Ísafold - 18.08.1917, Síða 1

V

■
■jt' '
ísafoldarprentsmiðja RltstJÚri: Úlafur Biörnsson. * Talsimt nr. 455
Uppsðgn (skrifl.)
Impdin við iramdt,
er ðgild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kanpandi ?knld-
lans rið blaðið.

í
XLIV. árg.
Reykjavik, laugardaginn 18. ágúst 1917.
52. tölublað.
•Reynslan er sannleikur« sagöi »Repp« eg
þótti&d vitrari maöur. Reynsla alheims heiir
dœmt Fordbila að vera bezta allra bila og
alheims dóm verÓur ekki hnekt. Af Ford-
bilum eru fleiri á fer?/ I heiminum en af öll-
um öbrum biltegundum samanlagt. Hvað
sannar þab? >að sannar það. Fordbillinn
er beztur allra bila enda hefir hann unnið
sér öndveigissæti meðal allra Bila, hjá öllum
þjóðum, og hlotið heiðursnafniö
Yeraldarvagn.
Fást að eins hjá nndirrituðum sem einnig
selur hinar heimsfrægu DUNLOP DEKK og
SL0NÖUR fyrir allar tegundir bila.
P. Steíánsson,
Lækjartorgi 1,
AlþýðuféLbókasafn Templaras. 8 H. 7- B
borgarstjóraskrifst. opin dagl. 10—12 og 1-fi
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—12 og 1—5
Bæjargjaldkerinn Laufásv. 6 kl. 10—12 og 1—5
tfllandsbanki opinn 10—4.
K-F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 Ard,-10 sibd.
Alm. fundir fid. og sd. &l/a sibd.
Landakotskirkja. Guðsþj. 9 og 8 á helgum
Jjandakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—3. Bankastj. 10—12
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Xíandsbúnaöarfélagsskrifatofan opin frá 12- 8
Landsféhiröir 4—5. *
Landssiminn opinn dagl&ngt (8—9) virka duga
helga daga 10—19 og 4—7.
V,safnið (lokaö fyrst um sinnj
Ná .túrugripasaínið opib 1 */a—21/* á snnnnd.
ósthúsið opió virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Sumábyrgð Islands kl. 1—5.
Btjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl
Talsimi Reykjaviknr Pósth.8 opinn 8—12.
Tifilstabahælib. Ileimsóknartimi 12—1
S»jóbmenjasafniö opib sd., þrd. og fid. 12—2
Þjóðskjalasafniö hvern virkan dag kl. 12—
og 6—8 siðd.
Hugleiðingar um fræðslu
barna og fræðslulögin.
Eftir Pétur Jalcobsson kennara.
Niðurl.
Nú getur svohæglega farið að
presturinn, sem þar á hlut að máli,
sé bókstafsmaður í trúarefnum og
heimti þar af leiðandi kristindóms-
fræðslu barnanna sniðna eftir forn
Lúterskum skilningiá ritningunni.
Við þessar grundvallarsetningar
fellir kennarinn sig ef til vill
ekki, og getur það því orðið til
þess, að allri samvinnu sé lokið
milii prestsins og kennarans, og
það leiði svo af sjálfu sér að
kennarinn víki, þar sem hægt er
að segja honum árlega upp stöð-
unni Eg tel óefað að allf.estir
sem stundað hafa nám við Kenn-
araskólann í Reykjavík, hallist
frekar að ný-guðfræðinni að svo
miklu leyti sem þekking þeina
í þeim efnurn glæðist í skólan-
um. Skólameistari er nefnilega
enginn bókstafsmaður; hann er
sannleikselskandi maður, sem tek-
ur með opnum örmum móti öll-
um nýjum sannleika, sem fram
kann að koma í hinum ýmsu
málefnum. Því er ekki að undra
þótt þeir menn, sem stunda nám
hjá honum og vaxa við hans hlið
fylgi hans gullvægu stefnu eftir
föngum, og má það að mínu áliti
teljast gleðiefni fyrir þjóðina, að
fá menn með heilbrigðum, frjáls-
lyndum skoðunum fyrir barna-
kennara. Enn er það ótalið að
flestura hinum eldri inönnum og
konum liættir við að binda sig
of mjög við utanbókarlærdóm,
telja slíkan iærdóm beztan og
eðlilegastan, en meta minna þá
forðanæringu, sem kennarinn
kann að veita börnunum með
sínu lifandi orði, ef það kemur
ekki fræðigreinum sérstaklega
við. Þetta hygg eg vera sprott-
ið af því að almenningur skilur
ekki orðið mentun og slengir því
saman við orðið lœrdómur. Eg
hygg að frumhugmyndin í orðinu
mentun, sé ekki sú, að hafa sem
mesta gnægð af lærdómi úr hin-
um ýmsu bókum, sem alþýðu
manna eru ætlaðar til fróðleiks.
Held að orðið mentun sé komið
af orðinu maður, og sé sú frum-
hugmyndin að sá sé mentaðastur,
sem er sem sannastur maður,
hafinn upp yfir alla lítilmensku
og mannvonsku í orðum og gjörð-
um, sé sem allra likastur alföð-
urnum. En lærdóm hygg eg vera
í því fólgin að vita mikið, hafa
eignast mikla bókstafsþekkingu,
án þess að sérstök áherzla hafi
samfara verið lögð á betrun
hjarta og lífernis. En það á
barnafræðslan sannarlega að gera
ef vel á að fara verður að taka
föstum tökum á uppeldishliðinni,
hinn mikli lærdómur sem fólkið
er svo sólgið eftir fyrir börn sín
kemur síðar. Nú mun ef til vill
einhver skilja orð mín svo, að
þeir sem fara á mis við liina
sönnu barnauppfræðslu skorti
gott hjartalag, en min meining
er ekki sú, heldur hitt að því
betur sem barninu er hjálpað af
þeim eldri ino á hina hollu og
góðu lífsbraut því eðlilegra verð-
ur hverjum og einum að ganga
bana. Þetta ættu að athuga þeir
góðu lierrar, sem vilja fresta,
sem allra mest fræðslunni fram
til 16 ára aldurs eða lengur, en
þá unglingaskólaskyldu. Þetta
getur oft verið gott, en óvarlegt
hygg eg það vera og munu flest-
ir sonnfærast sem það ef þeir at-
huga vel hlutverk skólanna frá
sem flestum hliðum. Eg hygg
að fræðslunefndir séu ekki nauð-
synlegar, þær ættu því að leggj-
ast niður, en breytingar á ráðn-
ingu kennara ætti að verða þær,
að yflrstjórn fræðslumála ætti að
ráða hann, og ætti það að vera
til óákveðins tima óuppsegjanlegt
svo lengi sem hann stendur vel
í stöðu sinni, en að óhlutvandar
fræðslunefndir ósérfróðra manna
í kenslumálum setji hann á hné
sér, og ef hann ekki fer vel í
þeiin klaufahöndum, þá geti þær
þeytt honum úr stöðunni, af
heimsku sinni og mannvonsku,
án þess liann hafl til saka unnið,
hygg eg miður heppilegt og í
alla staði óviðeigandi. Jörð þarf
að vera í hverjum hreppi, sem
ætluð sé kennaranum til ábúðar,
svo framt sem hann vill; einn
mann vel upplýstan þyrfti í
hverju fræðsluhéraði, sem væri
kennaranum til aðstoðar og hefði
umönnun fræðslumálanna með
honum. Því viidi eg helzt láta
breyta prófum viðeigandi að
valdir væru tveir menn í hverri
sýslu til að prófa og dæma um
kunnáttu barna, alt svo prófari
og prófdómari; þyrftu það helzt
að vera sérfróðir menn í þeim
greinum og er þá mín meining
að kennarinn prófi ekki, svo
óhlutdrægt komi fram hvernig
kenslan hefir verið stunduð und-
anfarið kensluár. Reynist nú
svo að prófdómari og prófari að
beztu yfirsýn álíta að einkennari
sé óhæfur, börn læri ekkert hjá
honum, þá sé honum vikið frá
að öðru leyti sitji hver kennari
í sinni föstu stöðu.
í lögum þessum er tekið fram
að þeir menn sem lokið hafl kenn-
araprófi gangi venjulegast fyrir
að öðru jöfnu. Þetta atriði sýn-
ist fljótt á að líta vera meinlaust,
þvi jafngildi sérfróðra manna sé
naumast um að tala, en það hefir
sýnt alvarlegu lilið fyrir barna-
fræðsluna. Þegar lögin voru sam-
in var nokkur vorkun þótt þetta
ákvæði, eða leyfi til að nota fyr-
ir kennara, þá menn, sem ekki
höfðu lokið kennaraprófi, því þá
var svo lítil völ á þeim; en nú
er hin fylsta þörf á að breyta
þessu. Fyrir þetta ákvæði lag-
anna hafa búfræðingar lýðháskóla-
fólk, kvennaskólameyjar og jafn
vel alóskólagengið fólk geta
smeygt sér inn í kennarastöðu í
fræðsluhéruðum viðsvegar um
land og gert með því kennurum
og alþjóð ógagn. Sá misskiln-
ingur er, því ver, mjög ríkjandi
hjá alþýðu enn, að þeir geti kent.,
sem hlotið hafi uppfræðslu eftir
fermingu á einhverjum skóla, án
þess að gera sér nokkra grein
fyrir hvað sá skóli kendi, eða hve
langur sá tími var, er einstakl-
ingurinn naut kenslunnar. Af
þessu leiðir, að um land alt úir
og grúir af ótal hortittum í kenn-
arastéttinni, sem ef til vill hafa
rekið nefið inn í einhvern skóla,
fengið við það eitthvert undra
sjálfsálit, þózt of góðir til að vinna
líkamlega vinnu og tekið svo þá
leið að verða kennarar, í von um
að eftirlitið með kenslunni yrði
ekki svo mikið, að sinn eiginn
ófullkomlegleiki kæmi í ljós. Fólk
þarf að öðlast skilning á því að
enginn getur kent svo í lagi sé,
nema sá sem stundað hefir nám
á kennaiaskóla. Foreldrar þurfa
að gæta þess, að svo framt sem
þeir nota lýtt hæfan kennara
handa börnum sínum, gera þeir
börnunum órétt og þann skaða,
sem þeir eru ef til vill ekki fær-
ir um að bæta þeim aftur.
Viðvíkjandi kaupi kennara sam-
kvæmt lögunum mætti skrifa
langt mál, en eg mun láta mér
nægja nokkur orð. Eg veit og
viðurkenni, að þeir menn sem
eiga að fara með annara fé, hafa
mikinn vanda með höndum, og
slíkt ávalt vanþakklátt verk. Svo
svo er um landstjórn vora, henni
er ætlað að úthluta landssjóðsfje
til hinna nauðsynlegu útgjalda í
þarfir hina opinbera. Kvartanir
heyrast nú úr öllum áttum frá
þeim mönnum sem launaðir eru
úr landssjði, um að laun þeirra
séu lág, og má vel vera að slikt
sé satt; en engum opinberum
starf8mönnum þjóðfélagsins hygg
eg vera boðin jafn óboðleg laun
og barnakennurum. Þeir menn
sem vilja gefa sig við þeirri vinnu
og rækja hana samvizkusamlega,
verða fyrst og fremst að verja til
undirbúnings 4 árum úr bezta
hluta æfi sinnar. Eg meina að
þeir þurfi eins vetrar undirbún-
ingsnám undir inntöku I kennara-
skólann, og þar er ákveðið þriggja
vetra nám, eins og flestum mun
kunnugt. Þetta nám hlýtur að
kosta hvern einstakling í allra
minsta lagi 2000 krónur. En auk
þessa, sem nú er talið, þarf barna-
kennarinn ávalt að fullkomna sig,
því skólaárin eru svo fá, að á
þeim lærist honum lítið meir en
að finna leiðina að mentaheimin-
um og stafa sig áfram í bók
náttúrunnar. Góður kennari þarf
því að sækja fram til sífeldrar
fullkomnunar, sem auðsjáanlega
krefur stöðugt tíma og peninga
og auk þess þarf hann sjálfs sín
og stöðu sinnar vegna að lifa
fullkomnara lífi en óbreyttur
verkamaður, en alt slíkt krefur
peninga. En fyrir starf sitt er
svo kennaranum t. d. til sveita
boðið auk fæðis og húsnæðis að-
eins ein króna á dag. Eg held
að hvergi gæti eins ljóst litils-
virðingar á einni stétt, eins og að
bjóða henni slíkt að launum, og
kveður svo ramt að, að ekki að
eins sú niðurdrepandi fátækt lam-
ar hana, heldur lika alþýða veitir
því eftirtekt, hve Jetta er hlægi-
lega lítið kaup, sem hún vinnur
fyrir, hyggur svo fyrst stjórnar-
völdin meta þessa menn ekki
meira, getur starf þeirra í mann-
félaginu ekki verið mikils virði
eða vandasamt, missir tiltrú á
þeim og þeirra vilja svo samvinna
kennara og foreldra eyðilegst.
Þessi launakjör ofan á marga
aðra erfiðleika sem lögin baka
kennarastéttinni er þess valdandi,
að hver og einn losar sig svo
fljótt hann getur við kennara-
stöðuna, þvi allar aðrar atvinnu-
greinir bjóða honum betri launa-
kjör; við það tapar þjóðfélagið
mönnunum frá kenslunni sam-
tímis oft og einatt og þeir ná
réttum tökum á henni, því, er og
verður, ef sömu skilyrði verða,
ætíð óþroskaðir og ófullkomnir
mennarastöðunni að örfáum und-
antekningum. Eg vildi hreyfa
þessu máli, ef ske kynni að ein-
liverjir kennarnr, fjær«'eða nær,
sem mér eru færari, létu eitthvað
til síu heyra, því furðu má gegna
hve hljótt er um þá, og er þvi
almenningi næstum vorkunn þótt
hann haldi þeir sitji nú raunar
við sæmileg kjör. 'Vonandi gerir
þing og stjórn eitthvað til að
bæta hag kennara með kaup-
hækkun o. fl. en um kaupið sjálft
vil eg enga áætlun gera, því að
liða það niður og gera saman-
burð á því í hinum ólíku kenn-
arastöðum yrði of langt mál.
Mannslát.
Hinn 4. april síðastliðinn gekk
Bjarni bóndi Bjarnason á Hrauni i
Vestur-Skaftafellssýslu frá bæ sinum
að gæta fjár sins — að haldið var —
en kom ekki heim um kveldið; var
hans leitað næstu daga, og fanst hann
á -þriðja degi í tjörn skamt frá bæn-
um. Hafði hann ætlað að ganga
yfir tjörnina, sem var islögð, — eins
og hann og fleiri höfðu gert
siðastliðinn vetur — til þess að stytta
lítið eitt leiðina. ísinn hefir verið
orðinn ótraustur vegna sólbráða, en
Bjirni ekki gætt þess, og varð
honum að fjörtjóni.
Að Bjarna er mikill mannskaði og
eftirsjón, þvi hann var öllum er
haft höfðu kynni af honum kær.
Hjálpíús og félagslyndur, sem eink-
um kom fram eftir að efnahagur
hans varð betri. Fyrri búskapar ár
hans átti hann við þrnngan kost að
bóa, en hin seinni árin eftir að hann
flutti að Hrauni — frá Efri-Vík í
sama hreppi — og börn hans kom-
ust upp, græddi hann svo upp fé,
að heimili bans var nú orðið með
efnaðri heimilum sveitarinnar.
Eftir að hann komst i betá efni,
lét hann það margoft á sjást, að hann
vissi hver munur er að hafa næg
efni og að vera fátækur — án þess
þó hann hrópaði bátt tneð, þó hann
rétti þeim, er erfitt áttu, hjálpar-
hönd.
Fyrir nokkrum árum hafði hann
mist konu sína, er var honum sam-
taka í öllu; eftir það bjó hann með
börnum þeirra, sem flest voru þá
að kalla mátti uppkomin. Fimm af
þeim búa nú saman á föðurleið sinni,
og það sjötta var farið frá foreldr-
um sínum fyrir mörgum árum —
hefir að mestu alist upp þar Sem
það er nú,— í Efri-Vík, hjá frænd-
konu sinni Agnesi. Öll eru börn
þeirra hjóna hin mannvænlegustu.
Bjarni var bróðursonur Lárusar
Pálssonar prakt.læknis í Reykjavik,
og Ingveldur móðir Bjarna, sem
enn er á lífi, var alsystir, móður
Lárusar; hún var alla tíð hjá syni
sinum, og er nú hjá börnum hans;
er vel hress á sál og líkama, og er
sívinnandi að tóvinnu, þótt orðin
sé nú nær 97 ára.
Bjartii var nær 60 ára, er hann
lézt; má hikiaust fullyrða, að öllum
sem hann þektu, fanst fráfall hans
bera of fljótt að, því hann hafði f
hvívetna getið sér hinn bezt orðstír.
Alira sviplegast og átakanlegast var
þetta skyndilegr fráfall fyrir hina
aldurhnignu móður, sem alla tíð
hafði notað sonarlegrar umhyggju,
og aðstoðar hans; og þungbært var
fyrir börnin er leituðu föður síus
— fyrst ein síns liðs — og svo