Ísafold - 07.12.1918, Blaðsíða 1

1
Kemur iít 1—2
í vlfcu. Veröárg.
5 kr., erlentlis 7l/2
kf. eða 2 doi.Iarjborg-
!st fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 10 a. eint
Uppsögn (skrifl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. o^tbr. og
sé kaupandi skuld-
laus við blaðið.
ísafoidarprentsmiðja.
Hlistjárí: Dlafur BJðrassoa.
Talsími nr, 455,
XLV. árg.
Reykjavík, langardaginn 7. desember 1918.
59 tölublnð.
í ogöngum — meö óhæfa
síjósrn.
Fjárhagsskellur í vændum.
1.
Svo er að vísu að vér eygjum
nú ýriðinn / nánd. En bótt brim og
boðar sjálfs ófriðarins sé nú eigi
lengur beint í veginum fyrir
oss, má enginn láta sér detta í hug,
að vér Islendingar, fremur en aðr-
ar þjóðir, séum lausir orðnir undan
fargi því, sem sf styrjöldinni hefir
leitt. Því fer fjarri.
Vér eigum, ef tii vill, eftir erfið-
ustu torfærurnar af hennar vöidnm.
í þessom dálkum hefir oft og
margsinnis verið á það bent, hve
miklu hallara fæti vér höfum staðið
gagnvart öllum erfiðleikum, sem
oss hafa mætt í ófriðarmálunum,
sökum þess að á stjórnpalli þjóðar-
fleytunnar hefir i seinní tið staðið
við stýrið stjórn, sem skort hefir
flest alt, nema góðan vilja, tii þess
að stýra henni nokkurnveginn klak-
laust undari þeim brimróts-boðum og
fyrir þau sker, setn krökt hefir verið
af a sigiitsgunni nndanfarin ár. Oft
hefir verið tekið nll djúpt í árinni,
en áreiðanlega ekki um of. Því
roiuskapur, ónytjnngsháttur og getu-
Jeysi eru sannarlega engin hjáip-
ræðisgoð, og s!zt hæf til öndvegis-
setu á jafn-alvörumiklum tímum og
nú hafa gengið yfir oss og enn eru
eigi liðnir hjá.
Það tjáir eigi að draga fjöður yfir
það, að okkar ú’-slitamein undan
farið í stjórnmálaefnum hefir verið
að eiga yfir oss stjórn, sem hefir
alls ekki verið starfi sínu vaxin,
stjórn sem hefir á sér haft þau ein-
kenrsi að gera oftast nær axarsköft,
ef hún hefir eitthvað reynt að hreyfa
sig til framkvæmda, en þó ekki sið
ur unnið landi og þjóð tjón með
því að sjá ekki, skilja ekki hvað til
heilla horfði í það og þ ð skifti.
Tala þeirra, se-- orðið er Ijóst, að
hér er eigi farið með öfgar, vex
með degi hverjum, sem betur fer,
Sýnir það, að þroskaleysi og gömul
flokksblindai muni ekki eiga fyrir
sér að lifa hátt í okkar unga full-
veldis-riki, að óhæf stjórn muni
ekki geta staðist á þeim stoðum til
lengdar.
Þó er þrtð svo, að fyrir afglöp
siðustu þinga, sem stafa af hinni
eitur-skaðlegu klíkuhagsmuna-stefnu,
sem drotnað hefir bak við tjöldin á
alþingj, ve'-ðum vér enn — þjóð-
inni ti! óþurftar -r- að þola þessa
stjórn minsta kosti fram til næsta
þings og hver veit, nema það verði
fram að næstu kosningum. Þvi litlar
vonir er hægt að gera sér um —
eftir reynsluna undanfarið, að þingið,
svo sem nú er það' skipað, láti'- sér
skiljast óhæfu þá, sem það gerir sig
sér að þvi, aliir sem iáta sér ant
um veiferð og framsókn þjóðar
vorrar, að sporna við því, að svo
miklu leyti sem unt er, að stjórnin
með sínu áskapaða glappaskota-eðli
sökkvi oss að þarflausu niður í enn
dýpra fen skaðlegra ráðstafana. Og
guðsþakkarvert væri það, ef fyrir
kæmi, að hún einstaka sinnum hlnst-
aði á ráð sér vitrari og reyndari
manna. Svo eru menn nú orðnir
ofhasaðir á skakkaföllum hennar og
ráðleysi hennar, að heerri kröfur
þykir voalaust að gera.
II.
Vér sögðum í upphafi, að erfið-
ustu torfærurnar af völdum ófriðar-
ins væru sennilega enn eftir, og
áttum þar m. a. við pann fjárha^s-
lega skell, sem þjóðin óhjákvæmilega
verður að taka á sig, sökum þess,
að nú liggur t. d. landsverzlunin
með miklar birgðir af vörum, sem
keyptar eru með ófriðarverðinu,
meðan skipaleiga, farmgjöld og stríðs-
vátryggingar voru i dýrasta lagi.
Þessar vörur hljóta að fara lækkandi
i verði úr þessu, löngu áður en
verulega er gengið á birgðirnar, sem
til eru fyrir í landinu.
Vér skulum að þessu sinni gera
þá vöruna að umtalsefni, sem mest
munar um.
Það eru kolin.
Nú mun landsverzlunin eiga 15—
16 þús. smálestir af kolum fyrir
liggjandi. Þær eru það dýrar, hing-
að komnar, að ókleift mun að selja
þær, skaðlaust, fyrir minna verð en
nú er á þeitn, þ. e. kr. 325.00 fyrir
smálest hverjt.
En á hinn bóginn eru nú farm-
gjöld o. s. frv. komin það niður er-
lendis, að vér höfum t. d. fyrir satt,
að í Svíþjóð sé koiaverðið komið
niður í 140 kr. pr. smáiest,
Hvernig á þá að snúast í þessu
mikilvæga máli af vorri hálfu?
Áður en út í þá sálma er farið,
skal það tekið fram, að eftir þvi sem
Isafold er kunnugt um af skýrsiu
bæði skilriks og nákunnugs manns,
mun með öllu ástæðulaust að liggja
forstjórn landsverzlunarinnar á :iálsi
fyrir það, að vér ernm svo óhepnir
að eiga svona miklar kolabirgðir
með hinu háa ófriðarverði nú þeg-
ar þau fara að lækka. Hún gat
með engu móti vitað, þegar hún
festi kaup á kolunum að friður væri
þetta mikið i nánd. En skylda
hennar að hafa öll útispjót til þess
að ná hingað til lands, svo fljótt
seni auðið var, öllum þeim kolum
sem brezku samningarnir heimiluðu
oss.
Það væri því óréttraætt að fást
um það sem orðið er, heldur verð-
ur að festa hugann við hverjar leið-
ir eru ráðlegastar til að taka skell-
itmm, hvernig honum verður rétt-
látlegast jafnað niður á landsmenn
Og verða menn þá jafnframt að
gera sér ljóst, að um halla getur
sekt í, með hverjum degi, sem það| verið-að tefla, sem nemur miljón'
heldur stjórninni óbreyttri við völd.
Verður því að gera fyrir því sem
er, að bæði duglaus og þekkingar-
laus stjórn sitji enn um hrið á
aauðsynjamálum vorum, og snúa
um miðað við kolaverðið, sem
hönd fer. Svo að þetta er ekki
neitt litilvægt þjóðarhagsmunamál.
Sú leiðin, sem mörgum kann
að þykja liggja beinast við, væri að
ögskipa landsverzlúnareinokun á
rolum um nokkur ár — og setja
jafnframt kolaverðið niður að mun
og jafna hallanum, sem af því yrði
nú, niður á kolin, sem innflutt verða
næstu árin, unz haliinn er jafnaður.
ín til þess er það að segja, að naum-
ast mundi tiltækilegt að banna t. d.
botnvörpungum þeim sem selja ís-
varinn fisk á Bretlandi að taka þar
rol til eigin notkunar, og eigi held-
ur að banna flutningaskipum að taka
ccl til eigin þarfa (Bunkers). Sjáv-
arútvegurinn og þá fyrst og fremst
botnvörpungaútgerðin hlýtur að verða
sú atvinnugreinin, sem næstu árin
mest gefur peninga í »kassann«
leim til landsins og mun eigí af
iví veita, og því óráðlegt að íþyngja
jeim atvinnuvegi mikið.
Undanþágur þyrfti því að gera á
einokunni« í þessu atriði og mundi
íún aftur leiðn af sér, að aðaláherzl-
an af hálfu botnvörpunga-eigenda
yrði lögð á is-fiskveiðar, en saltfisk-
urinn látinn mæta afgangi. En það
væri ekki gott til frambúðar frá
þjóðhagsmuna-sjónarmiði, því flestir,
sem á þvi hafa vit, iíta svo á, að
saitfiskmarkaður vor mundi geta auk-
ist og blómgast stórvel upp úr styrj-
öldinni, því nú hafa fleiri lært að
eta saltfisk en Spánverjar og ítalir
Einokunar-undanþága fyrir botn-
vörpunga mundi og draga heljar-
mikið úr sölu þeirra kola sem nú
eru til hér heima fyrir og gera ein-
okunina nauðsynlega lengur miklu
en ella.
Með svofeldri einokuu mundi og
allur skellurinn lenda þvinær ein-
göngu á kanpstöðunum og sjávar-
mönnum. En það getur naumast
tnlist sanngjarnt eða réttlátt. Því
skellurinn hlýtur að teljast þjóðartjón,
sem allar stéttir eiga að taka þátt í
eftir getu sinni. Og ekki trúum
vér þvi, sem sumir hafa á oddinum,
að landbúnaðurinn muni telja sér
það mái óskyit og vilja að engu bera
þessa byrði. Því siður trúum vér
því, sem búandmenn haf'a þó feúgið
mun meira verð fyrir sínar aðalaf-
urðir en við var búist, þótt ef til
viil hefði mátt betur á halda, af
þeim sem msð það mál fóru. Ættu
þeir því ekki að skorast alveg undan
að taka þátt í ófriðar-skellunum, sem
hér hefir verið minst á og telja má
til ófriðar-skatts á þjóðina.
Hlata af þeim skatti mundu þeir
bera, ef kolahallanum og sðmuleíðis
salthallanum -- því saitbirgðir eru
og talsverðnr til, keyptai' hán styrj
aldarverði — væri jafnað á fleiri
vörutegundir, sem landsverziuniu
hefir flutt til landsins og haft því
nær einkasölu á, vörur, sem alment
eru notaðar, svo sem kornvörur og
fleira.
Fleiri leiðir væru sjálfsagt hugsan
legar, þótt eigi verði að svo stöddu
gerðar að umtalsefni hér í blaðinu
Fyrir Isafold vakir það mest, að
benda á í tima, að hér er um stór-
kostlegt fjárhags-vandamál að tefla,
sem með engu móti má hrapa að,
mál, sem eigi tjáir að hleypa stjórn
vorri á að leysa af eigin ramleik
eingöngu. Því þá veit maður ekkert
hvaða vitleysa yrði knésett.
Knýjandi þjóðar nauðsyn heimtar
að stjórnin geri sér far um i þessu
máli að forðast öll axarsköft, með
því að hlita viturra manna yfirsýu.
Það sem hér í blaðinu er bent á,
er að eins til íhugunar, en vér æti-
um oss ekki þá dul að telja oss færa
um að benda á beztu lausnina.
En vér berum það traust til for-
stjórnar landsverzlunarinnar, að hún
sjái um, að þetta mikilvæga mál
verði borið undir þá, sem það kemur
mest við og jafnframt hafa bezta
þekkinguna og reynsluna í þessum
efnum, áður en út um það verður
gert. Eigum vér þar við t. d. Verzl-
unarráðið, Útgerðarmannafélagið,
Landbúnaðarfélagsstjórnina og svo
frv.
Skal svo útrætt um þetta að þessu
sinni, en feginsamlega mun ísafold
veita rúm hollum tillögum til lausnar
þessu mikla vandamáli.
Fullvefdðs-skeyti.
Frá íslendingum í Khöfn hefir
forseta sam. alþingis Jóh. Tóhannes-
syni borist svofelt skeyti:
»íslendingar, sem komið hafa sam-
an hér r. desember, óska að láta í
ljósi við yður og samnefndarmenn
yðar í sambandslagnefndinni viður-
renningu sína á ágætu starfi yðar,
sem leiddi til þess, að skilyrði feng-
ust fyrir auknum og áframhaldandi
framförum á íslandi sem óháðu
iandi, og anknum skilningi hvorrar
þjóðar á hinni, og frjálsmannlegum
viðskiftum Dana og íslendinga.*
Skeytið var undirskrifað af Finni
Jónssyni prófessor.
Hage verzlunarráðherra Dana, for-
maður dönsku samninganefndarinnar
sendi foripanni ísleznku nefndarinn-
ar Jóh. Jóh. þetta skeyti:
»Dönsku sendinefndarmennirnir
þakka kveðju islenzku samverkamahn-
anna og láta þá von i ljós, að verk
það, sem Ieitt hefir verið til lykta
bróðerni, megi verða undirstaða far
sællegra framfara á komandi tíð«.
Skeyti frá Ragnari Lundborg.
Heiðurskveðja til islenzku þjóðar
innar á þjóðardeginum.
Ragnar Lundborg.
Ennfremur hafa Sjórnarráðinu bor-
ist (sbr. síðasta tbl.) þessi skeyti ut
an af landi:
Simskeyti frá Akureyri
til forsætisráðherra íslands.
íbúar Eyjafjarðarsýslu og Akur-
eyrarkaupstaðar fagna þvi, að óskir
og vonir íslendinga hafa ræst i dag
að landið er viðurkent fullvalda ríki
Þeir vænta að fullveldið verði lyfti-
stöng til andlegra og efnalegra fram
fara þjóðarinnar, og vilja leggja sinn
skerf til þess að svo megi verða.
Þeir minnast með þakklæti allra
þeirra, jafnt Islendinga sem Dana, er
fyr og siðar haía unnið að þvi, að
fá fullveldi landsins viðurkent, en
fyrst og síðast minnast þeir Hans
Hátignar konungsins, er staðfest hefir
sambandslögin, treystandi því, að
hinn nýi sambandssáttmáli verði
undirstaða undir sívaxindi vináttu
og bróðurþeli milli sambands og
bræðraþjóðanna íslendinga og Dma,
báðum þjóðum til gagns og sóma.
Sýslumaður Eyjafjarðarsýslu
og bæjarfógeti Akureyrar
Páll Einarsson.
Símskeyti frá Vík í Mýrdal
til Stjórnarráðsins.
Til hamingju með daginn. Mætti
íann á ókomnum árum verða björt
minningarstund þjóð vorri og afdrif
íans heillarík fyrir hið islenzka ríki.
Gísli Sveinsson.
Simskeyti frá Eskifirði
til forsætisráðherra.
Eskfirðingar fagna fullveldi íslaods
og óska landsstjórn, þingi' og þegn-
um alls velfarnaðar. Fyrir hönd borg-
aranna
Sigurjón Markússon.
Símskeyti frá Hólum Hjaltadal
til Stjórnarráðs íslands.
Þökk og heiður sé öllum sem
greitt hafa þjóðinni braut til fengins
:relsis. Guð gefi að þjóðin noti
crafta sína og stjórnmáíasjálfstæði til
að gera sig alfrjálsa.
Kennarar Hólaskóla.
Símskeyti frá ísafirði
til forsætisráðherra íslands.
Vér vottum stjórn hins nýji full-
valda ríkis vors innilegin samfögn-
uð á þessum mikla merkisdegi þjóð-
arinnar.
í umboði ísfirskra borgara.
Árni Gísiason. Jóh. P. Jónsson.
Jóh. Þorsteinsson. Viggó Bjömsson.
Sigmður Sigurðsson frá Vigur.
Simskeyti frá Húsavik
til forsætisráðherra íslands.
Þingeyjarsýslur óska að láta i Ijósi
ánægju yfir því, að ísland r nú,
með staðfestingu sambandslsganua,
viðurkent fullvalda riki, og að rikis-
fáni þess blaktir á stöng í da \ Vér
treystum því, að atbnrður þessi verði
fyrirboði og undirstaða nýrra fnm-
fara, til blessunar landi og lýð. M;ð
þakklæti minnumst vér allra þeirra
manna, Dana og íslendinga, sem
unnið hsfa að framgangi þessa máls,
en fyrst og fremst Hans Hlt gnar
konungsins, sem staðfest hefir s\m-
bandslögin.
Sýslumaður Þingeyjarsýslu
Steingrímur Jónsso .
Simskeyti frá Borðeyri
til rikisstjórnar íslands.
Eg árna þeirri stjórn alirar ham-
ingju, er bar giftu til að fara eð
völd, er fósturjörðiu öðlas: aftur
fornt fullveldi sitt.
Sýslumaður Straadasýslu
Halldór K. Júllusson.