Ísafold - 30.12.1916, Side 1

Kemnr út tvisvar
í viku. Verðárg.
5 kr., erlendis Tí/i
kr. eða 2 dollar;borg-
(st fyrir miðjan júli
erlendÍB fyrirt'ram.
Lausasala 5 a. eint.
XLIII. árg.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjóri: Úlafur Björnsson.
Talsími nr 455.
Revkiavik laugardagion 30. desember 1916.
Uppsögn (skrifl.
bundln við áramót,
er ógild nerra kom
in BÓ tll útgefarirH
fyrlr 1. oktbr • a
bó kaupandl sh>’ 0
laua við blaðið.
103 tðlnblað
Fátækralöggjöfin
Aðfinslur og tillögur.
Eftir
Guðm. R. Olafsson
úr Grindavík.
Frh,
46. gr. er líka framför frá því
eem áður var. Undirboðsþingin
voru opinber svívirða og mintu
átakanlega á þrælauppboð. Þá
var og sífeld hætta á, að niður-
setningur, sem kominn var í góð-
an stað, hrektist úr honurn af því
að annar »bauð bann niður« upp
úr þurru, þótt húsbóndi hans hefði
ella eigi ætlað að hrekja hann
frá sér. Stundum rann uppboðs-
móður á bændur, svo að þeir
buðu til að verða skarpastir og
stríða hinum, þó að þeir hefðu
alls eigi ætlað að taka niðursetn-
ing til sín, og dauðsáu svo eftir
öllu saman á eftir, Þess eru
jafnvel dæmi, að gjaldmælirinn
féll niður fyrir frostmark. Hreppn-
um var boðið kaup í »þurfamann-
inn«. Þó munu eiusdæmi, að
hrepparnir »losnuðu svo vel við
þá«. — Slík opinber útboð og
kappboð eru þó útdauð sem bet-
ur fer. Þar er þó framför i lög-
gjöfinni, þótt mikið vanti á full-
komnun.
Þarna hefi eg þá getið helztu
kostanna, sem eg hefi rekist á i
löggjöf þessari, því að órétt er að
önnur vofarskálin sé alveg tóm,
ef eitthvað er til í hana.--
Eg hefi áður minst á eftirlits-
levsið, sem mér virðist gjöra sum-
ar greinar laganna að pappírs-
lögum eingöngu. Þá býst eg við
að mér verði brnt á 50. greinina.
Sú grein virðist mér raunar
öllu heldur heimila eftirlit en sjá
fyrir því. »Innansveitarmenn, er
gjalda til sveitar, hafa rétt til að
kæra«. Hvílík náð, að þeim er
ekki bannað það! Eg get ekki
dregið annað af orðunum en að
öðrum sé beinlínis bannað að
kæra. Þeir hafi ekki rétt til
þess. Að minsta kosti sé lög-
reglustjóra eigi skylt að rann-
eaka þær kærur, því að greinin
tekur fram, að kærur hinna sé
honum skylt að rannsaka. Eftir
því hefir kunnugur utansveitar-
maður ekki rétt til að kæra, þótt
hann sjái »framfærðum« fátækl-
ingum raisþyrmt, — ef það er
gert í annari sveit en hann á
heima í. Fáir lögreglustjórar
munu þó nota sér slíkt eyðu-
samþykki laganna til þess að
þurfa minna að starfa, þótt þeir
myndu komast klaklaust af fyrir
því samkvæmt lögkrókareglunni:
»Það, sem ekki er bannað, er
leyft*. Réttur þurfamannanna
sjálfra til að kæra rangindi við
sig eða börn sín, sem rifin eru
frá þeim, er ekki öllu meiri eftir
ákvæðum þessum en réttur þræl-
anna var gagnvart eigendum sín-
um, sem þóknaðist stundum að
húðfletta þá með hnútusvipum, að
minsta kosti í suðurlöndunum.
Samkvæmt þessari sömu laga-
grein er prestunum ætlað að sjá
um, að hinu mannúðlega í þurfa-
mannabálki þessum sé framfylgt;
en bæði er, að nú eru prestaköll-
in víða orðin svo stór, að prest-
ar munu allvíða eiga erfitt með
að kynna sér meðferð fjölmargra
ómaga í umdæmum sínum, og í
annan stað ber fleira til, að grein-
in verður varla meira en hvatn-
ing fyrir »sálusorgarana« alment,
þótt hún noti orðið »skulu«. Að-
hald gagnvart þeim er hér ekki
til, nema »guðsröddin« í brjósti
sjálfra þeirra, sem ekki þarf
hegningarlögin til að styðjast við.
Prestar eru margir í sveitarnefnd
um og þá dómarar í sjálfs sín
sök, og »sparnaður fyrir hrepps-
sjóðinn« getur sennilega eins orð-
ið hluti af samvizku þeirra, eins
og sumra annara manna. Þeir
geta einnig oft átt næsta erfitt
viðfangs að breyta til batnaðar,
þótt þeir vilji reyna, ef aðrir eru
samtaka á móti þeim, og man
eg eitt slíkt dæmi, þar sem
prestur gat eigi rönd við reist.
Þá eru þeir auðvitað aðeins inn-
ansveitarmenn í einni sveit, þó
að prestaköllin nái yfir marga.
Loks má sjá alvöru aðhalds-
greinarinnar í niðurlagi hennar:
»Rannsókn um slíkar kærur skal
fram fara á manntalsþingi, þegar
því verður við komið, og kostn-
aðarlaust, nema brýna nauðsyn
beri til að hraða rannsókninni,
vegna þess, að um glæpsamlegt
athæfi sé að ræða«. — Ekki er
vert að kosta of miklu fé til að
rannsaka kjör þessara niðursetn-
inga! Er ekki einmitt sálin í
þessum orðum eitthvað á þá leið ?
Og er þá ekki eðlilegt, að presti,
sem les þessa fáránlegu lagasmið,
eftirlitshvöt, sem engu vill láta
kasta til framkvæmda, verði á
að aumkvast fyrst og fremst yfir
löggjafana og — brosa í kamp-
inn að »handaþvottinum«?
51. gr. er varla nefnandi. »Fá-
tækra8tjórn skal gera sér far um
að stuðla að því, að börn, sem
upp eru alin á sveit, fái sœmilega
atvinnu þá er þau eru af ómaga-
aldri*. En þá er eftir að vita
hvað hún kallar sæmilega at-
vinnu, hvort þar er altaf mælt á
sama mælikvarða og ef um þeirra
eigin börn er að ræða, sem ráð-
in hafa, eða skulum við segja —
börn þeirra, sem sömdu þessa
lagagrein.
Það er of mjög undir atvikum
komið, hvað verður úr miklum
hæfileikum fátækra manna, hve
oft andinn er myrtur af skiln-
ingsleysi, smásálarskap og van-
þekkingu. Hversu oft er miklum
anda meinað flugið upp til þeirra
sigurhæða, sem listarinnar guð
hefir skipað honum til! Um-
komulausa listamannsefni, sem ef
til vill ert alinn upp á sveit!
Hve oft rekur heimska og lítil-
menska fjöldans og rembingur al-
menningsálitsins þig og þína líka
út úr »gestaherberginu« út í hella
og jarðholur útlagans einstæða,
sem enginn skilur — líkt og Jesú
barnið forðum?
Dramb og heimska eru stór-
veldi þegar þau haldast í hendur.
Þá fyrst er lag á, en í stað nú
verandi 51. greinar fátækralag-
anna er komin önnur, sem hljóð-
ar á þessa leið: »Fátækrastjórn
(eða sá embættismaður, er það
starf er falið m. a., sbr. tillögur
mínar hér að aftan), skal sjá um,
að fátæk ungmenni séu styrkt og
aðstoðuð til að nema það, bók-
legt eða verklegt, sem hugur
þeirra beinist að, ef þau sýna
áhuga á einhverri sérstakri grein.
öðrum sé séð fyrir atvinnu, er
þess óska«. — Háar sektir liggi
við, ef þeir, er framkvæmd þessa
ákvæðis verður falin, rækja ekki
skyldu sina; en að sjálfsögðu hafi
þeir sæmileg laun fyrir starfa
sinn.
Þá komum vér að 52. gr., sem
er orðuð þannig: »Vinnandi
mönnum, ósjúkum, er leita fá-
tækrastyrks, vegna þess að að
þeim þrengir um stund, md
hreppsnefnd eða bæjarstjórn visa
á atvinnu, ef fœst, eða til opin-
berrar vinnustofnunar, ef til er«.
— Mikið, að þeim er ekki bann-
að það!
Á vinnustofur landsins og önn-
ur atvinnufyrirtæki er áður drep-
ið, er eg »heilsaði upp á« 47.
greinina. Þær eru ekki til, að
eins nefndar á pappírnum; en
þær þurfa að vera til. Og fátækra-
stjórnin á fyrst og fremst að vera
skyldug til, að sjá þeim fyrir at-
vinnu, er til hennar leita og at-
vinnulausir eru. Atvinnan gangi
á undan styrknum. Enginn sé
neyddur i atvinnu; en hún sé
valin sem mest að unt er eftir
hæfileikum hvers um sig og ósk-
um; en vilji einhver als enga at-
vinnu og hafi ekkert nýtilegt
fyrir stafni, sé honum sjálfum
enginn styrkur veittur, en fjöl-
skyldu hans, ef nokkur er, sé þó
séð fyrir nauðsynjum, ef hún
gjörir sig eigi óverða þess á sama
hátt — að nauðsynjalausu.
Við höfum nú um stund hug-
leitt III. kafla fátækralaganna, um
tilhögun 8tyrkveitingarinnar, en
göngum nú »frá einni plágu til
annarar«, því að þá er að IV.
kaflanum kemur, sannast mál-
tækið: »Lengi getur vont versn
að.« Eigi er III. kaflinn góður;
en sumar greinarnar í IV. kaflan-
um kóróna þó ósómann. Hann
ræðir um vald sveitarstjórnar
yfir þurfamönnum. — Eins og áð-
ur, minnist eg að eins á það, er
mér þykir helzt máli skifta.
Þá er þar máls að hefja, að
57. og einkum 58. gr. getur ver-
ið herfilega misbeitt. Það er nær
eingöngu uridir drengskap sveitar-
stjórnar 0g æðra umboðsvalds
komið. Frá laganna hálfu er lít-
illar náðar að vænta.
Fyrri greinin býður stjórnarráð-
inu að svifta þann mann fjárráð-
um, er þiggur eða hefir þegið
sveitarstyrk, ef það sannast, að
hann »fari ráðlauslega með efni
þau, er hann hefir undir höndum«.
Við sviftingu fjárráða fari stjórn-
arráðið eftir »beiðni sveitarstjórn-
ar og tillögum sýslumanns eða
bæjarfógeta,* sem því ráða mestu
þar um. Að úrskurður þessi þarf
að koma frá stjórnarráðinu, en
má ekki gerast heima í héraði,
er þó nokkur trygging þess, að
lagastaf þessum sé sjaldnar beitt
en ella myndi. Stöku sinnum get-
ur svo borið undir, að ef til víll
sé rétt að beita þessu vopni; en
herfilega er hægt að misbeita
því, og væri því, að því er mig
grunar, oftast réttara, að tak-
marka heldur styrkveitinguna og
halda sjálfsbjargarhvötinni við i
lengstu lög, og fyrst og fremst
að sjá styrkþega fyrir atvinnu,
og reyna að kenna honum að
verja fé sínu vel, með samtali og
skynsamlegum fortölum.
58. greinin er þó miklu óbil-
gjarnari og einstrengingslegri.
Fyrri hluti hennar hljóðar þann-
ig: »Sá, sem þiggur af sveit, og
er þó vinnufær, er skyldur að
fara í hverja þá viðunanlega vist,
og vinna hverja venjulega vinnu,
sem sveitarstjórnin ákveður og
honum er ekki um megn, meðan
hann er ekki fær um án sveitar-
styrks að framfleyta sér og þeim,
er hann hefir fram að færa að
lögum. Ákvæði sveitarstjórnar er
hann skyldur að hlýða fyrst um
sinn, enda þótt hann vilji ekki
kannast við að vist sú eða vinna
sé viðunanleg, er honum var boðin,
en málið getur hann jafnframt
kært fyrir sýslumanni eða bæjar-
fógeta, er sker úr því, eftir að
hafa fengið umsögn sveitarstjóm-
arinnar og leitað álits tveggja
óvilhallra manna.«
Mannvini hryllir við réttleysi
þrælanna, meðan sú var öldin,
að þeir gengu kaupum og sölum,
og mörgum blöskra orðin: ». . .
að selja skyldi sjálfan hann, konu
hans og börn, og allar eigur
hans, til að borga með skuldina *
Sú voru lög í þann tíma. Það er
eitthvað öðruvísi m na á 20. öld-
inni — mannúðaröldinni, tima jafn
réttisins. Eg held nú svo sem!
Lögum samkvæmt eru raunar til
menn enn þann dag í dag, og
það jafnvel hér á íslandi, sem
skyldir eru til að vera í hverj-
um stað sem er, ef þeim er skip-
að þangað, og vinna þar það,
sem öðrum þóknast, þótt þeir
séu miklu betur til annars starfa
fallnir, og þeim sé þessi »forsjón«
þvert um geð. Þarna verða þeir
að hýrast fyrst um sinn að minsta
kosti, hvort sera þeir vilja eða
eigi. Og hver er svo munurinn
á frelsi sliks manns og þrælanna?
Jú, það má víst ekki berja hann,
að minsta kosti eigi svo að vitn-
ist. Um það, er kann að gerast í
einrúmi, eru fáir til frásagnar,
og oft er félausum mönnum mál-
sókn erfið. Setjum reyndar svo,
að hann sleppi óbarinn, þótt
hæglega geti argasta misindisvist
verið »viðunanleg« að ýmsra
dómi, sem að eins þekkja sauðar-
gæruna — eða finna til andlegs
skyldleika, og hafa ekkert við
að athuga. Það er stundum skrít-
ið þetta »bezta fólk«, fleiri en
Margrét á Brekku í »Heiðarbýli«
Jóns Trausta. Hvað sem því líð-
ur. Maðurinn er á sveit og er
því skyldur til að hlýða ákvæði
sveitarstjórnar fyrat um sinn.
Hið eina, sem honum er leyft, er
að kæra fyrir sýslumanni eða
bæjarfógeta. En ef hann skyldi
vera lítt skrifandi og als ekki
kunna að stíla kæru? Þá vekst
sjálfsagt einhver góður maður
upp, sem skrifar kæruna fyrir
hann. En ætli það g- ti ekki
brugðist? Annað eins hefir kom-
ið fyrir og að ekkert yrði af
kærunni af þeim sökum. Þar að
auki er til fólk svo ístöðulaust,
að það þorir ekki að kæra. Ekki
er heldur loku skotið fyrir, að
ógnanir séu hafðar í frammi, ef
»sveitarlimurinn« ætlar að voga
sér annað eins. Eða — ef leyfi-
legt er að spyrja um slíka hluti
— hver hefir eftirlit með því, að
þetta eða þessu líkt komi eigi
fyrir? — Almenningur — »innan-
sveitarmenn sem gjalda til sveit-
ar« má kæra. Rétt er það. Ef
hann vill. Mig minnir, að lika
megi kæra æðarfugladráp og
ýmislegt fleira »dót«. Það má
víst kæra um brot á mörgum
pappírslögum. Hver efast um það?
Ekki eg. En eg efast um, að það
leyfi sé notað að jafnaði. — Ger-
um samt ráð fyrir að kæran
komi fram samkvæmt 58. gr.
Annaðhvort hefir maðurinn sam-
ið hana sjálfur eða einhver góð-
viljaður náungi hlaupið undir
baggann. Eftir hverju á dómar-
inn að dæma? Hann á að leita
til sveitarstjórnarinnar og vita
hvort hún getur ekki hrakið
kæruna. Að vísu er sjálfsagt, að
hún segi sitt álit; en eg held, að
tryggara væri að byggja dóm á
gagngerari rannsóknum og yfir-
heyrslum allra er vitni geta bor-
ið um málið, en á hendingarvali
einna tveggja »óvilhallra« manna.
Eg er lika hræddur um, að sækj-
andi svona máls sé oftar óvanari
lögkrókum en verjendurnir, þótt
ráð sé gert fyrir, að »hylli«
dómarans sé óvilhöll eða komi
eigi til greina.
Komi eg þá með heppilegri
ráð en 58. gr. segið þér. Það er
ekki nema sanngjarnt að krefja
mig þess, þar er eg tel hana ó-
hæfa, eins og hún er úr garði
ger. Eg skal þá reyna eftir beztu
vitund. Vinnustofnanir landsins
hefi eg áður minst á, og sérstak-
lega legg eg áherzlu á fjölbreytni
þeirra og að hverjum sé falið
það starf, sem er helzt við hans
hæfi. Þangað sé mönnum svo
vísað, og verði þeir að leggja
fram krafta sína, svo sem hver
þeirra er fær til, ef þeir vilja fá
styrk. Þvingunarvinna á ekki að
eiga sér stað. Miklu frjálslegra
er boðorð Páls postula: »Sá, er
eigi vill vinna, á eigi heldur mat
að fá’,« — Sá, er eigi vill vinna