Ísafold - 19.04.1919, Page 2

2
IS AFOLD
Gnðsþjónnstmn á íslensku hefir
síra Haukur Gíslason haldið uppi hér
í Khöfn upp á síðkastið í Abel Ka-
tríner kirkju einu sinni á mónuði.
Mörgum Islendingum, ekki síst þeim,
»em dvalið hafa langvistum hér í landi,
þykir vænt um að heyra predikað á
íslensku og farið með ísiensku sálmana.
Onnur ríki kosta miklu fé til að
halda uppi guðsþjónustum fyrir sína
landa sem erlendis dvelja. Væntan-
lega lætur hið íslenska ríki sig ekki
muna um þann litla styrk, sem þarf
til að halda þessu íslenska guðsþjón-
ustufyrirtæki hér í Khöfn uppi.
Erindi um ísland hafa þeir verið
að fiytja upp á síðkastið : I. C. Clirlsten-
«en, síra Árni Möller og Helge Well-
ejers ritstjóri, sá er heima var í haust.
Hann hefir og ritað heilmikið í dönsk
blöð um bannið á íslandi. — Þá hefir
og Aage Meyer Benedictsen verið ó-
trauður að miðla fróðleik um ísland
með alþyðu-erindum hér í iandi.
Um íslensk skáld og listamenn
i Khöfn flutti stórbfaðið »Göteborg
Handels-og S j öf art s t idn i ng «
n/lega einkar hlýja og sannfróða grein.
Fylgdu myndir af skáldunum Jóhanni
og Gunnari af málurunum Kristínu
Jónsdóttur og Jóhannesi Kjarval og af
myndhöggvaranum Nínu Sæmundsson.
Itagnar Lundborg, hinn góðkunni
vinur vor íslendinga, er nú orðlnn for-
stjóri fyrir mikilsháttar blaðaprent-
smiðjufyrirtæki í Stokkhólmi. Áður
margreynt vinarþel sitt til íslands
sýncn hann enn nýlegá, er þau Gnnn-
’augur læknir Claessen og frú hans
dvöldust i Stokkhólmi. Gerði hann
veizlu mikla og fjölkvæma á helzta
gildaskála Stokkhólms (Grand Hotei),
til minningar um- hið fengna fullveldi
íslauds. Var þar fulltrúi frá dönsku
sendiherrasveitinni í Stokkhólmi, margt
sænskt stórmenni, auk íslenzku heið-
ursgestanna. Flutti Lundborg snjalla
ræðu þar fyrir minni hins fullvalda
íslands.
Ragnar Lundborg mun hafa í hyggju
að koma til íslands í sumar. — Slíkir
eru oss aufúsugestir.
Sænskur sendiræðismaður verður
væntanlega skipaður á íslandl áður en
langt um líður. Er það oss bæði
sæmd og ætti að geta orðið til hags-
bóta báðum löndum, ef vel er á haldið.
Að það mál er komið á svo góðan
rekspöl er vafalaust mest að þakka
hinum ötulu íslandsvini H e 1 g a
Wedln skrifstofustjóra, sem hefir
verið vakinn og sofinn í því að gera
veg Islands sem mestan með Syíum.
Hvern hug Wedin ber til íslands kom
vel 1 ljós í hinni fögru og hlýju
kveðju, sem birtist frá honum i Isa-
fold snemma á árinu, út af fullveldis-
viðuikenningunni.
Georg Brandes hefir ritað um hið
nýja leikiit Guðm. Kamban »Marmor«
í danska tímaritið »TiIskueren« og
lýkur á það miklu og eindregnu lofs-
orði.
Gaðm. Thorsíeicsson listmálari
hefir fengið 3 myndir eftir sig teknar
á Charlottenborg-lista6yningu.
Steinsteypnbátnrtilíslands. Dönsk
blöð flytja þá fregn, að hjá steypu-
bátasmíðastöðinni í Aaderup hafi verið
pantaðir 10 steinsteypu- (beton) bátar
til Islands og eigi að nota þá við
fiskveiðar.
Ernst apótckari, sem um eitt skeið
var á Seyðisfirði og mörgum kunnur á
íslandi, er nýlega látinn úr hjartaslagi
63 ára að aldri.
Um Gnðm. Guðmnndsson Bkáld
hefir Gunnar Gunnarsson ritað fallega
og hlýlega í Berling. Og í »Aalborg
Sciftstidende« ritar H. Schlesch, sem
eitt sinn var á ísafirði, einkar-snotra
grein um hið látna góða skáld.
Færsyskur fáui.
Khöfo 7. april 1919.
Færeyingar eru meira og meira
að vakna í sjilfstæðismáluín sínum,
enda þótt þeir eigi við ramman reip
að draga, þar sem mikiil flokkur þar
i landi, hið svonefnda »sambands-
parti« með Andreas Samuelsen fólks-
þingmann í broddi fylkingar, dregnr
þar úr með harðfylgi og reynir að
vera »þrándur í göto« íyrir öllum
tilraunum í sjálfstæðisáttina. Eða
svo segja minsta kosti forostumenn
sjálfstæðisflokksins á Færeyjum, sem
eg hefi átt tal við. Og um foringja
þeirra »sambandsmanna« á Færey-
jum er þetta eigi ótrúlegt, samkvæmt
afskiftum hans af sjálfstæðismálum
vor íslendinga. Þessi herra tók sia
við annan mana út úr flokki sínum
i fólksþinginn (vinstri) og »sat« fyrir
sambandslögunum dansk-islensku er
um þau voru greidd atkvæði á þingi
Dana i haust. Félagi hans var Vang-
gaard þingmaður, sem aldrei hefir
lagt nema stóidönsku til íslands-
trála. Þó kastaði fyrst tólfunum
um hr. Samuelsen, er hann skarst
einn úr kik í lögþinginu færeyska
um að árna hinu fullvalda íslenska
ríki heilla..
En færeysku sjálfstæðismennirnir
eru ekki á því að gefast upp, þótt
stundum blási óbyrlega. Eitt af
stefnuskrár atriðum þeirra er að eign-
ast sjáifir flutningaskip og er það
mál nú væntanlega að komast í kring.
Þá viljt þeir og fá Færeyinga i em-
bætti hjá sér og er þeim það ekki
láandi. Nú eru allir helstu embættis-
meonirnir danskir. Og loks er nú
að komast hreyfing á Jánamálið hjá
þeim.
A Færeyinga-samkomu, sem cý-
lega var haldin hér í Khöfn var
fy sta sinni botinu fram fáni, sem
færeyskir stúdentar hér munu hafa
fundið upp gerðina á og ætlast er
til að verði löggiltur staðatfáni á
Færeyjnm. Er fáni þessi i góðu
samræmi við hina aðra norrænu fána:
Hvítur dúkur, með bláttm Terossi os>
rauðum krossi innan í pcim bláa.
Islenska bJaðamenskan nú.
Það er almanna rómur, að am
langt skeið hafi blaðamenska vor
íslendinga ekki verið jafn sviplaus,
litlaus og fáskrúðug eins og nú.
Menn hittast, og eru ósáttir um alt
milli himins og jarðar. En þegar
talið berst að blöðunum, þá hverfur
allur meiningamunur eins og dögg
fyrir sólu. Því að allir verða áeitt]
sáttir um það, að blöðin séu nú,
nær undantekningarlaust, nndarlega
sneidd öllu þvi, sem á að halda
eldinum lifandi á arni þjóðarinnar.
Þetta er staðreynd, sem ekki verð-
ur á móti mælt. Það er allur ann-
ar svipur yfir blöðunum nú, en
þegar Valdimar Ásmundsson, Jón
Oiafssoa og Björn Jónssoi stráðu
i þeim eldsaeistum út á meðal
þjóðarinnar, og hituðu hugi allra
þeirra, sem talist gátu að lifa og
hugsa. Og það þarf ekki svo langt
aftar. Síðasti maðurinn, sem ritaði
í blöðin svo nautn var að lesa, var
E. H. Kvaran rithöfundur. Þó
sjaldan væri eidur cppi í því, sem
hann skrifaði í blcðin, þá var i því
sá þungi undirstraumur, sem hteif
menn með sér og marga stífluna
sprengdi. Ec. síðan má heita að
akur blaðamensfeunnar sé svo utinn,
að vrala sjáist þar grænt strá. Það
þykir tíðindum sæta, ef nú sést grein,
sem ber þess menjar rð vera rituð
af lifandi þörf, af innri eldi, sem
hefir þann mátt, sð geta lyft mönn-
um npp af gömlum, troðnum slóð-
um. Það er undmtekning, ef nú
sést blað, sem rislir í þjóðarlíkam-
ann, svo hann titri við, blað sem
bjirmi af einhverri þeirri birtu, sem
skein stundum af blöðum gömlu
mannanna.
Þetta er, ef til vill, að sumu leyti
eðlilegt. A þeim tíxa, sem blaða-
menskan var hér í mestum blóma,
voru örlögastundir fyrir þjóð vora
á ýmsan hátt. í þjóðinni var bar-
dagasi jálfti og bardagagleði. Stjórn-
málabarátta hennar skapaði ný;an
eld, nýtt olnbogatými, ný vopn og
dýpri tilfinningsr. Ættjarðarástin
blossaði upp úr gömlum glæðum,
og fylti loftið glömpum og gný.
Starfsmenn fengu verkefni. Eld-
hugar nýja heima, nýtt ríki fyrir
tilfianingar síaar. Ættj trðarvinirnir
nýjan grunn undir ást sína til lands
og þjóðar. Og þegar þeir, sem
fengust við blaðamenskuna, voru
þetta þrent: starfsmenn, eldmóðs-
menn og ættjarðarvinir, þá var
ekki furða, þó neistar flygju af
pennunum, og greinar þeirra hefðu
þyngri og hraðari æðaslátt, en nú
er líðast. Auk þess var margt ann-
að, sem fylti blaðamenn nýju lífi,
og svo að segja lagði þeim e!d á
tungu. Otal mál risu upp, sem
skiftu mönnum í flokka, og mörk-
uðu skarpar linur. Vorleysing þjóð-
lífsins stóð yfir, og hratt úr skorð-
um, gróf undan mörgu bjarginu,
sem legið hafði á þtoskaleiðinni, svo
léttara var að velta því. Hvarvetna
var ókyrð og óró. Sumstaðar skap-
andi lífsöfl á ferðinui. Sumstaðar
eyðing og hrun. En alstrðar ólga,
hreyfing, umbrot. Það var eius og
brim nýrra hafa væri að skella á
landinu.
Alt þetta skapaði svip og lit, lif
og gildi blaðanna.
Ólgau og eldurinn í skapi þeirrc;
sem voru i fylkingarbijósti þjóð-
arinnar á þessum tímum — og það
voru einmitt sumir blaðamannanna
— urðu lifskraftar blaðanna, frjó-
magn þeirra og fylling, og gaf þeim
ótrúlegt vald yfir huga landsmanna,.
°g fylti lcftið út á hvert andnes og
inn í hvern dalsbotn sömu umbrot-
um og eldi, sömu tilfinningum og
markmiðum. Alstaðar var hljóm-
grunnur fyrir herópin. A'staðar var
hægt að »Ijósta i steinino, þá
streymdi fram lindin*.
Ef þetta hefir verið fyista ástæðan
til þes;, að blaðmenskan var hér
blómleg og lifandi, þá er auðsætt,
að með þeim stöðupolii, sem þjóð-
líf vort er, nú sem stendur, er ekki
að vænta mikils fjðrs eða lífs í blaða-
merskuna. Því, því ber ekki að
neita, að hér er hljótt, ískyggilega,
hljótt og friðsrmlegt. Ekki svo að
skilja, að eitthvað mikið ynnisr, þó
alt logaði bér i illdeilum og ófriði,
þó ný óöld og óáran kæmi hér
upp. Heldur hitt, að það er hkyggi-
lega snautt um nýja strauma, nýjar
skoðanir, sem koma til alþjóða kastas
sem fylla hvern einasta mann nýju
lifi og hugsun og aukinni ú'sjón.
Hér er hljótt eir.s og í líkhúsi.
Ekki nokkuit hróp, sem sker upp úrc
Ekki nokkur gustur, sem gárar þenn-
an lognmollu sæ þjóðlifsins. En á
meðan það verður ekki, þurfum við
ekki að bússt við heilbrigðri, víð-
sýnni blaðamensku. Á meðan eng-
inn strengur þjóðarinnar skelfur
undir nýjum, þungum bogadráttum
örlagankra áhrifa, þá er fstæðulaust
að vonast eitir ríkara og fyllra Iífi í
blaðamenskuna. Þjó'ðin þarf'að fá
einhver mál, sem hún finnur að
skifta hana meiru máll en hversdags
bras og kaffislaður, Mái, sem hún
finnur, að einhver hluti af sæmd
hennar og framtíðarþroska stendur
og feílur með. Það þarf einhvern
storm hér á þjó^arhafið, til þess að
vekja upp af drunganum, til þess
að sópa mollunni burt. Á meðan
við sitjum í þessu lofti, á meðan
enginn nýr straumur fiæðir um, þá
verður sama mollan, andleysið, svip-
leysið og gróðrarfátæktin í blaða-
menskunni. Menn eru hræddir við
stormana. E'ska friðinn, kyrðina;
drungann. En það skapar aldrei
frjálst og heilbrigt þjóðlíf. Gerlarn-
19
UQni út í æsar, í stórum bæ verður það nauðsyn.
Skifting vinnunnar er stórhagnaður, því að þess oftar
sem maðurinn vinnur sama verkið, þess fijótari verð-
ur hann að gjöra það, 0g þess betur gerir hann það.
Þeir, sem leggja margar iðngreinar á gjörfa hönd,
og hugsa að þeir »kunni alt«, verða sjaldan dugleg-
ir til neins, og sjaldnast fullnujna í neinu. Skifting
vinnunnar heíir líka í för með sér, að í stórum bæ
lifa menn hver á öðrum. Nábýlið gerir það kleift,
að hver maður geti það. Á sveitabæ er það lítt
hugsandi, að fá nábúa sinn til að baka fyrir sig, þar
er fjarlægðin, sem gjörir það erfitt að sækja brauð-
in. I Btórum bæ verður það nauðsyn, og er líklega
ódýrast.
í bæ, sem er orðinn eins stór og Reykjavík, er
hægt að benda á það k á hverju menn lifa. Allir
handverks og iðnaðarmenn lifa á hinum bæjarbúun-
um, allir daglaunamenn 0g innanhússhjú lifa á þeim,
sem þeir vinna fyrir. Búendur, sem hafa grasnyt
eða landbúnað, lifa á því, að selja hinum það, sem
þeir framleiða. Þeir sem reka verzlun eða samgöng-
ur, lifa aðallega á hinum bæjarbúunum, en þeir seil-
ast þó oft að eínhverju leyti út fyrir bæinn eftir
ágóða sínum. Séu embættismenn ekki starfsmenn
bæjarins, þá er auðvitað að þeir vinna fyrir lands-
heildina og fá tekjur af almannafé. Holdsveikir,
geðveikir, og heyrnar og málleysingjar lifa af al-
mannafé. Eftirlaunafólk verður yfir höfuð að hafa
einhverja atvinnu til þess, að hafa ofan af fvrir sér,
jþvi að eftirlaunin, einkum ekkna eftirlaunin, úr lands-
8*
20
sjóði, eru ekki meiri en lítið brot úr því, sem það
fólk þarf til að draga fram lífið. Það fólk verður
að lifa af vinnu fyrir aðra bæjarbúa.
Eftir fólkstalinu 1, des. 1910 lifðu hér í bænum
1. á landbúnaði, bæði framfærendur og
framfærðir, alls..................511 manna
2. Embættismenn alls konar,
kennarar, lögregluþjónar,
blaðamenn, rithöfundar,
námsmenn og hjú þeirra
voru framfærendur . . . 417 m.
áhangendur þeirra voru . 468 — 885 —
3. Handverksmenn, iðnaðar-
menn, verzlunarmenn, menn
sem annast samgöngur, dag-
launamenn og innanhússhjú
voru: framfærendur . . • 3891 —
áhangendur þeirra voru . 3344 — 7235 —
4. Menn með ótilgreinda atvinnu voru
alls...........................149 —
5. Menn sem lifðu af efnumsínum, og
eftirlaunafólk, voru alls með áhang-
endum sínum................... 260 —
6. Menn sem lifðu á almannafé: Holds-
veikir, geðveikir, heyrnar og mál-
leysingjar, og fólk á sveit voru með
áhangendum . . . 262 —
7. Á fi8kveiðum og fiskverkun lifðu alls 2298 —
Þá kemur út íbúatala Reyjavíkur 11600 manns
eins og hún var 1. desember 1910.
21
Þessi skifting á Reykjavíkurbúum er tekin eftir
manntalinu á íslandi 1. des. 1910, bls. 94—109.
Betri og skilorðari greining er ekki unt að fá. Reykja-
vík hefir vaxið að fólksfjölda síðan. Fjölgunin til
1917 var 3400 manns. Við það hefir að eins fjölg-
að í atvinnuflokkunum 3., 4. og 7. að sama skapi.
7. flokkurinn hér að framan lifir tiltölulega lang-
minst á Reykjavíkurbúum. Reykjvíkurbúar lifa frem-
ur á honum. Mennirnir, og það stórfé, semísjávar-
útveginum stendur bæði á sjó og landi, vinna miklu
fremur fyrir útlendan markað, en fyrir bæjarmenn.
Þeir selja miklu meira af afurðum sínum til útlanda,
en þeir geta með nokkru móti komið út hér. Fyrir
afurðir þessa atvinnuflokks voru Reykvíkingar 5—
6000 manns fleiri, en þeir hefðu annars getað verið
1910, og fyrir þeirra aðgjörðir er bærinn mörgum
miljónum ríkari nú i húseignum, peningum og skipum.
VII. Lifir Reykjavík á landinu?
Surnurn mönnum er gjarnt að hugsa sér Reykja-
vík sem einhverja töfrabyrði, sem hvíli á herðum
annara landsmanna, einkum sveitamanna, að eg hygg.
Reykjavík megi þess vegna ekki stækka. Hún sé
þegar orðin of stór. Meira geti landið eJcki borið.
Alt, hvað hún stækki, sé af hinu illa, en ekki af
því góða. Þessi hugsunarháttur er aprottinn af þvír
að hér eru embættismenn margir, sem landið borgar
laun, og margar stofnaðir, sem kostaðar eru algjör-