Ísafold - 16.06.1917, Blaðsíða 3

ISAFOLD
3
eigi ekki heima i íslenzku þjóð-
félagi. í hinu orðinu telja þeir
hana vera lífsnauðsyn þjóðarinn-
ar. Hvað sem þeir segja, telja
allar mentaðar þjóðir verzlunina
sérstaka atvinnugrein, er standi
jafnfætis og í nánu sambandi
við iðnað og siglingar. Að reka
landbúnað og verzlun, er engu
8kyldara en að reka landbúnnð
og iðnað eða siglingar. Ef því
þeir sem landbúnað reka, teija
sig eina réttkomna að hag verzl-
unarstéttarinnar, ættu þeir einnig
að krefjast ávaxtanna af atvinuu
iðnaðarrekenda og af siglingum
Tímans menn telja það sér-
kenni verzlunarstéttarinnar, að
hún skamti sér sjálf laun sín
(Tíminn il. apríl) og J. G. P.
eegir í ísafold 19 maí:
»Ekki er að sjá að hann óri
fyrir þeim skilsmun, sem á því
er að framleiða öðrum að meina
lausu (t. d. fisk) eða á því að
sitja á hlutdeild annara í við-
skiftahagnaði*.
Af þessu er bersýnilegt, að
þeim er um gera að telja fólki
trú um, að tilgangur kaupfélag-
anna sé að útrýma verzlunar-
stéttinni, eða að minsta kosti
þeim mönnum úr henni, er kaup-
menn nefnast. Þessi séfna er ný
og fávísleg.
Hingað til hefir öllum beztu
mönnum kaupfélagsstefnunnar
verið það ljóst, að úti er um
gagnsemi kaupfélagsskaparins,
©f aðhald frjálsrar samkepni
hyrfi. Hins vegar á það engu
síður að vera tilgangur kaupfé-
lagsmanna að taka framleiðsluna
(og þar á meðal iðnað) á sínar
hendur, en að verzla.
Mergur málsins er að kaupfé-
lögin eru neytendafélög, sem
stofnuð eru i þeim tilgangi að
afla félagsmönnum nauðsynja á
sem ódýrastan hátt. Vita þeir
máske ekki að sambandskaupfé-
lögin í hinum ýmsu löndum, og
einstök kaupfélög innan og utan
sambandanna, reka alls konar
framleiðslustarfsemi, bæði innan-
lands og utan. T. d. reka ensk
kaupfélög landbúnað, og eiga
jafnvel sláturhús í Danraörku
(Herning Svineslagteri). Af h verju
taka kaupfélögin upp á þeim
skolla að fara að reka landbúnað
sjálf? Ætli það stafi ekki af
því, að kaupfélagsmönnunum
ensku, sem flestir eru borgarbúar
hafi þótt bændurnir ensku og
dönsku (sláturfélög) skamta sér
sjálfum of há laun. Ef að því
skyldi reka, að bæjarbúar hér á
landi koma sér upp öflugum
kaupfélögum má búast við, að
eitt hlutverk þeirra verði að
koma í veg fyrir að bændur (þar
á meðal sláturfélög og smjörbú)
eti meira og minna úr diski með
hverjum neytanda, hversu fátæk-
ur sem hann er (sbr. ummæli um
kaupmenn i ritstjórnargrein Tím-
ans 11. apríl). Máske álítur Tím-
inn að framleiðendur eigi óhindr-
aðað fá það verð, sem þeim þókn
ast fyrir vörur sínar (hvort held-
ur fisk, kjöt eða annað) þ. e. að
þeir hafi einkarétt til þess að
skamta sér laun sín sjálfir. Þá
væri skiljanlegt hversvegna Tím-
inn vill útiloka frjálsa verzluuar-
samkepni.
Forvígismenn kaupfélagsstefn
unnar hafa ávalt haldið því fram,
að kaupfélögin og sambandsfélög
þeirra eigi að vera sjálfstæð og óháð,
og vinna að takmarki sínu í frjálri
aamkepni viðalmenna verzlun. Og
því að eins geta kaupfélögin orð-
ið að gagni (sbr. ræðu Grey lá-
varðar í tímariti kaupfél. VII. ár
bls. 172). En hvað skeður? Nú
er farið að bóla á þeirri hætt-
unni, sem mest var að óttast, en
hún er sú, að kaupfélagsstefnan
verði bendluð við pólitik. Til-
raunir hafa verið gerðar til þess að
gera stefnuna að pólitískri ambátt.
Þeir menn, sem þar að standa,
skeyta ekkert um það, að um
leið er drepin ein aðalhugsjón
stefnunnar. Tilraunirnar ganga
í þá átt að koma á föstu sam-
bandi milli kaupfélaganna og
landsstjórnarinnar í þeim tilgangi
að flýta fyrir því, að »socialistisk«
þjóðfélagsskipun komist á. Sjálfir
hafa þó socialistar til skamms
tíma ekkert viljað vita af kaup-
félagsstefnunni. En bezt er að
láta sjálft Tímarit kaupfélaganna
segja frá þessu nýja fyrirbrigði.
Þar stendur í 9. árg. bls. 204:
»Sú stefna fær altaf aukið
fylgi, einkum meðal kaupfélags-
manna, að draga sem mest
saman í sterk sambönd. Fylgis-
menn þessarar stefnu, bæði í
Þýzkalandi og á Englandi,
draga heldur eigi dulur á það,
að þeir telja ekki, að þar náist
sá árangur sem til er ætlast
og verða má, fyr en ríkin sjálf
eða stjórnarvöld landshlutanna
taka þar til stjórnar. Hin svo-
nefnda »concentration« (sam-
dráttarstefna) er í þessum lönd-
um ekki annað en dulgerfi fyrir
»stat8socialisme« (ríkisjafnaðar-
stefnu).*
Tíminn hallast auðsjáanlega að
þessari skoðun og endar sína
frægu(!!) ritgerð »Um verzlun*
með þeirri tillögu
»að þar sem samvinnufélags-
skapurinn fái eigi rönd við
reist verði landsverzlun að
koma til bjargar, og þá með
lögleiddri einkasölu ef eigi vill
betur til«.
Samt getur Timinn þess í sömu
grein í sambandi við landssjóðs-
verzlun, að vart muni því treyst-
andi
»að hvergi yrði lát á þeirri
trúmensku og drenglyndi, sem
þyrfti til þess að alt fari vel
úr' hendi«.
Og þó honum sé meinilla við
frjálsa samkepni þar sem um
kaupfélögin er að ræða, telur
hann þó óheppilegt að útiloka
hana með lögum um landssjóðs-
verzlun.
En þrátt fyrir alla agnúana á
einokunarverzlun er að skilja
sem Tlminn álíti að alt sé betra
en frjáls verzlun kaupmanna.
Þegar nú öfgarnar og ósam-
kværanin hafa náð þessu tak-
raarki, dylst víst engum að til-
gan gur þessara ós víf nu og heimsku-
legu árása Tímans raanna á heila
stétt þjóðfélagsins er ekki sér-
staklega sá að efla kaupfélaga-
verzlanir, heldur frekar að mynda
8tjórnmála sérstöðu undir þessu
falska flaggi öfundsjúkum og tor-
trygnum mönnum til hagnaðar
og harmabóta.
Framh.
Garðar Gíslason.
Enibættisprófi
í guðfræði luku tveir stúdentar í
fyrradag: Steinþór Guðmundsson með
I. einkunn (129 stig) 0g Erlendur
Þórðarson með I. einkunn (127 stig).
Eru þetta hæstu einkunnir í guðfræði
sem gefnar hafa verið við háskólann.
Samsöngur ,17 júní'.
Þriðjudagskvöldið var hélt »17.
júní« samsöng, er var endurtekinn
fimtudagskvöldið, — fyrir troðfullu
húsi.
Söngskráin var nokkuð stutt (12
»a capella* lög) og of fábreytileg,
þar sem flest lögih voru sænsk. Þó
að Svíar eigi mörg ágætislög, eru t.
d. hvorki Danir né Norðmenn eftir-
bitar þeirra í hljómlistinni, og væri
sjálfsagt að taka fleiri dönsk og norsk
lög upp á söngskrána en gert hefir
verið i seinni tið á samsöngum fé-
lagsins. Aftur á móti voru í þetta
skifti sungin þrjú islenzk sönglög,
sem ekki hafa heyrzt áður. Fyrsta
l’agið eftir Arna Beintein Gíslason við
»Vindarnir þjóta« var heldur til-
komulítið, en lag það sem söngstjór-
inn hafði gert við kvæði Steingríms
»Bæn fyrir föðurlandU var aftur á
móti bæði mjög fallegt og einkenni-
legt, enda fékk það mjög á áheyr-
endur. Einna bezt var þó ef til vill
lag Arna Thorsteinsons við kvæði
Gríms Thomsens »A Sprengisandi*.
Hefir það tekist mæta vel; það er
bæði einkennilegt i lagfærslu ogradda-
færslu og á einkar vel við orðin.
Er enginn efi á þvi að Ami Thor-
steinson er gæddur miklum hljóm-
listargáfum, þó hann hafi engrar
hljómfræðiskenslu notið. Aheyrend-
ur voru harðánægðir og kölluðu tón-
skáldið fram.
Af hinum lögunum verður að taka
fram hið hugðnæma sönglag »Hem-
bygdshálsning« efiir W. Peterson-
Berger, »Stemning« eftir sama við
kvæði J. P. Jacobsens og hið skemti-
lega hollenzka þjóðlag »Jan Hinnerk*
(sungið á sænsku).
Meðfeiðin á sönglögunum var yfir-
leitt ágæt, á stöku stöðum ef til vill
þó nokkuð »harðleikin«. Yfiitenór-
arnir voru ágætlega fyrir kallaðir, og
er það alt af mikilsvert.
Einsöng sungu þeir Ragnar E.
Kvaran (»Bæn fyrir föðurlandi«),
Viggo Björnsson (»Per Svinaherde*)
og Símon Þórðarson (»Serenade«
eftir Ivar Widéen). Bassarödd Viggós
Björnssonar er viítæk, hljómmikil
og þægileg, en hann syngur eigi
með nógu inikilli festn; og þvi söng
hann að eins þessi tvö erindi, sem
gefa alls enga hugmynd um efni
kvæðsins? Simon Þórðarson hefir
einnig stóra og hljómrrikla rödd
(baiyton), en hún kemur ekki nógu
mikið fram úr munninum (hann
syngur eins og hefði hann kartöflu
i munninum), hvort sem það er nú
að kenna söngkenslu þeirri, sem hann
hefir notið, eða meðfædd málfæris-
lýti, sem sagt er.
Nú væri gaman að heyra »17.
júní« syngja stórt kórverk með und-
irspi'j. Þó söngflokknrinn sé Iitill,
eru raddirnar nógu stórar, og nú eru
tvö góð orkestur í bænum: Harpa
sem hefir alveg yngst upp, og hið
nýja orkester Theódórs Arnasonar.
Með þessu væri hægt að gera eitt-
hvað.
Holqer Wiehe.
Landsspltalasjóðsdagarinn.
Það er 19. j dnf, sem er að vinna
sér. þetta nafn, því hann hafa konur
hér í bæ helgað þessu mannúðar-
fyrirtæki allra islenzkra kvenna. 19.
júni gera konurnar tvent i senn,
heiðra daginn, sem þeim voru veitt
stjórnmálaréttindi og leggja lítinn
skerf til fyrirtækisins, sem vera á
minnismerki — sigurvarði — rétt-
indanna. A þriðjudaginn kemur verð-
ur allur bæiinn að láta sér það lynda
að konurnar taki litla stund að sér
völdin. Þann dag setja þær mark
sitt á bæinn. Dagskráin er í mörg-
um atriðum og getum vér þegar frætt
á nokkrum þeirra. Um morguninn
er opnaður Bazar í Goodtemplara-
húsinu, verður hann opinn allan dag-
inn. Þar verða einnig nokkrar veit-
ingar. Um miðjanqdaginn fara fram
hátíðahðld á Austurvelli og þá gerist
spánýr viðburður í sögu landsins —
það ve ður i fyrsta sinni er konur
tala af svolum alpin^ishússins. Fleira
má nefna, svo sem Biósfjninqar til
ágóða fyrir sjóðinn, skemtun á Iprótta-
vellinum og — síðast en ekki sízt —
barnasjónleikinn Jalleqa, sem sýndur
var i fyrra, aukinn og endurbættan
og nú sem þá undir hinni frábær-
lega listfengu stjórn frú Stefaníu Guð-
mundsdóttur.
Þetta er það helzta af því sem
konurnar bafa upp á að bjóða, þó
ýmislegt smávegis sé ótalið. Svo
kemur til kasta allra bæjatbúa að sýna
almenna þátttöku i hátíðahaldinu og
styðja þannig hið góða málefni, sem
hér er um að ræða. Sérstrklega væri
æskilegt að vinnuveitendur sæju sér
fært að gefa fri síðari hluta dagsins.
Það ætti i þetta sinn að vera þeim
mua hægra, sem 17. júní ber npp
á sunnudag. — Styðjum öll að efl
ingu Landsspítalasjóðs Islands.
Sigfús Blöndal bókavörður viS kon-
unglega bókasafnið í Khöfn kom hingað
með Valnum til langdvalar í því skyni
aö safna til og undirbúa útgáfu hinnar
miklu íslenzk-dönsku orðabókar, sem
hann hefir haft á prjónunum síðustu
árin. — Hefir hann fengið orlof frá
embætti sínu ytra og mun hafa í
hyggju að dvelja hér vetrarlangt.
Stepháni G. Stephánssyni á að
halda virðulegt samsæti í Iðnó á morg-
un. Þegar vesturísleuzki skáldmæring-
urinn heimsækir oss, má engan vorra
andans manna vanta á samkomu, sem
haldin er honum til heiðurs.
Valurinn barg tveim brezkum skip-
brotsmönnum á leiðinni hingað. Voru
þeir tveir einir lífs af stóru, brezku
flutningaskipi, sem var á leið tii Arc-
hangelsk á Rússlandi með skotfæri, en
var sökt af þýzkum kafbáti. Druknuðu
þar 38 manns. Skipbrotsmennirnir
þrekaðir mjög, en eru nú að ná sór
eftir sjóvolkið, fyrir góða aðhjúkrun,
Landskjálftahippur allsnöggur kom
á suunudaginn var um þrjúleytið. —
Ekki spurst til kippa utan Rvíkur.
Hjúskapur. Þ. 12. júní voru þau
Hrefna Lárusdóttir (heit. Lúðvígssonar)
og Hallgrímur A. Tulinius kaupm.
gefin saman. Þann sama dag átti
amma brúðgumans, biskupsfrú Elína
Sveinsson, sjötugsafmæli.
Þ. 14. júní voru jungfrú Kristjana
Zoega (heit. kaupmanns) og John
Fenger stórkaupm. gefin saman.
Skipafregn.
M j ö 1 n i r kom hingað á miðviku-
dag. Með skipinu komu m. a. Guðm.
E. Guðmundsson uámumaður með
heilan hóp námumauna til þess að
viuna kol úr Stálvíkurnámunni.
Lagarfoss er kominn til New-
York fyrir nokkurum dögum.
V a 1 u r i n n kom hingað síðastliðinn
sunnudag með fjölda farþega. Meðal
þeirra voru: Jón Magnússon forsætis-
ráðherra, Thor Jensen stórkaupm., Tofte
bankastjóri, Vilhj. Flnsen ritstjóri, H.
Debell forstjóri, Trolle kapteinn, Ólaf-
ur G. Eyjólfsson heildsali, Guðm. T.
Hallgrímsson læknir, Ásgeir Ásgeirsson
cand. theol., Þorv. Pálsson læknir, Þor-
kell Þ. Clemenlz verkfr., Friðbjöm
Aðalsteinsson loftskeytastöðvarstj, Kirk
verkfr., Sören Goos útgerðarm. frá
Siglufirði, Sigfús Biöndal bókavörður
o. m. fl.
Messað á morgun í fríkirkjunni í
Reykjavík ki. 5 síðd. síra Ól. Ól.
Fjölbreytt skeintnn verður á
íþróttavellinum á morgun — 17. júní.
Ræðuhöld, íþróttasýningar og hljóð-
færasláttur.
Erí. símfregnir
frá fréttar. Isafoldar og Morgunbl.
Kmhöfn, 8. júni.
Bretar haia sótt fram á
14 inílna svæði hjá Messi-
nesog; Wytschacte og tek-
ið 5000 menn.
Hjá Oastas, Erne ogMess-
ines hafa Bretar handtek-
ið G400 menn.
San Sálvador heflr lagst
í auðn aí jarðsbjálfta.
Uppþot hafa orðið í Buda-
Pest út af kosningalögun-
um og leiddu þau til þess
að Burian varð að fara
frá, en Esterhazy greifi
heflr tekið við forsætisráð-
herratign.
Khöfn 10. júni
Spænsku ráðherrarnir
Garcia og Prieto hafa sagt
af sér.
Khöfn ir. júni.
Yfirhershöfðingi I»jóð-
verja á austurvígstöðvun-
um hefir boðið Bússum að
semja sérfrið. Bússneska
stjórnin kvað þvert nei við*
Khöfn 12. júní.
ítalir hafa tekið Jania.
Wilsou hefir sent Kúss-
um hvatningarávarp.
Kaupm.höfn 13. júni.
Franska fréttastofan
„Agence Havas“ segir, að
Konstantiu Grikkjakon-
ungur hafi lagt niður völd
í hendur næstelzta sonar
síns, Alexanders.
Khöfn 14. júní.
Á mánudagiun var það
tilkynt að Konstantin kon-
ungur færi frá völdum. —
Daginu eftir hafði Alex-
ander souur hans samþykt
að taka við ríkisstjórn,
gegn því skiiyrði, að kon-
ungur feugi fararleyfi um
Ítalíu til Sviss.
— Engar óspektir hafa
orðið í Grikklandi.