Ísafold - 28.09.1918, Blaðsíða 1

Kemur út 1—2
í viku. Verðárg.
5 kr., erlendis 7l/2
kr. e5a 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 10 a. eint
tsafoldarprentsmiðja.
Ritstjdr!: Úlafur Björnssnn.
Talsími nr 455
XLV. irg.
Reykiavík, laugardaginn 28. september 19 8
Uppsögn (skrifl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi skuld-
laus við blaðið.
49. tölublað.
Þorsteinn Erlingsson.
27. sept. — 19Í8.
Það er sextugsafmæli Þorsteins
Erlingssonar i dag. Eg veit, að Reyk-
vifeingar mundu hafa haldið það há-
tiðlegt, ef hann hefði lifað, og f>á
sæmir ekki að láta það lí^a hjá, án
þess að minnast þess, þó að hann
sé dáinn. Þessar linur eru að eirs
ritaðar til þess að minna menn á
daginn. Hér er ekki rúm til þess
að lýsa manninum og skáldinu, enda
skortir mig gögn og þekkingu til
þess. Mörg af kvæðutn Þorsteins
eru enn óprentuð, en munu verða
gefin út innan fárra mánaða, og er
i táði að síðar komi úrval úr bréf-
nm hans og öðrum ritum i sundur-
lausu máli. Eins væri óskandi, að
þeir menn, sem þektu Þorstein bezt,
létu þær endurminningar ekki fara
með sér i gröfina. Það veitir ekki
af að safna saman sem mestu um
Þorstein handa komandi kynslóðum,
því hann mun lengi verða íslend-
ingum að umhugsunarefni, og hann
var margþættur og ríkar andstæður
i eðli hans.
Þorsteinn Erlingsson varð kunn-
astur fyrir ádeilukvæði sin, en vin-
sælastur fyrir ferhendur sínar. Hann
var í einu skyldastur hagyrðingum
alþýðunnar af skáldum vorum, og
sá, sem mest barðist fyrir nýjum
hugsunum handan um haf, í einu
þjóðlegastur og alþjóðlegastur, mýkst-
ur og hvassastur. Rósir hans spruttu
i skjóli þyrna, eins og hann sjálfur
kvað að orði. En hvar á að byrja
til þess að skilja hann? Var hann
að eðlisfari vigreifur og sóknfús, og
mjúku ljóðin hvíld eftir vigin? Eða
voru þyrnarnir ekki annað en neyðar-
TÍrræði, sjálfsvörn, eins og hjá rós-
inni ? Eða var hið bliða og striða
frá upphafi jafnríkt i eðli hans, svo
að ýmist varð ofan á ? Það verða
svona spurningar, sem framtiðin mun
bera upp um Þorstein, og ætti að
búa í hendur henni að fá svarað.
Eg held að Þorsteinn hafi ekki
verið bardagamaður að eðlisfari, held-
ur allra manna mýkstur og við-
kvæmastur. Og það var lifið, er á
allan hátt misbauð viðkvæmni hans,
sam knúði fram andstæðu hennar.
Viðkvæmir menn gerast oft harðir
og óþjálir með áldrinum, af þvi að
þeir verða að brynja sig með skel,
til þess að haldast við í heiminum.
En viðkvæmni þessara manna er
bundin við sjálfa þá; hún er eigin-
gjörn, og þeir una svo lífinu í friði,
eftir að hætt er að bíta á þá sjálfa.
Viðkvæmni Þorsteins náði víðar til.
Þó að lifið hefði veitt honum meiri
þægindi en það gerði, »varma dyngju
og vöttu dúns fulla«, þá hefði það
ekki verið honum nóg. Og eins
gat hann ekki verið ánægður með
neina brynju, sem hlifði honum
einum. Hann átti svo marga snöggva
bletti, af þvi hann unni svo mörgu
ög fann til með svo mörgum. Hann
varð að verja það líka, eða hefna
þess, ef ekki vildi betur til, og þá
varð hann að seoda skeytin viða.
Þyrnar hans voru ekki altaf heima
til varnar, eins og á rósinni, heldur
flugu þeir um eins og örvar, gegn
hverjum þeim, sem þjakaði lítilmagn-
anum, mönnum eða dýrum. Auð-
vitað réðu erlend og aðkomandi
áhrif nokkru um bardagaaðferðina
og að hverju var vegið. En Þor-
steinn var ekkert bergmál; hann
kvað öll kvæði sin, þau sem bliðust
eru og striðust, af innri þörf. Við-
kvæmnin kemur lika fram í bardaga-
aðferðinni, hann er þar svo mjúkur
og sárbeittur um leið, leggur með
örmjóum brandi, en beint á hol, í
stað þess að vaða fram i blindni,
eins og berserkjum er títt, af þvi
þeir halda að ekkert bíti nema kylf-
ur og öxarhamrar.
Það er til saga af svönum tveim,
sem ár eftir ár höfðu orpið í sama
hólmanum, og altaf verið rændir
eggjum sínum. Á endanum varð
sorgin þeim ekki nóg, og þeir lögð-
ust á fé bónda, i blindri viðleitni
að verjast og hefna sín. Samt voru
þeir fæddir söngfuglar og ekki rán-
fuglar.
Þegar eg las þessa sögu, datt mér
Þorsteinn i hug. Hann var fæddur
svanur. En vonska og rangindi
heimsins nyeddu hann stundum til
þess að bregðast í hami hauks og
arnar.
27. sept. 1918.
Siqurður Nordal.
Laust embætti.
Mjóafjarðar-prestakall, með um-
sóknarfresti til 2 5 okt. og veitist frá
næstu fardögum.
Þar er nú settur prestur síra Þor-
steinn Ástráðsson.
V erkf ræðisprófl
við fjöllistaskólann i Khöfn hefir
nýlega lokið Steingrimur fónsson
(heit Steingrímssonar i Gaulverjabæ)
með áqœtiscinkun og er hann hinn
eini íslendingur, er henni hefir náð.
Steingrímur kom heim með Botníu.
Rafmagnsmálið.
Aukafund hélt bæjarstjórnin í fyrra-
kvöld og samþykti þá tillögur raf-
magnsnefndar. Er borgarstjóra falið
að taka 21/, miljón króna lán til
fyrirtækisins, og annast alt þar að
lútandi. — Verður stöðin reist við
Grafarvog, betri og aflmeiri heldur
en ef hún hefði verið við Elliðaárnar
Steingrímur Matthíasson
flytur fyrirlestur i Iðnó á morg-
un um lækningar forfeðranna, gald-
ur, kukl o. fl. til ágóÖa fyrir fátæka
sjúklinga.
Þögnin um fnllveldislögin.
Undrrlegt væri það, ef ekki færi
gleðititringur gegnum þjóðarhjartað
islenzfea 19. okt. næstk., þegar sam-
þykkja á — engum mun koma til
hugar, að sú atkvæðagreiðsla fari á
annan veg — fullveldi íslands, þeg-
ar þjóðin á sjálf að leggja siðnstu
hönd á það, sem hún hefir verið að
berjast fyrir í tugi ára, og fær með
því leyfi til þess 'að rétta sig upp í
fullri hæð sinni og hrópa: Loks er
það viðurkent, að eg eigi mig sjá.j,
qeti átt mig sjálj.
Ef svo væri ekki, að þjóð vor
yrði með gleðibragði, þá væri undar-
lega fölsk sjálfstjórnarkrafa okkar
undanfarin ár; þá hefðum við hróp-
að hærra á frelsið — sjálfræðið, en
við höfum brjóst til. Og þá mætt-
um við beygja kné okkar í kvíð-
vænlegum ugg um framtiðina, því
með því væri sýnt, að við hefðum
krafist vopns, sem við kynnum ekki
að beita.
Við skulum vona, að gleðin verði
augljós, hrein og göfug sigurgleði
yfir fengnum sigri eftir langa bar-
áttu.
En — undarlega er hljótt um sam-
bandslögin. Undarlega er fá-rætt og
ritað um jafn stórvægilegan merkis-
atburð í sögu vorri og þann, að við
risum alt í einu upp úr öskustó
undirlægjuskapar, og göngum inn í
tölu frjálsra landa, sjálfstjórnandi
þjóða. Eitthvað er það undarlegt, að
við, sem eigum að vera hávaðamenn
og gjarnir til útbrota og umræðna,
ef um smámæli og nýmæli er að
ræða, skulum nú vera svo hljóðir,
að varla heyrist nokkur rödd um
þessa fyrirhuguðu og fyrirsjáanlegu
göngu okkar inn um frelsishliðið,
sem við höfum staðið fyrir utan i
margar aldir, og horft löngunaraug-
um ino, um og blásið hróp til inn-
göngu um, þó aldrei hafi orðið
árangur af, fyr en nú.
Hvað veldur?
Er þetta svo sjálfsagður hlutur, að
að engum finnist ástæða til þess að
stansa litið eitt við og fagna, finna
til vaxtar? Eða er þetta svo lítils-
virði í sjálfu sér, að óþarfi sé að
fyllast lotningu og þakklæti við ham-
ingj'ina, þó hún rétti okkur nú hnoss,
sem við höfum talið okkur eitt
megin-lífskilyrði að fá? Eða er sú
ástæðan, að við séum búnir, ís-
lendingar, að slíta okkur npp í sjálf-
stjórnarbaráttu okkar, svo að nú sé
enginn neisti eftir að gjósa upp,
enginn fagnaðareldur til að loga, þá
loksins sigurinn er unninn?
Nei. Þessar eru ekki ástæðurnar.
Hitt mun sanni nær, að allur
þorri þjóðarinnar sé ekki enn búinn
að átta sig á þvi, hvað hér er að
gerast, sé ekki enn búinn að gera
sér það ljóst, að við stöndum hér
við markið, við uppfylta hugsjón, að
við stöndum nú loksins andspænis
öllum heimi í þeim sporum, sem
talin hafa verið eftirsóknarverðust
og hamingjudrýgst frá öndverðu:
stöndum frjálsir, óháðir.
Skiljanlegt er þetta að vísu. Þetta
kemur svo snögt og fyrirhafnarlítið
nú, að almenningur á bágt með að
trúa þvi, átta sig á þvi, að við skul-
um alt í einu vera orðnir jafn rétt-
háir þeirri þjóð, sem oft hefir veiið
þung-heyrð við kröfum okkar, og
oft hefií verið við ramman reip að
draga. Hann á bátt með að láta
sér skiljast það, að mitt á alvöru-
þrungnustu tfmunum og örðugustu
á flesta hlið, skuli opnast sá vegur,
sem alt til þessa hefir verið lokaður
fyrir okkur, og við eigum nú að
njóta meira frelsis, fyllra sjálfræðis í
öllum okkar málum, en á meðan
allar leiðir sýndust greiðar og heims-
særinn lygn og öldulaus á yfirborð-
inu.
En væri nú svo, að miklum hluta
þjóðarinnar væri hulið hverjir hlutir
eru að gerast, þá væri ekki ófyrir-
synju að einhver eldhuginn — ef
við eigum hann nokkurn — svifti
blæjunni frá og leiði okkur"í allan
sannleika, þrýsti okkur til þess að
sjá hvers konar heimur það er, sem
er að opna sig fyrir okkur.
Munu ekki gömlu frelsishetjurnar
okkar og þjóðræknustu mennirnir
snúa sér í gröf sinni í sorg yfir
þeirri þögn, sem er um þetta mál,
sem þeim hefði sjálfsagt fundist
miklu skifta að ræða og rita um?
Hvað hefði eldhuginn Tómas Sæ-
mundsson gert? Og Jón Sigurðs-
son? Og Björn Jónsson? Og fleiri
kappsmenn og ættjarðarvinir. Þeir
hefðu aldrei þreyst á að benda mönn-
um á það, að nú fyrst væri ástæða
og einhvers virði fyrir íslendinga að
vaka. Nú fyrst ættu þeir að sýna,
að þeir gætu verið frjáls þjóð, hefðu
bolmagn til að lyfta sjálfum sér upp
i ljós samtíðarinnar. Nú fyrst gætu
og ættu allar lindir okkar beztu
krafta að sameinast i eina mikla
móðu sem spyrni stýfluuum úr vaxt-
ar- og þroska-farvegunum.
Þetta er það, sem okkar beztu
menn eiga nú að gera. Og gera
strax. Óþarfi er að geyma það þar
til atkvæðagreiðsla er farin fraro.
Því gott væri, að menn væru þá
búnir að sjá og finna hvers virði það
er, sem verið er að greiða þjóðarat-
kvæði um. —
Frelsið hefir verið kallað fjöreeg
þjóðanna.
Nú höfum við fengið i hendur
fjöregg okkar, Islendinga’! Enginn
skyldi ætla, að þess hlutrr mætti
gæta sofandi eða hugsunarlaust,
Enginn skyldi ætla, að nú væri ekfe-
ert að óttast lengur, ekkert að starfa,
engu að berjast fyrir, úr þvi við höf-
um sjálfir varðveitslu á fjöreggi okk-
ar. Nú fyrst reynir á samheldni og
lifsafl hvers einstaklines. Því yfir
fjöreggi þjóðarinnar verða allir að
vaka, og vaka vcl.
J. Björnsson.
Þjóðar-atkvœðið.
Farþegarnir á Botniu voru fyrstu
íslendingamir, sem greiddu um sam
sambandsmálið.
| Frú Helga iohnson,
Síðastliðið sunnudagskvöld lézt hér
í bæ frú Helqa Johnson, kona Ólafs
Johnson konsúls. Hafði hún siðustu
árin þjáðst af sýkursýki á mjög háu
stigi, leitað sér heilsubótar erlendis
hvað eftir annað og var nú í þann
veginn að fara vestur um haf með
manni og börnum til þess að freista
þess hvort dvöl þar í álfu vetrarlangt
mætti einhverju til vegar snúa um
heilsuna. — En áður en til þessa
kæmi, heimtaði dauðinn sitt, óvænt
og sviplega. Aðfaranótt sunnu-
dags varð hún skyndilega fárveik,
með mjög miklum þjáningum, misti
meðvitund um morguninn og lézt
um kvöldið kl. 10.
Það er að visu ný og gömul saga
að göfug kona og góð móðir verð-
ur að herfangi dauðans í blóma lífs
— löngu um örlög fram. Eiga í
því efni margir sameiginlega um sárt
að binda. En það hygg eg, að öll-
um, sem verulega þektu Helgu sál.
komi saman um, að eigi sé svo frjó-
samt um eiginleika sem hennar vor
á meðal, að eigi kenni sérstaklega
sárs harms — að vita hana nú —
dána, horfnai
Kyrlátar konur —I I þeirra hóp
vildi hún vera .— og þann hóp
P'ýddi hún. Reyndi alsstaðar og
æfinlega að láta leiða af sér gott eitt.
Fulltrúi umburðarlyndis og Hka gæzfeu,
er ekkert mátti aumt sjá, án þess að
leggja sitt til að bæta úr. Á hinn
bóginn hreinlynd og hispurslaus og
hélt fast á skoðunum sinum, er voru
mótaðar af frjálslyndu npplagi, góð-
um náttúrugáfum og ekki sízt sifeld-
um lestri hinna ágætustu erlendra
skáldrita, sem hún átti liklega meira
safn af en flestar hérlendar konur.
»Vinina fáa hún valdi sér,
en vakti yfir hverjum einum«.
Þessi visuorð Þ. E. eiga vel við
um Helgu sál., því hún var ómann-
blendin og dul, en þar sem hún tók
þvi var trygðin traust. — Heimilið,
maðurinn og börnin, voru henni
fyrir öllu og vildi hún helzt vera
heima öllum stundum, naut lika
jafnan einlægs ástrikis manns sins,
og börnin máttu ekki af henni sjá.
Átti hún og nú er hún lézt, eitt-
hvert fegursta heimlii hér á landi og
fegurðarnæmi hennar naut þess, að
hagirnir leyfðu að prýða það sem
bezt og gera það sem vistlegast.
»Bene. vixit, qui bene latuit* seg-
ir latneski málshátturinn og mætti
I
I