Tíminn - 16.06.1988, Qupperneq 9

Fimmtudagur 16. júní 1988
Tíminn 9
AÐ UTAN
BÓKMENNTIR
40 ár f rá fæðingu þýska
marksins og engin
þreytumerki sjást
Nú, 20. júní, eru liðin 40 ár síðan grundvöllurinn var
lagður að efnahagsundrinu í Vestur-Þýskalandi. Þá fóru
fram gjaldmiðilsskipti á hinum þrem hernámssvæðum
bandamanna, Bandaríkjamanna, Breta og Frakka, þar
sem í stað hins gamla ríkismarks, sem stríð og verðbólga
hafði gert verðlaust, var tekið upp þýska markið eins og
við þekkjum enn þann dag í dag. Samtímis voru gerðar
efnahagslegar umbætur, sem Ludwig Erhard tryggði frá
upphafi að veittu almenningi aukinn kaupmátt með hinum
nýja gjaldmiðli.
Gjaldmiðilsskiptin fóru fram á
sunnudegi. Þau voru að miklu leyti
verk bandamanna, einkum og sér í
lagi yfirmanns bandaríska herafl-
ans, Lucius C. Clay hershöfðingja,
og ráðgjafa hans Edward A. Ten-
enbaum, sem nú nýtur alþjóðlegrar
viðurkenningar sem hagfræðingur.
Sérhver þýskur borgari átti rétt á
að fá í hendur 40 þýsk mörk, og
síðar 20 þýsk mörk til viðbótar.
Lánum og skuldum var breytt í
nýja gjaldmiðilinn í hlutfallinu 10:1
(rm 10: þm 1), og fólk varð að gera
grein fyrir á hvern hátt það hefði
komist yfir upphæð sem fór fram
úr 5.000 ríkismörkum.
Þessar breytingar hefðu verið
dæmdar til að mistakast ef nýi
gjaldmiðillinn hefði, eins og forveri
hans, orðið að kljást við auðar
búðarhillur og tóm birgðahús.
Svarti markaðurinn hefði haldið
áfram að blómstra í stríðsrústunum
í Þýskalandi. En Ludwig Erhard,
sem stjórnaði fjármálunum í efna-
hagsmálanefnd hernámsyfirvald-
anna þriggja, hafði gert varúðar-
ráðstafanir. 21. júní má heita að
hann hafi fellt niður skömmtun á
vörum, allt frá saumavélum og
reiðhjólum til húsgagna og hjól-
barða. Hálfu ári síðar afnam hann
líka skömmtun á matvörum. Með
því tók hann mikla áhættu og
yfirmenn bandamanna voru alls
ekki á einu máli um ágæti þessara
aðgerða. En Erhard prófessor, sem
á þessum tíma var svo til óþekktur
hagfræðingur í Múnchen, veðjaði
á heilsumátt efnahagslífsins strax
og markaðslögmálin hefðu tekið
við og framboð og eftirspurn réðu
ferðinni.
Ludwig Erhard reyndist hafa
rétt fyrir sér. Gjaldmiðillinn og
efnahagslegar umbætur mörkuðu
upphaf kraftmikils uppgangs. Inn-
an tveggja ára hafði iðnaðarfram-
leiðsla þrefaldast. Út frá reynslu
sinni á þessu tímabili þróaði Er-
hard fjármálaráðherra og síðar
kanslari kenningu sína um sósíal
markaðsefnahagsstefnu, þar sem
völd stórra fyrirtækja voru afmörk-
uð með löggjöf gegn auðhringa-
myndunum og Seðlabankinn, sem
hafði umráð yfir gjaldmiðilsmálum
þjóðarinnar, naut sjálfstæðis í
skiptum sínum við ríkisstjórnina.
Þýska markið var endurmetið og
hækkað hvað eftir annað á þeim
tíma sem kerfið um fast gengi, sem
kennt er við Bretton Woods, hélst
í gildi og oft síðan, án þess að gera
útflutningsvörur Þjóðverja ósam-
keppnisfærar. Þessi ágæti árangur
hefur haldist sfðustu 10 árin, en á
því tímabili hefur þýska markið
hækkað í viðskiptum um 28% sé
borið saman við gjaldmiðla 14
helstu viðskiptalanda Vestur-
Þýskalands. Einu undantekning-
arnar frá þessari hækkun marksins
hafa verið örlitlar lækkanir gagn-
vart yeninu og svissneska frankan-
um. Þýska markið hefur hækkað
mest á undanförnum áratug
samanborið við ítölsku líruna
(+90%) og franska frankann
(+58%). Sem traustasti gjaldmið-
illinn í „European Monetary
System" (EMS) hefur þýska mark-
ið hjálpað til að bægja frá almennri
verðbólgu í löndunum sem eiga
aðild að EMS.
Gjaldmiðilsumbætumar sem gerð-
ar vora í júní 1948 ýttu af stað
efnahagslegum bata Vestur-Þýska-
lands eftir stríðið. Þá fékk al-
menningur ■ henduraar þýsk mörk
í stað gömlu ríkismarkanna, en
þýska markið er nú einhver traust-
asti gjaldmiðill heims.
Sérkennilegt skáldverk
Friedrich Dúrrenmatt: Bllun,
Baldur Ingólfsson íslenskafti,
Almenna bókafétagift, 1988.
Þetta er lítil bók en eigi að síður
forvitnileg. Hún skiptist í tvo hluta,
annan örstuttan eins konar inngang
en hinn sem tekur yfir meginhluta
hennar. f fyrri hluta ræðir höfundur
tilvistarvanda skálda sem kjósa held-
ur að kafa niður í hin dýpri rök
mannlífsins en að hlaupa einungis
eftir dægurmálum. Síðari hlutinn er
svo saga um ósköp venjulegan vefn-
aðarvörusala sem fær gistingu hjá
gömlum manni í litlu þorpi eftir að
bíll hans hefur bilað á heimleið úr
söluferð. Um kvöldið lendir hann í
samkvæmisleik fjögurra gamalla
manna á eftirlaunum. Þeir leika þar
fyrri störf sín og setja á svið réttar-
höld. Einn er dómari, annar sak-
sóknari, sá þriðji verjandi og sá
fjórði böðull.
í sögubyrjun er ekki annað að sjá
en að vefnaðarvörusalinn sé venju-
legur smáborgari og alsaklaus af
öllum glæpum. Smátt og smátt er
hins vegar flett ofan af honum í
sögunni, og í ljós kemur að hann
hefur sitthvað á samviskunni, svo
sem að hafa valdið dauða yfirmanns
síns og helsta keppinautar með út-
hugsuðum klækjabrögðum. Áhuga-
vert er líka að fylgjast með hand-
brögðum höfundar í því er hann
lætur það smám saman koma í ljós
hvernig vefnaðarvörusalinn fyllist
hrifningu og raunar stolti yfir glæp
sínum. Og það sama gildir um hitt
hvernig höfundur vinnur það smátt
og smátt inn í verk sitt að sérhverjum
glæp fylgi óhjákvæmilega refsing, og
sú refsing kemur svo fram í sögulok-
in.
Þrátt fyrir smæð sína er ljóst að
þessi bók flytur töluvert djúphugsað
og margslungið listaverk. Spurning-
in, sem höfundur tekur hér til um-
Friedrich Dúrrenmatt.
ræðu, er hvorki meira né minna en
um sekt og sakleysi meginþorra
mannkyns, ekki síst þeirra sem allt
hafa hreinast á yfirborðinu. Ljóst er
að bókin hefur miklu víðari skírskot-
un heldur en til þessa eina vefnaðar-
vörusala. Hann er greinilega tákn í
sögunni fyrir allan hinn siðmenntaða
vestræna heim, fyrir það sem sá
heimur hefur á samviskunni og það
sem máski bíður hans.
Þýðing Baldurs Ingólfssonar er
lipur, og verður ekki annað ráðið af
henni en að hann hafi lagt sig fram
við að koma verkinu sem best til
skila í íslenskum búningi. Þá er
frágangur af hendi útgefanda sömu-
leiðis góður, utan hvað máski hefði
mátt gefa bókinni kápu sem væri ögn
meira áhugavekjandi en sú sem hún
er í. Hér er hvað sem öðru líður á
ferðinni bók sem á það skilið að vera
lesin. -esig