Ísafold - 15.09.1917, Blaðsíða 1

Kemur út tviövar
I viku. Yerö árg.
/, kr., erlendis >' kr.
eöa. vt dollar, borg-
iit fjrir miðjan júli
erlendii fyrirfram.
Laosasala 6 a. eint.
Ísaíoldarprentsmiðja Ritstjórl: Úlafur Björnsson. Taisimi nr. 455
XLIV. árg.
Reyk'javik, lauRardaílinn 15. sept. 1917.

Uppsögn (skrifl.)
bundin viö áraœát,
er úgild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi vkold-
laus tíö blaðið.
58. tölubltð.
Bréf
frá Valty Stefdnsxyni
búfræðiskandidat.
Heiöafélagiö.
Frá því í aprílmán. í vor hefi
eg unnið við Heiðafélagið danska
eða réttara sagt, við verkfræðinga-
deild þess. — Er menn heyra
Heiðafélagið nefnt á nafn, dettur
flestum í hug lyngheiðar og trjá-
rækt. , í augum almennings er
Heiðafélagið trjáræktarfélag, er
hefir kosið sér það markmið að
klæða ófrjóvar lyngheiðarnar
skógi.
Víst er svo, að mikið verk
liggur eftir 50 ára starf þess,
margur bletturinn, flákinn er nú
skógur, sem áður var heiðin ber,
margur lundurinn við heiðabýlin
józku gerir garðinn vistlegri, og
mörgum akrinum skýla skjól-
lundir grenis og fjallafuru fyrir
vestannæðingnum ísköldum vest-
an úr hötum.
En starf Heiðafélagsins heflr
gripið meira. og minna inn í alla,
ræktun landsins — einkum ný-
yrkju alla. Er nú svo komið, að
verksvið félagsins nær um landið
alt og allar eyjar.. Hver sá bór.di,
er á landskika í miður góðri
rækt, þarf ekki annað en gera
Heiðafélaginu viðvart, bera upp
mál sitt og biðja ura, að athugað
verði hvað géra skal. Málinu er
vísað til þeirrar deildar, er það
helzt á heima, rannsakað, gerð
kostnaðaráætlun, bóndi — eða
bændur spurðir, hvort þeir vilja
leggja það til, er þarf. Ef þeim
líst svo á að þeir hafi efni á,
stinga þeir aftur höndum í vas-
ann og horfa á, að menn Heiða-
félagsins stjórni verkinu — og
taka þær ekki upp fyr en til
þess að borga verkið — og ferða-
kostnað Heiðafólagsmanna.
í fyrstu var þó félagið stofnað
handa heiðunum — þar líka
mestu og beztu vegsummerkin.
HeiBarnar.
Eg tala um heiði1), og mönnum
dettur í hug heiðarnar á Fróni,
grösug afréttarlönd, þar sem fén-
aður gengur sjálfala og fltnar á
sumrum. Nei — lyngheiðarnar
jósku eru á annan veg. — Þar
fitnar enginn fénaður — þar er
ekki annað en lyngið þurt og
þyrkingslegt, ekki stingandi gras-
strá nema í stöku dældum gróð-
urlitlir hnjóskar kringum dýja-
vætlur.
Svona eru heiðarnar — þ. e.
það sem eftir er af þeim. Og
það, sem ræktað er nú, er að
litlum hluta skógur.
Eg heimsótti bónda nokkurn
nálægt Vébjörgum á dögunum.
»Heflr hér nú verið heiði?« spurði
eg. »Nei — ó nei — það held
í Danmörku táknar orðið
heiði að eins ákveðið gróðurlendi,
en er ekkert bundið við hæð yfir
sjávarflöt.

eg ekki« — svaraði bóndi —
»eða mínsta kosti veit eg ekki
til þess. Eg keypti jörðina fyrir
4 árum og er nýr hér í sveit. —
En hafi hér verið heiði, er langt
síðan«.
Er heim kom til Vébjarga, fekk
eg að vita, að sveitin öll, er
blasti við bæ þessum, var öll
ræktuð upp á síðustu öld. Fyr
meir hafði þar að eins verið
stöku heiðakot, torfkot með 1—2
geitum til málnytu. Samanhang-
andi akraflókinn er tilbúningur
síðustu aldar.
Bóndinn, er þó hafði búið þarna
í 4 ár, hafði hvorki séð eða heyrt
getið um heiði þar um slóðir.
Frá því í apríl hefi eg verið
ferðalangur. — Heimsófriðurinn
markar mér bás. Eg hefi flakk-
að um Jótland við undirbúning
ræktunarfyrirtækja. — Bændurn-
ir horfa á — og hirða bú sín,
sem eiga að borga. Alt gengur
eins og af sjálfu sér, ræktun
landsins 3em annað.
Framfarir.
En hverning komust framfar-
irnar á rekspöl? — hvernig hurfu
heiðarnar og kotin? — hvernig
varð Danmörk fyrirmyndar land-
búnaðarland — með ánægðum
bændalýð, sem trúir því statt og
stöðugt, að land þeirra og alt
þeirra fyrirkomulag sé hið bezta
í heimi?
Hvernig stendur á því, að alt
gengur eins og áf sjálfu sér
áfram? — og hvað þarf til þess
að svona verði heima?
Byrjunin er auðsæ. Að allur
almenningur trúi því, að heima
á Fróni geti afurðir og fólkfjöldi
tífaldast — að við getum líka
orðið til fyrirmyndar á okkar
vísu.
En þessu trúi eg — og svo
var það um Jótland og
Heiðafélagið.
Dalgas.
Allir, sem vita um Heiðafélag-
ið, þekkja Dalgas að nafni —
manninn, sem hóf innanlands
landnám eftir ófarir Dana 1864.
Hann var ekki skógfræðingur
hann Dalgas, hann var vegastjóri
— ekki verkstjóri, hafði yfirum-
sjón með vegum hér á Jótlandi.
Hann vann að upphafi allra
framfara — samgöngubótunum.
Áhuginn bar hann fram úr
fyrsta skrefi framfaranna. Hann
tók upp vatnsveitingar til engja-
ræktar. — Það gaf hinu nýút-
sprungna Heiðafélagi svo stað-
góða almenningshylli, að á þeim
merg dafnaði það öll uppvaxtar-
ár sín og gelgjuskeið.
Seinna komu járnbrautirnar og
tilraunirnar — »praktiska« bú-
fræðin — út í heiðarnar.
Og nú fleygir öllu fram og
hefir farið fram svo iengi, að
engum dettur annað í hug en að
þær haldi ■ áfram. Þær eru orðn-
ar svo sjálfsagðar, að almenning-
ur man ekki eftir þeim — man
minsta kosti ekki eftir því að
hreykja sér af þeim.
Það eru framfarir.
Herning.
I dag er eg í Herning — og
hefi háifan daginn fvrir mig til
þess að athuga með sjálfum mér,
hvað eg hefi séð og heyrt.
Herning er höfuðborg heiðanna
— á stærð við Reykjavík — fyrir
nokkru eins og Húsavík og ekki
alls fyrir löngu á við Kolkuós að
mannfjölda. Skamt frá bænum
er þorp eitt lítið, er heitir Gjelle-
rup. Það hefir lengi verið eins
og það er. — Fyrir mannsaldri
síðan var lagður greiðfær akveg-
ur frá Silkiborg til Ringköbing.
Lá þá beinast við, að hann lægi
um Gjellerup. En bændur nokkr
ir efnaðir i þorpinu, er grætt
höfðu fé á markaði miklum, er
haldiun var þar árlega, tóku
þvert fyrir að hafa brautina fram
hjá sér. Þeir vildu ekki hafa
allan þann flökkulýð að húsum
sínum, er færi um þessa vegi.
Og brautin var lögð fram hjá
Herning. Seinna kom járnbrautin.
Og nú liggja teinarnir héðan i 5
áttir.
En flökkulýðurinn, er um veg-
inn fór, kom sér upp »höfuðborg
heiðanna«.
Bændasynirnir í Gjellerup bær-
ast ungir. Álfaskapur feðranna
kom þeim í koll.
Tilraunastöðin Studsgaard.
I gær kom eg í tilraunastöðina
i Studsgaard. Það er míla héðan.
Studsgaard er eign ríkisins og
er árlegur reksturskostnaður 25
— 30 þús. krónur umfram af-
rakstur af stöðinni. — Þetta er
í fyrirmyndarlandinu Danmörku.
En heima heyrðust raddir um
það á árunum, að tilraunastöðvar
ættu að borga sig. Vonandi, að
flestir sjái, að þegar á annað borð
er unj tilraunir að ræða, þá hlýt-
ur alt umstang að verða svo
mikið meira en í venjulegum
búnaði, aö afurðir geta ekki borg-
að það alt.
Á Studsgaard eru tilraunir á
einum 80 dagsláttum. Stöðvar-
stjórimí, Nielsen, þekkir marga
landa. . Mest reynt, hvaða teg.
rúgs og hafra, rófna og jarðepla
borga sig bezt. Mikið er og gert
að því að plægja niður ertublóm
til ábúðar. Jarðvegur er þar
sendinn. Svo er á heiðunum al-
ment.
Þá er einhverjar tilraunir eru
leiddar til lykta, er árangurinn
prentaður á blað — bara eitt
einasta blað, 0g það allra nauð-
synlegasta með fáum orðum og
feitu letri. Blöð þessi eru síðan
send um land alt. Þetta kostar
ríkið. Á þennan hátt getur starf
ríkisstöðvanna ekki farið fram
hjá bændunum. — Víðar en á
íslandi sem erfitt er að fá bænd-
ur til þess að lesa þ'að semþeim
ber og þeirra er.
Áburðarrannsóknir.
Við stöðina er efnarannsókna-
stofa. Vinna þar tveir menn af
kappi. Þeir efnagreina mykju.
Tilraunir þær eru byrjaðar ekki
alls fyrir löngu. En þær eiga
að halda áfram eftir ákveðnum
reglum í ein 50 ár minst, sagði
annar efnafræðingurinn mér. —
Hann á að stjórna tilraununum.
Hann var ungur, en þegar sköll-
óttur. — Bara þú lifir 50 árin,
hugsaði eg.
En sú nákvæmni og regla á
öilu. Hann ætlaði sér að komast
að því, hvenær bezt væri að bera
á, og hveinig bezt væri að geyma
áburðinn. — En þar var hann
þegar kominn áleiðis. Mykjan
átti að vera alveg óblönduð. —
Hálmuiinn hreinasta eitur og
mómoldin slæm líka. Omögulegt
að komast hjá því, að volgni í
blandaða áburðinum. En eins og
gefur að skilja, hlýtur það að
oreaka efnatap, ef hitnar i áburð-
inum. Tiltæki manna að ætla
sér að forðast hita með þvi að
steypa vatni yflr hauginn, væri
að bæta gráu ofaná svart, því
þá skoluðust efnin enn betur
burtu, er losnuðu við hitann, —
og er það vel skiljanlegt.
Hafa menn nú ekki lært og
kent um langan aldur, að íburður
í áburðinn væri til stórbóta og þá
mómoldin allra bezt?
Þarna stóð vísindamaðurinn, er
gerði ekki annað frá morgni til
kvölds en að efnagreina mykju
og athuga, hvernig hún færi
með sig og gróðurtilrauhareit-
ana.
Þetta eru framfarirnar í eigin
mynd, framfarir frá því, að jafn-
vel bændur virði ekki mykjuna
meira en hvern annan óþverra
— frá þvi, sem þekkist heima,
að það þykist blettur á manni
að tala um mykju — gæti jafn-
vel farið svo, að það þajtti óvið-
feldið að skrifa um »skít« innan
um annað — og alt til þess, er
vÍ8indaraenn eyða lífl sínu og fé
rikisins í 50 ár til þess að efna-
greina og athuga mykju.
Nú er eg i Herning.
Pontoppidan.
Fyrir 30 árum var danskur
konsúll i Hamborg, Pontoppidan
að nafni. Hann var vel efnaður
— og unni þjóð sinni og starfi
Heiðafélagsins í verki. — Hafði
hann einhver kynni af mýra-
rækt.
Nú má ekki blanda saman
mýraræktinni og engjaáveitum
Dalgasar, er hann byrjaði að
vinna að um 1868. Það voru
áveitur á þuru jörð. Þá lágu
allar mómýrar, blautar forarmýr-
ar, í órækt.
Það var um Pontoppidan. —
Hann miðlaði Heiðafélaginu 20,000
krónum og bað það um aðkoma
á mýraræktarstöð, þar sem Danir
gætu lær-t, hvernig nytja skyldi
mýrarnar.
Fyrir einum 25 árum síðan
keypti Heiðafólagið 600 dagsl.
mýra í nánd við Herning. — Á
300 dagsl. er mýraræktarstöðin,
er ber nafn Pontoppidaus. — Eg
var þar áðan með stöðvarstjór-
anum, Jul. Rasmussen.
I byrjun .var alt landið sem
blaut mómýri, grafin hér og þar.
Fyrst var notuð eimreið, er raun
á teinum um mýrina, til þess að
draga herfin. Verkið vanst vel,
en kom ekki að tilætluðum not-
um. Ekki var til neins að kenna
bændura þann fróðleik, að ef þeir
keyptu sér eimreið, gætu þeir
ræktað mýrarnar.
Svo gerðu þeir hestunum þrjúg-
ur (Dyndsko), og þá hélt mýrin
þeim.
ísl. hestarnir.
Síðan hefir notkun þrúgnanna
fengið talsverða útbreiðslu. Eru
þær gerðar í Herning —oghvað
helzt notaðar á íslenzku hestana
að sögn. Þeir löngura liprir á
fótunum. Þeir eru líka auga-
steinar smábændanna á Vestur-
Jótlandi. Ef maður er spurður á
förnum vegi, hvað hann kosti
íslenzki hesturinn, sem hann hafi
fyrir vagninum, þá er svari&
venjulega á þá leið: »Þú færð
hann hvorki fyrir gull né góð
orð*. — »Bezti hestur, sem eg
hefl átt«, bæta þeir skrafhreifnari
við, »og heflr þann kost, að hann
þarf svo sem ekkert að eta. Eg
tel það ekki, þótt eg gefi honum
nokkrum sinnum í lúku minni
yfir dagínn — og viljinn er sá
sami frá morgni til kvölds«. —
Eg ætla ekkert að kaupslaga og
sný á burt, ánægður í aðra rönd-
ina yfir því, að ísland skuli fram-
leiða vöru, er aðrir meta. — Eg
sagði ísland, en ekki íslendingar.
En hvernig fqsri, ef mennirnir x
hjálpuðu móður vorri, Fjallkon-
unni, eitthvað til þess að gera
hestana okkar ennþá betri.
Mér dettur í hug heybryrnar í
Safamýri.
Skyldu þrúgurnar geta komið
í staðinn.
Er það reynt?
Kalk.
En við vorum í Pontoppidans-
stöðinni.
Hér qr mikill hluti landsins
notaður til grasræktar, sumt til
beitar, annað til sláttar, og til-
raunirnar fáar, en í stórum stíl,
svo alt komi sem bezt heim við
venjulegan búskap.
Aldrei ber á því við grasrækt-
ina, að gróðrinum hnigni, þótt
hann fái eigi annað en tilbúinn
áburð árum saman — og svo
kalkið, sem allsstaðar er hér talið
nauðsynlegt til allrar ræktunar,
enda kostað ógrynnum til þess að
koma »Mergel« um landið. Er
Jótinn svipast eftir jörð.til nýyrkju,
spyr hann fyrst eftir Mergel. Sé
hann fáanlegur, þá þykist hann
þegar hafa fengið tryggingu fyrir
því, að erfiði hans beri ávöxt,
hversu sem jarðvegurinn er frá-
munalega lélegur.