Ísafold - 25.08.1919, Blaðsíða 1

XLVI árg.
ibs:."7-— æzzzzz'.sss=
rskráin
Alvarlegasta og mcsta vanda-
verkið, sem þetta þing hefir til með-
ferðar, er án efa stjórnarskráin.
Stjórnin lagi fyrir öndvert Al-
þingi „Frumvarp til stjórnarskrár
konungsríkisins Islands“. Síðan
hefir lítið frést af þessu máli, og
virðist það ætla að verða þinginu
þungmelt. Væri þó mikils vert, að
afgreiðsla stjórnarskrárinnar færi
þessu þingi svo vel úr hendi, að lnin
gæti hlotið samþykki næsta þings
óbreytt, en um það má nú næstum
«fast, því bæði er það, að við hana
eru þegar komnar fram nokkrar
'br.tillögur, sem ætla má að valdi
miklum ágreiningi, en í annan stað
hafa menn þá hörmulegu reynslu af
nndanförnum þingum, að þar geng-
ur alt í deyfð og drætti fyrri hluta
þingtímans, suma dagana engir
f)ingfundir, aðra örstuttir, uns
komið er undir þinglok, en þá koma
fundir fram á nætur, þar sem öllu
ter af flaustrað og afbrigði frá þing-
sköpum óspart við höfð. Margt
toendir til þess að þetta flausturæði
muni grípa þetta þing, því ef svo
fer, að núverandi stjórn situr til
næsta þings, mun hún vilja flýta
kosningum sem mest, en til þess að
framboðsfrestur vinnist og kosning-
ar geti orðið á réttum tíma í haust
má þingið ekki standa von úr viti.
Það mun því tímabært fyrir þá, sem
•eitthvað hafa við stjórnarskrár-
frumvarpið að athuga að láta til
:SÍn heyra sem fyrst.
Með stjórnarskrárfrv. því, sem
nú liggur fyrir þinginu, fellur úr
gildi stjórnarskráin frá 1874 og
stójrnarskipunarlögin frá 1903 og
1915. Þó er í þessu stjórnarskrár-
frumvarpi tiltölulega fátt nýtt,
annað en það sem leiðir af sam-
bandslög'unum. Helztu breytingar
aðrar eru: Arlegt reglulegt þing,
stytting kjörtímabils þingmanna í
4 ár og’ rýmkun kosningarréttar og
kjörgengis, þannig að kvenfólk og
vinnuhjú öðlast þennan rétt 25
Jira.
Sennilega verða þessar breyting-
ar ekki að ágreiningi, en eigi að
■síður er margt alvarlega að athuga
við þetta stjórnarskrárfrumvarp.
„Breyta niá þessu með lögum“.
Þetta er stefið í stjórnarskrár-
frumvarpinu. Gátum vér ekki
varist þeirri hligsun, þegar þetta
iafði endurtekið sig sjö sinnum,
að einfaldara hefði verið að bæta
einni grein við stjórnarskrána svo
'hljóðandi: Breya má með lögum öll-
um greinum þessarar stjórnar-
skrár. En skiftar munu verða skoð-
anir um það, hversu heppilegt það
er eða viðeigandi að hringla megi
þannig með fjölda af ákvæðum
stjómarskrárinnar.
Líklega hefir það vakað fvrir
stjorninni, að fyrirbyggja það, að
stjórnarskrárbreytingu þyrfti til
hverrar smábreytingar á ákvæðum
hennar: en það á engar breytingar
að þurfa að sinni. Stjórnarskráin á
að vera samin af þeirri framsýni,
að ekki sé ástæða til að breyta
henni um langaii tíma. En gildt á-
Reykjavík, mánudaginn 25. ágúst 1919
stjórnarskrárbreytingar, þótt ein-
hverjir flautaþirlar vildu t. d.
breyta kosningarrétti, kjörgengi,
þingtíma eða því um líku. Nei,
stjórnarskrá eins ríkis á að vera
sem óhagganlegust og þessi breyt-
ingaleyfi eiga því að falla burt,
ekki eitt heldur öll.
Það er ekkcrt undarlegt, þó
stjórninni flygi í hug að fjölga
þyrfti þingm. og hreyta deilda-
skiftingu þingsins. Frá því land-
kjörnu þingmennirnir urðu til hafa
margir fundið til þess, að þeir
voru of fáir. Og það sem varð þéss
valdandi að þeir urðu ekki fleiri,
var það að ekki þótti fært að steypa
saman kjördæmum, en of kostnað-
arsamt aS fjölga þingmönnum.
Nú sjá það væntaelnga flestir, að
ekki má horfa í það að fjölga þing-
mönnum. Festa sú sem landkjörnu
þingmönnunum var ætlað að skapa
í þinginu, er sára lítil, ef þeir éru
að eins 6, veitti ekki af áð tvöfalda
þá tölu. Og enn mun það sýnast ó-
gjörlegt vegna staðhátta og fl. á-
stæða, að sneiða af kjördæmaþing-
mönnum, en þó er því ekki að leyna
að breyta þyrfti kjördæmaskifting-
unni, en það yrði án efa til þess að
fjölga kjördæmaþingmönnum einn-
ig. Það getur víst engum manni
dulist, að engri átt getur náð, að
eitt kjrdæmi hafi þingmann fyrir
hverja 800 íbiia, en annað fyrir
8000, en slík eru hér um bil hlut-
föllin milli Seyðisfjarðar og Rvík-
ur. Þingmenn munu líka vita það
bezt, hvort ekki er þörf á meiri
starfskröftum á þingi. Störf þess
fara alt af vaxandi og þegar þess
er gætt, hvað alt af er tiltölulega
lítiÖ af verulega sarfhæfum mönn-
um í þeim lióp, sem kosinn er í
kjördæmum, þá er það sýnilegt, að
megiiið af þingstörfum hlýtur að
hlaðas tá fáa menn. Fjölgun þing-
mamia er því bráðnauðsynleg og
þá einkum þeirra landkjörnu.
Kosningarétturinn er alt af að
rýnika. Er með þessu stjórnarskrár-
frv. enn þá rýmkvaður að mun. Yið
þessa stórkostlegu fjölgun kjós-
enda minkar auðvitað tryggingin
fyrir vali verulega hæfra þing-
manna. Ut frá þessu séð, og eftir
reynslu fyrri ára, virðist ekki
vanþörf á að setja einhve’rjar
skorður við því að fram séu borin
vanhugsuð og' illa undirbúin frum-
vörp. Það er í sjálfu sér óheppilegt
og illþolandi að fram séu borin
frumvörp. sem enginn hefir Iiaft
hugmynd um og enginn kostur hef-
ir verið að ræða eða gagnrýna op-
inberlega. En af því það myndi
hvorki lieppilegt né fært að banna
þingmanaafrumvörp, væri sú leið
tih að setja vissan fjölda flutnings-
manna skilj-rði fyrir því að frum-
varp mætti berast fram Væri það
þó nokkur trygging fyrir því að
vandað yrgi' til Hngmannafrum-
varpa.
Réttur þingmanna til að gera
breytingartillögur við fjárlögiu
ætti heldur ekki að vera ótakmark-
aður.
Þá er að ininnast þeirra breyt-
ingartillaga, sem fram eru komnar
við stjórnarskrána.
Sú fyrsta er frá Bjarna frá Vogi
við 29. gr. þess efnis að gera bií-
fyrir kosningu að skilyrði fyrir
kosningarrétti.
Þegar sambandslögin voru á
ferðinni, var þetta talið sjálfsagt
stjórnarskráratriði — nema kvað
sambandslagaandstæðingar kváðu
það ekki leyfilegt vegna Dana, en
sem kunnugt er, voru þær raddir
fáar og dóu fljótt út — því er það
merkilegt að þetta skuli nú ætla
að verða stórkostlegt deilnatriði,
og enn þá merkilegra fyrir þær
sakir, að allir kváðu nú vera á einu
máli um það, að þetta sé fyllilega
heimilt asmkvæmt sambandslögun-
um, og jafnvel líka nauðsynlegt.
En sé nú þetta atriði bæði heimilt
og naðsynlegt að sé í stjórnar-
skráimi, þá er vissulega erfitt að
skilja, hvers vegna það þá ekki á
þar að vera.
Önnur breytingartilaga er frá
sama mánni um það, að þeir menn,
sem eru í sveitarskuld og ekki eru
fjár síns ráðandi, skuli hafa kosn-
ingarrétt.
Líklega fær þessi tillaga ekki
nema eitt .atkvæði. En óneitanlega
er það fallega gert að minnast mun-
aðarleysingjanna í velgengni sinni
þótt gáleysi megi það heita að
gleyma þeim með flekkótta mann-
orðið. —
Þá er breytingartillága frá Matth
Olafssyni við 60. gr. Fer hún fram
á það, að fella niður það ákvæði
stjómarskrárinnar að utanþjóð-
kirkjumennn greiði kirkjugjöld til
Háskóla íslands. Þetta virðist
sanngjörn tillaga, því öll kúgun
vegna trúarskoðuna er í eðli sínu
röng.
Næst er breytingartillaga frá
Jörundi Brynjólfssyni við 29. gr.
Hún gerir það að skilyrði fyrir
kosningarétti, að menn tali og riti
íslenzku stórlýtalaust.
Þessi tillaga, sem að sjálfsögðu
er stíluð gegn innfluttum mönnum
er óþörf, ef tillagan um búsetuskil-
yrðið verður samþykt.
Þá er komin fram breytiugatil-
laga við 31. gr. frá 12 þm. í nd.
Hún fer fram á það að alþing sé
háð að vetrinum, byrji 15. febr.
Þessi tillaga er ekki ný. Vetrar-
þing' hafa verið liáð, bæði regluleg
jiing og auka þing, en reynslan hef-
ir sýnt, að þetta er nær því ógern-
ingur, eins og samgöngum og' tíðar-
fari er háttað, hér á landi. Þarf
ekki að telja þá erfiðleika og ó-
þægindi, sem vetrarþing hafa í för
með sér, auk kostnaðarins fyrir
landsjóð, sem kannske er smálegt
að minnast á.
Flutningsmenn þessrar tillögu
eru flestir bændur. Ber tillagan
þess sorglegan vot.t, því ástæðan
fyrir henni er sennilega sú, að þeir
horfa í það að vera að heiman um
sláttinn.
Það nær í raun og veru engri átt,
að borga ekki þingmönnum svo
sæmilegt kaup, að þeim sé að
minsta kosti ekki beint tjón að
þingsetunni. Núverandi kaup þing-
manna er í sannleika ekki meira en
helmingur þess, sem sanngjarnt
vteri. Og þó sparsemi sé góð, þá er
vonandi að þingið liækki heldur
daglaun þingm. en að færa þing'-
timann í frístundir einhverra nigg-
ara-
Sjötta og síðasta hreytingartil-
arskrárfrumvarpið er við 76. gr.
Hún er um það, að skilnaðir ríkis
og kirkju skuli eigi verða, nema-að
um það hafi farið fram þjóðarat-
kvæði.
Hér sér maður þann draug skjóta
upp höfðinu, sem leiðastur hefir
verið og verst ættaður í ísl. lög-
gjöf, en það er þjóðaratkvæðið.
Ef athugaðui' er uppruni þessa
þjóðaratkvæðis hér á landi, þá
er jiað fram komið annarsvegar af
hræsni og sleikjuskap við fólkið,
hins vegar af bleyðimensku þeirra
manna, sem nota vildu þjóðarat-
kvæðið að skálkaskjóli, til þess að
breyta móti betri vitund og réttum
rökurn.
Hvað viðvíkur tryggingu þeirri,
sem jijóðaratkvæðið á að vera fyr-
ir lieppilegum ákvörðunum, þá er
það að segja, að engum mun til hug-
arkoma, að alþýða manna heri
betra skyn á lögfræðileg atriði,
heldur en þeir menn, sem eiga að
vera úrval þjóðarinnar.
Þriðja og stærsta atriðið í þessu
máli er það, að með því er verið að
skerða vald Alþingis. Það er ekki
í einu heldur öllu, sem þingm. nú
á dögum reyna að óvirða Alþingi.
Hvað ytra útlit snertir ber það nú
lítið.af hreppaskilum, en vald þess
mátti þó ætla að ekki yrði skert.
E11 þingmenn eru líkir trémaðkin-
um; jieir finna ótal leiðir til að
naga og ónýta sinn eigin verustað,
og ef þeir ekki sökkva því til fulls,
þá bendir þó margt til þess, að
þeir muni skilja við það sem vald-
lausan tillögufund.
Einanpii eða ekki?
Fyr eða síðar hlaut að koma að
því, að þjóðin eða fulltrúar hennar
skiftust í flokka um það, hverjar
leiðir skuli farnar til að hagnýta
auðæfi þau sem landið geymir í
skauti sínu eða hvort þau skuli hag-
nýtt yfir höfuð. Mál þetta er til-
tölulega nýtt, — afllindir íslands
fengu ekki verðmæti fyr en fyrir
nokkrum árum. En þó er það svo
gamalt, að leiðtogar þjóðarinnar
hefðu gjarnan mátt hafa tekið af-
stöðu til þess fyrir löngu.
Það eru mörg ár síðan að Norð-
menn og Svíar sáu að á íslandi
var auðs að leita. Og um langan ald-
ur hafa brezk, þýzk og frönzk
fiskiskip stundað veiðar hér yið
land, utan landhelginnar í orði
kveðnu, en innan hennar í reynd-
inni. Það eru líka mörg ár síðan að
innlendir menn fóru að kaupa
vatnsréttindi til þess að selja þau
útlendingum. Alt þetta hefir verið
látið afskiftalaust. Fossabraskið
hefir blómgast svo, að nú er meiri
hluti vatnsaflsins í höndum út-
lendra manna, beinlmis eða óbein-
línis. Síldarútvegurinn hefir rænt
fólki frá landbúnaðinum og gefið
útlendingum góðan arð. En sam-
fara þessu hefir sjávarútvegur
landsmanmt tekið miklum framför-
um, útflutningur. á afurðunum
aukist afskaplega og þessi atvinnu-
tölabat
sjóðs. Landbúnaðurinn hefir aftur
á móti ekki af neinum framföruni
að segja, svo teljandi sé.
Innflutningur fóllts liingað til
lands hefir verið næsta lítill. Norð-
manna gætti mikið á AustfjörðiuH
um eitt skeið, meðan hvalveiðar
voru reknar þar, og nú síðar hefir
dálítið komið af þeim og Svíum til
Siglufjarðar vegna síldarinnar, þó
fæstir hafi haft þar vetursetu.
Hingað til Reykjavíkur hafa út-
lendingar komið og dvelja hér
margir. Þegar gasið var lagt í bæ-
inn fluttust hingað nm þrjátra
Þjóðverjar og nú hefir fjöldi út-
lendinga sest hér að og vinna aS
rafmagnsinnlagningu. Innflutning-
ingurinn hefir mikið til verið í þeim
atvinnugreinum sem íslendingar
kunnu ekki sjálfir. Landbúnaðar-
atvinnu stunda sára fáir útlending-
ar hér á landi og á- fiskveiðaflotan-
um er lítið um þá. Það er öðru nær
en að aðstreymi hafi verið mikið
hingað. Og þó hefir vinnukraft
vantað tilfinnanlega í landinu á
síðustu árum.
Fólksleysið er orðið svo tilfinn-
anlegt að eigi verður annað séð en
að landbúnaðurinn leggist í anðn
af þeim orsökum. Því meðan eftir-
spurnin er jafn sterk og nú þá verð-
ur landbúnaðinum . ókleyft að
keppa við sjávarútveginn. Sveita-
búskapnum hefir farið hrakandi
'hin síðari árin og má eigi kenna
óhagstæðu árferði einu saman um
það, heldur og miklu fremur fólks-
leysinu. Hrörnun elsta og að flestu
leyti nauðsynlegasta atvinnuvegar-
ins í landinu hefir eklii verið sá
gaumur gefinn sem skyldi; það hef-
ir verið vanrækt eins og svo margt
annað og nú er milli þess að velja,
að láta sveitir landsins leggjast í
auðn eða sýna þeim meiri rækt en
áður.
Landið er fátækt og skuldabyrði
ríkisins vex með hverju árinu. Á
hverju þingi er nýjiun sköttum og
álögum demt á þjóðina, en samt
hrökkva tekjur aldrei fyrir út-
gjöldum. Tollaleiðin er sú eina sem
ráðandi f jármálamenn landsina
hafa eygt, og þar hafa verið farn-
ar og eru enn farnar þær villigötur
að furðulegt má heita að réttlætis-
meðvitund þjóðarinnar skuli ekki
hafa verið ofboðið. Landbúnaður-
inn hefir sloppið tiltölulega vel,
vegna þess að bænda þingmenn
hafa oftast verið í meiri hluta á
þingi og svo af því, að budda bænd-
anna er tóm og gjaldþolið ekkert.
En á sjávarútveginn er hlaðið aukn-
um sköttum og skyldum á hverjn
ári. Og þó atvinnuvegur þessi hafi
undanfarin ár borið sig svo vel að
hann hafi þolað þetta, þá munu víst
flestir kannast við, að öllu má of-
gera og að misbrestur getur orðið
á fiskafla eigi síður en öðru, því
svo hefir það verið frá upphafi.
í öllum iðnaði standa íslending-
ar menningarþjóðunum að baki.
Kunnáttuleysi landsmanna á því
sviði er blöskranlegt. Fátæktimii
er um kent, en framtaksleysi ræð-
ur meiru um og þröngsýni.
Það voru Danir sem hófu ein-
angrunarstefnuna hér á landi, með
einokuninni. Og þeirri stefnu má
um kenna að síðan, og alt til þessa
dngs, höfum vér drattast á cftir öll-