Ísafold - 20.01.1917, Síða 1

Kemur út tvisvar
í viku. VerSárg.
5 kr., erlendis T1/^
kr. eða 2 dollar;borg-
Ist fyrir miðjan júlí
erlendls fyrirfram.
Lausasala 5 a. elnt
XLIV. árg.
ísafoldarprentsmiðja. Ritstjdri: Dlafur Björnssnn. Talsími nr. 455.
Reykiavík, laugardaginn 20. janúar 1917.
Uppsögn (skrifl.
bundin vlð áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandl skuld
laus vlð blaðlö.
6. tölublað
Hlutafél. ,Vðlundur‘
íslands fullkomnasta trósmíðaverksmiöja og timbnrverzlun
Reykjavík
hefir venjulega fyrirliggjandi miklar birgðir af sænsku timbri, strikuðum
innihurðum af algengum stærðum og ýmislegum listum.
Smíðar fljótt og vel hurðir og glugga og annað, er að húsabyggingum ljHur.
>Reynslan er sannleikur* sagði >Repp« eg
þótti aö vitrari maöur. Reynsla alheims hefir
dæmt Fordbila að vera bezta allra bila, og
alheims dóm veröur ekki hnekt. Af Ford-
l)ílum eru fleiri á feiö l heiminum en af öll-
um öörum biltegundum samanlagt. Hvað
sannar þaö? í>að sannar þaö. Fordbillinn
er beztur allra bila enda hefir hann unnið
sér öndveigissæti meöal allra Blla, hj'á öllum
JyjóDum, og hlotið heiðarsnafnið
V eraldarvagn.
Fást að eins hjá undirrituðum sem einnig
selur hinar heimsfrægu DUNLOP DEKK og’
^SLONÖUR fyrir allar tegundir bila.
P. Stefánsson,
Lækjartorgi 1,
Alþýðafél.bókasafn Templaras. S kl. 7—9
h^rgarstjóraskrifst. opin dagl. 10-12 og 1 -8
Brejarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—12 og 1—6
jlsBjargjaldkerinn Laufásv. 6 kl. 10—12 og 1—6
íllandsbanki opinn 10—4.
at.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd,—10 stöd.
Alm. fundir fid. og sd. 8*/a síðd.
Ciandakotskirkja. Ouðsþj. 9 og 6 á helgum
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—3. Bankastj. 10-12.
Jjandsbókasafn 12—B og 5—8. Útlán 1 8
iLandsbúnaöarfélagsskrifstofan />pin frá 12—2
iliandsféhíröir 10—2 og 5—0.
•Landsskialasafniö hvern virkan dag kl. 12—2
'Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka dage
helga daga 10—12 og 4—7.
Jjistasafniö (lokaö fyrst um sinnj
Náttúrugripasafniö opiö V/a—21!* á sunnnd.
Pósthúsið opiö virka d. 9—7, sunnnd. 9—1.
Bamábyrgö Islands kl. 1--6.
Stjórnarráösskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjaviknr Pósth.3 opinn 8—12.
Vlfilstaöaliæliö. Heimsóknartimi 12—1
3>jó8menjasafni6 opið sd., þrd. og fid. 12—2.
Stjórnarskiftin.
RæBustúfur, sem ekki var haldinn.
[Um stjórnarskiftin urðu aldrei nein
ar samanhangandi umræður á þessu
aukaþingi. Hin nýja stjórn »kom
því þannig fyrir., að »stefnuskrá«
hennar var aldrei á dagskrá þingsins,
en um hana hefði þó átt að halda
fund í sameinuðu þingi, svo að ein-
stökum þingmönnum gæfist kostur
á að lýsa afstöðu sinni til þessarar
stjórnar yfirleitt. Ef til slíks fundar
hefði komið, býst undirritaður við
því, að hann mundi hafa látið orð
íalla eitthvað á þessa leið:
Þá er nú loksins svo komið, eftir
mikið brölt og basl með flokkum og
flokkabrotum hér á Alþingi, að þessi
»samsteypustjórn« er komin á lagg
irnar. Það er þó ails ekki svo að
skilja, að þessir menn, er stjórnina
skipa, hafi óskorað fylgi allra í þing-
inu — 2 af þeim (og þeir eru j)
hafa líklega ekki til stuðnings sér,
út af fyrir sig, uema svo sem 4—5
menni Og það neyðarlega er, að
1 því gátu þeir flotið inn í stjórn-
ina. Fráfarandi ráðherra átti, er þing
lcom saman, vísa að minsta kosti 8
stuðningsmenn, ef hann hefði viljað
halda völdum, auh þeirra heimastjórn-
armanna, er honum vildu fúsir veita
fylgi framvegis.1 Enginn vafi er á
því, að það hefði verið hyggilegra,
frá hvaða sjónarmiði, sem málið er
skoðað, að stjórnarbraskarar þingsins
hefðu lagt stund á það að halda hon-
um í landsstjórninni (þótt ráðherrum
yrði fjölgað), eins og nú hagar til.
En »troðningurinn« var svo mikill,
að koma sér að háborðinu, að þessa
var að engu gætt. Nú verður reynsl-
an að skera úr, hvernig það blessast,
Það var ekki nema sjálfsagt, að
hcimastjórnarmenn, er fjölmennastir
teljast flokka í þinginu, hefðu for-
gönguna við þessa stjórnarmyndun.
Og eg get sagt, þótt eg hafi engan
þátt átt að stjórnarverkinr1, að við
forsæti þeirra i ráðuneyti að þessu
sinni felli eg mig alls ekki illa, né
við mann þann, sem þeir hafa til
þess kjöfið. Má nú búast við, að
þeir hafi tögl og hagldir í stjójninni
og er jafngotr, þótt bæði vegurinn
og vandinn sé nú þeirra.
En sannarlega vakti það nokkra
undrun, að Þversiimmenn völdu hv.
1. þm. Gullbringu- og Kjósarsýslu
(B. Kr.) 1 stjórnarsessinn af sinni
hálfu. Sumir hugðu að þeir hefðu
meint eitthvað með því, að vera að
hreykja hv. 2. landskjörnum (S. E.)
upp sem landsforingja sínum (þótt
mörgum hafi líka fundist pað óskilj-
anlegt). En vitanlegt var það raun-
ar, er til alvörunnar kom, að nnnar
var þeirra »Lands«-höfðingi, og það
varð að riða baggamuninn. Það má
því vist óhætt segja, að flokkslev
nauðsýn hafi rekið Þversummenn til
þessa kjörs, hvað sem öðru líður.
Þessi hæstv. ráðherra fær nú, er
skeiðið er á enda runnið, að sanna,
að það er sitthvað, að sitja með
ábyrgðina í stjórn eða að bölsótast
í þrásækinni og ófyritleitinni and-
stöðu, og hamslausum og hatursfull-
um árásuml
En þversummenskan öll hefir mi
— eins og þegar er f Jjós komið —
gefið sjálfri sér rothöggið. Hún sef-
ur nú hinn síðasta blund
í taðmi heimastjórnar-
innar
og efa eg ekki, að sá dúrinn veiði
vær og iíðanin þar hin unaðsleg-
asta.
Friður sé með moldum hennar.
Andlátið var samboðið öllu líferni
Hennar. — —
Dularfylsta fyrirbrigðið í þessari
stjórnarmyndun er samt óneitaniega
afkvæmi hins þriðja flokksins, er hér
á hlut að máli, ef flokk skyldi kalla,
því að enginn veit enn þá, hvort
hann er fugl eða fiskur. Til þessa
hefir hann óskírðnr verið, þótt kall-
aður hafi verið »I:ramsóhnarflokkur«.
(Þvi ekki það I). Hvoit hann er
sveitamanna flokkur eða sjávarmanna,
bænda eða verkamanna, eða ailra í
hrærigraut veit eg ekki, — en saqt
er að hann eigi að vinna að atvinnu-
málum landsins, og' er þá ekki að
efa, að þetta fólk getur alt crðið
sammála. Eða skyldu þeir hafa
nokkura hugmynd um annað? Og
sussu-neil Hér á að framkvæma
nýtízku kenningarnar um að allir
hafi sömu hagsmunanna að gæta.
Og öllu er óhætt, því að leiðbeint
verður flokknum sjálfsagt af ýmsum
af okkar ágætu bakskotamönnum,
sem reyndir eru að heilladrjúgum
ráðleggíngum.
Það er nú pessi flokkur, sem mest-
an glundroðann hefir gert á þing-
inu, og þessari flokksmyudun má
einkanlega um kenna, að samhengi
varð ekki haldið í stjórnatfarinu eða
samvinnu meðal allra þingmanna
um stofnsetning hinnar nýju stjórn-
ar. Er það sýnt, að sumir af þeim,
sem þátt hafa tekið í þessari nýju
flokksmyndun og annars eru nýtir
menn, hafa látið sér slóttugii menn
ginna sig í því máli.
Ef flokknum hefði verið það
áhugamál, að fá mentaðan og fram-
kvæmdarsaman bónda sem fyrsta
táiiherra sinn — án tillits til fyrri
stjórnmálaskoðana —, þá hefði hann
t. d. geta fundið í þinginu sjálfu,
reynda menn og greinda og þjóð-
kunna, þar sem eru hv. þingm. S.-
Þing. (P. J.) og 4. landskj. (G. G.),
úr því að hann ekki gat fengið 2.
þm. Skagf. (Ó. Br.). En eigi skil
eg, að neinn nefði áfelst hann, ef
tekið hefði einhvern kunnan dugn-
aðarmann, þótt ekki væri »bóndi«,
heldur »lærður« maðurl Og ekkert
bann liggur við því, að leita út fyrir
þingið.
En flokkur þessi fór ekki slíku
fram. Val hans á hv. 3. landskj
(S. J.), öldruðum manni alókunn-
ugum þingmálum og þeim, er hann
nú er yfir settur, — það val er frá
sjónarmiði stjórnmálanna og ekki
siður ástandsins, sem nú ríkir,
gersamlega óforsvaranlegt
-----Af þessum orðum minum
mun nú mega ráða, að eg tel mig
ekki fylgismann hinnar nýju stjórnar,
eins og hún er skipuð. Er svo um
fleiri i þinginu. En fjarri er mér
skapi hvatskeytsleg árása-andstaða,
því þess ber að krefjast af öllum,
sem góðir drengir vilja heita, og
ættjörð sinni vilja vel, að þeir gefi
gaum hörmungum timanna og sætti
sig við þær ráðstafanir, er nauðsyn
þeirra krefur. Gegn framkvæmdum
stjórnaiinnar til þess að fyrirbyggja
vandræði þau, en af ófriðarástandinu
geta stafað, eða til þess að ráða fram
úr þeim, mun eg ekki beita mér,
þótt skynsamleqa qdt beri á þeim að
hafa, að sjálfsögðu, og að athuga í
tíma það, sem betur mætti fara. —
En qerðir hennar að öðru leyti eru
mér opnar til gaqnrýni, ef eg tel
þess þurfa.
Samsteypustjórnin er búin til vegna
ófriðarástandsins, að því er siofn-
endur og stuðningsmenn hennar
segja, Eg tel líka óhugsandi, margs
vegna, að hún geti átt sér lengri
aldur.
G. Sv.
Fylgi stiórnarinunr
í þinginu veit enginn um til hlít-
ar. Sumir »samtakamenn« tjá sig
nú ails ekki vilja við hana
kannast. En 4 nafngreindir menn
hafa frá upphafi verið henni óháðir
og telja sig eigi hennar fylgismenn,
þeir Einar Arnórsson, Gisli Sveinsson,
Magnús Guðmundsson, og Magnús
Pétursson. Heyra þeir, eins og kunn-
ugt er, til sama flokkshluta, en skiftu
sér við nefndarkosningar í þinginu svo,
að hinir fyrstnefndu 2 vóru í kosn-
ingasambandi með heimastjórnar-
mönnum, en Magnúsarnir með hin-
um nýja flokk, sem þeir annars eiga
ekkert við.
Samningsroí
Sameinaða félagsins.
Fram8öguræBa Magnúsar Péturssonar
i neOri deild.
Stjórn sameinaða félagsins fór
þess á leit í haust i bréfi til yfir-
pósístjórnarinnar dönsku að samn-
ingur þess um póstgufuskipaferð-
ir milli KaupmannahafDar og ís-
lands um Leith og Færeyjar frá
7. ágúst 1909 ásamt viðbæti frá
1912 verði skoðaður sem upphaf-
inn eða honum að minsta kosti
frestað meðan ófriðurinn stendur.
Heldur félagið því fram, að það
geti ekki lengur talist bundið
samningum, þar sem ófriðurinn
geri það að verkum að grund-
völlur samningsins verði að teljast
alveg raskaður vegna ófriðar-
ástandsins.
Eg vil drepa á þær helztu ástæð-
ur sem félagið færir þessu til
sönnunar.
1. Ýmsar tafir skipanna, sem
af ófriðnum leiða, svo sem rann-
sókn á skipunum, hernám og
fleira. Sökum slikra tafa geti
orðið erfitt eða ómögulegt að halda
uppi umsömdum ferðafjölda.
3. Að allur reksturskostnaður
við útgerðina hafi stórum aukist,
sérstaklega kolaverð miklu miklu
hærra en fyrir striðið.
3. Að erfitt hafi verið síðast-
liðið ár að fá farm í skipin frá
íslandi til Danmerkur og jafnvel
einnig til Leith, en aftur auðveld-
ara að fá farm til norskra og
sænskra hafna og búast megi við
hinu sama árið 1917.
Þá kem eg að fjórðu höfuðá-
stæðunni og bið hv. deildarmenn að
taka vel eftir heni — því hún er
alveg einstök í þessu sambandi,
en hún er sú, að millilandaferðir
skipanna hafa verið samkv. áætl-
unum þannig, að félagið hafi jafn-
framt á hendi nokkurskonar
strandferðir án sérstakrar þókn-
unar. Aftur á móti hafi Eimskipa-
félag Islands ríflega borgun fyrir
strandferðir, sem í raun og veru
séu lítið meiri eða annað en það
sem Sameinaða félagið inni af
hendi. Auk fless sem landið sjálft
sé hluthafl í þvi féíagi og efli það
þannig til samkepni við sig. Eftir
nokkrar málaleitanir við yfirpóst-
stjórnina dönsku og stjórnarráðs-
skrifstof una íslenzku í Kaupmanua-
höfn hefir félagið nú tekið það
ráð að rjúfa á oss samninga.
Minsta kosti blandaðist samgöngu-
málanefndinni ekki hugur um að
hér væri um fullkomið samnings-
rof að ræða, þar sém fólagið ætl-
ar sér nú að hækka gífurlega
farmgjöldin og auk þess fækka
viðkomu8töðum. Þetta má sjá á
simskeyti frá stjórnarráðsskrif-
stofunni íslenzku í Kaupmanna-
höfn sem prentað er aftan við
nefndarálitið sem fskj. I.
Nefndin var á einu máli um
það, að ástæður tímanna gætu á
engan hátt réttlætt slikt samn-
ingsrof og skal eg reyna að færa
rök fyrir því og fara þá nánar
út í ástæður félagsins og tek þær
í þeirri röð, sem eg áðan nefndi
þær i.
Um fyrstu ástæðuna er það að
segja, að hún er auðvitað rétt, að
skip geta oft tafist af þessum
ástæðum. En beint fjárhagslegt
tjón af þeim töfum býst eg ekki
við að verði tilfinnanlegt, þvi
skipin fá nokkuð af því borgað
aftur, því allir munu tryggja
skip sín fyrir slíkum töfum. Eg
hef ekki getað aflað mér full-
kominna upplýsinga um, hve mik-
ið stríðsvátryggingin aftur greiðir,
en það er áreiðanlegt að það
nemur miklu af hinum beina
kostnaði, sem skipin verða fyrir
út af töfum, sem af ófriðnum
leiða, ef ekki allan þann kostnað.
Það eina sem takandi væri í mál
út af þessari ástæðu, væri það,
að taka ekki of hart á þó ein-
hver ferð félli úr fyrir ofurefli
(vis major). Aðrar ívilnanir eða
tilslakanir geta aldrei komið til
greina.
önnur ástæðan um aukinn
reksturskostnað er auðvitað einnig
rétt. En nefndin fær ekki séö
að þó félagið græði ekki eins
mikið á þessum samningsbundnu
ferðum sínum eins og öðrun
ferðum sínum, að það geti veriö
ástæða til samningsrofs. Eftirþv .
sem nefndin leit á, bera samning-
arnir það ekki með sér að félag-
ið hafi áskilið sér, að það þyrfti
að græða einhverja vissa upphæð
minst, til þess að halda ferðunum
uppi. Síður en svo. Ef svo hefði
verið mætti telja að við hefðum
jafnan rétt til þess að fá endur-
borgað af félaginu, ef það heiði
grætt óhóflega mikið á samnings-
bundnum íslandsferðum. En mér
vitanlega hefir aldrei verið farið
fram á nokkrar uppbætur, þó vcr
áður hefðum oft fulla ástæðu t l
að ætla að Sameinaðaféla )
græddi offjár á samningsbundnu. i