Ísafold - 23.02.1920, Qupperneq 2

2
í * A F.O L U
í
ir því á síðasta þiugi að á árinu
mundi verða halli, og réði það af
því að eg vissi að útgjöldin mundi
fyerða meiri en á árinu 1918, en þá
voru þau fram yfir áætlun um 3%
million. Þetta hefir og reynst svo,
en tekjumar, sem eg bjóst við að
mundu verða drjúgar, sbr. ræðu
mína er eg lagði fyrir fjárlaga-
frumvarpið 1918, hafa farið langt
fram yfir það, sem eg bjóst við.
Vér erum því enn á þeirri réttu
braut, ársbúskapurinn hefir borgað
sig vel. En þá búskaparaðferð verð-
um vér að innleiða að fullu og
hvergi vjkja frá henni.
Skuldir vorar fyrir stríðið voru
hér um bil 2,100,000 kr. Skuldir
vorar 31. desember síðastl. voru
eins og hér segir:
Lán úr ríkissjóðiDan-
merkur 1908 .. ..
Lán h j á dönskum b önk-
um, samkv. lögum
nr. 14, 9. >júlí 1909
Lán hjá lífsáb. stofn-
uninni í Khöfn 1912
Lánhjádönskumbönk-
um 1912...........
Lán til ritsíma 1913 .
Lán til ritsíma hjá
Landsbanka 1916 og
1918..............
Lán til ritsíma 1917 .
Lán til skipakaupahjá
Handelsb. 1917 .. 1,600,000.00
Lán li j á dönskum bönk-
um 1919 ............ 4,500,000.00
Lán hjá Landsb. 1918 500,000.00
Lán hjá íslandsb. 1918 1,000,000.00
Lán hjá íslandsb. 1918 900,000.00
Lán hjá ísl.botnvörpu-
eigendum............ 1,319,333,35
Lán hjá Háskólasjóði
íslands............. 1,000,000.00
LánhjáríkissjóðiDan-*
merkur.............. 1,165,956,91
Kr.: 14,680,954.16
Mismunur kr. 12,580,954.16
Af þessum miMa mun hafa verið
dregnar ýmsar mjög einkennilega
ákveðnar ályktanir á þá leið að vér
værum að sökkva niður í skulda fen,
en því hefir verið gleymt að þessi
lán standa að mestu í ýmsum lands-
fvrirtækjum, sem komið hefir verið
á stað vegna stríðsins og óðfluga
verða dregin aftur inn í landssjóð.
Má þar nefna inneignir
landssjóðs í Landsverzl. 6,000,000
Dýrtíðarlán............. 170,038
Skipin að ákvæðisverði 3,083,000
Sjóðir við áramót um .. 1,800,000
Samtals 11,053,038
Sjóðurinn er stærri, en bráða-
byrgðalán, sem tekið var hjá inn-
ílutningsnefnd 1,300,000 hefir ekki
verið talið í lánunum, en hins vegar
dregið frá sjóðseigninni.
Mismunurinn erþáuml,527,916.16.
Upp í þá upphæð koma tekjur af
síld og fleiri, væntanlega um500,000
Eftir stæði þá um 1,000,000 en illa
fer ef Landsverzlunin gefur ekM
þann ágóða að lokum — og yrðu þá
skuldirnar eftir stríðið raunveru-
lega ekki meiri en fyrir stríðið. Auð-
vitað má geta þess að 1914 áttum
við um 900 þús. krónur í sjóði, en
hinsvegar er að líta á það að vér
lú fum bæði lagt fé í Landsbankann
og aukið eignir vorar á annan hátt.
Rétt er og að geta þess að kola óg
saltskuld Landsverzlunarinnar er
hér ekM tekin til greina, en sam-
kvæmt ráðstöfunum síðasta þings
þá hafa verið gerðar sérstakan ráð-
stafanir til þess að vinna hana upp.
— Þetta, sem hér er sagt ætti að vera
fullnægjandi til að gjörhrekja þær
staðhæfingar, sem komið hafa fram
þó ótrúlegt megi þykja, um það að
landið væri á leiðinni til að verða
gjaldþrota. Af því að eg lít svo á
aS það sé skylda mín að vernda lán-
rásum, þá vil eg, þó mér sé það ekki
rásum, þá vil eg, þó mér sé það ekki
ljúft, víkja fáeinum orðum að síð-
ustu fjármálagrein herra candídats
Boga Melsted, í „Lögréttu“, af því
að sú greiia er þó nndirbygð með töl-
um. En þau ummæli munu alls ekki
í: neinn hátt snerta þær hnútur, sem
mér eru sendar handan um hafið;
eg mun skoða þær, sem einka eign
mína og á engann hátt blanda þeim
inn í stærstu viðfangsefni hverrar
þjóðar ekki síst á þessum tímum
—’fjárhaginn. Hr. B. M. gagnrýnir
fjárhagsyðrlit það, er stjórnarráð-
ið hefir samið fyrir 1917, og segir
að í því séu taldar eignir, sem ekki
séu arðberandi, eins og geðveikra-
hælið Kleppur, holdsveikraspítalinn
o. s. frv. Þó eignir þessar séu ekki
arðberandi í eiginlegum skilningi
þá væri hrein fjarstæða að undan-
skilja þær frá eignayfirliti ríkisins.
í eigna- og skuldayfirliti því er
íylgir t. d. ríkisreikningi Dana, þá
eru taldar samskonar eignir og
þarf ekki annað en líta á það yfir-
lit. Þar eru tali'n t. d. geðveikra-
hæli, hegpingarhús, tollbyggingar,
innanstokksmunir sjúkrahúsa, hall-
ir, skemtigarðar, landbúnaðarsafn-
ið, embættisbústaði púðurgerðar-
húsið o. s. frv., og sama mun eiga
sér stað í eignayfirlitum annara
ríkja. Sérstaklega minnist B. M. á
að Hvanneyri og Hólar í Hjaltadal
og prestsetrin sju talin með í yfir-
litinu. Sem dæmi upp á hve varlega
er áætlað er Hvanneyri og Hólar
með öllu tilheyrandi, búi og öllu,
virt á 120 þúsund krónur. Ætli að
það yrðu ekki margir kaupendur
að þessum jörðum fyrir það verð
og þá er það að Mkindum ekki
hærra, verðið á prestsetrunum. Eg
þykist því geta slegið því föstu, að
með upptalning þessara eigna í
eigna- og skuldayfirliti ríkisins sé
farin sama leiðin og hjá öðrum
þjóðum, og ef vér hugsum okkur
nokkurn samanburð á hag þeirra og
vorum, þá verður að telja sams-
konar hluti þar upp. Eg skal svo
ekM víkja nánar að þessu atriði.
En nú mun eg snúa mér að því
höfuðatriði í grein B. M. þar sem
hann segir að skuldir landsjóðs sé
hér um bil 2 millionum meiri en
arðberandi eignir hans. Að þessari
niðurstöðu kemst höfundurinn með
því að telja tekjumegin eignir ríkis-
ins 1.917, en gjaldamegin skuldir
ríkisins 1918. En það er ljósara en
frá þurfi að segja að ef gera á upp
hag ríkisins, eða félags eða ein-
staks manns, þá verður sú ieið
aldrei farin. í þessu sérstaka til-
felli kemur þetta mjög illa niður,
þar sem eignir ríkisins 1918 jukust
við það að mikið af lánum þeim,
sem var bætt við á því ári, varð að
inneign landsjóðs í landsverzlun-
jnni. Eignir ríkisins 1917 veru sam-
kvæmt yfirliti stjórnarráðsins
28,411,714,28, en eignir ríkisins 1918
voru samkvæmt yfirliti stjórnar-
ráðsins, sem fylgir landsreikning-
unum kr. 33,452,944,20. Þessi mis-
munur stafar aðallega af því að
inneign landsjóðs í landsverzlun-
inni var 1917 5,660,659,05 en 1918
9,111,517,80 —, en að inneignin sé
arðberandi efast enginn um enda
fær landsjóður árlega vexti af
henni en auk þess var landsverzl.
búin að greiða um síðastliðin ára-
njót 3 millionir af skuldinni. Hver
sem vill gera upp hag landsjóðs
verður því að taka eignimar og
skuldimar hvorttveggja frá sama
árinu.
Ef litið er nú á skýrslu þá um
eignir og skuldir 1918, sem fylgir
landsreikningunum 1918 og teknar
eru þar aðeins ótvírætt arðberandi
eignir en húsum og lóðum slept,
þá verða þær þannig:
í sjóði 31. des 1918 kr. 1,747,183,32
Sjóðir...............— 6,898,779,04
Verðbréf.............— 1,830,100,00
.Jarðeignir........— 2,170,773,00
Símakerfin............— 2,545,000,00
Skip..................— 3,021,967,89
Inneign í landsverzl.— 9,111,517,80
Varasj. landsverzl. — 1,220,923,15
Samtals kr. 28,546,244,20
Um lið 6. (skip) er það að segja
að engum getur dottið annað í hug
en telja skipin arðberandi á þessam
tímum, sbr og reikninga þessa.
Að vísu er gróði skipanna á papp-
írnum minni fyrir það að tapið á
strandferðunum hefir verið nálega
alt fært þeim til útgjalda. Skipin
eru nú í góðu lagi og viðgerð
á Borg kostaði um 350 þiisund kr.
Um lið 8 (varasj. landsverzl.) má
segja að enn sé ekki víst að hann
verði að eign, þó eg búist við því,
þegar búið er að vinna upp kol og
salt á þann hátt, sem alþingi hefir
ákveðið, en þó sá liður væri dreg-
inn frá, þá væru þó arðberandi
eignir um 27,375,321,05. Hér er hús-
um og lóðum slept og mundi þó ís-
lenzka ríkið finna það, hvort þær
eignir eru ekki arðberandi ef það
ætti að leigja hús fyrir stjóm, al-
þing og opinberar stofnanir. En þó
arðberandi eignir væru aðeins tald-
ar................... 27,325,321,05
og skuldir 1918 væru
dregnar frá........ 19,629,493,34
þá stæðu þó eftir .. 7,695,827,71
fram yfir skuldir, en það verður
all mikið önnur niðurstaða pn hr.
B. M. kemst að í Lögréttúgrein
sinni. Að öðru leyti vísa eg ti’l
skýrslunnar um eignir og skuldir
1918, sem fylgir landsreikningun-
um, er sýnir 13,822,450,86, meiri
eignir en skuldir, en skýrslan
yfir 1919 er ekki tilbúin og getur
ekki orðið tilbúin fyr en lands-
reikningurinn er tilbúinn, en þar
sem árið 1919 hefir verið óvénju
gott, liggur ' hlutarins eðli að niður
staðan í eignaskýrslunni verður
betri fyrir þetta ár en fyrir 1918.
Eg veit að í raun og veru þarf eg
ekki að taka þetta fram vegna hins
háa alþingis, því eru strax Ijósar
skekkjur þær, sem standa í nefndri
grein, en þjóðin, sem ekki hefir
eins gott tækifæri til þess að fylgja
með fjárhagnum eins og háttv. al-
þingism., ,á kröfu til þess að stjórn-
in á hverju ári greiði sem bezt og
skýrast úr þeim málum fyrir hana,
cg ekki er það nú sízt nauðsynlegt
þar sem landstjórnin nú býður út
fyrsta innlenda lánið, sem eg mun
víkja síðar að. ,
Eg veit að hér í þessum sal er
öllum ljóst að gjaldþrotakenningin
er sú hin mesta f jarstæða, sem lengi
hefir komið fram um fjárhag vorn.
Hjá íslenzka ríMnu eru nú engir
fjárhagsörðugleikar fyrir ríkissjóð-
inn. Lán vor í útlandinu eru til
langs tíma með góðum kjörum, og
sum með ágætum kjörum. Síðasta
lánið, 4x/2 milj. kr., var stórheppi-
legt fyrir oss. Síðan það var tekið,
befir dregið sorta yfir peninga-
markað heimsins, lánskjörin orðið
margfalt örðugri og ef til vill ná-
lega ómögulegt að fá lán nú í öðr-
um löndum, nema þá ef til- vill í
Ameríku, en þó slík lán fengjust,
mundu þau verða afar dýr. Það er
því víst, að ísland verður nú að
treysta á sig sjálft í fjármálunum.
Stjórnin liefir nú boðið út 3 miljón
kr. lán innanlands með 5V2% vöxt-
um og 96 kr. gengi. Kjör þessi eru
góð fyrir landið þegar tekið er iillit
til þeirra tíma, er vér nú stöndum
á, og kjör þessi eru einnig mjög
aðgengileg fyrir landsins börn, sem
vilja geyma fé sitt í tryggum verð-
bréfum.
Lán þetta er'ekki tekið vegna
þess, að^ríkissjóður sé í fjárþröng,
ekki til þess að greiða skuldir hans,
en lán þetta er tekið til þess, að
koma ýmsum stórfyrirtækjimi inn-
anlands í framkvæmd. Greðveikra-
hæli verður að byggja, svo og hús
á Eiðum og Hvanneyri, brýr þarf
og að byggja t.d. á Jökulsá ogEyja-
fjarðará, einnig á þetta lán að fara
til þess, að hrinda áfram stærsta
landbúnaðarfyrirtæki, sem enn hef-
ir verið hugsað um á íslandi, Flóa-
áveitunni. Bankarnir báðir hafa
lofað að ábyrgjast að tryggja alt
að 2 milj. af láninu, ef á þyrfti að
ha-lda, og gera þeir að skilyrði, að
1 miljón af láninu fari til Flóaáveit-
unnar. Það eru fleiri en þeir, sem
austanfjails búa, sem fylgja þessu
fyrirtæki með athygli. Ef það hepn-
ast vel, sem vér vonum allir, þá
vinnum vér þar einhvern hinn
stærsta sigur fyrir landbúnaðinn,
sem unninn verður, og hann mundi
verða til þess, að gefa þessum öðr-
um aðalatvinnuvegi vorum byr
undir báða vængi. Á því ríður um-
fram alt, að hin nýja stjórn, sem fer
með þetta mál, tryggi að það verði
framkvæmt á sem allra öruggastan
og hagkvæmastan hátt og ennfrem-
ur að fela forustu þess fjölhæfum
manni, sem næga sérþekkingu hef-
ir. Stjórnin treystir því, að þes.su
lánboði verði tekið vel í þessu landi,
þessu láni, sem eingöngu ér tekið
til innanlands framkvæmda. Stjórn-
in er þakklát bönkunum hér fyrir
hve vel þeir hafa tekið í lánið, og
finn eg skyldu mína að taka það
hér fram.
Eg minni á það hér að stundum
lief eg þótt mála fjárhaginn all
svartan hér á þinginu, en eg bið
um leið að það sé athugað að eg
þegar á síðasta þingi tók það frain
að eg liti svo á að ríkissjóður væri
sloppinn eftir öllum vonum vel út
úr stríðsrótinu, en það sem allar
mínar áhyggjur snérust um var það
að eg kveið því að halli mundi verða
á árunum, sem fram undan eru, og
því ári, sem nú er lokið, en það er
óneitanlega ískyggilegra, en jafnvel
sjálfur stríðshallinn, þó einhver
yrði. Nú hefir það farið svo að nið-
urstaðan af síðasta ári hefir verið
góð, og nú verður það að fara svo
að niðurstaðan af árunum 1920 og
1921 verði á þá leið að vér stönd-
um hallalausir eftir þau. Samkvæmt
fjárlögunum er tekjuafgangur af
þessuúi árum, sem nemur kr.
764,755.98 aura, en þá eru ekki tal-
in með þær h. u. b. 2 milljónir, sem
launalögin hafa hækkað laun em-
bættismanna frá því, sem þau voru.
■Ranuverulegi hallinn er því kr. 1,-
235,244.02 aurar. Nú hefir stjórnin
samkv. tillögum landssímastjóra
hækkað símatekjurnar og mun sú
hækkun nema um 250,000 kr. á ári
eða 500,000 á fjárhagstímabilinu.
Ilallinn er því h. u 700,000, en ef
frumvarp stjórnarinnar, sem hér
hér liggur fyrir nær að ganga fram
þá ættu fjárlögin að verða halla-
laus. Þetta er það mark, sem vér
verðum að setja okkiu’ og stjórnin
treystir því, að þingið sé henni
sammála um að hér eigi beinlínis
að innleiða þá meginreglu. að láta
búskapinn bera sig árlega. Að því
er þetta skattafrumvarp snertir, þá
geri eg ráð fyrir að allir geti orðið
‘sammála um, að rétt sé að leggja
skatt á óhófsvöru, en um hitt verð-
ur fremur deilt, hvort rétt sé að
h’gg.ja stimpilskattinn á allar að-
fiuttar vörur. Rétt þykir ynér að
geta þess, að í raun og veru gætir
þessa skatts lítið á nauðsynjavör-
unum, hann er svo smár, en hans
gætir mikið í landssjóðnum, auk
þess sem hann á að eins að ná til
áramóta 1921, en fyrir þann tímá á
að* vera búið að endurskoða alla
skattalöggjöfina og or nii þegar
byrjað á þessari endurskoðun og
hefir stjórnin kosið til þess starfs
mað sér tvo hagfræðinga, og liefir
svo hugsað um að bæta við tveim
mönnum með praktiskri þekkingu
krónur
166,666.64
975.000,00
195,833,30
266,666.67
444,622.77
166,200.00
480,674.52
til þess að endurskoða þessi mjög
svo þýðingarmiklu mál, en mér
virtist rétt að láta bíðá að tilnefna
þá menn, svo næsta stjórn eigi kost
á að velja þá eftir sínu höfði, en
það virðist réttmætt, því sú stjórn
é að bera fram hina endurskoðuðu
skattalöggjöf. — Eg sé ekki ástæðu
til að svo stöddu að fara nánar inn
á þetta skattafrumvarp; vil leyfa
mér að leggja til að því verði að
afloknum umræðum vísað til fjár-
hagSnefndar.
Að lokum vil eg svo segja þetta.
Astæðan til þess að stjórnin getur
skilað fjárhagnum svo vel úr hönd-
um til næstu stjórnar, er meðal
annars hin góða samvinna milli
þingsins og stjórnarinnar um
skattamálin. Þingið hefir skilið
hina brýnu þörf á því að afla land-
inu tekna, og hefir látið hina eðli-
legu óánægju, sem fylgir hverju
nýju skattafrumvarpi, eins og vind
um eyrun þjóta. Sannleikurinn mun
nú einnig vera sá, að stjórnmálá
mennirnir verða að lokum i ekki
dæmdir eftir því, hvað margar
hnútur hafi fallið í garð þeirra,
eftr því hvað miklar tilraunir hafa
vcrið gerðar til að sverta þá og
gcra lítið úr þeim, heldur eftir
þeirri niðurstöðu, sem er ávöxtur
af starfsemi þeirra. Mitt síðasta orð
verður nti, það sem eg vona að verði
fyrsta orð hins næsta fjármálaráð-
herra: Vakið yfir því að landsbú-
skapurinn beri sig árlega, og gleym-
ið ekki að íslenzka þjóðin, í fjár-
málunum eins og í öllu öðru, verður
aðallega að læra að treysta á sig
og sig eina, því sjálfs er liöndin
hollust.
Yfirlysing
Undirritaðir alþingismenn höfum
gert með oss samband um kosning-
ar innan þings og erum utan hinna
gömlu flokka, enda eru þoir flokk-
ar alð vorri skoðun orðnir úrelt
nöfn og viljum vér ekki teljast til
neins þeirra.
Alþingi. í febrúar 1920
Gísli Sveinsson, Ó. Proppé
Einar Þorgilsson, Sveinn Bjömsson.
Björn Kristjánsson, M. Guðmundss
Jakob Möller, Magnús Péturpson,
Sig. Stefánsson, Jcn A Jónsson.
Erl. símfregnir
Frá fréttaritara ísafoldar.
Khöfn 17- febr.
Frá London kemur staðfesting á
því, að breytt hafi verið framsals-
kröfunni vegna þess, að ræðis-
mannasveit Breta í Berlín gekk ríkt
eftir því við Lloyd Geórge að það
væri gert.
Kastast í kekki.
Wilson hefir sent bandamanna-
þjóðunum tilkynningu um það, að
hann vilji ekki framar koma nærri
friðarráðstefnunni, ef Frakkar og
Bretar haldi fast við ákvörðun
Lloyd George um Adriahafsmálið.
Millerand hefir þegar sent Banda
ríkjunum harðort svar, þar sem
hann mótmælir þessári íhlutun.
«
\