Ísafold - 29.12.1918, Page 1

Kemur út 1—2
í vlku. Verðárg. (
5 kr., erlendls 7^/j,
kr. e!5a 2 dollarjborg 1
Bt fyrlr mlSjan júlí
<rlendls fytlrfram .
.aufiasala 10 a. elnt
----- ------- ~~ mm.
KLV irg
ícafnldarprentsmiðia. Rltstjófl: Úlafur Bjðrnssoa. Talsím- n'
Reykjavík laugardaginn 29. desember r:it8.
| Uppsögn (skrlfl.
bundin viS áramót,
, er ógild nema kom
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandl skuld
laus viS blaSiS.
62 tölublað.
Fullveldinu fagnað
eriendis.
A fundi norska stórþmgsins þ. 9.
þessa mán. flutti forsetinn, Mowinckel,
svofelda ræðu:
»Háttviitu fulltriiar 1 I haust hnfa
orðið gleðitíðindi á Norðurlöndum,
þar sem b'æðraþjóð vor, íslendingar,
hafa unnið aftur sjálfstæði sitt, við
samninga við D mi, í mesta btóðerni.
Eg held að það hafi glatt alla, að
Íslendingum lánaðist að komast að
góðum samningum við Dani. Við
erum nú fjórar sjálfstæðu þjóðirnar
á Norðurlöndum, af sama bergi
brotnar, og einkum heid eg að þessi
þjöð, sem hefir fóstrað hina ísleDfcku
J.jóð, muni finna sig knúða til þess
fyrir milligöngu fulltrúaþings sios,
að sendt binni íslenzku þjóð heilla-
óska keyti.«
Þvínæst var í einu hljóði samþy.kt
að ;eodi san f gnaðarskeyti það, sem
áður hefir birzt hér f blaðinu.
Islendingar i Kristjanin komu sam-
an 1. des. á heimili jungfrúÓlafiu Jó
hannsdAttur til að fagna fullveldínu
Hafði Ólafia skreytt stofur sínar is-
lenzkum fánum og- voru þar haldnar
margar ræður og íslenzkir ættjarðar-
söngvar sungnir.
Við þetta tækifæri var sjóður stofn-
aður til styrktar sjúkum íslendingum
i Noregi. Ennfremur færði Adolf
Wendel stórkaupmaður, sem er fædd-
nr og uppalinn hér á íslandi, stú-
dent héðan 0. s. frv. — jungfrú
Ólafíu 1000 kr. gjöf í minningu
■dagsins, og skyldi henm varið til
einhverrar líknarstarfsemi.
I dönskum blöðum er allmikið um
fullveldið rætt og flest með góðan
hug til vor íslendinga.
Blaðið Hovedstaden skrifar daginn
sem frá fullveldislögunum var gengið
il landsþinginu:
»Vér heilsum Islandi i dag með
:þeim óskum, að alt hið nýja, sem
lítam undan er, verði íslendingum
i’til blessunar, þjóðinni jafnt og ein
staklingum. Þvi fremur gerum vér
það af einlægu hjarta, að vér vitum,
að þeir eru til jafnt á íslandi og í
Danmörku, sem leggja aðaláherzluna
á andann i sáttmálannm — hvernig
svo sem hægt vari að skýra orðin
— legeja áherzluna á það, að nú
hlotnast íilendingmn eins og mörg
um öðrum smáþjóðum á þessum
tímum frelsi til þess að ná þeim
framförum i menningu, sem þær eru
faerar um af eigin rammleik og ern
þær miklar, þar sem ísland er. Með
bróðurlegum íögnuði munum vér
fylgjast með i öllu þvi nýja, er nú
mun spretta upp og þróast á sögn-
eynni . . .
Og nú ber að segja það, að af
vorri hálfu heilsum vér hinum is-i
lenzku btæðrum vorum með heit-
nstu óskum þess, að hið fengna frelsi
leysi öll góð, en bundin öfl úr læðingi
— en lika i þeirri von og trú, að
satnbandið milli landanna þróist með
þeim hætti að þ3u — bæði orðin
frjáls — tengist með árunum bræðra-
böndum og haidi saman, ekki vegna
þess, að lagagreinar bindi þau held-
□r vegna hins, að þessi viðurkenn-
ing i fullu frelsi búi til braut milli
hjartnannai'
Isltimlsræða.
Flutt á fullveldishátíð Hafnar-íslendinga
I. des. 1918.
Góðir íslendingar I Dömur og
herrarI
Öldum sacnan höfum vér íslend-
ingar verið erlendu valdi háðir, en í
dag berum vér aftur höfuðið hátt í
tölu frjálsra þjóða. Öldnm saman
hefir heimurinn nefnt oss danska
hjálendu, en í dag nefnir hann kon-
ungsríkið ísland með samúð og virð-
ingu. Með samúð og virðingu af
því, að vor litla, einmana þjóð, hefir
rétt sig úr kútnum, rifið sig upp úr
eymd sinni og heimt aftur sj ilfstæði
ritt óskert.
í dag er hát’ð heima á íslandi. í
dag blaktir fáni vor um alt Jand,
blæmikill, litdjsrfur, — framsóknar-
fínt og fullveldistákn ungrar snná-
þjóðar. I dag er hann dreginn við
hún á hverju frónsku fleyi, hvar
sam er um heim.
í dag skiftir tímúm í sögu ís-
lands.
Stundin er til þess fallin að svip
ast um, að bregða augum yfir farna
leið, að átta oss á, hvar vér erum
staddir og hvessa sjónir fram á við.
Vér fáum aldrei fulldist að feðr
um vorum, frumbyggjum íslands, að
hinu tignarlega skapriki þeirra, sem
gnæfir eins og alhvítur tindur yfir
a’.t annað í sögu íslands. Hversu
ögrandi, hversu óbugandi hefir' það
ekki verið 1 Hugsum oss hvað það
er að yfirgefa heildarleg höfðingja-
óðnl i landi, sem kynslóð eftir kyn-
slóð hefir lifað og starfað i, og
leggja til baráttu við agalega nátt-
úru á ókunnti, afskektri eyðiey. —
Það er líkast miklu fyrirheiti, að ís-
lenzka þjóðin er til orðin fyrir norr-
ænt stórlyndi, kjark og þrek.
Siðan eru þúsund ár, og hvað er
um afrek og örlög þjóðar vorrar ?
Vér höfum varpað þungum pyngj-
um í sjóð eilifðarinnar. Vér áttum
Egil og Hallgrim, Snorra og stór-
skáldið óþekta, sem reit Njálu. —
Nefnum nokkur beztu nöfnin i dag
þvi að ekkert á tungan fegurra en
nöfnbestu mannanna. Nefnum Jónas,
sem fágaði ryðið af strengjum hörp
unnar, og Matthías, sem náði hæst
um tónum úr þeim og lék á þá
alla með sömu spild. — En um-
fram alt, vér höfum borið gæfu til
þess að vernda frá glötnn eina feg-
urstu tungu heimsins. Hún er ódauð-
leg í dag, af því að vér íslendingar
höfum forðað henni frá dauða.
En saga vor er þó fyrst og fremst
ranna- og bágindasaga. íslendingar
hafa hrunið niðnr hrönnum saman
af hungri, þegar haliæri hefir fylgt
hafísum og harðinduni. Eldar og
öskuföll hafa eytt fögrum sveitum
og eitrað grasið á jörðinni, jökul-
hlaup og bjargskriður hafa brejnt
blómlegum bygðum í sandauðnir.
Drep sóttir hafa geysað og fólkið
fallið unnvörpum, svo að a'dir hefir
þurft til þess að þjóðin rétti við að
nýju. Spilt og harðvitug katólsk
kirkja hefir beitt þjóðina ofbeldi og
rangsleitni, til þess að seðja óseðj-
andi ágirnd sína. Sljóft og rænu-
lítið konungsvald hefir verið verndar-
vængur einokunar og misþyrmingar
á þjóðinni.
Saga íslands, fram að siðustu öld,
er ógæfusaga atgjörfisþjóðar, sem
bognar og kúgast fyrir ofurefli
msrgra og voldugra óvina. Sóma
hennar er misboðið, réttur hennar
er traðkaður, orka herinar má sin
einskis gagnvart öflum náttúrunnar.
Velmegun hennar hrakar, andlegu
lífi hnignar. Henni dvin kjarkur og
dáð til framkvæmdi, lífsviljinn sljófg-
ast, hún verður værukær og bölsýn.
En einmitt það, að hægt er að
mlnnast þessa alls á islenzku fagn-
aðarmóti í kvöld, er vottur þess
hve timar hafa breyzt. Það er ekki
vottur þess að fullnaðarsigur sé unn-
inn. Kjarninn í viðreisnaibaráttu
vorri er sá, að græða og beilbrigða
íslenzku þjóðarsálina af roeinum lið-
iuna tíma, en enn ber hún mörg
merki þeirra hörmunga, sem yfir
hana hafa dunið. Nei, en það er
vottur þess, að mikið hefir áunnist,
og vér berum engan kvíðboga fyrir
úrslitunum.
Vér minnumst þeirra, sem bygðu
ísland. með þakklæti og iotningu í
dag, en nú skulum vér með sömu
tiifinningu minnast hinna, sem vöktu
þjóðina til baráttu gegn ógæfu sinni.
»íslendingar viljum vér ennþá vera<,
sögðn þeir, sumir i verki einu, aðrir
bæði í orði og verki. Nú á ttmum
veitist sumum fullerfitt að viija vera
íslendingar. En hvað var það að
vera íslendingur þá? Það var að
vera sonur níddrar þjóðar í niður
lægingu.
Hvilikur funi kjarks og trúar hefir
ekki lifað og logað i brjóstum þess-
ara mannal Fásinnið og framtaks-
leysið grúfði yfir þjóðinni, eins og
grá og drungaleg ishafsþoka. Þessi
vanhirti, svefnugi lýður átti að hrista
af sér slenið og leggja í brattann,
en til þess varð fyrst að skapa nýj-
an anda i þjóðina.^' Aldrei fáum vir
fullþakkað þeim mönnum, sem
mörkuðu þessa stefnu á þeim tím-
um, er ísland lá flakandi í sárum.
Þeir hófu það stríð, sem vér
þreytum enn i dag. Nú fögnum
vér fulinaðarsigri á einum vigstöðv-
um. Vér höfum einmitt nýlega séð
fullnaðarsigur á einum vígstöðvpm
verða undanfara og fyrirboða gjör-
sigra á öllum öðrum vígstöðvum.
Gjörumst svo djarfir að vona að svo
fari og í vorri sögu! Er ekki sýnt
að nú muni bera frá sigri til sig-
nrs ?
Sjálfstæðisbaráttunni út [á við er
Lokið. Það losnar um krafta, innri
framfaramálum vorum mun bætast
athygli og starf. Vanræktum efnum
verður sint, hugmyndir, sem legið
hafa i loftinu, verða gripnar og þeim
comið i framkvæmd. Nýir atvinnu-
vegir risa og hinir gömlu faera út
ivíarnar, velmegun og starfsemi
verma þjóðarhjirtað og hleypa vexti
andlegt iif og menningu.
Sjálfstæðisbiráttunni út á við er
okið með sigri. Ekkert örvar fiam-
girnina, ekkert styrkir sj álfstraustið
sem það, að hafa unnið sigur. Hin
nýja staða vor mun leiða til nýrrar
ífstilfinningar í þjóðinni. Ahof oft
sjáum vér eima eftir af gamalli kot-
nngstilfinningu með henni. Frá þvi
í dag á hún að vera sér þess full-
vitandi, að hún er glaðvakandi mann-
dóms- og metnaðarþjóð á vaxtar-
skeiði.
Einmitt nú skal sigur vor i sjálf-
stæðismálinu reyaast drjúg hvato-
ing. Nú er lúðurþytur í lofti og
gæfuher fslands sækir fram á öllum
vígstöðvum. Fátæktio og aumiagja-
íátturinn Hggja á æðisgengnum
flótta undm stórhug og starfsdug
fjáraflamanna vorra. Aldrei hefir
ajóðlif vort haft œeiri liðsdrátt en
nú gegn deyfðinni og lognmollunni,
sem iöngum ætla að drepa alla sál
hins opinbera lífs vorrar fámennu
ajóðar. Og íslenzkur andi er nú að
aefja sigurför sina um heiminn,
íefja baráttn sina fyrir eilífum
orðstír í sögu veraldar, — það er
stórmerki þeirrar giftu, sem nú
fylgir þjóð vorri.
Megi hún skilja tímann og kröf-
ur hans!
Nú er dagur við ský, heyr hinn
dyojandi gný,
nú þarf dáðrakka menn ekki,
blundandi þý.
Nú J)árf vakandi önd, nú þarf
vionandi bönd
til að velta i rústir og byggja
á ný.
(E, Ben)
Framtíð vor hvllir á herðum þeiria
sem lifa og starfa i dag, og enn
frekar á herðum hinna, seoi lifa og
staifa á morgun, eg á við æskuna
Eg bið um eitt langt húrra fyrir ís
landi, og inn í það leggjum vér,
yngri sem eldri, ekki einasta fögn-
uð vorn, heldur og lofotð vor.
Island lifil
Kristján Albertsson.
t
Valgard Claessen
fyrv. landsféhirðir lézt i gær að
heimili tengdasonnr síns Ólafs
Briem forstjóra, eftir langvinna van-
heilsu. Var hann korninn hátt á
sjötugsaldur. Nanara minst siðar.
Sigurjón heit. á Laxamýrl.
Ræða, sem Guðmundur Friðjóns-
son flutti á heimili hans, er hann
var grafinn, kemur i næsta blaði.
Skipstrand.
Danskt seglsk p, »Filip* að nafni,
hlaðið salti, strandaði á Garðskaga
nm síðustu helgi.
Leikhúsið
Fyrir 5 árnm var »Lénharður
fógeti«, leikrit Einars H. Kviran
sýnt fyrsta sinni á leiksviðinu hér.
Var því ágætavel tekið. Þá birtist
tarlegur dómur um leikritið og
meðferð þess hér í blaðinu.
Nú hefir Leikfélagið hafið göngu
sina á þessum vetrj með þvi að t ka
eikinn upp aftur. Var hann leikinn
2. jóladig — svo seint byrjuðu leík-
sýningar að þessu siuni, vegna drep-
sóttarinnar. Aðsóknin hefir verið
mikil undanfarin kvöld, og á leikurinu
íana visa áfram. Svo vel fellur hann
lólki i geð.
Ekki get eg neitað þvf, að dauf-
egri fanst mér meðferð leikendi nú
en fyrir 5 árum, leikurinn yfi laitt
ekki njóta sín eins vel. Þi virtist
rrér — og mörgum öðrum — að
^énharðs-kvöldið vera með ánætja-
legustu leikhúss-skemtunum, sem
, L,eikfélagið hefði boðið upp á. Nú
virðist »glansinn« mmni. En vera
má, að »nýjabragðið« hafi um vald-
ið 1913 og eins hitt, að þí var
áreiðanlega nm stórmikla framför að
tefla í meðferð Leikfélagsins frá þeim
eiksýningum sem á undan vor gengnar
Tveir aðal-leikendanna frá þeim
tima eru nú dánir, þeir Arni Eiríks-
son (Lénharðut) og Andrés Bjöms-
son (Torfi i Klofa). Nú leikur Jens
3. Waage Lénharð. Hann er nú
orustu maðurinn á leiksviði voru
og viðurkendur helzti leikandi vor í
carlmannahóp. Þess vegna eru mest-
ar kröfur til hans gerðar. Munu
m margir hafa búist við, að hann
i’engi meira út úr þessu hlutverki
en raun varð á. Það var eigi nóga
mikill skriður og orka i leik hans
og hann kveikti eigi þá sarrúl, þeg-
ar hið mjúka vald, yngismærin fær
yfirhöndina i sál hans, sem leikritið
virðist ætlast til.
Torfa i Klofa leikur nú Ávúst H.
Kvaran. Kom hann vel fyrir sjónir
og fór lipurlega og myndarlega með
hlutverk sitt. Eysteinn í Mörk niut
sin vel hjá Ragnaii E. Kvaran, var
leikinn með funa og hvatleik. »K 't-
strandar-kvikindið®, sú kostulega
smásálar-fignra, var og i góðum
höndum, þar sem var F iðfinnur
G ðjónsson. Glæsileg var Helga
húsfreyja Torfa i Klofa (Soffia Guð-
laugsdóttir). Ingólfur bóndi (Eyjólfur
Jónsson) var eigi nógu sk nulegur,
en margt vel sagt hjá þeim leik-
anda, ekki sizt ‘formælingin á Lén-
harði.
Aðiir leikendur voru hinir sömu
og fyrra sinnið, þar á meðal fiú
Stefania og þarf eigi orðum að evða
um leik hennar.
Margir eru hér nú, sem eígi h.ifa
áður átt kost á að sjá Lénhirð
fógeta á leiksviðinu. Þeir ættu nú
að nota tækifærið og mun ekki íðra
þess. ___
En »hvað á landið lengiað stynj'c
undir þehri ánauð, sem það er að
eiga svo undur-úrelt leikhúí og Dn-
aðarmannahúsið er, svo frámuuMega
langt á eftir tímanum?