Ísafold - 19.04.1927, Qupperneq 2

2
1 S A P Ö L B
Lögreglnmálin
og begningarhúsið.
enginn sem glatað hefði heilsu sinni mættu meS engu móti geta haft neitt
handsamaði hana aftur í eiturskápum samband við menn, sein við málin evu
lyfsalanna, heilsuna fengju menn því riðnir.
aðeins, og varðveittu hana því aðeins, Húsið altof lítið
að þeir lifðu heilsusamlegu lífi, teyg" , ,,
° En þetta er ekki nerna ein hhð
uðu úr lífslindum móður vorrar nátt- . .
maltiins, segir hæjarfogeti. Alt hjalp-
ast að til þess að gera yfirvoldunum
sem erí’iðast fyrir.
i Húsið var, sem kunnugt er, bygt
fyrir rúmúm 50 áruín. Eftir þáver-
j andi kröfum og fólksf jölda Rvíkur,
var það í al!a staði sæmilegt.
En þótt Rvík sje nú margfalt
fólksfleiri en þá, hefir klefum fang'
„Steinninn“ er þjóðarsmán, elsisins verið fækkað, a. m. k., þegar
segir Joh. Johannesson, miðstöðin var sett í húsið og Hæsta-
bæjarfógeti. rjetti komið þar fyrir. Eftir núver-
andi þörf væri húsrúmið mátulega
Mifegttm bæjarbúum mun það kium- stórt f-vrir ''nrðhald („Arresthns").
ugt, að hegningarhúsið hjerna er í
allmiklu ósamræmi við nútímakröfur A8eins h«Isuhraustir menn geta tckið
manna í þeim efnum, - enda hafa út hegningu “ hinir sleppa undan-
miklar breytingar orðið á áliti ai- Auk >ess- ,sem húsið er a,ve8
mennings, viðvíkjandi refsingum, síð- °h«fileKa lítið. >að <5h*ft sem
nn núv. hegningarhús var bygt fvnr fange,si á marga lund fvrir >á’ 3em
rúml. 50 árum. pif?a að vera Þar ,pn?ri tínta. Par er
pá var húsið spölkorn utan við bæ- L d: en»in sjúkradeild.
inn. Nú er bygt alt umhverfis það - Pað út af £.vrir siS verí5ur t11 >es3’
og jafnvel bygðir skúrar upp að fanga að menn sem eru fílhraustir.
garðsveggnum, svo að girðingin, sem komast a,f?erlef h;lá >ví’ að taka ót
áður kom að sæmilegum notum, er nú ll,'!=:ninftn. pó \ínsalnr t. d. sjeu
nærri að segja verri en engin. dæmdir fvrir sm-vgl’ bru^ og vínsölu
Fregnir hafa borist hjer um bæinn hvað eftir annað’ >á -ota >«r ekki
fyrir nokkru um það, að fangaverði tekið út refsin?”’ °" er viðbúið ;>ð
hafi revnst ókleift, að sporna við því, þeir haldi uH*teknnm hætti, þrátt
að menn utan hússins, hefðu ýmis’ f-vrir a,,a dóma’ ef eitthvnð er að
konar samband við fangana. - Út af heilsu >eirra ’ >ví húsakv«ni fan?'
fregnum þessum, hefir ísaf. snúið sjer e,sisins eru >anni»’ að >a{í*væri alveS
til eftirlitsmanns með fangahúsinu, <5verÍfln(li flð lá‘a þangað menn sem
Jóhannesar Jóhannessonar bæjarfó- svnile-a eru heilsubilaðir. Pað gæti
geta, og spurt hann nm álit hans á "ersi>ilt heilsu >eirra' Kle£avnir eru
ýmsu, er að lögreglumálum lýtur - flestir á móti norðri' Par skín aldrei
og þá einkum um núverandi ástand sóh °" aðbúnaður allur er á >ann
hegningarhússins. veg’ að >ar er ekki verustaður f-vrn
Eftir þeirn upplýsingum, sem bæj- (veiklaða ra<‘nn-
arfógeti hefir gefið blaðinu um þessi | Byggja þarf nýtt hús.
mál, er augljóst að hjer er um hið1 ^ Hvaða umbætur eru n“*»v“-
erfiðasta vandamál að ræða, sem 1(,"astnr 1
þarfnast skjótrar og góðrar úr- ~ B-V^a >t,rf hegningarhús. sem
lausnar samsvarar kröfum tímans, þar sem
Er eigi unt í einni blaðagrein að hægf <‘r fl8 taka við alskonar fólki.
gefa svo mikið sem lauslegt yfirlit °era >arf bær kri5fur f-vrst og fremst
yfir öll atriðin viðvíkjandi lögreglu- að hæ^ sJe að hafa >ar lögboðna
inálum þessa hæjar, sem brýn þörf stJórn- Húsið >arf að vera utan við
cr á, að tekin verði til rækilegrar bæinn- Fyrirkomulag og aðhúnaður
yfirvegunar. >annig- að Kkinrti sjeu til þess, a3
menn sem ienda ttndir manna höndum,
Ómögulegt að einangra fangana °8 af einhverjum orsökum eru af-
Eitt af áþrevfanlegustu meinunum, vegaleiddir sjeu hetur staddir andlega
.segir bæjarfógeti, er það, að fanga- «8 ,íkamlega að afstaðinni f^gels'
verði er bókstaflega ómögulegt að isvist- Faiigar þurfa að geta stundað
fyrirbyggja, að fangarnir hafi sam- holla vinnu’ utan húss og innan. pað
hand við menn utan hússins, sem er langt frá því, að Iiægt sje að
vilja ná tali af þeim. fullnægja þeirri grundvallarreglu
Eins og kunnugt er, er fangagarð’ meðan astandið er eins og það er nú.
urinn norðan við húsið.Flestir fanga"
klefamir snúa út að þessum garði. Stemma >arf stigu fvrir upprennandi
Fyrir nokkrum árum, Ijet bæjai- glæpaöld í höfuðstaðnum.
•stjórnin byggja. geymsluskúra með- En okkur, sem við lögreglumáiin
fram garðveggnum nð norðan verðu, fást, er það ljóst, að með ári hverju
gegnt gluggum fangaklefanna. Menn sem líður, verður nauðsynin hrynni
sem vilja hafa tal af föngunsm’, að ráðstafanir sjeu gerðar til þess,
þurfa ekki annað en fara upp á að stemma stigu fvrir vaxaridi glæpa
skúrþakið, að næturþeli. peir geta öld hjer í höfuðstaðnuni.
kallað til fanganna af þakinu og Má geta nærri að það er alvörumál
rabbað við þá yfir garðinn. sem alþjóð varðar, þegar við eiguin
Svo stutt hil er frá garðveggn- við það að búa, að fjöldi manna getur
um og að sumum klefagluggunum, að ekki tekið út refsingu árum saman
hægðarleikur er að koma „snæris" vegna þrengsla í „Steininnmmenu
póst,i“ úr klefunum, og út fyrir sem heilsuveilir eru sleppa við refs’
vegginn út á götuna, ellegar frá göt* ingu æfilangt, hve marg oft sem þeir
nnni og inn til fanganna. Hefir það eru dæmdir, og eigi verður tjónkaii
komið fyrir og e. t. v. ekki sjerlega við þá fáu, sem hneptir eru í varð-
óalgengt að föngunum sje sent hitt hald, vegna þess, að þeir hafa sifelt
og þetta þessa leið. ' (samband við götulíf höfuðstaðarins,
Með núverandi aðstöðu, er bók" og sjeu þeir inni til lengri tíma, má
staflega ómögulegt að fyrirhyggja húast við að þeir komi út, líkamlega
slíkt, nema með því, að hafa verði veiklaðir, og ófærari en þeir vorn,
á vakki nótt og dag, utan húss og áður til að stunda heiðarlega atvinm’.
innan. Má geta nærri, hvaða áhrif En hjer kemur margt, til greina,
þetta geti haft t. d. í rannsókn mála, sem jeg vonast til að fá tækifæri t,il|
þegar menn eru í gæsluvarðhaldi og að skýra frá í annað sinn.
Kálfadauðinn á Laxamýri.
Vjer stöndum öðrum fæti í landi á fyrsta dægri vestur yfir Laxá, í
hjegiljanna eða inni á því svæði, sem Mýrarselið, sem er beitarhúsakot frá
kallað er dulrænt. Landafræðin nær Laxamýri. pað sagði Sigurjón er hann
ekki þangað, nje heldur rökfræðin, þó fann föður minn að máli: „Jeg þorði
að þær sjeu víðförular og allskygnar. ekki annað en flytja kálfinn bnrt á
En stundum rofar í kynjamyndir, fyrsta dægri, því það var farið að
lielst í Ijósaskiftum, á þessum stöðv- snörla í honum.“
um. Og þaðan berst bergmál stundum, pessi kvíga lifði nokkur ár, en
sem lætur undarlega í eyrum hvers’ gafst illa. Sífelt bar á óáti í henni.
dagsmanna. Vantrúaðir menn á fyrir- Oft hallaði hún á í básnum, einkan-
burði — jafnvel þeir hafa skemtun lega undan gestkomu, ranghvolfdi
af frásögnum, sem heilbrigð skynsemi augunum, bljes úr nösum og gaulaði
kallar hindurvitni. peir láta segja sjer illilega. pau urðu endalok hennar, að
þrem sinnum fáránlegar frjettir eins hún fanst lærbrotin í haganum, þar
og Njáll gerði. En auðtrúa menn trúa sem engin torfæra var nje nokkurs-
í fyrsta kasti — eða láta liggja milli konar hætta — í sljettri mýri.
hluta frásögnina, einkanlega þær En hvað mundi hafá valdið þessum
furðufrjettir, sem vitnishurðir styðja. nndrum? mundi sá segja, er þetta les
Hjer verður nú sagt frá viðburðum, eða heyrir. Af hverju skyldu kálf-
sein hæði eru furðulegir og sannir, og nrnir hafa drepist ? par er hnútui-
svo merkilegir, að betur eru varðveitt- inn, sem reyndar er lítt leysanlegur.
ir frá gleymsku, en læstir niðri í Jeg læt sögusögnina leysa hann —
glötunarkistunni. ! nð því leyti sem henni er til þess
Sjerhver fulltíða Islendingur kann- trúandi.
ast við Laxamýri í pingeyjarsýslu.! Einu sinni var f jósadrengur á Laxa-
Áður en Sigurjón á Laxainýri og Jó- m\TÍ, sem ekki þótti leysa verk sín
hann leikritaskáldið, sonur hans, gerðu vel af hendi. Sögusögnin sú, sem jeg
þenna garð frægan, var bærinn nafn- styðst við, greinir ekki ártalið. pess
togaður og jörðin annáluð. Bærinn er getið, að hann hafi fengið ákúrur
dregur nafn af laxinum, sem þar veið- harðar og jafnvel refsingu í'yrir hirð"
ist í ánni. Og æðarvarp er þar mjög ingu á kálfi eða kálfum. Drengur tók
mikið í eyjum, sem Laxá hefir í faðmi sjer nærri aðbúðina, hafði í heiting1
sínum. por er töfra'fagurt um að lit- un þessháttar, að svo kynni að fara,
ast, einkanlega á vorin, þegar æðar- að framvegis myndi kálfauppekli á
varpið er í blóma. Fegurð þess blasir Laxamýri takast ekki betur en sjer
við augum frá bænum að líta. Og að hefði tekist.
öðru leyti er fögur útsýn um þessar! Að svo mæltu hengdi hann sig við
slóðir. Gróið heiðarland liggur heim fjósbitann eða fjóshlöðubitann.
að túninu, og nær niður að engjamýri,
sem liggur í faðmlögum við túnið. —
j I búskapartíð Sigurjóns á Laxa-
mýri, var hjá honuin fólk langvistum,
t. d. hjón, er hjetu Jóhann og Jako*
bína og virðist mjer þeim bregða fyr-
ir í leikritinu „Bóndinn á Hrauni“.
pær sögnr eru gamalkunnar ura
alt land og gerast enn í dag — að
sögn — að þeir bændnr missa fjeuað
áHndarlegan hátt, sem slá eða láta
slá svokallaða bannbletti í engjuin
eða útjöðrum túna. Á þeim liggja þau
ummæli, að víti liggi á, ef út af er
brugðið hanninu. Og sagt er, að þær
vættir, sem banna þetta, láti hefnd-
irnar koma fram. pað er jafnan örð-
ugt að ákveða, hversvegna fjenaður
verður fvrir vanhöldum, þegar ein
skepna fellur frá eða fáeinar skepnur.
En öðru máli er að gegna með þessi
vanhöld á Laxamýrar kúlfunum. pau
hafa haldist við í 100 ár að minsta
kosti og þó lengur. Engar þjóðsagna-
ýkjur eru að verki í þessum hæ. —
Engin skröksöguhula er breidd yf-
ir atburðina frá minni hálfu. —
Heimildirnar eru þannig að taka má
í hendurnar á þeim, öllum, að und"
anskildum sögusögmim gömlu hjú-
anna á Laxamýri, sem þóttust hafa
sjeð hlöðustrákmn. Sú heimild er ekki
handföst.
pegar reynt var að ala kálf í Laxa-
mýri, var honum skotið inn í gamla
bæinn, sem var spölkorn frá fjósinu.
Svo sagði mjer Egill Sigurjónsson,
sepi var að mestu leyti heimildar-
maður minu að þessu æfintýri, að
eitt sinn hefði karl á heimilinu spurt
eftir því, hver kominn væri. Hann
þóttist sjá, í ljósaskiftum, mann
ganga inn í gamla bæinn, en þar var
þá kálfur, sem átti nð ala. Enginn
maður hafði komið nje gengið inn í
bæinn. En á þeim degi svarf að
kálfinum svo að hann dó.
par mundi hlöðustrákurinn verið
hafa að verki.
Guðm. Friðjónsson.
Engin skuggabjörg nje draugagil til"
heyra þessum stöðvum. Jörðin hefir
burði til þess að heita Sólheimar, .
Ljósaland eða þvílíku dýrðarnafni, pessi Jóhann var fjÓ8amaður leugi d
s\o hjart er yfir henni. |Laxamýri og Jakobína fjósakona. —
pó hafa gerst atburðir að Laxamýri Ejármaður Sigurjóns gamall hjet Jó*
sífelt, næstliðin 100 ár, sem ætla sep_ j búskapartíð sona Sigurjóns var
mætti að horið hefði við í einhverj- þal. á Laxamýri mörg ár vinnukona,
mn forsæludalnum eða undir skugga- er hjet Sotfln, eldabuska. Alt þetta
hjÖrgum hárra fjalla, og segir nú frá yinnufólk var „gamaldags“, sem svo
þeim í fáum orðum. er kallað, þ. e. a. s. hafði enga nýja-
petta 100 ára tímabil hafa lang- brumsmentun hlotið. pessi hjú sáu öll,
feðgar búið að Laxamýri, fyrst Jó" |gögðu svo frá, hlöðustrákinn. En svo
hannes Kristjánsson, þá Sigurjón son-.var kallaður þessi skuggabaldur, sem
ur hans og að lokum Egill og Jóhann" j ætla má að drepið hafi kálfan'a. —
es synir Sigurjóns, og nú fáeir. ár pau lýstu honum svo, að hann væri
synir og ekkja Egils. — Alla þessa í mórauðri peysu, lítill vexti og álút-
tíð, og þar áður um langt tímabil, ur, enda sán þau hann lielst þannig
hefir eigi tekist að ala upp kálfa að staddan, að hann var að bisa við kálfa
Laxamýri, nema einn, oítir því sem og handleika á þeim granirnar. Að
jeg hvHÍ spurt. Reynt hefir verið oft, þeim fyrirburði sjeðum, tók að fær*
en eigi tekist. Aldurtili allra káif- ast hrygla í kálfinn. Og að því búnu
Varðskipín
Samherjarnir Jón Baldvins-
s son og Jónas frá Hriflu
ganga í lið með Hjeðni og
ráðast á skipherrana á
íslensku varðskipunum,
útgerðina og sjómennina.
anna er samskonar. peir fá hryglr. á
1. eða öðru dægri, froðuvella tekur
til að renna úr vitum þeirra, evrun
verða afllaus og á 2. eða 3. sólarhring
missa þeir líftóruna.
Pegar Jóhann skáld var heima í
æsku, var að hans áeggjan alin kv'ga,
að vorlagi, þegar nóttin var björt.
Jóhann hatt um háls kvígunnar rj-f-
spjald, dró kross á spjaldið o:r letr-
aði á það þessi orð:
„Satans óvinirnir verndi þig.“
Pessi kvíga lifði og var kölluð
Krossa. En eigi varð hún langlíf.
Henni var lógað, þegar hún var að
2. eða 3. kálfi. Kýrin var svo óyndi,-
leg í háttum, að heimilisfólkið vildi
eigi við hana tæta. Stundum bölvaði
hún í básnum eins og blótneyti, krafs-
aði bælið sitt og reyndi til að slíta
sig lausa. Fleiri óhemju ka’ki hafði
Krossa í frammi og að öðru leyti ljet
hún illum látum.
Eitt sinn fjekk faðir minn kvígu*
kálf hjá Sigurjóni á Laxamýri, til
uppeldis. Sigurjón ljet flytja kálfinn
voru dagar kálfsins taldir.
Ýmsir mentamenn, sem komist hafa
á snoðir um þessi „Fró8árundur“,
bera sjer í munn og hafa borið, að
þessum fádæmum munþ valda og
valdið hafa sóttkveikjur, sem lifi og
lirærist í fjósi eða hlöðu og borist
hafi í vit og líffæri kálfanna. Sú
lausn gátunnar er ósennileg. Fjósið
og fjóshlaðan hafa verið rifin eins og
gerist og gengur og öllti umturnað.
Hey í hlöðunni hefir verið með ým-n
móti, stundum grænt, en oftar þó ranð
ornað. Verður eigi sjeð að þar sje
sóttkveikjuhæli. Grundvöllur þeirra
bygginga, er þokkalegur og um-
gengni öll í fjósi og hlöðu alla tíðina,
sem um er að ræða, í betra lagi, því
að búhöldar hafa setið að höfuðl ó’i
þessu um langan aldur. Kýr og naut
á Laxamýri — alt að fengið — hafa
verið viðlíka hraust og langlíf, @em
nautpeningur annarstaðar. Hvorki
hefir berklaveiki r.je taugaveiki legið
þar í landi og ekki heldur aðrar sóttir
í fólki nje fjenaði.
Eins og skýrt hefir verið frá hjer
í blaðinu, lagði stjórnin í byrjun
þings fyrir efri deild tvö frumvörp,
er snerta varðskipin íslensku. Var í
frv. þessum kveðið á um skyldur og
rjettindi skipherra og skipverja á
skipunum, laun þeirra o. s. frv.
Hjer var um svo sjálfsögð frv. að
ræða, að menn bjuggust við að þau
mundu ganga hljóðalaust gegn um
þingið. Að vísu mátti við því búast,
að „forkólfar'' jafnaðarmanna myndu
risa npp vegna þess, að svo var á"
kveðið, að skipverjar á þessum skip-
um skyldu teljast opinberir sýslunar-
menn. En af þessu leiddi aftur það,
að menn þessir urðu óháðir dutlung-
nm jafnaðarmanna — ,forkólfanna“
við kaupdeilur, verkfall og því um
K'kt. petta myndi „forkólfunum" mis'
líka, enda varð raunin sú með Jón
Bald. í efri deild. En Jón Bald stóð
ekki einn nppí- Samlokan Jónas frá
Hriflu stóð honum dyggilega við hlið,
og sannaðist hjer, sem svo oft áður,
hve uáinn skyldleiki er milli þessara
manna.
pegar varðskipsfrumvörpin komu
nefnd í Ed„ urðu um þau miklar og
harðar umr., einkurn um frv. urn
varðskip ríkisins og sýslunarmenn á
þeim. pað mál haföi allshn. liaft til
meðferðar, og lagði hún til að frv.
yrði samþ. óbreytt. I nefndinni eiga