Ísafold - 14.08.1915, Qupperneq 2

2
ISAFOLD
Bannlögin.
Kafli úr ræðu Magnúsar Péturssonar.
— Þá kem eg að 2. brt. á sama
þgskj. og skal eg strax takafram,að
það er sú brt., sem eg legg mesta
áherzlu á. Eg veit að nú eftir ræðu
hv. frams.m er öllum hv. deildar-
mönnum kunnugt um þenna stjórn-
arráðsúrskurð frá 8. apríl 1914, sem
sker úr því, að ekki megi flytja inn
til lækninga önnur áfeng lyf en þau,
sem í lyfjaskránni standa.
Þessi úrskurður stjórnarráðsins er
feldur samkv. tillögum landlæknis,
og verð eg að segja það, að hann
kom mér mjög á óvart og sjálfsagt
mörgum öðrum læknum og lands-
mönnum. Því eg hafði aldrei bú-
ist við því að bannlögin yrðu skilin
svo eða notuð til þess að sparka í
íslenzku læknastéttina og brjóta á
henni eðlilegan og sjálfsagðan rétt,
þann rétt, að geta fyrirskipað í hverj-
um einstökum sjúkdómi þau lyf eða
efni sem hver um sig álítur bezt
henta eftir sinni eigin reynslu og
sannfæringu.
Mér finst það liggja í hlutarins
eðli að löggjafarvaldið geti ómögu-
lega með nokkru viti, rétti eða sann-
girni sett læknum stólinn fyrir dyrn-
ar og sagt við þá : Þessi efni, þessar
blöndur bönnum við ykkur að nota
til lækninga, því við (!!!) álítum að
þið getið gert ilt með þvi og mis-
brúkað þær. Hafa nú hv. alþingis-
menn gert sér ljóst hversu hjákát-
legt og fáránlegt þetta er og hvers-
konar braut þingið er komið inn á
með þessu ? Ætli það gætu ekki
orðið nokkuð mörg lyf, er banna
þyrfti innflutning á, ef taka ætti öll
þau efni, sem hægt væri að gera
skaða með og sem einhver læknir
kynni að álíta að ekki væru bráð-
nauðsynleg ? Talsvert skarð gæti
orðið í lyfiaforðann, ef sú braut yrði
troðin.
Það er þá gaman að íhuga ofur-
lítið ástæður þær, sem færðar eru
fyrir þessari nú gildandi réttarskerð-
ing læknanna. Eg held að ástæðurn-
ar komi hvergi fram nema í tii-
löguskjali landlæknis og að þar sé
Smákaöar mn sjálfstæðismál
frá utanflokkasjónarmiði.
III.
Áður en eg í síðasta kafla tek til
athugunar stefnumark og aðferð vora
í sjálfstæðisbaráttunni út á við, vil
eg snúa mér að skýringu á núver-
andi afstöðu.
AfðtaOa vor gagnvart Danmörku
frá íslenzku sjónarmiði.
Osjdljstœðar skoðanir.
Eg drap á það áður, að oss vant-
aði sjálfstæða skoðun og fasta kenn-
ingu (doctrin) um afstöðu vora út á
við, eins og hún er nú. — Slík
kenning er bráðnauðsynleg til þess
að hafa eitthvað sameiginletjt að ganga
útfrá í framsókninni.
Þessa nauðsyn hafa menn iíka
séð, en það er aðeins sá galli á
þeim skoðunum sem komið hafa
fram og notaðar hafa verið, bæði í
þessu efni og í allri baráttunni, að
þær eru ósjáljstaðar, þ. e. tilorðnar
aðeins sem wdístefnur cg rwdískoð-
anir gegn öðrum stefnum og skoð-
unum, og þeim því óbeint háðar.
Ósjálfstæðar stefnur þekkjast meðal
annars á því, að þær þora aidrei að
gefa andstæðingnum neitt eftir, því
tjaldað þvi sem til er. Þetta skjal
er að vísu ekki eins skýrt og ljóst
eins og búast hefði mátt við úr
þeirri átt, eða svo að hægt sé að
taka það lið fyrir lið og sízt svo að
ólæknisfróðir menn geti fylgst með.
Ætla eg því að eins að taka helztu
máttarstoðirnar undan þeirri byggingu.
Fyrsta ástæðan er sú að vínin
ekki standa á lyfjaskránni. Auðvitað,
þvi ef þau stæðu á lyfjaskránni þá
þyrfti ekki framar vitnanna við. —
Ólærðir menn gætu nú ef til vill
imyndað sér að á þessari lyfjaskrá
standi öll lyf, sem læknar nota. Nei,
því fer svo fjarri. Það er fjöldi af
lyfjum sem ekki standa á skránni,
sem notuð eru afarmikið og mörg
bráðnauðsynleg. Það, að vinin ekki
standa á lyfjaskránni, er þvi síður
en svo að sé nokkur sönnun þess,
að þau ekki séu nauðsynleg til
Iækninga. Og svo er annað. Okkar
lyfjaskrá er danska lyfjaskráin, iöggilt
með anglýsingu 21. sept. 1908.
Framan við sjálfa lyfjaskrána er þess
getið að vínum og öðrum auðfengn-
um efnum sé ’ekki lýst i skránni
(Vine — — — og andre lettil-
gængelige Stoffer). Nú eru vin auð-
fengin utan lyfjabúða i Danmörku
og voru það hér á landi þegar, lyfja-
skráin gekk i gildi og því engin
þörf að hafa þau á lyfjaskránni, en
nú geta þau varla talist hér
auðjengin! Mér datt því ekki annað
i hug en að eins mundi verða með
vínin og önnur lyf, sem ekki standa
á lyfjaskránni — að lyfsalar myndu
útvega læknum þau þegar þeir óskuðu
eftir og pannig átti pað að vera.
Annars ættu lyfsalar að vera skyldir
til að útvega læknum alt sem þeir
vilja nota til lækninga, en lyfsalar
hér eru greiðviknir menn, svo þetta
hefir ekki komið að sök.
Eg held að háttv. deildarmönnum
hafi á þessu skilist að ekki hefir sú
ástæða, að vínin ekki standa á lyfja-
skránni, mikið sönnunargildi.
Þá kemur næst sú ástæða land-
læknis að hann telur vín ekki nauð-
synleg til lækninga. Ekki svo að
skilja að honum detti i hug að
mótmæla að vínandinn sé lyf, heldur
hitt, að vínin í þessari mynd séu
að þær eru einskorðaðar móti hon-
um í einu og öðru. — Sjálfstæðar
stefnur setja sig á stofn öðrum stefn-
u.n óháðar, og álita engan andstæð-
ing sinn að fyrra bragði.
Þótt skömm sé frá að segja þá
ráða Danir alveg aðferð vorri og
skoðunum í viðskiftunum við þá. —
Þeir ráða hverju framsóknarmenn
vorir neita, því að þeir berjast ekki
fyrst og fremst fyrir réttu máli,
heidur fyrst og fremst móti Dónum
og peirra skoðunum. Og Damr ráða
hverju margir íhaldsmenn vorir játa,
því að þeir virðast of mjög að-
hyliast skoðanir Dana, viðvíkjandi
framsókn vorri, án þess að athuga
málið af sjálfstæðu viti. —
Auðvitað dettur engum' óhlutdræg-
um manni í hug að marka af þess-
ari flokkaskiftingu hverjir séu »sannir
íslendingar* og hverjir ekki. Það
þarf meiri alvöru inn í málið til
þess að slíkt geti komið i ljós. —
Nei, það er einmitt af því að alvar-
an er ekki nóg, að báðir láta öfgar
hvors annars hrekja sig sinn í hvora
áttina, út af þeirri réttu braut, sem
þeir vel gætu orðið samferða á.
Hverju höldum vír Jraml
Um skoðanir vorar viðvikjandi af-
stöðu vorri til Danmerkur, ráða Danir
alveg tóntegundinni, sem sungið er
í. Þeir urðu sem sé fyiri til að láta
óþörf — hægt sé að nota sprittblönd-
ur í staðinn. Á þessum vettvang
álít eg alveg tilgangslausfc að deila
mikið um þetta. Ólæknisfróðir
menn gætu ekki fylgst með í slíku.
Eg skal að eins nefua eitt dæmi.
— Eg gæti imyndað mér að
einhver af hv. deildarmönnum
hefði einhverntima fengið Rauðvín
sem læknislyf. Mundu þeir hinir
sömu geta látið sér detta í hug að
sama væri þó þeir hefðu fengið líkt
sterka sprittblöndu ?l! Frá vísindalegu
sjónarmiði geta hv. deildarm. ekkert
um þetta sagt. En heilbrigð skyn-
semi getur leitt þá á rétta leið i
þessu. En setjum nú svo að þetta
væri rétt að sprittblöndur og vín
gætu haft sömu verkanir, Við skul-
um ganga út frá skoðun landlæknis.
Þá kemur hér til greina annað mik-
ilvægt atriði. — Til þess að sjúk-
lingarnir hafi gagn af lyfjunum, þarf
fyrst og fremst að koma lyfjunum i
þá. En nú er strax fengin talsverð
ieynsla fyrir þvi að sjúklingar eiga
miklu verra með að taka inn spritt-
blöndurnar heldur en vínin, og
nokkur dæmi eru þess að ómögulegt
hefir verið að láta sprittblönduna
tolla niðri í þeim, þó vín með sama
áfengisstyrkleika hafi gert það. Aldrei
má heldur gleyma þvi hvernig sjúk-
lingunum er við meðuiin. Það hefir
áreiðanlega oft mikil áhrif á verkanir
lyfja hvort sjúklingarnir treysta þeim,
Og það er að búast við að þeir
treysti betur þeim lyfjum, sem þeim
áður hafa reynst vel og séð góðar
verkanir af, heldur en öðrum blönd-
um, þó reynt sé að telja þeim trú
um að í þeim sé alveg sama. Eg
gæti nefnt mörg dæmi til sönnunar
öllum þessum atriðum, en vil ekki
lengja mál mitt með þvi að svo
stöddu.
Af þessu, og reyndar fleiru, ætti
öllum að vera ljóst, að vinin eru
nauðsynleg til lækninga, minsta kosti
fyrir þá, sem telja vínanda lyf og
auðvitað fleiri, og mig stórfurðar á
því að nokkrum skuli hafa komið
til hugar að halda því fram að
sprittblöndur geti altaf komið í stað-
inn fyrir vín.
Eg skál þá minnast á þá ástæðu,
í ljósi sjálfstæða skoðun á afstöð-
unni í >stöðulögunum* svonefndu.
Vér erum ekki farnir að lýsa neinni
sjálfstæðri skoðun ennþá opinber-
lega. Vér höfum ekki getað það,
því að skoðun Dana hefir alveg dá-
leitt oss, svo að vér sjium ekkert
annað. Alt snýst um stöðulögin,
með peirn eða móti peitn, — hvort
pau séu í gildi hér eða ekki.
Um þetta skiftast menn.
Surnir segja að stöðulögin hafi
hrinið á oss þrátt fyrir mótmælin,
af því að vér höfum tekið við því
sambandsfyrirkomulagi sem þaugerðu
ráð fyrir. ísland sé því innlimað
Danmörku. —' Eðlilegt var að þessir
menn álitu það vinning að taka
sambandsuppkastinu frá 1908.
Aðrir segja að mótmæli vor gegn
stöðulögunum séu i fullu gildi og
af þeim leiði- það, að hvorki séum
vér innlimaðir Danmörku né heldnr
sé neitt sambund við Dani annað en
konungurinn.
Þessar tvær skoðanir eru 'þær einu
sem komið hafa til umræðu hjá oss.
Sú fyrri álítur sjálfsagt að ef vér
höfum samþykt sumt af því sem
Danirlýstu yfir, þá þurfum vér cð sam-
þykkja alt. — Hinni finst endilega,
að ef vér neitum einu, þá verðum
vér að neita öllu.
Það þarf nú ekki að fjölyrða um
það hvílikur frumleiki eða sjálfstæði
sem hv. framsögumaður mintist á
úr tillöguskjali landlæknis, að hann
hefði skoðað hjá fjölda lækna á ár-
unum 1908—1911« og fundið vin
að eins hjá litlum minni hluta. Eg
bið háttv. deildarmenn að taka sér-
staklega vel eftir þessu »á árunum
1908—1911. Á þeim árum sem
vínin voru auðfeugin svo afarvíða
að ekki þurfti annað en segja við
sjúklingana: »fáið ykkur þesta vin
þarna og þarna«, þá sjá allir, að á-
stæðulaust var fyrir nema einstaka
lækna að hafa vinbirgðir þó þeir
ætluðu að nota vin til lækninga.
Og svo vildi eg jafnframt skjóta því til
hv. 5. kgk. þm. hvort ekki gæti
skeð að suma af þessum læknum
hefði einnig vantað talsvert af öðr-
um lyfjum sem nauðsynleg hefðu
þótt eða þættu. Mér finst því þessi
ástæða hafa nauðalítið sönnuuargildi.
Þá kem eg að þeirri síðustu og
eg held veigamestu ástæðu land-
læknis og það er sú ástæðan, sem
háttv. alþingi á auðveldast með að
dæma um. En ástæðan er sú að
læknar væru leiddir i mikinn vanda,
ef þeir mættu ná i vin til þessað lækna
með þeim. Mér skilst svo að i
þessum vanda muni eiga að felast
tvent. Fyrst og fremst það, að við
sjálfir freistumst til að drekka vínin
i öðru skyni en beint til heilsu-
bótar og svo það, að við munum
freistast til að láta kunningjana fá
flösku eða lyfjaseðil til þess að
gleðja sig á. Eg ætla nú ekkert að
fara hér að dæma i sjálfs míns sök,
eða þræta hér um þetta atriði. Hitt
ætla eg að eins að benda á, að ef
þessi vandi eða voði hverju nafni
sem það nefnist getur verið fyrir
læknana, pá er pessi vandi pegar
Jyrir hendi úr pvl við megurn Já
spíritus. Enn sem komið er getum
við fengið vinanda ótakmarkað og
búið til úr honum blöndur, sem
eru nægilega ljúfar þeim, sem áfengi
vilja ná í til nautna, þó veiku fólki
síður geðjist að þeim. Við erum þvi
áreiðanlega þegar í þessum voða vanda
staddir, og hann mun ekkert eða
sárlitið vaxa þó vínin bætist við.
Eða haldið þér herra forseti og
háttv. deildarmenn, að maður sem
lýsi sér i þeirri baráttu, að láta sér
mestmegnis nægja að játa eða neita
því sem Danir segja. — Vér fáum
þá, á meðan að minsta kosti, iitið
annað að gera en deila innbyrðis. —
Út á við verður litið að starfa og
einskis sigurs að vænta í aðalatriði
sjálfstæðismáls vors á meðan engin
ríkjandi sjálfstæð skoðun er til sem
vill ryðja sér braut.
Hvernig á pá að skýra ajstöðuna?
Þótt vér höfum látið viðgangast
sambandsfyrirkomulag það sem
dönsku stöðulögin gera ráð fyrir, þá
leiðir ekki þar af að stöðulögin hafi
hjá oss lagagildi og að vér séum inn-
limaðir þrátt fyrir mótmæli vor.
Þá leiðir það heldur ekki af mót-
mælum vorum gegn þessari laga-
smíð Dana, að vér megu.n ekki
viðurkenna neitt sanband við pá.
Ætlunin með mótmælum vor-
um gegn stöðulögunum var að eins
sú, að láta ekki Dönum haldast það
uppi einum að skýra afstöðu íslands
og Danmerkur eða gefa út nein
bindandi lög um slíkt — heldur ætt-
um vér þá líka að koma þar til sem
iöglegur aðili og ættum þá að sjálf-
sögðu jajnan rétt til að lýsa vorri
skoðun á afstöðunni á meðan ekkert
löglegt samkomulag næðist um hana
milli þjóðanna. — Þetta þýða mót-
mæli vor gegn stöðulögunum, en
óskar eftir að drekka sig drukkinnr
að hann fari til læknis og biðji hann
um sherry eða rauðvín eða þvium-
líkt. Nei, það er sannarlega spiri-
tusinn, sem þá mundi fyrst óskað
eftir. Þessi ástæða er því alveg út í
hött og er likust því eins og geng-
ið væri út frá því, að læknar nú
hafi ekkert áfengi undir höndum.
Svo er nú einnig það, að áreiðan-
lega mikill fjöldi lækna landsins
óskar eftir að fá að nota þessi lyf,
þegar þeim sýnist svo, og eru þeir
þá ekki sjilfii þeim vanda vaxnir-
sem slikt hefir í för með sér eins
og svo mörgum öðrum vanda sem
læknum fylgja ? Bera þeir ekki
sjálfir ábyrgð á sinum gjörðum ?
Eða er það ef til vill meiningin
að löggjafarvaldið og aðrir ætti að
bera sig að eins og nokkurskonar
stóri bróðir gagnvart læknastéttinni
og passa að hún Jari sér ekki að voða ?
Eg býst við að flestir læknar frá-
biðji slika umhyggju. Að minsta
kosti geri eg það.
Og þó nú það væri vitanlegt að
einhverjir læknar mundu vanbrúka
vínin, sem eg verð algerlega að mót-
mæla, væri það þá næg ástæða tif
þess að banna öllum að hafa þan um
hönd? Það- vita sjálfsagt margir að
i öllum löndum koma fyrir læknar
sem misbrúka sum efni bæði hand*
sjálfum sér og öðrum, t. d. morfín
og cocain. Ætli nokkrum mundi
þess vegna detta í hug að bantta ölU
um lceknum að hafa þau um hönd ?
Ja, sjálfsagt engum nema þá löggjaf'
arþingi íslendinga. Eg gæti trúað
því til þess, ef það fellir þessa brt,
okkar háttv. þm. Vestmannaeyja.
Eg gat þess áðan að mikill fjöldi
lækna mundi á minu máli, og tif
þess að færa sönnur fyrir þvi að eg
ekki stend hér einn uppi í dýra-
hjörð dýralæknisins eins og háttv,
framsögumanni fórust orð, er héf
álit nokkurra utanþingslækna úf
Rvík.
Með leyfi hæstv. forseta ætla eg að
bera það upp.
»Um breytingatillögu á þingskjali
263 hefir álits vors verið leitað.
Að vísu teljum vér æskilegast, að
samþykt, sem gerð var í iæknafélagi
ekki hitt að vér séum síðan bundnii'
við að afneita öllu innihaldi þeirra
orði tii orðs.
Ef vér nú hirðum nokkuð um að
lýsa skoðun á núverandi afstöðu vorri
tilDanmerkur, í samræmi við þærheil*
brigðustu raddir, sem hafa látið til sín
heyra hjá oss, þá mundi mega orða
hana eitthvað á þessa leið:
ísland er frjálst land (riki) sem
engin lög eða samningar varna að
neyta fullra rikisréttinda hvenær
sem því þóknast.
ísland viðurkennir að það sé i
bráðabyrgða-málefnasambandi við
Danmörku, með þvi fyrirkomu-
Iagi sem tiðkast hefir nú undan-
farið, þangað til öðruvisi er um
samið, eða annaðhvort Danmörk
eða ísland segir þvi slitið.
Til sambandsslita hafa bæði
löndin jafnan rétt, en hvorugt má
breyta sambandinu án samþykkis
hins.
Þessi skoðun eða kentiing er eins
og menn sjá engin ný uppgötvun
nema þá að forminu til. Annars
er hún ekki annað en samsteypa af
þvi skynsamlegasta sem andstæðir
flokkar hafa haldið fram — öfgar
og fjarstæður numdar burtu. —•
Kenningin hefir þá kosti að hún
heldur opnum dyrum til þess að
losna úr sambúðinni við Dani, og
að það er hægt að standa við hana,