðið markleysa ein (fyrir báða
aðilja), er engan veginn gat bundið
oss. Dönsk auglýsing, gefin út af
konungi Dana til þeirra, á ábyrgð
dansks ráðherra, getur ekki bundið
sérmál vor. Það ætti hverju barn-
íbu að vera augljóst. S. E. ráðherra
hefði því vel getað bjargað málun-
um úr ríkisráðsófærunni — eða
hefði átt að geta það — með því
einu að mótmæla formlega gildi
þessarar auglýsingar fyrir oss, en að
öðru leyti að taka við staðfesting-
uuni, par sem konungurinn orðrétt
gekk inn á meginatriði Jyrirvarans.
Það er rett, sem mjög hefir verið
vitnað í upp á siðkastið, að þing-
menn Sjálfstæðisflokksins (meiri
hlutans) hafa gefið þá yfirlýsingu, að
þeir féllist á það, sem Sig. Eggerz
hafði flutt fram í ríkisráði, að fyrir-
vari þingsins ætti að ná út yfir þessa
auglýsingu (d: fyrirvaranum væri
ekki fulinægt, nema hún yrði eigi
út gefin). En samt sem áður liggja
ýms rök til þess að ætia, að þetta
hafi að m. k. ekki verið tilætlun
nærri allra þingmanna. Og jafnvel
S. E. ráðherra er í vafa, að því er
virðist, er til Hafnar kemur — sím-
ar því til flokks síns hér heima og
spyr hann ráða.
Fyrirvari alþingis verður skýrður
á fleiri vegu en einn; hann á að
því leyti sammerkt við bibliuna:
þar fær hver sitt! Síðan alþingi í
fyrra, og einkum síðan 30. nóv. s.
1., hefir málið verið skýringarmál að-
eins, skilningur á fyrirvaranum, hvað
hann leyfði og hvað ekki. Og ann-
að getur það ekki orðið framvegis.
Þegar til þessa er litið er auðsætt,
á hve tryggri undirstöðu reist muni
hjalið um landráð og landsdóm 1
Eitt er víst: Þegar orðum fyrir-
varans sleppir, verður aldrei fengið
út úr honum neitt það, sem gagn-
stætt er eðli hans. Orð hans krefj-
ast þess t. d. ekki, að ákveðin
{»positivi) yfirlýsing fáist af hálfu
Dana um það, að uppburður mála
vorra fyrir konungi sé sérmál. Og
eðli hans er slík krafa ekki sam-
kvæm. Fyrirvari (eða varnagli) er
til þess gerður, að sporna við ein-
hverju, er menn hyggja, að verði
afleiðingar annars atriðis; hann er
eftir eðli sínu aðeins fyrirbyggjandi,
getur ekki verið annað. Það var og
áreiðanlega tilætlunin með alþingis-
fyrirvaranum. Náist sú lausn máls-
ins, að vér jáum stjórnarskrána, án
pess landsréttindi vor saki, og að alt
verði að öðru leyti óútkljáð um pratu-
málin í sambandinu, eins og pað er
nú, pá er jyrirvaranum fullnœgt,
eins og alpingi œtlaðist til.
Nú hefir heyrst, að slík væri lausn
sú, er þrimenningarnir hefðu kom-
ist að með konungi. Sjálfur fyrir-
varahöfundurinn, Einar Arnórsson,
er næstur ætti að standa til skýringa
á fyrirvaranum, er þar með. Gefur
það að skilja, eftir aðstöðu minni
til málsins áður, að eg muni hallast
að þeim málalyktum. Og ef ásteyt-
ingarsteinn annara sjáljstaðismanna,
»auglýsingin«, hverjur nú líka úr
sögunni, þá fæ eg ekki skilið, hvern-
ig þeir geta »forsvarað« að hlíta
ckki slíkri lausn. Mér hefir altaf
fundist það vera hið sjálfsagðasta af
öllu sjálfsögðu, að Sjáljstaðisflokkur-
inn leysti þetta mál, því að af hans
völdnm var það óneitanlega hnept
í dróma. Bjóst eg við, að hann
mundi bera gæfu til að halda saman,
taka fegins hendi þeim lyktum, er
sæmilegar væru og ráða þannig fram
ár vandræðunum.
Betur að það gæti orðið, þótt ekki
horfi sem álitlegast nú I
En við þá menn, ef nokkrir væru,
sem ekki vilja neina lausn á málínu,
verður auðvitað ekki átt.
Stjórnmálastefna þeirra, er skilnað
landanna hafa að takmarki, hlýtur
að vera sú, 1. að gera enga samn-
inga við Dani um sambandið, nema
því aðeins, að þeir viðurkenni ótví-
rætt fullveldi vort, — og 2. að
koma jram öllum málum vorum,
hvað svo sem Danir segja, án þess
réttindi vor raskist. Hér er um
þetta hið síðara að ræða. Ef óleys-
anlegt klandur kemur upp í því, þá
eiga þeir, sem fyrir því standa, að
vera viðbúnir að framkvæma skiln-
að. Eru leiðtogar vorir það? Ef
svo er, þá mun eg síztur manna
hafa á móti slíkri »úrlausn« !
En að hrekjast ajtur á bak, úr
einni ófærunni í aðra, — frá því
leiði eg minn hest.
G. Sv.
Athugasemd. Það þarf naum-
ast að taka það fram, að ísafold lít-
ur alt öðrum augum á dönsku aug-
lýsinguna en hr. Gísli Sveinsson,
og getur með engu móti fallist á
röksemdafærslu hans í því efni. En
vér teljum hinsvegar óþarft að fara
frekara út í þá sálma, þar sem skoð-
un ísafoldar hefir verið svo marg
oft lýst áður hér í blaðinu.
Ritstj.
y
Útflutningsbann
á kolum frá Englandi?
Fiskifélag ísJands fekk í gær svo-
hljóðandi símskeyti frá erindreka
sinum i Liverpool, hr. Matthíasi
Þórðarsyni:
Liverpool 7. mai.
Talið líklegt að bannaður verði
útflutningur á kolum 13. mai, en
leyfi veitt til útflutnings. Hveiti
hækkar i verði.
Bezta tegund af !þorskhrognum er
nú 38 kr. i Bergen.
Símfregnir.
Akureyri í gær.
Bátur ferst.
Hérna um daginn fórst bátur á
Skjálfandaflóa. Voru á honum tveir
menn, Jón Hrólfur Jónsson frá
Flatey og stúlka nokkur. Lögðu
þau af stað úr Fjörðum og ætiuðu
að róa út í Fiatey, en það er all-
löng leið. Síðan hefir ekkert til
þeirra spurst, en báturinn fanst rek-
inn á land, mannlaus.
Frá Furðuströndum.
Ljóssýnir.
Haustið 1912 vígðist eg til Desjar-
mýrarprestakalls í Norðurmúlasýslu
og fór þegar austur til Borgarfjarðar
að aflokinni vígslunni. Leigði þá um
veturinn á Bakkagerði í húsi því, er
Oddi nefnist, eign Þorsteins M.
kennara Jónssonar. Seint um haust-
ið réðst unglingsmaður, Þórarinn
Páll að nafni, sonur Sveins bónda
Pálssonar á Dallandi í Húsavík, á
unglingaskólann á Bakkagerði. Hann
var mesti efnismaður, hneigður til
skáldskapar, óvenju hraustbygður og
karlmenni mikið. Góður drengur
var hann, vel þenkjandi og brenn-
andi af framfaralöngun, vandaður og
vinsæll af öllum þeim, er honum
kyntust. Hann hafði fæði i húsi
Þorsteins kennara og las þar öllum
stundum, sem hann var ekki í skól-
anum, en svaf í húsi því, er Bjarg
nefnist, eign Hannesar Sigurðssonar
hreppstjóra, sem var hið næsta þeim
megin götunnar, svo sem rúma 30
metra frá húsi Þorsteins kennara.
Sunnudaginn 9. febrúar gekk Þór-
arinn þessi inn í Goodtemplararegl-
una á Bakkagerði, að líkindum mest
fyrir áhrif Þorsteins kennara, sem
er öflugur styrktarmaður bindindis-
málsins. Var hann þó í nokkrum
efa um það áður, hvort hann ætti
að ganga í stúku; áleit þess ekki
þörf, þar sem hann aldrei hafði
bragðað áfengi, en þótti þó hins-
vegar rétt af sér að styrkja góðan
félagsskap.
Að kvöldi þess sama dags, um
kl. 10, fór hann eins og hann var
vanur einsamall til hvilu sinnar út í
Hannesarhús. Var þá veður gott, en
dimt af nóttu, því tungls naut ekki.
Sagði hann þá, er hann kom í Hann-
esarhús, að þegar hann hefði komið
ofan á brautina niður af Þorsteins-
húsi, hafi hann séð undurskært ljós
fyrir augum sér í nokkur augnablik.
Þótti honum það ólíkt öllum þeim
ljósum, er hann hingað til hafði séð,
og taldi það víst, að það hefði eigi
getað komið frá neinum næstu hús-
um og væri hvorki skrugguljós né
hræfareldur eða neitt annað ljós, er
hann gæti skilið af hverju kæmi. —
Daginn eftir sagði hann mér frá inn-
töku sinni í Regluna og mintist þá
jafnframt á ijóssýn þessa, sem hann
kvaðst ekkert skilja í. Ræddum við
um það lítið eitt einslega og heyrð-
ist mér þá helzt á honum sem hann
álfta það yfirnáttúilegan fyrirburð, er
mundi boða sér eitthvað. Var hann
þó að allra dómi, er til hans þektu,
alveg laus við það, er hjátrú kall-
ast, og alls eigi myrkfælinn.
Sunnudaginn 16. febrúar var svo
aftur haldinn fundur í stúkunni. Hélt
Þórarinn þá fyrstu tölu sína, lýsti
ljóssýn sinni inntökukvöldið ogkvaðst
nú skilja þýðingu hennar. Taldi hana
fagran fyrirboða þess, að hann væri
nú korninh í góðan félagsskap og
lýsti því yfir í áheyrn fundnrtnanna,
að hann einsetti sér að vinna Good-
templarareglunni alt það gagn, sem
hann framast megni. A fundi þess-
um gaf hann félaginu peningagjöf,
eigi all-litla, og á næstu fundum á
eftir flutti hann tölur, laglegar af
viðvaningi, og sýndi með því að
honum var alvara með að verða nýt-
ur starfsmaður félagsins, ef honum
hefði orðið lengra aldurs auðið. En
það sannaðist hér, sem fyr, »að eigi
er líf lengra en léð er«.
Að kvöldi þess 3. marz, kl. á n.
tímanum, gekk Þórarinn Sveinsson
hraustur og kátur út úr Þorsteins-
húsinu og ætlaði enn sem fyr til
hvílu sinnar í Hannesarhúsið, en hann
kom eigi þangað um kvöldið. Var
pví enginn gaumur gefinn þaðan,
því hann hafði stundum komið seint
í háttinn og eigi allsjaldan sofið í
Þorsteinshúsinu, er vont var veður.
En kl. á 12. tímanum þessa sömu
nótt sá gömul ekkja á Bakkagerði*
Anna Hallgrímsdóttir frá Nj.irðvík,
einkennilegan Ijósglampa leggja inn
í herbergi sitt, þar sem hún lá glað-
vakandi í rúminu. Leit hún þá út
og virtist henni það stafa frá ljós-
hnetti skærum á götunni niður af
Þorsteinshúsi. Voru þá allir aðrir
í fasta svefni í þorpinu. Anna var
þá stödd í húsi þvi, er nefnist Sval-
barð utarlega í þorpinu og gat þvi
tæplega séð ljós á götunni nema
það bæri hátt yfir jörðu. Er hún
kona guðhrædd og greind og talin
sérlega vönduð og sannorð. Sagði
hún strax um morguninn frá því er
fyrir hana hafði borið um nóttina.
Onnur kona greind og trúverðug í
þorpinu, Jónina Hjörleyfsdóttir að
nafni, sagði einnig frá slíkri ljóssýn,
er hún hafði séð nokkru fyr þetta
sama kvöld á sömu stöðvum.
En þenna morgun fanst Þórarinn
Sveinsson örendur á götunni, ná-
kvæmlega á sama stað, er hann
hafði séð ljósið sjálfur fyrir réttum
þremur vikum og þær konurn-
ar sáu sín ljós. Hafði hann orðið
bráðkvaddur, er hann gekk út um
kvöldið. Þóttust menn þá sjá, hvað
ljósin á götunni hefðu boðað.
Var nú helzt búist við þvi, að
Þórarinn heitinn yrði jarðsettur i
Húsavík, því þar var bæði faðir
hans búsettur og svo hafði móðir
hans verið jörðuð þar og fleiri skyld
menni, en fyrir sérstök atvik varð
samt ekki af þvi. Var hann jarð-
sunginn i Desjarmýrarkirkjugarði n.
marz að viðstöddum fjölda fólks.
Hélt Þorsteinn M. kennari Jónsson
húskveðju i skólahúsinu, einkar lag-
lega, en eg líkræðu í kirkjunni.
Daginn áður hafði gröf hans verið
tekin í kirkjugarðinum, kom þá enn
ný ljóssýn til sögunnar, er fólkið á
Desjarmýri þóttist þá fyrst sjá hvað
hefði merkt.
Seint í septemberm. haustið 1912
var Guðrún Högnadóttir, kona Jóns
Þorsteinssonar bónda á Desjarmýri,
á gangi meðfram kirkjugarðinum að
kvöldi dags. Var þá að eins lítið
eitt farið að skyggja. Henni varð
litið til kirkjugarðsins og sá hún þá
tvö ljós nálega í miðjum garðinum ;
annað stórt og skært, en hitt minna
til hliðar við stóra ljósið. Virtist
henni þau bæði vera sem ljóskúlur,
er báru lítið eitt yfir jörðu. Horfði
hún á þau góðan tíma og sá að
þau gátu ekki verið náttúrleg ljós.
Flýtti hún sér þá inn, en leit þó
við áður en hún gekk inn í bæjar-
dyrnar; en þá voru þau horfin.
Sagði hún þá manni sínum og öðru
heimafólki frá þvi og bar því öllu
saman um, að það hafi verið vand-
lega á sama stað og gröf Þórarins
heitins var tekin, að stærra ljósið
bar yfir.
Sama daginn og Þórarinn Sveins-
son dó, fæddist andvana meybarn á
Bakkagerði. Kom faðir þess til mín
kvöldið áður en Þórarinn var jarð-
aður og bað mig að jarðsyngja barn-
ið seinna í vikunni. Taldi eg hann
þá á, að láta jarða það með liki
Þórarins heitins, þvi eg vissi að
hann hafði verið stakur barnavinur
í lífinu. Fór það og í sömu gröf
og hann á þeim stað, er Guðrún sá
litla ljósið bera yfir, er var til hliðar
við hið stóra.
Nokkrum dögum eftir jarðarför
þessa vitjaði eg móður barnsins
(Bjargar Ásgrímsdóttur að nafni).
Sagði hún mér þá frá einkennilegri
draumsýn er fyrir hana hafði borið,
skömmu áður en hún ói barnið.
Það bar til litlu fyrir hádegisbilið
21. febr. að mikill svefn sótti á hana
venju fremur. Lagði hún sig þá út
af á legubekk undir glugga á austur-
hlið hússins hennar. Varla var henni
horfið minni, er hún þóttist líta út
um gluggann suður til kirkjunnar,.
sem veit rétt við og er örfáa faðma
frá húsi hennar. Sér hún þá geisfa-
vönda tvo stafa út um kirkjuglugg-
ann að sunnan verðu, og teigja sig i
áttina austur að Desjarmýri. Þóttist
hún sjá að þeir stöfuðu frá tveimur
Ijósum eða ljósgjöfum i kirkjunni
sjálfri, öðrum stærri, en öðrum
minni. Hún lá þá á sæng, er barn-
ið hennar var jarðað, en gat aðeins
litið út um gluggann, er farið var
með kisturnar frá kirkjunni. Sá hún
þá að farið var með þær nákvæm-
legasömu leið oggeislavendirnirhöfðu
tilvísað í draumsjóninni. Fanst henni
það einskonar hugfróun í söknuði
sínum, er hún horfði á eftir líki
andvana barnsins síns er það hvarf
burtu frá henni, eftir þessari áður
lýstu ljóssins braut.
Vigjús I. Sigurðsson.
Um „ljóssýnirnar4'.
Presturinn á Desjarmýri, síra Vig-
fús I. Sigurðsson, sendi hingað suð-
ur grein þá um »ljóssýnir«, er ísa-
fold flytur í dag. Ætlaðist hann tii
að hún kæmist á prent, og bað um
að hún væri mér sýnd. Eg tel
hana vel þess verða, að hún komi-
fyrir almenningssjónir, og ritsjóiinn
hefir sýnt þá velvild, að taka hana
í blaðið. Því miður eigum vér enn
ekki neitt tímarit, er sérstaklega
flytji ritgerðir um athuganir á slík-
um atburðum og um rannsóknir
sálarlífsins. Meðan svo er eigi,
verður að hagnýta sér góðsemi blað-
anna.
Síra Vigfús lætur þessi ummæli
fylgja frásögunni: »Allar eru ijós-
sýnir þessar teknar eftir frásögu
sjálfra sjónarvottanna, sem alt er
skynsamt og vandað fólk. Tel eg
sennilegt, að það væri alt reiðubúið
að staðfesta frásögn sina undir eiðs-
tilboð, ef þess væri krafist. Hvað
snertir sýn Þórarins heitins sjálfs,.
þá var hann að mínum dómi of
sannorður og vandaður að virðingu
sinni, að honum hafi svo mikið sem
flogið í hug, að fara þar með ósatt
mál. Og auk þess var hann of að-
gætinn og laus við alla hjátrú, að‘
hann færi hér með hleypidóm
tóman.
Og til þess að færa enn meiri
sannanir fyrir þvi, hve góður dreng-
ur hann var og vandaður til orðs
og æðis, læt eg fylgja hér með afrit
af ræðu Þorsteins kennara, sem lýs-
ir nákvæmlega lyndiseinkunn hans
og stefnumiði í lífinu. Enn fremur
læt eg fylgja afrit af kafla þeim úr
tölu Þórarins heitins sjálfs, er hann
hélt i stúkunni 16. febrúar, þar sem
hann mintist á Ijóssýn sina«.
Eg hefi átt tal við tvær konur af
Austfjörðum, sem búsettar eru hér
í bænum og kunnugar hafa verið
öllum þeim mönnum, sem nefndir
eru í frásögunni. Er dómur þeirra
um þá samur og prestsins. Báðar
þektu þær Þórarinn sáluga vel. Þá
upplýsing gáfu þær til viðbótar, að
Þórarinn hefði rúmlega J/2 ári áður
orðið fyrir áfalli, sem að líkindum
skýrir að nokkru, hve dauða hans
bar brátt að. Hann var að setja bát
— með öðrum mönnum — og gekk
undir bátnum að framan. Fekk hann
þá högg mikið á höfuðið og lá
marga daga á eftir.
Frásaga prestsins getur verið öðr-
um til fyrirmyndar: Hann talar
sjálfur við alla sjónarvottana og læt-