Ísafold - 14.08.1915, Side 1

• Kemur út tvisvar
' i viku. Verft 4rg.
' 4 kr., erlendis 5 kr.
eöa l‘/t dollar; borg-
' i»t fyTÍr miðjan júli
erlendk fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
IJm
Uppsðgn (skrifL)
bundin við iramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. qg
sé kaupandi skuld-
laus við blaðið.
XLII. irg.
Reykjavík, laugardaginn 14. ágúst 1915.
60. tölublað
Alþýöafél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9
Borgarstjóraskrifstofan opin yirka daga 11 8
iBæjarfógeiaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 1 -7
Bæjargjaldkerinn Laufásv. 6 kl. 12—8 og •
íslandabanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 Ard.—10 .:ibd.
Alm. fundir fld. og sd. 81/* sibd.
Landakotakirkja. Qubsþj. 0 og 6 á helgam
.Landakotsspítali f. sjúkravitj. 11—1.
.Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Xandsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—8
'Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin frá 12-2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
‘Náttúrngripasafnib opib l1/*—21/* á sunnnd.
JPósthúsib opib virka d. 9—7, snnnnd. 9—1.
Samábyrgb Islands 12—2 og 4—6
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
T&lsimr Reykjavikur Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifilstaðahælib. Heimsóknartimi 12—1
Þjóbmenjasafnib opib sd., þd. fmd. 12—2
I»orst. I^orsteinsson
yfirdómslögm. Miðstrœti 4 uppi.
Heima kl. 2—3 og 7—8. Sími 515.
Störf þingsins.
11.
Það kveður stundum við, að
starfið sem int er af einstakra fing-
œanna hálfu sé ekki ýkjamikið, þing-
ið slæpist og því gangi lítt undan
því.
En þetta er mikill misskilningur.
Oss er nær að halda, að á fáum
þingum veraldarinnar sé unnið jafn-
mikið og á alþingi voru.
Það eins og sumir haldi, að þing-
menskustarfið sé í því falið að sitja
á hinum opinberu þingfundum og
sá sé beztur þingmaðurinn, sem
malar mest á þeim vettvangi — en
hinn ónýtur, er kann að þegja.
En þessi mælikvarði er ramm-
vitlaus. — Það er undirbúninqur
málanna o% nefndastörfin, sem reyna á
starfshæfileika þingmanna. Þau störf-
in eiga að segja til um þingmensku-
hæfni, en ekki malið í salnum, því
að það er oft harla óþaift og meira en
það.
Sú skipun, sem er á t. d. um
borgarfulltrúaþing Lundúna, mundi
eigi sjaldan nægja á þingi voru.
Þar er svo með öll mál farið, að
aldrei eru radd á fundum borgar-
stjórnarinnar. Sé það einföld mál er
þegar gengið til atkvæða um þau
orðalaust, en mikilvægari mál öll og
þau, er líklegt þykir, að verulegum
ágreiningi valdi, eru sett í nefnd.
Nefndin semur siðan ítarlegt nefndar-
álit, annaðhvort öll, eða, ef klcfnar,
þá meiri og minni hluti eða hlutar.
Nefndarálitin eru síðan send öllum
horgarfulltrúum. Á næsta fundi eru
svo tillögur nefndarálitanna bornar
undir atkvæði orðalaust.
Það væru eigi fá mál á alþingi,
er þenna veg mætti afgreiða, ef til
vill nærri öll.
Og sá kostur mundi á þessari
skipan, auk, mikils sparnaðar á tíma
og prentunarkostnaði, að mjög miklu
meira mundi vandaðj.til [álita um
hin einstöku mál og reifun þeirra
aðgengilegri bæði fyrir þingið og
eftir á fyrir þjóðina.
Svo mun nú orðið á alþingi, að
mjög sjaldan breytist fylgi við mál
fyrir ræður í salnum. Þær eru þess
vegna að því leyti tií oftast nær al-
óþarfar. Og til hvers eru þær þá?
Nei, það er vel þess vert að
huga, hvort eigi ættum vér að
sniða alþingisfyrirkomulag vort í
þessu atriði, að svo miklu leyti, sem
föng eru á — eftir fyrirmyndar-
samkomu þeirri, er stjórnar stærstu
borg heimsins.
III.
Tvö allmikilvæg frumvörp hefir
þingiðfjallaðum síðustu dagana, annað
i Neðri deild, en hitt i Efri deiid.
Stjórnarfumvarpið um breyting á
Landsbankalöqunum var til 2. umr. í
Neðri deild í fyrradag. Aðalbreyt-
ingin, sem stjórnin fór fram á var,
að bætt yrði 3. bankastjóranum við,
en gæzlustjórarnir afnumdir.
Nefndin í þvi máli klofnaði, og
eru nefndarálit beggja hluta birt i
síðasta blaði. Umræður urðu nokk-
urar um málið í Neðri deild, og
kom bar fram i ræðum manna, að
töluvert er til þess fundið, að breyta
þurfi að ýmsu leyti\fyrirkomulagi
Landsbankans.
í umræðulok voru bornar upp 2
rökstuddar dagskrár. Hin fyrri var
frá meirihluta bankamálanefndarinn-
ar og hljóðaði svo:
í þeirri von að landsstjórnin
stuðli að þvi, að stjórn Land bank-
ans ráði sér um tima duglegan fjár-
málamann bankafróðan, að enduð-
um Norðurálfu ófriðnum, til þess að
starfa að sölu bankavaxtabréfa veð-
deildarinnar erlendis og greiða fyrir
viðskiftum bankans við erlendar
peningastofnanir og efla lánstraust
landsins í útlöndum, tekur deildin
fyrir næsta mál á dagskrá.
Var hún feld með 14:11 atkv.
Þá var borin upp svo látandi dag-
skrá frá minnihluta nefndarinnar:
1 trausti pess, að landsstjórnin rann-
saki pað, hvert (rat>n mundi af pví
verða, að reyndur bankamaður, 0g
tjármálamaður yrði fenginn til að at-
huga peninqamál landsins, par á með-
al skipulaq Landsbankans, og gera til•
lögur um endurbœtur á pvi, ef pur/a
pykir, svo og á hvern hátt verði út-
vegaður markaður fyrir islenzk verð-
brtf og bankanum komið i viðskifta-
samband við erlendar peningastofnanir,
og ennfremur að landsstjórnin geri par
ráðstafanir í pessu efni, er hún telur
pörf á, og leggi fyrir neesta Alpingi
tillögur sínar, tekur deildin fyrir neesta
mál á dagskrá.
Var hún samþykt með 22 : 3 at-
kv. (Skúli, Hjörtur, Benedikt).
Um þenna fyrirhugaða, erlenda
fjármálamann hefir áður verið ritað
hér i blaðinu. Vér teljum alvíst,
að mikið gagn gæti að því orðið að
fá slíkan mann hmgað. Væntalega
lætur þvi landsstjórnin hendur standa
fram úr ermum í þessu efni.
Efrideild ræddi bannlagabreytingar
ítarlega í fyrradag. Stóðu þær um-
ræður samfleyttar 5 klst. og máttu
heita bæði langar og strangar.
Það sem mestum olli ágreiningn-
um, var, hvort lyfjabúðir skyldu hafa
annað og meira af vini til lækninga-
notkunar en nú hafa þær. ,En það
er, eins og kunnugt er, hreinn vin-
andi og malagavín.
Framsögumaður nefndarmeirihlut-
ans var sira Björn Þorláksson. Eng-
inn efast um einlægni hans í bann-
málinu og eigi verður heldur deilt
um átakadugnað hans i bann- og
bindindismálum, En eigi dylst oss
þó, að hann og sumir aðrir bann-
menn fara feti framar en upphaflega
var ætlun frumherja bannsins, er þeir
nú vilja láta banna í lyfjabúðum vín
þau, er áður hafa verið notuð til
lækninga, banna þau í trássi t. d.
við nærri nlla lækna hér í Rvík og
sjálfsagt flesta lækna landsins.
«Áfengið á apótekin. Annars-
staðar á það ekki að vera til«. Þessi
var andinn hjá formælendum að-
flutningsbannsins. Mun mega finna
þessi eða þvílik orð i ritum og
ræðum t. d. Björns Jónssonar og
sömuleiðis annars frömuðar þess
Halldórs heit. Jónssonar. Það var
aldrei tilætlunin í byrjun, að áfengi
til lækninga fengist ekki í landinu.
Það er þessvegna að voru áliti
móti upphaflegum tilgangi bannsins
að berjast gegn þvi, að venjuleg
lækningavín fáist i lyfjabúðum.
Þvi er að vísu haldið fram af
landlækni, að til lækninga nægi vín-
andi i ýmissi þynning. En með þá
skoðun mun hann standa mjög fá-
liðaður í læknaheimi vorum — og
hefir þar m. a. móti sér einn þeirra
lækna, er verið hefir í hóp aðal-
forgöngumanna bannsins (Þ. J. Thor-
oddsen). Hver skoðunin sé réttari
er ilt fytir leikmenn um að dæma.
En meðan svo stcndur að mikill
meiri hluti læknastéttar vorrar, einn-
ig þeir, sem banninu fylgja, lítur
svo á, sem nauðsyn sé annarra vina
i lækningaskyni — þá er áreiðan-
lega bannstefnunni óleikur ger með
því að banna þau í lyfjabúðum.
Að halda þvf banni tik streitu,
mundi eigi verða til annars en að
efla mótspyrnu gegn bannlögunum
hjá einni máttugri stétt landsins og
veit enginn hversu mikil áhrif sú
mótspyrna hefði 1 hugum alþýðu.
En hægt er að gera sér i hugarlund
hvernig fara mundi, ef svo og svo
oft kæmi fyrir, að læknar segðu við
sjúklinga: »Vegna bannlaganna get
eg ekki fengið þau lyf, sem þarf til
að lækna yður«.
Það er áieiðanlega skammsýni af
bannvina háifu að ganga svo langt,
sem að ofan hefir verið drepið á og
grýla sú, sem þeir eru hræddir við
minkar ekki fyrir það: En grýlan
er sú, að ef lækningavínin verði til
i lyfjabúðum, muni læknar landsins
misbrúka þau svo mjög. »Það
mundi verða stofnsettar 50 vínbúðir
í landinuc, eius og landlæknir komst
að orði f sinni ræðu. Misbrúkun
getur alveg eins átt sér stað með
þvi fyrirkomulagi, sém nú er, þar
sem hver læknir getur fengið eins
mikið af vínanda eins og hann vill.
En ef um misbrúkun er að tefla,
þá á að refsa þeim læknum, er um
hana verða sannir að sök, en ekki
vegna hennar svifta alla lækna lands-
ins þeim lyfum, er þeir alment telja
nauðsynleg. Þá ætti alveg eins að
banna sumar eiturtegundir' (morfín,
kokaín o. s. frv.) í lyfjabúðum, af
því þær hafa verið misbrúkaðar af
einstaka læknum. Að öðru leyti
vísum vér til ræðu Magnúsar
Péturssonar læknis og alþingis-
manns, sem birtist hér í blaðinu i
dag.
-..
Nýtízku talsímamiðstöð
er talsímafélagið í Sandefjord í Nor-
egi að koma upp hjá sér núna. Þetta
á að verða svokölluð */4 sjálfvirk (*/4
automatic) stöð.
Talsimakerfi þetta er að því leyti
frábrugðið talsímakerfinu, er vér not-
um hér, að ekki þarf að hriugja á
miðstöðina, neldur lyftir maður að
eins heyinartólinu af króknum og
kviknar þá ljós á iitlum rafmagns-
lampa á miðstöðinni fyrir ofan
númer þess talsimanotanda, og
lætur símamærin þá svartappan
inn í það númer og kemur
þá talfæri hennar sjálfkrafa inn á lín-
una. Þegar hún svo lætur hring-
ingartappann inn í númer þess
manns, sem um er beðið, fer tal-
færi hennar sjálfkrafa út af línunni
(hún getur ekki hlustað), og hring-
ist þá sjálfkrafa við og við hjá tal-
símanotandanum þar til hann lyftir
heyrnartólinu af króknum,til að svara,
þá hættir hringingin sjálfkrafa. Þeg-
ar samtalinu er lokið þarf ekki annað
en láta talfærið á krókinn, þá kvikn-
ar aftur á litlum rafmagnslampa á
miðstöðinni, sem sýnir að samtalinu
er lokið og er sambandinu þá tafar-
laust slitið.
Það er ekki nema ein talsímastöð
til í Noregi með þessu sama fyrir-
komulagi, hún er í Tönsberg og var
bygð fyrir tæpum 2 árum og hefir
reynst prýðisvel. Með gamla fyrir-
komulaginu var þar ein ralsímamey
fyrir hverja 100 talsímanotendur
(eins og i Rvík), en með þessu nýja
kerfi afgreiðir talsimamey hæglega
240—260 talsímanúmer.
Talsimakerfi þetta er mjög mikið
notað víðsvegar í Ameríku, en á
síðustu tveimur árum hefir það tölu-
vert verið notað hér i Evrópu.
Þetta sama fyrirkomulag hefir land-
símastjórinn lagt til við þingið, að
komið verði á hér í Reykjavík.
Svo er mál með vexti, að mið-
stöðvarborðið í Reykjavik er að verða
of lítið; nú eru ekki nema rúmlega
30 númer ónotuð, og þauT verða
vafalaust öll útgengin snemma á
næsta ári, og þá er auðvitað ekki
annað fyrir hendi en annaðhvort að
hnlda áfram með þetta gamla og úr-
elta fyrirkomulag, er nú notumst
vér við, og bæta við nýju borði af
sömu gerð og — nýjum talsíma-
meyjum eða að taka upp þetta nýja
fyiirkomulag, sem áætlað er að muni
kosta 60—65 þúsund krónur.
Gerum nú ráð fyrir, að við héld-
um okkur við gamla fyrirkomulagið,
þá þyrftum við að kaupa nýtt mið-
stöðvarborð í viðbót við það gamla
og undir eins og farið væri að ganga
á fyrsta hundraðið á þessu nýja borði,
þyrfti að bæta við 2 talsimameyjum.
Miðstöðvarborðið mundi kosta ca.
10000 kr. og talsímameyjarnar báð-
ar ca. 1000 kr. á ári, og ekki mundi
afgreiðslan batna neitt frá því, sem
nú er.
En ef vér nú tækjum upp þetta
nýja kerfi, mundi það kosta, eins og
áður er sagt, ca. 60—65 þúsund
krónur. Og skal eg nú telja upp
það sem við spörum við það og
það er ekki lítið. Gerum ráð fyrir
að talsímanotendur verði ca. 700
þegar þessi nýja viðbót er komin.
Með gamla fyrirkomulaginu þyrfti
14 talsimameyjar til að starfrækja
slíka stöð, og kaup þeirra er
að meðaltali 500 kr. á ári, þá
eru það 7000 kr. á ári, en til að
starfrækja jafnstóra stöð með nýja
fyrirkomulaginu þyrfti ekki nema 6
talsímameyjar og mundi það ekki
kosta nema 3000 kr. á ári. Við
mundnm spara á starfrækslunni einni
saman 4000 kr. á ári eða með öðrum
orðum, þetta mundi borga renturnar
af þeirri upphæð, sem áætlað er að
breytingin mundi kosta.
Með þessu nýja fyrirkomulagi
þarf ekki að hafa straumvaka (ele-
ment) heima hjá hverjum talsíma-
notanda, og sparnaðurinn við það
mun nema ca. 1000 kr. á ári. Auk
þessa mætti kanske selja gömlu
talsímaáhöldin og miðstöðvarborðin
fyrir t. d. þriðjung verðs, ca. 15000
krónur, annars gæti landssíminu
sjálfur átt áhöldin og notað þau
smátt og smátt eftir þörfum annar-
staðar á landinu, og þyrfti þá ekki
að kaupa eitt einasta nýtt talsima-
áhald handa talsímanotendum utau
Reykjavíkur i fyrirsjáanlegri fram-
tíð.
Enn er ónefndur einn af mörgum
kostum þessa nýja talsímakerfis, og
hann er sá, að hægt yrði að lækka
talsímanotendagjaldið, svo að sem
flestir gætu fengið sér talsíma, án
þess að tekjur landssímans mundu
lækka að sama skapi, þær mundu
heldur þvert á móti hækka. Og
skal eg nú gera greín fyrir þessu.
Við hvert talsimanúmer yrðu hafð-
ir sjálfvirkir teljarar, sem sýndu hve
oft talað væri frá hverjum tal-
símanotanda, og yrði þá hver tal-
símanotandi látinn borga vist á ári
fyrir t. d. hver 1000 sam-
töl. Með þessu móti mætti lækka
talsímagjaldið (lágmarkið) töluvert
frá því sem nú er. Og það er eng-
um vafa undirorpið að mjög margir
nýir talsímanotendur mundu þá bæt-
ast við. Það sjá allir, að engin
sanngirni er i þvi, að privatmaðut,
sem hringir upp kanske 2—3 sinn-
um á dag borgi jafnt og stór verzlun,
sem hringir kanske 100—200 sinn-
um á dag, eins og nú á sér stað,
en úr þessu mundi þetta nýja fyrir-
komulag bæta.
Að endingu skal eg geta þess, að
mikið “mundi 5"talsímanotendum í
Reykjavík bregða í brúu, þegar þetta
nýja [fyrirkomulag væri komið á,
svol'mikið ^ mundi talsímaafgreiðslan
breytast — til batnaðar.
^Enlhvað gerir þingið i þessu máli?
Ætlarfþað|að vera svo framsýnt, að
veita| landssímanum heimild til að
gera þessa breytingu strax eða ætlar
það fyrst að láta kasta nokkrum tug-
um [þúsunda í sjóinn, til að bæta
upp >á gamla talsímakerfið, áður en
breytt er, þvi á því er enginn minsti
vafi," að breytingin verður ger, en
það er bara timaspursmál, hve lengi
það á að dragast og undir þvi komið,
hve hygnir þeir menn eru, sem eiga
sæti á fulltrúaþingi þjóðarinnar.
G. J. O.