Ísafold - 02.02.1927, Blaðsíða 1

Eitstiórai.
Jón Kjartansson.
Valtýr Stefánsson.
Slmi 500
ISAFOLD
Árgangnrinn
kostar 5 krónnr.
öjaWdagi 1. jáfi.
Afgreiðsla og
isnheimta
i Austurstreeti 8.
Sími 500.
DAGBLAÐ: MORGUNBLAÐIÐ
52 érg. 6. tbl.
lyiiðvikudaginn 3 fobr. 1927.
ísafoláarprentsmiðja h.f.
S an d graðslnmál.
fiaribaldi-mállð.
I. SÁRASTA SVEITAPLÁGAN
Mörg er búmá'nnsr.aun og sín
hver sveitarplágan- En ein hefir
mjer frá æsku fundist vcrst:
Sandfokið og m o 1 d ff o k i ð !
Vera má nú að ekki sjeu allir
«erm á þessu máli með mjer. En
trúa má jeg þó því, að margir
*jeu það. Hjer sem í hverju öðru
álitamáli kemur það auðvitað til
greina og hefir áhrif, í hvaða um-
hverfi hver er uppalinn og við
hTttða kringumstæður' hann býr.
iiá mismunur verður því oft vald-
*ndi, að einum sýnist það fárán-
feg flónska or öðrum þótti vitur-
lega mælt. En svo fer oft, eins
og kunnugt er, enda þó bestu
drengir eigi í hlut og báðir sjeu
oinlægir.
Jeg er uppalinn þar í sveit, sem
moldrok mæddu oft. — Og í því
fejeraði, sem uppblástursandstygð-
iii hefir sárar sorfið að, en nokkru
öðru, nú um langan aldur. Enda
eru mjer moldrokin í minni, allra
veðra efst. Jeg minnist þeirra að
hausti, vetri, vori og sumri. Alt-
af var fjanda þess von, ef land-
nyrðing gerði og þerritíð. Og oft
kom hann, er öllum gengdi verst.
Á miðjum sauðburði, eða um há-
heyslátt! Vikum saman gátu þau
voður stundum staðið. Og ekke/-t
veðurlag þreytti meira en þau. —
Vikum saman sá varla sólina. þó
lieiður væri himininn ofan við
moldarmiikkinn.
Þó voru Holtin sælusveit í sam-
anburði við sumar a&rar, þar í
grendinni.. Þar rauk einungis mold
og sjaldan eða ekki, meiri en svo,
,að sporrækt yrði nokkurnveginn
í grænu grasi. Og breytti um átt
og bleytti í, var plágan afstaðin í
hili-
í Landsveit og á Rangárvöllum,
var oft ástandið annað og verw.
Þar fauk ekki aðeins moldin með
▼indinum, heldur fenti þar s.mdi
og skóf í skafla, líkt og vetmr-
snjó. Og skaflarnir þeir ljetu sjer
hvorki segjast við sól nje regn.
Þeir sátu þar svartir og kyrrir,
sem þeir voru einu sinni komnúr
þangað til næsti stormur dreif j»á _
enn í dansinn- Ógurlegan, æðis- J
genginn eyðilegging.ardans, sem
skyldi eftir danssviðið dautt og
autt, loksins er tryllinginn lægði.
Fögur og firjósöm lönd hurfu og
urðu að auðn. — Einn af öðrum
sukku bæirnir í sandhafið og snra
árin margir í senn. Og eftir lá;
eyðimörkin grá og gsróðurlaus, --,
margr.a rasta breið og löng. Kyrr ^
og köld á svip í logni eða votu
veðri. En öll á iði og skriði, ef
norðannæðinge*. hljesu-
Svona hafði þetta gengið í langa
tíð fyrir minni mitt. Og svona
gengur það enn þann dag í dag.
Framsókn eyðingarinnar hefir að
vísu verið tafin áð nokkru 4 sum-
um stöðum og á einstöku stað
sstöðvuð með öllu. En annarstað.ir
æðir hún óhindruð fram, án þess
nokkuð verji henni veginn. Yfir
fjölda bygðra bóla vofi*- eyðilegg
ingar-ógnin. Og hálfar eða heilir
sveitir eru sömu sökinni seldar.
Þó má vera, að auðna verði enn
sem áðuf oft, ofan á, sumstaðar •
þar, sem illa horfist á um l.'ind-
spjöllin, enda þó liðsinni lands-
búanna kynni að verða henni í
tregara lagi til traustsins. — Við
skulum a. m. k. von.a það! Hitt
er þó miklu vísara, ;i<? meira vorði
víðar að meini, en orðið er enn þá,
ef eigi kemur hráðlega hugur
manns og hönd, með »rjettu lækn-
isráðin. Mörg hlómleg hýli, sem
hafa verið, eru nú svo að segja í
hershöndum s.andfoksins, og virð-
ist eigi hafa nema annarshvors að
híð'a: græðslu eða gjöireyðingu.
Mjer er nú efst í minni, bær.
sem jeg kom á í vor: Hemla í
Landeyjnm, eitthvert staðarleg-
,asta stórbýlið í þeinri sveit, en
næsti nábúi Þverársandanna
miklu: Auranna svo nefndu. Þar
svarf sandurinn óvægilega fast
að í vor. — Tvo sólaffhring.a var
sandhríðin svo svört, að engri
skepnu þótti út hleypandi í vatn.
Sandinn setti að bænum eins og
snjó í hríðarbyl. — Frá bæjardyr-
um einum saman, var síðar ekið
kring um sextíu ker*ruhlöss
um sands. Jeg kom þar í gró-
anda. Þá var sandakstri öllum
lokið. En sandurinn sýndi sig.
Mörgum hund*ruðum hlassa h.afði
verið ekið frá húsum og undan
görðum og sett í hauga þar sem
síst var til meins. Á sljettu tún-
inu hafði sandurinn verið fæffður
saman með hestareku í götur og
slakka. — I>ar voru önnur mörg
hundruð ke*rruhlöss. Mikið verk
og örðugt hafði það sýnilega ver-
ið að verða að af með allan þennan
sand. En bænum var bjarg.að frá
eyðingu í það sinn! En hvað verð-
ur sá firiður svo langur? Hver
getur svarað því? Næsta vor eða
vorið þar á eftir, ef til vill bæði
tvö, er norðaiwokið víst til að
kom,a með nýjan sand, eins mik-
inn og í vor, eða miklu meiri! —
Hvað lengi hrekkur vöru bónd-!
áns við slíku ofurefli ? Hve langr j
er þess að bíða, að eyðileggingin ‘
taki með öllu af honum töglin?
Veffður þessi reisulegi bær kanske
rifinn og fluttur og þessi fagri
hvoll, sem bærinn stendur á orð-
inn að sv.arti sandöldu, áður en
jeg kem þangað næst? Eða kem
ur hjálpin nógu fljótt til að fffelsa
hann ?
Svo spyr maður sjálfan sig í
þaula, er á slíka st.aði kemur. En
svörin verða sífelt eins: Hver get-
u*r sagt um það! Og hamingjan
má vita!
En það ciga fleiri en Hémlu-'
bóndinn um sárt að hind.a, af þess'
um vondu völdum.
Margir tugir, eða líklega hundr
uð jarða víðsvegar um landið
liggja undiff ágangi sands og upp-
foks, að meir.a eða minna leyti.
Margar sveitir og mörg hundruð
hændur, sem í nánd við foksvæð-
in búa, bíða af sömu söknm,
meira tjón, en í tölum veffði skráð.
Enginn hefir enn þá virt til króna
holdarýrnun og málnytumissi bú-
fjárins, sem svo oft er bein af-
leiðing þessa illa fokóf.agnaðaff.
En mjer er það í minni frá smala-
árum mínum eystra, hve mjólk
minkaði í ám og kúm, jafnan þá
er moldveður gerði, og eins þó í
hágsróanda væri eða snemm,a um
túnaslátt. Þetta ætla jeg, að marg
ir- muni með mjer. Hitt er sjálf-
sagt líka mörgum minnistætt: Am
inn og ójndið, sem þau veðui Samkvæmt símfregnum heftr Ricciotti Garibaldi ofursti verið
valda hvern lifandi skepnu, . , - -m , , * j- « • , a , ■
. c , n . ’ mæmdur í Frakklandi fyrw undirroður sinn þar og a hpam.
Riceiotti Garibaldi er sonaríonur firelsishetjunnar frægu, Guio-
seppe Garihaldi- Snemma í ófriðnum mikla, eða löngu áður en
.... ítalir fóru í .stríðið, safnaði hannað sjer frísveit ungra og hraustra
i iagasfa orsoj m ti þiss,^ ivc Q gekk í lig með Frökkum og barðist lengi 4 vesturvígstöðv-
furðulega folkið genst nu ostoð-
ugt í .austursveitunum.
Yið höfum við ýmislegt and-
manni jafnt og mús. Gæti jeg vel
tffúað því, þó ekki verði það með
vissu sagt, að þarna lægi ekki lít-
streymi að stríða hjer í landi voru.
unnm. Þótti honum þá kippa í kynið og ávann hann sjer mikla
hylli meðal Fff.akka. Má vera að það ráði nokkru um, hvað Frakk
ar hafa tekið mjúkum höndum á framferði hans nú síðast, því að
Og við maffgskonar höl að búa í
íslenskum bygðum. En fokeyðing-
arógnin finst mjer þó ömurlegust
j nærri lá, .að það yrði til þess að Frakkar og ítalir lentu í ófffiði.
Hjer á myndinni sjest, Garibaldi ofursti og tveir bræðnr hans;
standa þeir firemstir.
þess alls.
ekki .aðeins það heldur opnist laust auðnast oss; að g*i*æða og
II. SANDGRÆÐSLAN. einnig augu alþjóðar fyrir hinni klæða 1 a n d i ð, ef vilj.a, og
Árið 1906 mun fyrst hafa vcv- knýjandi nauðsyn sandgræðslunn- vits er neytt!!
ið veitt fje úr l.andssjóði.til sand- ar og þeirri miklu þjóðaffheill, sem Sandgirðingar munu nú vera
græðslu — 3000 krónur. 1907 eru af því myndi leiða, ef friðað yrði orðnar einar 14 eða 15 í landinu.
svo veittar 2 þús., en síðan 4, þús- að mestn eða öllu landið, fvrir Er það að vísu betffa en ekki
und á ári fram til 1914. Þá eru hinum ægileg.a ófagnaði nppblást- neitt. En betur má ef duga sk,al
um t.veggja ára skeið veittay 5 ursins. ieða muna nokkru, sem nemur. —
þús. kff- Næstu 2 ár er svo fjár- jeg sá í sumar sandgirðmguna Væri sjálfsagt ekki um of, þó 5
veitingin aftur færð niðuff í 4 þús. j Kaldáffholti. Þá sjón vildi jeg sinnum 15 væru. Og vona vil jcg,
Því næst eru um 2 ár veittar 6 meiga muna lengi. Fyrir fáum ár- hð síðar verði þær svo ma.vgav
þús. kr. En 1920 er fjárveiting til um sópaðist sandurinn fram vfir °ff ]'elst Þ(> helmingi fleiri. Því
sandgræðslu loksins hækkuð upp engjarnar hóndans og var ekki svo mörg eru þau sjálfsagt, sand-
í 10.000 kff. (!!) og jafnhá er hún aun,ag >sýnna en eyðileggjast myndi °8 moldarsárin, stór og stækkandi,
næsta ár. — 1922 er sandgræðshi- meg öllii meginhluti þeiwa. Stai- seni £ott vwi að grœða og hefta
tillagið fært upp í 15.000 kr. og arfen og stórar tjarnir fyltust og áður en meira mein gerðu, en enn
1926 upp í 23.000 krónur. En í foru un(jir sa.nd. En bóndinn vav Þa er orSiÓ. En .slíku stórvirld
fjárlögum fyriff 1927 eru veittar dugandi og bjartsýnn og bað um verðm' auðvitað ekki aflokið á
45.000 krónur til sandgræðslu og ag gj,rt væri landið. Givðmgavefn- einu eða fáum árnm. Það íektiff
verður ekki ann.að sagt en stórc jg v,ar homim víst að mestu lagt sinn tima og kostar mikið fj T’.n
sje nú stokkið frá því sem áðutr til, en verkið vann hann hinsveg- vinnast þarf þ*að eigi að síðnr,
var. — Alls or á þessum 22 Ar- ar ag mestu ega ölln leyti sjálfur. sv° fljótf sem föng eru á. Væri
um búið að A’eita 207 þús. kr- ril Qg nm mörg ár hefir hann á Þa best buið, ef til þeirrar iðju
sandgræðslunnar í landinu, og 1)vorju vori varið möffgum tugnm Víe*ri svo nflega veitt fje ur rík—
svipuð fjarhæð og flest ar fe*r í dagsverka — hæði manna og hesta, issj°ðt, sem framast eru tök til.
oþarfan alþingiskostnað, er af til vinnu þar í girðingunni. En þvi betra, sem fleiri sýslur,
leiðir ofmælgi og þráttsemi þing- þ,ar ]iefir heldur ekki vwrið unn- breppar og einstakir menn, styddn
m.anna, fyrst og fremst. ið fyrir gíg. Engjunum er bjarg- Það þjóðþarfa starf.
Það er sýnilegt af tölum þeim að, í bráð og lengd, að líkindum. Það e»r sart mjög hve seint þið
er jeg tók upp hjee' að framan, Og girðingarsvæðið, sem fyrir fá-(?en?nr að *rækta býlin bændanna,
að mu fyrstu 20 árin, sem sau d-'um árum, var ein samfeld gróð-!svo að viðnnandi verði. Hitt er
græðslan fjekk að fljóta með í arlaus sanddyngja, var nú algræct (Þ° helmingi sárara að sjá, þegar
fjárlögunum, hefir hún ekki átt og vafið í gróðri — gff.nsi, gulvíði (f°kf°r,ynjan æðir óhindruð yf>ff
upp á háborðið hjá þinginu Er og mel. Og þrátt fyrir það, þ a ’ gróÖurlandiÖ, og hremmir .nf því,
sjáanlega önnur hvor orsökin: gróðurlaus skriðsandurinn heg’- (ar Þ’a ari> eina sneiðina anna*ri
að fjárveitingavaldhöfunum hefiff fast að girðingunni á meira en stærri-
ekkf sýnst uni neitt sjerlega merki t.vo vegu, er hún einhver gullfeg-
legt mál að ræða, þar sem sand- ursti og gróðurmesti skrúðgarð-
græðslan var — eð.a. að trúin á urinn, sem jeg hefi sjeð á Suður-
ávöxt þeirrar iðju hefir imrið landi.
nokkuð dauf- Og sennilega hefirj Jeg vildi óska þess, að þami
TIT. SANDGRÆÐSLUSTJORI.
Sandgræðslulög þau, sem nú
gilda eru eigi eldri en frá 1923.
Þau eru auðvitað að ýmsu leyti
hið síðartalda verið hjer að verki. græðireit, eða annan slíkan, hefð:i góð,va gj.alda verð, og geta, ef vel
En þegar árangurinn va*r góður þingmennirnir og þjóðin öll feng-Jeru og rausnarlega rækt, orðið til
og fór að sýna sig, þá v.ar eðlilegt, ið augum að líta. Jeg er þess at-(hins besta gagns. Hinsvegar get
að trúin og örlætið vxi. Og það veg viss, að sú sýn, hefði heillað jeg ekki neitað því, að helsti lít-
er mikil ástæða til að voha, að marga fleiri en mig. — Slík sýn inn stórhug eða framsýni þykist
hvorttveggja eigi fyri.v sjer að lilýtur að sannfæra flest.a um þau jeg finna í þeim. Þar er t. d. ge<rt
vaxa til mikilla muna enn. Og fögru sannindi, að aftur má ef- ráð fyrir einungis einum sancl-