Ísafold - 25.02.1928, Side 4

4
I S A P 0 L Ð
Opið brjei til Alþingis
út af frumvarpi til laga um tilbúinn áburð.
Jeg get ekki stilt mig um að
taka penna í hönd, til að benda
hinum háttvirtu þingmönnum á
þann misskilning, sem hlýtur að
vera ríkjandi í sambandi við
„Frumvarp til laga um tilbúinn
áburð,“ sem verið hefir til um-
ræðu í efri deild Alþingis.
Jeg efast ekki um, að fyrir
flutningsmönnum þessa frum-
varps vakir áhugi fyrir því að
koma tilbúnum áburði á sem ó-
dýrastan hátt til bænda, og eiga
þeir þakkir skilið fyrir það. En
af því að jeg er sannfærður um,
að útkoman verður ekki sú sama
og til er ætlast, tel jeg rjett að
benda á helstu og augljósustu
galla frumvarpsins.
Ástæðan til þess, að frumvarp
þetta er borið fram nú, mun
vera sú (eins og í þau tvö skifti
áður, sem það hefir verið borið
fram í þinginu), að lækka verð
áburðarins með því að láta rík-
issjóð greiða farmgjöld áburð-
arins til landsins og milli hafna,
þar sem skip ríkissjóðs og Eim-
skipafjelags Islands koma, og
ennfremur til að fyrirbyggja, að
einstök verslunarhús geti notað
aðstöðu, er þau kynnu að fá með
einkasölu, til að leggja óhæfi-
, lega mikið á áburðinn.
I fyrsta skifti, sem þetta frum-
varp var borið fram á Alþingi
(1925), var þörfin fyrir eftir-
gjöf á farmgjöldunum all veiga-
mikil, sökum þess, að þá var
farmgjaldið 60 danskar krónur
pr. tonn frá útlöndum til lands-
ins, samkvæmt gjaldskrá skipa-
fjelaganna, er hjeldu hjer uppi
ferðum.
í næsta -skifti (árið 1926) var
gjaldið lækkað all verulega, eða
niður í 25 danskar krónur pr.
tonn. En þá var hin ástæðan, er
sameinaði alla þingmenn, sem
sæti áttu í báðum landbúnaðar-
nefndum, að einum undantekn-
um, er skrifaði undir nefndar-
álitið með fyrirvara, og knúði
þingmenn til að standa saman
um þetta mál þá, sú, er sjá má
í nefndaráliti landbúnaðarnefnd
ar n.d. 16./4. 1926.
Þar kemur það skýrt í ljós,
að þingmenn þeir er um málið
fjölluðu litu svo á að öll verslun
saltpjetursáburðar væri komin
hjer á eina hendi, og að þetta
gæti orðið til þess, að hækka
verð áburðarins óeðlilega og ó-
þ^rflega mikið.
Þó þingmenn væru í sjálfu
sjer andvígir einkasölufyrir-
komulaginu, þá vildu þeir að
hægt væri að grípa * til einka-
söluheimildar ef þurfa þætti, og
var þannig komist að orði í
frumvarpinu: „Heimild þessi
fellur niður jafnskjótt sem Bún
aðarfjelag Islands gefst kostur
á að fá í sínar hendur einkaum-
umboð hjer á landi fyrir sölu
á Noregssaltpjetri, eða öðrum
jafngóðum kalksaltpjetursá-
burði.“
Um þetta voru allir sammála, er
að málinu stóðu, jafnt flutnings-
maður sem aðrir. Þá hefði vitan-
lega um leið fallið niður skylda
sú, er á ríkissjóði hvíldi með að
greiða farmgjöldin af áburðin-
um.
Málið náði ekki fram að ganga
í það sinn, var felt í Ed. eftir að
Nd. hafði afgreitt það með mikl-
um meiri hluta.
Nú liggur málið fyrir Alþingi
í 3ja sinn. Um leið og jeg tek
frumvarpið til athugunar, verð
áburðarframleiðsluna og áburð-
arverslunina eins og hún er nú
rekin.
Háttvirtum þingmönnum er
víst flestum kunnugt að það eru
þrjár tegundir áburðarefna sem
jurtirnar þurfa, það er köfn-
unarefni, fosforsýra og kali.
Þessi áburðarefni eru svo bund-
in á margvíslegan hátt í verð-
laus eða verðlítil efni. Koma því
á markaðinn allskonar tegundir
af áburði undir ýmsum nöfnum,
bæði sem áburðarblandanir,
þar sem hægt er að kaupa
tvö eða öll áburðarefnin í einni
og sömu áburðartegundinni.
Þessar tegundir áburðar hafa
hingað til náð lítilli útbreiðslu.
Fosforsýra er venjulega fram-
leidd í superfosfati 18% sterku.
Þessi áburður er framleiddur
svo að segja í hverju nærliggj-
andi landi, og víða í mörgum
verksmiðjum. Sama er að segja
um kali. Þessar áburðartegundir
er eins og vehjulegar verslunar-
vörur hægt að kaupa í frjálsri
samkepni hvár sem er, eitt árið
í þessu landi og í hinu hitt árið,
eftir því hvernig innkaupsverði
og farmgjöldum er háttað í
hvert sinn.
Öðru máli er að gegna um
köfnunarefnisáburðinn. Hann er
framleiddur undir mörgum
merkjum, og í mjög misjöfnu
ástandi. Af þeim áburðartegund-
um sem mest gætir á markaðn-
um má nefna Chilesaltpjetur,
þýskan kalksaltpjetur, Noregs-
saltpjetri og brennisteinssúra
stækju. Af þessum áburðarteg-
undum eru það þær þrjár fyrst
nefndu sem virðast best henta
íslenskum gróðrarskilyrðum, sök
um þess hve þær eru Ijett upp-
leysanlegar og fljótar að koma
jurtunum að notum.
Chilesaltpjeturinn hefir und-
anfarin ár ekki getað képt á
hjerlendum markaði við þýskan
og norskan kalksaltpjetur. Á
síðustu árum hefir því aðeins
verið að ræða um 2 tegundir
áburðar sem keppandi vöru á
hjerlendum köfnunarefnis-á-
burðarmarkaði.
Sú breyting er á orðin síðan
þetta mál lá fyrir Alþingi 1926
að Det Danske Gödningskom-
pagni hefír ekki lengur neina
einkasölu hjer á landi, heldur
selur hverjum sem er. Þar af
leiðandi er þýski kalksaltpjetur-
urinn seldur hjer í frjálsri sam-
kepni. T. d. er hann nú seldur
af þessum verslunarhúsum Sam-
band íslenskra samvinnufje-
laga, Nathan & Olsen og Mjólk-
urfjelagi Reykjavíkur, og ef til
vill fleirum. Det Danske Göd-
ningskompagni fær að vísu eftir
því sem mjer er best kunnugt
1—2% í umboðslaun frá þýsku
verksmiðjunum.
Noregssaltpjeturinn er að
ganga út af hjerlendum mark-
aði, sökum þess að Norsk Hydro
er ekki lengur sjálfstætt sölu-
firma heldur angi af hinum
mikla þýska áburðarhring.
Norsk Hydro verður markaður
bás með söluna heima í Noregi.
Mjög óvíst að þeir hafi nokkurn
útflutning eftir þetta ár. Það eru
því þýsku verksmiðjurnar sem
eru að verða einu aðilarnir sem
hægt er að snúa sjer til með
kaup á kalksaltpjetri.
Þá er að athuga hættuna sem
af þessu gæti leitt, að aðeins eitt
firma er að verða framleiðandi
og seljandi að þessari áburðar-
tegund. Ef eitthvert firma inn-
lent eða erlent fengi einkasölu
á áburðinum, og gæti notað þá
aðstöðu til að leggja óhæfilega
mikið á áburðinn, væri það óneit-
anlega hættulegt fyrir áburðar-
notendur.
Nú sem stendur hefir Dansk
Gödningskompagni einkasölu á
þessum áburði hjer á landi sem
kunnugt er. En þeim er af verk-
smiðjunum sett fyrir hámark er
þeir mega taka í umboðslaun af
áburðinum. Enda eru litlar líkur
til að hægt sje að losna við þenn-
an millilið þó ríkið taki að sjer
einkasölu á áburðinum. Enn-
fremur er upplýst að óvíst sje
að áburðurinn verði ódýrari
beint frá þýskum verksmiðjurm
heldur en frá Dansk Gödning-J
kompagni, sökum þess hve þeirj
eru stórir kaupendur, og njóta
því altaf undantekningarlaust
bestu kjara hjá verksmiðjunum.
Þessu til sönnunar vitna jeg til
skýrsluhr. alþingismannsBjarna
j Ásgeirssonar dags. 20./12.1927,
er hann gaf til atvinnumálaráðu-
neytisins, eftir að hann kom ú?
utanför sinni, er hann fór að til-
hlutun landsstjórnarinnar og’
Búnaðarfjelags íslands, til aðj
athuga framtíðarhorf ur fyrir
áburðarversluninni, og leita við-
skiftasambanda fyrir ríkisstjórn
ina hjá verslunarhúsum er
versla með tilbúinn áburð.
Þá kemur hin hættan, sem
gæti legið í því að Dansk Göd-
ningskompagni gæfi einhverju
hjerlendu verslunarhúsi einka-
sölu á áburðinum hjer á landi,
og þetta verslunarhús misnotaði
svo rjett sinn með því að leggja
óhóflega mikið á áburðinn. Til
að fyrirbyggja þessa hættu, eru
til fleiri leiðir heldur en að ríkið
taki að sjer einkasölu á áburð-
inum. Jeg vil benda á þá ein-
földustu. — Ríkisstjórnin getur
samið við Stickstof Syndicat í
Berlín um eftirfarandi. Ef þeir
vilja láta Det Danske Gödnings-
kompagni annast söluna hjer á
landi eftirleiðis, að setja þeim
fyrir hámark umboðslauna (sem
þeir raunar hafa gert) og í öðru
lagi að setja það sem skilyrði við
Det Danske Gödningskompagni
að þeir skuli selja áburðinn í
frjálsri samkepni til Islands, en
gefi engu sjerstöku verslunar-
húsi einkasölu á áburðinum hjer
á landi.
Þetta væri ákaflega auðvelt
að fá, fyrst og fremst af því að
nú sem stendur er Det Danske
Gödningskompagni sett há-
marksákvæði fyrir álagningu, og
í öðru lagi vill Det Danske Göd-
ningskompagni ekki geíal neinu
hjerlendu firma einkasölu fyrir
sig hjer á landi. Hjer virðist því
vera til sú lausn á þessu máli,
sem gerif það að verkum, að
framangreindar ástæður geta
ekki rjettlætt þá aðferð, að rík-
ið taki að sjer einkasölu á til-
búnum áburði.
Þá er aðeins sú ástæða fyr-
ir hendi, að ríkissjóðurinn greiði
farmgjöld áburðarins hingað til
landsins. Um það mál út af fyr-
ir sig verða eflaust skiftar skoð-
anir, hvort rjett sje að láta rík-
issjóð greiða flutningskostnað á
tilbúnum áburði hingað til lands
ins og hafna á milli. Um það
mál út af fyrir sig ætla jeg ekki
að deila, en jeg vil leyfa mjer
að undirstrika bendingu Jónas-
ar læknis Kristjánssonar í minni
hluta nefndaráliti sínu, á þskj.
228, er hann vill láta taka þátt
í flutningskostnaði á tilbúnum á-
burði frá kaupstöðunum og upp
í sveitirnar, því oft er flutnings-
kostnaðurinn á áburðinum hing-
að til lands hverfandi í saman-
burði við að koma honum út í
sveitirnar.
Sá útgjaldabaggi, sem á ríkis-
sjóðinn kæmi af þessu, mundi
nema samkvæmt núverandi inn-
flutningi ca. 20 þús. krónum á
ári. I nefndaráliti meiri hluta
landbúnaðarnefndar á þingskj.
155, er gert ráð fyrir, að ríkis-
styrkurinn standi í þrjú ár. Má
vonandi gera ráð fyrir þeirri
aukningu á áburðarsölunni þessi
ár, að alls verði útgjöld ríkis-
sjóðsins öll árin um áttatíu til
eitt hundrað þúsund krónur. Jeg
vildi síst hafa á móti því að
bændurnir fengju þennan styrk
til ræktunarinnar, en mjer dett-
ur í hug önnur betri leið til að
nota þessa peninga í þarfir rækt-
unarinnar, ef fjárveitingavaldið
er svo greiðvikið að vilja sjá af
aurunum. Og það er með því að
leggja þessa upphæð, eða eitt-
hvað af henni, í það að hjálpa
einstaklingum eða fjelögum til
að koma upp verksmiðjum í
helstu verstöðvunum til þess að
vinna áburð úr þeim feikna auð-
æfum, er fara í sjóinn með öll-
um þeim fiskúrgangi, sem fleygt
er. —
Ef gengið er út frá því að rík-
ið ætli að greiða farmgjöld á-
burðarins hingað til landsins,
get jeg samt ekki sjeð, að það
rjettlæti þá ráðstöfun, að ríkið
taki að sjer einkasölu á áburði.
Það á að vera í lófa lagið að
greiða þennan kostnað þótt ein-
staklingar flytji áburðinn til
landsins. Ríkisstjórnin getur t.
d. samið við Eimskipafjelag Is-
lands um farmgjöld á tilbúnum
áburði. Eimskipafjelagið sendi
svo ríkissjóði reikning fyrir|
farmgjöldunum á öllum áburð-'
arsendingunum, er það flytti. ]
Eftirlitið með því, að þetta yrði
ekki misnotað, skapaðist af
sjálfu sjer, þar sem Eimskipa-
fjelagið væri sá hlutlausi aðili,!
sem ekki færi að rukka ríkis-1
stjórnina um farmgjöld á ann-]
ari vöru í blóra við áburðinn,'
enda bæri fjelaginu að skila rík-
isstjórn afritum af öllum fram-
brjefum áburðarsendinga.
Jeg þykist þegar hafa fært
rök fyrir því að þær ástæður,:
sem standa undir þessu áburð-
arfrumvarpi, .sjeu ekki á svo1
sterkum rökum bygðar, að á-
stæða sje til að samþykkja frv.
þeirra vegna.
En jeg ætla að síðustu að
leyfa mjer að benda á þá hættu,
sem yfir vofir, ef frumv. þetta
verður að lögum. I 3. gr. frumv.
er væntanlegri ríkisverslun heim
ilað að leggja á áburðirin alt að
5%. Jeg vil nú gerast sá spá-
maður að ætla, að þessi 5%
muni ekki nægja, ef reka á á-
burðarverslunina sem sjálfstæða
verslun, sem ekki nýtur styrks
af umsetningu annara vara. En
hvað á svo smásöluálagningin
að ve'ra? Jeg geri ráð fyrir, að
svo framt að heildsalan taki
5%, muni smásalanum líðast að
leggja á 10%, því það virðist
sanngjarnt, að sá, sem afgreiðir
til Pjeturs og Páls 1—10 sekki
í einu, og á að lána þá út að
einhverju leyti um lengri eða
skemri tíma, fái að minsta kosti
helmingi meira fyrir sitt ómak
heldur en heildsalinn eða um-
boðssalinn, sem selur í einu svo
hundruðum eða þús. sekkja
skiftr í einu og alt gegn stað-
greiðslu, eins og frumv. mælir
fyrir.
Það er mín fasta sannfæring,
að þrátt fyrir það, þó væntarileg
ríkisverslun hefði þann stuðning,
að þurfa ekki að greiða farm-
gjöld af áburðinum, að áburð-
arverðið muni samt sem áður
hækka við þessa ráðstöfun. Skal
jeg reyna að færa að því nokkur
rök. Af því sem jeg hefi sagt
hjer að framan, má fastlega
gera ráð fyrir því, að álagningin
fari alt í alt upp í 15%. Verður
þá álagningin á hvern saltpjet-
urspoka ca. kr. 3,40.
Undanfarin ár hefir álagning
á áburðinn verið ca. 4%, einnig
af farmgjaldinu, eða ca. 1 kr. á
poka. Það er hægur vandi fyrir
verslunarhús, sem flytja inn
þessa vöru, að semja um farm-
gjöld á henni með aukaskipum
fyrir kr. 19,00 pr. tonn eða kr.
1,90 pr. poka. Verður þá farm-
gjald og álagning kr. 2,90 pr.
poka, verði ríkisverslunin ekki
stofnsett. Eða með öðrum orð-
um ca. 50 aura skaði á hverjum
poka að ríkisverslunin var stofn-
sett, sem bændurnir verða að
greiða, að sleptum þeim 80 til
100 þúsundum, er ríkissjóði fær
að blæða í þau þrjú ár, sem hon-
um ber að greiða farmgjöldin.
En að þeim tíma liðnum fá bænd
urnir að borga brúsann að öllu
leyti, og er þá illa farið.
Fari svo, að þetta frumvarp
verði samþykt, þá vil jeg leyfa
mjer að skora á hina háftvirtu
þingmenn að breyta því í þá átt,
að það verði Búnaðarfjelag Is-
lands sem fái einkasöluna, og
því sje gert að skyldu, sem op-
inberri stofnun, að annast þá
verslun endurgjaldslaust, þar
sem fjelagjð hefir næg húsa-
kynni og starfskrafta til að fram
kvæma þetta án mikils auka-
kostnaðar.
Með því móti að láta Búnað-
arfjel. annast verslunina, væri
girt fyrir hina óhæfilegu álagn-
ingu, sem leiða mundi af ríkis-
versluninni. Það gæti vel kom-
ið til mála, að setja hámarks-
ákvæði á álagningu smásala á
áburðinn.
Samkvæmt niðurlagi á fyr-
nefndri skýrslu hr. alþingism.
Bjarna Ásgeirssonar, þá geri jeg
ráð fyrir því, að það sje eitthvað
líkt þessu, sem fyrir honum hef-
ir vakað, er hann leggur til við
ríkisstjórnina, að hún beiti sjer
fyrir að tekin verði einkasala á
tilbúnum áburði.
! Að endingu leyfi jeg mjer að
skora á alla þingbændur og alla
velunnara íslensks landbúnaðar,
er á Alþingi sitja, að láta ekki
„sósíalistana“ leiða sig inn á þá
braut að gera áburðarverslun-
ina að tilraunadýri fyrir ríkis-
rekstrarhugmynd þeirra.
Reykjavík, 22. febrúar 1928.
Eyjólfur Jóhannsson.
Ný irnmTörp.
Hækkun vörutolls.
I. P. flytur (f. h. stjórnarinnar)
frv. um hækkun á vörutolli: af
salti úr 50 au. í 1 kr., af kolum
úr 1 kr. í 3 kr., leggur nýjan toll
á komvörur, 30 au. af hverjum 50
kg., einnig kemut hann aftur með
gámla tunnutollinn, 1 kr. af hverj-
um 50 kg. Gerir flm. ráð fyrir, að
þessar tollálögur muni nema 426
þús. kr.
Hækkun verðtolls.
1 I. P. flytur (f. h. stjórnarinnar)
frv. um hækkun verðtolls úr 10%
í 15% (lægri flokkarnir) og úr
20% í 30% (hærri flokkarnir).
Ekki er þess getið hverju þessi
hækkun ' muni nema.
j Utflutningsgjald af síldarlýsi.
i Erl. Fr. flytur frv. um hækkun
á útflutningsgjaldi af síldarlýsi
úr U/2% í 3%.
Landsbanki íslands.
Meiri hl. fjhn. Ed. (I. P. og J.
|B.) flytja f. h. stjórnarinnar frv.
um breyting á Landsbankalögun-
um, sem samþykt voru á síðasta
þingi. Er í frv. þessu verið að
vekja upp að nýju ýmsar till. er
fram komu á síðasta þingi, en
voru feldar ])á. Má t. d. nefna
ríkisábyrgðina, 15 manna banka-
nefnd í stað bankaráðs o. fl. af
svipuðu tægi. Hvað skyldu erlend-
ir fjármálamenn halda, er þeir sjá
að sífelt er verið að hringla með
æðstu peningastofnun landsins. —-
Þessi meðferð á bankanum er stór-
vítaverð, og má það undarlegt
vera, að gætinn maður, eins og
fjármálaráðherrann virðist vera,
skuli láta leiða sig til þessara
ve'rka.
Ríkisprentsmiðja.
Har. G., Ásg. Ásg. og Gunn. Sig.
flytja þál. till. í Nd., þar sem skor-
að er á „stjórnina að láta gera fvr
ir næsta þing áætlun um stofn-
kostnað og starfrækslu rílrisprent-
smiðju, er geti annast prentun rík-
issjóðs og opinberra stofnana.“
Tóbakseinkasala.
H. V. flytur frv. um nýja tó-
bakseinokun frá 1. jan. 1929. Virð-
ist liann orðinn þreyttur á tóbaks-
versluninni og ætlar sennilega að
láta ríkið kaupa leifarnar.