Ísafold - 20.01.1917, Qupperneq 2

2
ISAFOLD
erðura hingað. Enda býst eg við
að félagið hefði ekki tekið þeim
málaleitunum betur en vér nú
tökum kröfum þess. Eg þarf
varla að taka það fram að þessi
röksemdafærsla mín er einungis
bygð á sanngirni og samanburði
á ástæðnum, en ekki farið út í
lagaskýringar. Það verður gert
á öðrum vettvang vona eg.
Um þriðju ástæðuna er það að
segja, að ef það yrði sannað að
skip félagsins ekki gæti tekið
farm til Danmerkur eða Leith
nema eiga á hættu að annað-
tveggja að verða hernumin eða
jafnvel sökt, þá virtist nefndinni
að komið gœti til mála að þau
tækju farm til norskra eða sænskra
hafna, með því að þar væri þó
um ýdurefli (vis major) að ræða.
Aðrar ívilnanir af þeirri ástæðu
óhugsandi.
Þá kem eg að fjórðu og sið-
ustu ástæðunni. Virtist oss sú
ástæða næsta brosleg, en lýsir þó
vel hug þessa danska félags til
Eimskipafélagsins íslenzka. Eg
býst við að flestir kannist við að
sama. hljóðið er í þessari ástæðu
eins og í símskeytinu alræmda
sem bezt hjálpaði Eimskipafélag-
inu. Enda skil eg ekki í öðru
en að eins verði nú. Þessar að-
farir Sameinaða félagsins eiga að
velcja alla góða Islendinga til þess
að efla sem fyrst og sem mest
Eimskipafélagið íslenzka. Að koma
með sem eina ástæðu fyrir samn-
ingsrofi, þó vér styrkjum Eim-
skipafélagið til strandferða, nær
auðvitað ekki nokkurri átt. Því
til sönnunar vil eg benda á að
jafnframt og samið var við Sam-
einaða 1909, var einnig samið
við Thore og því veittur styrkur
til strandferða. Ekki hefi eg heyrt
að Sameinaða félagið hafi þá
kvartað um að það væri rang-
læti beitt. Nei, hér talar aðeins
öfund og óvild Sameinaða félags
ins yfir vinsældum íslenzka Eim-
skipafélagsins. Að kvarta undan
strandferðastyrknum e. s. íslands
er enn meiri fjarstæða vegna
þess, að það er vitanlegt að Sam-
einaða félagið hefir beinlínis haft
hag af þeim. Sérstaklega af
Goðafossferðunum. Þvi að Goða-
foss flutti vörur á smáhafnirnar,
sem Sameinaða þannig losnaði
við og gat því flutt sína farma
mestmegnis til stóru hafnanna.
En það liggur i augum uppi, að
er stórgróði. Enda hefi cg heyrt
haft eftir skipstjórum Sameinaða
félagsins að þeir telji það sér-
stakt happ fyrir félagið, hve vel
Goðafoss hefir rækt smáhafnirnar
sérstaklega á Húnafióa. Um leið
og eg bendi á þetta skal eg enn-
fremur benda á það atferli Sam-
einaða 1916, sem í framkvæmd-
unum að minsta kosti nálgast
bersýnilega samningsrof. A áætl-
unum 1916 er að vísu svipaður
hafnafjöldi eins og á áætlun
þeirri, sem lögð var til grund-
vallar við samninginn 1909. En
við margar þessar hafnir er sett
sú athugasemd, að þangað verði
aðeins komið, ef nœgur flutning-
ur býðst. Þetta hefir svo í reynd-
inni orðið þannig, að skipin hafa
aldreí á þessa staði komið. Segja
líklega að aldrei hafi boðist
nœgur! flutningur. Þetta nær
auðvitað engri átt. Það mætti
undarlegt heita ef á árinu 1916,
þegar samgöngur voru verstar
hér við land, ekki hefði verið
hægt að fá nœgan flutning til
þeirra hafna, sem félagið árin
áður ætíð hafði nægan flutning
til, þegar allar samgöngur voru
greiðari. Sem dæmi upp á þetta
skal eg nefna það sem mér er
kunndgast, HúnafhLhafnirnar,
Hvammstanga, Borðeyri og Hólma-
vík. Þangað komu skip Samein-
aða félagsins aldrei síðastliðið ár,
en höfðu áður komið á þær
hafnir 4—5 sinnum á ári. Meira
að segja Hólmavík var á áætlun
eina ferð alveg skilyrðislaust, en
skipið kom þangað alls ekki þrátt
fyrir það.
Þetta er undarlegt háttalag, en
þeir sem kunnugir eru þykjast
fara nærri um ástæðuna að hún
mun vera sú, að einn kaupmað-
ur á þessum stöðum hefir sýnt
sig of mjög hlyntan Eimskipafé-
laginu og notað skip þess. En
þetta mun heldur ekki vera eins-
dæmi. Félagið hefir verið víða
óvanalega stirt við smærri hafn-
ir, til dæmis hefir það komið
fram bæði á Blönduós og Sauðár-
krók að það sumpart hefir neit-
að flutningi til stórbæja eða hlaup-
ið burt af höfnunum öllum að
óvörum. Sennilega til þess að
geta fermt 'sig eingöngu á stóru
stöðunum.
Eg get ekki stilt mig um að
nefna enn eitt dæmi. Um eitt
skeið í sumar vantaði salt á
Norðurfjörð og Reykjafjörð, svo
menn urðu að talsverðum mun
að hætta róðrum, en fiskirí gott.
Svo vildi til, að salt fékst þá hér
í Reykjavik og Ceres lá hér þá
og átti að fara norður. Lofaði
hún að taka saltið, en þegar norð-
ur kemur hefir hún ekkert salt
með. Hljóp frá því í Reykjavík.
Þetta var auðvitað stór-tjón fyrir
menn, sérstaklega það að geta
ekki fiskað um nokkurn tíma, og
svo hitt að verða siðar að kaupa
sérstakt skip með saltið úr Rvík
dýrum dómum. Ennfremur má
geta þess að félagið hefir hylst
til að senda vörur með aukaskip-
um til hafna, sem það þó hafði
áætlun til með áðurnefndu skil-
yrði. Er það auðvitað í gróða-
skyni gert, þar sem þau skip tóku
tvöfalt eða þrefalt farmgjald á
við föstu áætlanaskipin. Eg sé
mér ekki fært að halda lengra út
í að telja upp syndir félagsius
síðastliðið ár. Mér hefir ekki
enst tími til að-afla mér upplýs-
inga um. það. En þar sem þetta
sem eg hefi sagt, á aðeins við um
það svæði, sem eg sérstaklega
þekki, þá efast eg ekki um að
ýmsir aðrir háttv. deildarmenn
geti komið með svipaðar sögur
úr sinum sveitum.
En nú ætlar félag þetta ekki
lengur að láta sér nægja að brjóta
samninginn á sama hátt og 1916
i smærri atriðum, heldur alveg
rjúfa hann með því að hœkka
gífurlega farmgjöldin og sleppa
viðkomustöðum. Þetta sést greini-
lega á fskj. I við n.ál. og enn-
fremur sést þar að aðrir skilmál-
ar séu ófáanlegir. Hvc mörgum
viðkomustöðum félagið ætlar að
sleppa er ekki unt að segja, vegna
þess að engin áætlun er komin,
og vafasamt hvort nokkur áætlun
verður samin öðruvísi en þá jafn-
óðum.
Afleiðingin af þessu samnings-
rofi er tvenskonar stórskaði fyrir
land og lýð.
Fyrst og fremst ætlar félagið
sér að draga stórfé úr vösum
landsmanna með farmgjaldahækk-
uninni. Hve miklu það muni
nema, verður ekki sagt með vissu,
en óhætt mun að fullyrða að það
verði ékki minna en hálf miljón
króna.
Hinn 8kaðinn sem af því leiðir
að höfnum er slept getur orðið
gífurlegur og jafnframt stórhættu-
legur fyrir sveitir þær, er til
smærri hafnanna sækja, einmitt
nú þegar svo afarerfitt er um all-
ar samgöngur og aðdrætti á sjó.
Það er vel þess vert að ihuga
hvernig ástandið er hjá oss þeg-
ar Sameinaða félagið reiðir að oss
hnefann. Samgönguútlitið þannig
og ófriðarástandið að vér eigum
allra erfiðast með að afla oss
sjálfir samgöngubóta. Gæti þetta
verið nokkur vottur drengskapar
félagsins. Og undarleg tilviljun
er það að hnefi þessi riður að oss,
einmitt meðan Eimskipafélagið ligg-
ur i sárum.
Nefndin áleit því þetta samn-
ingsrof eins og hverfa aðra kúg-
unartilraun. Tilraun til þess að
kúga fé út úr þjóðinni á þessum
erfiðu tímum, og fanst nefndinni
ekki liggja nema ein svör við
því, þau svör sem þessi tillaga
ber raeð sér, að láta ekki þannig
orðalaust brjóta rétt á oss.
Menn kunna að segja að ekki
þýði að spyrna á móti broddun-
um og það af tvennu: Fyrst þvi
að það sé gagnelaust, því samn-
ingarnir séu þannig úr garði gerð-
ir að ekki muni hægt að hafa
hendur í hári félagsins. Um það
skal eg ekki dæma. Úr því verða
lög og dómstólar að skera. En
þó það vitanlega væri gagnslaust,
þá finst oss sómi landsins liggja
við að taka ekki slíku með þökk-
um. Eg býst við því ef einhvern
ætti að hýða og hann sæi ekki
að hann gæti við það sloppið, að
enginn myndi lá honum þó hann
reyndi að malda í móinn, en kysti
ekki strax á vöndinn.
Þá er hitt að það sé áhætta að
troða illsakir við félagið vegna
þess að það geti þá alveg hætt
siglingum hingað, en úr því gæt-
um vér ekki bætt. Getur verið.
En ekki óttast eg það svo mjög.
Þess er að gæta að Danir og
danskir kaupsýslumenn hafa engu
síður hagnað af að engin tregða
verði á siglingum milli íslands
og Danmerkur og býst eg þvi við
að Danir legðu alt kapp á að
þessar ferðir héldu áfram eins og
verið hefir. Eg á erfitt með að
trúa því að Sameinaða félagið
vildi verða til þess, að slíta nokk-
urn af þessum bláþráðum, sem
enn tengja oss við Danmörku.
Vér treystum þvi þessvegna,
allir nefndarmenn, að hin hæstv.
stjórn geri sitt ítrasta til þess að
sjá rétti vorum borgið, en taka
ekki blíðlega refsivendi Samein-
aða félagsins.
---------------------
Landar erlendis.
Haraldur Sigurðsson frá Kallaðar-
ne8i efndi til hljómleika í Khöfn þ.
4. þ. m. og er mikið látið af list hans
í dönskum blöðum.
Páll ísólfsson er orðinn organisti
til bráðabirgða við Sct. Thomas-kirkj-
una í Leipzig í stað kennara síns pró-
fessors Straube, sem gegna þarf land-
varnarskyldu um sinn. Er þetta sómi
Páli og sýnir glögt það álit, sem hann
þegar er búinn að afla sór.
Próf í læknisfræði hefir tekið í vetur
Halldór Kristjánsson (Jóns-
sonar háyfirdómara). Hann er orðinn
Iæknir við sjúkrahús í Sórey og er
kvæntur danskri hjúkrunarkonu.
Embætta-ráðstafanir
stjórnarinnar.
Fátt verður mönnum tíðrædd-
ara um nm þessar mundir, en
embætta-ráðstafanir hinnar nýju
stjórnar vorrar, og það mjög á
eina lund.
Um setning Jóns Gunnarsson-
ar í bankastjóraembætti B. Kr.
má þó segja, að hún sé ekki at-
hugaverð, úr því starfi þessu
átti að halda opnu. En svo byrja
strax »furðu«-verkin, þegar hr.
Benedikt Sveinssyni er dembt í
gæzlustjóra8tarfið, enda þótt völ
hafi «verið á margfalt hæfari
manni. Þar gægist undir eins
8tjórnmálahlutdrægnin fram. Og
annað »furðu«-verkið varð loks
fyrir 2 dögum, er hinum setta
bankastjóra í stað Björns Sig-
urðssonar hr. Oddi Gíslasyni er
tjáð, að hann verði að hypja
sig úr bankanum 1. næsta mán-
aðar, enda þótt honum hafi ver-
ið tjáð það, er hann tók við setn-
ingunni í starfið, að hún mundi
minsta kosti standa til reglulegs
þings 1917 og enginn viti annað
en að hr. 0. G. hafi unnið að
bankastjórastarfinu með sömu
elju og samvizkusemi, sem hann
^r kunnur fyrir við störf sín.
Bvaraði hr. 0. G. þeseu »sparki«
frá landsstjórninni með því að
heimta sig þegar lausan frá starf-
inu, og er hinn útnefndi eftir-
maður hans Magnús Sigurðsson
yfirdómslögmaður tekinn við
bankastjó rastarfinu.
Svo kvað atvinnumálaráðherr-
ann afsaka þetta mannaskifta-
brölt sitt, að ekki hafi verið um
nema tvent að gera, að hr. O.
G. færi úr bankanum eða hann,
ráðherrann, yrði að taka saman
pjönkur sínar og fara norður að
Yztafelli, því að flokkurinn heimt-
aði þetta af sér.
Honum (ráðh.) hefir þótt sér
þetta vorkunn, en fólki út í frá
mun þykja það heldur iskyggi-
legt stjórnarfarsástand ef »flokk-
urinn« á að fara að gerast »yfir-
ráðherrac og brölta í embætta-
veitingum og öðrum daglegum
störfum landsstjórnarinnar. Og
þá kröfu ætti að mega gera til
landsstjórnarinnar í heild sinni,
að hún léti ekki slíkt og annað
eins viðgangast.
Þessi orð vor má eigi skilja
sem sprottin af vantrausti á hin-
um nýsetta bankastjóra, þvert á
móti. En söm er aðstaða stjórn-
arinnar fyrir því.
Loks kvað-^standa til að vér
Reykvíkingar hljótum nýjan bæj-
arfógeta frá 1. næsta mán., sett-
an þó — og er það hr. Sig.
Eggerz sýslum., fyrv. ráðherra
og »fyrverandi tilvonandi* frá
aukaþinginu. Munu þeir, er til
þekkja, fljótlega átta sig á »plást-
urs«-pólitíkinni sem hér liggur á
bak við og meta hver eftir sinni
lund.
»En ekki líkar mér það«, sagði
karlinn!
Úfriðar-annáll
10. des. 1916- 6, jan. 1917.
Khöfn 6. jan.
Stjórnarrask.
Eins og áður er á minst, urðu
breytingar nokkrar á stjórn Breta
í siðastliðnum mánuði. Miðuðu
þær aðallega að því, að auka
völd eins einasta manns, Lloyd
George, og að gera yfirstjórn her-
mála fámennari og einfaldari, til
þess að hún gæti orðið einbeittari
og fljótari í 8vifum.
í yfirstjórn hermála í hinu nýja
ráðuneyti Breta eiga að eins 5
menn sæti, Lloyd George auðvit-
að, forsætisráðherrann sjálfur,
Lord Curzon, Henderson, Lord
Milner og Bonar Law. Eru þessir
5 menn einskonar yfirstjórn allra
mála með Lloyd George í forsæti.
Má telja, að hann í raun og veru
ráði lögum og lofum í Bretlandi.
Fara Bretar þar að dæmi Róm-
verja i fornöld, er þeir fólu ein-
um einasta manni aíla ríkisstjórn,.
er mikið var í húfi.
Stefna Lloyd Goorge
Er Lloyd George hafði náð öll--
um 8tjórnartaumum í sínar hend-
ur, auglýsti hann stefnu þá, er
stjórnin ætlaði að fylgja nú fram-
vegis í ófriðarmálum. Nokkur
helztu ákvæði þeirrar stefnuskrár
eru þessi:
Vopnbúa öll verzlunarskip.
Gera alla menn herskylda frá
16—60 ára aldurs.
Herða á aðflutningshaftinu til
Miðveldanna.
Vinna að þvi, að auka matar-
framleiðslu innanlands.
Banna alla þá vinnu, sem ekki
kemur í herþágu.
■ Banna allskonar óhóf og sællífL
Koma því á, að fólk borði ekki
kjöt einhverja ákveðna daga;
einn dag vikunnar fyrst um sinn.
Akvæði þessi sýna ljóslega, hve
mikils Lloyd George, hinn núver-
andi ókrýndi konungur Breta,
álítur að þurfi við til þess þeir
nái sigri.
Samherjar óánægðir,
I sama mund og stjórnarbreyt-
ing verður á Bretlandi, fer að’
brydda á óánægju með aðrar
landstjórnir og herstjórnir Sam-
herja. Frá Bretlandí var sagt,.
að óánægjan með stjórnina þar'
stafaði af. þvi meðal annars, afr
verð á matvöru hækkaði í sifelluí
og kendu menn það flutninga-
teppu, er stafaði af spellum kaf-
nökkvanna þýzku. Almenning
grunaði, að flotamálastjórnin væri
of lin í sóknum gegn nökkv-
unum.
En líklegt er, að óánægjan og
stjórnarbreytingarnai' meðal Sam-
herja hafi dýpri og víðtækari
rætur.
Frá 28. nóv.—8. des. hélt þing
Frakka fundi mikla. Gerði stjórn-
in þar grein fyrir gerðum sínum
síðastliðið ár. Þótt ráðuneyti
Briands fengi þar nokkrar ákúr-
ur, varð ekki úr, að hann léti af
völdum. — En eftir fundi þessa
fréttist, að breyting myndi gerð
á yfirherstjórn Frakka. Miðuðu
breytingar þær í sömu átt og lijá
Bretum, að gera stjórnina ein-
faldari, svo ráðstafanii' allar gætu
borið hraðar að og orðið einbeitt-
ar. Var og í orði, að víkja Joffre